Skip to main content

Full text of "Reize om de wereld gedaan in de jaren 1803, 1804, 1805 en 1806 [microform] : op bevel van Alexander den eersten keizer van Rusland"

See other formats 


t 


IMAGE  EVALUATION 
TEST  TARGET  (MT-S) 


RHl! 


1.0 


l.l 


1.25 


UI  112 


125 


|2.0 


// 


// 


^  >i 


"> 


<% 


V2 


/ 


?hif^ 


riA^ 


<v 


Sdences 
Corporation 


33  WIST  MAIN  STRPi!T 

WHSTIR,  N.Y.  145  >0 

(716)  •73-4S03 


CIHM/ICMH 

Microfiche 

Series. 


CIHIVI/ICIVIH 
Collection  de 
microfiches. 


Canadian  Instituta  for  Historical  Microraproductions  /  Institut  canadien  de  microreproductions  historiquas 


Technical  and  Bibliographic  Notes/Notes  techniques  et  bibliographique» 


The  Institute  has  attempted  to  obtain  the  best 
original  copy  available  for  filming.  Features  of  this 
copy  which  may  be  L^^bliographicaliy  unique. 
which  may  alter  any  of  the  images  in  the 
reproduction.  or  which  may  significantly  change 
the  usual  method  of  filming,  are  checked  below. 


D 


Coloured  covers/ 
Couverture  de  couleur 


I      I    Covers  damaged/ 


D 


Couverture  endommagóe 


Covers  restored  and/or  laminated/ 
Couverture  restaurée  et/ou  peliiculée 


□    Cover  title  missing/ 
Le 


titre  de  couverture  manque 

loured  maps/ 
Cartes  góographiques  en  couleur 

Coloured  ink  (i.e.  other  than  blue 

Encre  de  couleur  (i.e.  autre  que  bleue  ou  noire) 


I      I    Coloured  maps/ 

I      I    Coloured  ink  (i.e.  other  than  blue  or  black)/ 


I      I    Coloured  plates  and/or  illustrations/ 


D 
D 


D 


D 


Planches  et/ou  illustrations  en  couleur 

Bound  with  other  material/ 
Relió  avec  d'autres  documents 

Tight  binding  may  causa  shadows  or  distortion 
along  interior  margin/ 

La  re  liure  serróe  peut  causer  de  l'ombre  ou  de  la 
distortion  le  long  de  la  marge  intérieure 

Blank  leaves  added  during  restoration  may 
appear  within  the  text.  Whenever  possible,  these 
have  been  omitted  from  filming/ 
II  se  peut  que  certaines  pages  blanches  ajoutées 
lors  d'une  restauration  apparaissent  dans  le  texte, 
mals,  lorsque  cela  ótait  possible.  ces  pages  n'ont 
pas  été  filmées. 

Additional  comments:/ 
Commentaires  supplémentaires: 


L'lnstitut  a  microfiimé  le  meilleur  exemplaire 
qu'il  lui  a  ótó  possible  de  se  procurer.  Les  détails 
de  eet  exemplaire  qui  sont  peut-ötre  uniquef  ii! 
point  de  vue  bibliographique,  qui  peuvent  n^jdifier 
une  image  reproduite,  ou  qui  peuvent  exiger  une 
modification  dans  la  methode  normale  de  filmage 
sont  indiquós  ci-dessous. 

□    Coloured  pages/ 
Pages  de  couleur 

□    Pages  damaged/ 
Pages  endommagées 

□    Pages  restored  and/or  laminated/ 
Pages  restauróes  et/ou  pelliculées 

H    Pages  discoloured,  stained  or  foxed/ 
Pages  décolorées,  tachetées  ou  piquèes 

□    Pages  detached/ 
Pages  détachóes 

Showthrough/ 
Transparence 

Quality  of  prir 

Qualité  inégale  de  l'impression 

Includes  supplementary  materii 
Comprend  du  matériel  supplementaire 


Th« 
to 


Thi 
poi 
of  1 
filn 


Ori 

bei 

the 

sioi 

oth 

firs 

sior 

ori 


("Tl    Showthrough/ 

I      I    Quality  of  print  varies/ 

I      I    Includes  supplementary  material/ 


D 
D 


The 
sha 
TIN 
whi 

Mai 
diff( 
anti 
begi 
righ 
reqi 
met 


Only  edition  available/ 
Seule  édition  disponible 

Pages  wholly  or  partially  obscured  by  errata 
slips,  tissues,  etc,  have  been  refilmed  to 
ensure  the  best  possible  image/ 
Les  pages  totalement  ou  partiellement 
obscurcies  par  un  feuillet  d'errata,  une  pelure, 
etc,  ont  été  filmées  è  nouveau  de  fa9on  è 
obtenir  la  meilleuro  image  possible. 


This  item  is  fllmed  at  the  reduction  ratio  checked  below/ 

Ce  document  est  filmé  au  taux  de  reduction  indiqué  ci-dessous. 


10X 

14X 

18X 

22X 

26X 

30X 

y 

12X 


16X 


20X 


24X 


28X 


32X 


ails 

difier 

jne 

lage 


Th*  copy  fllm«d  h«r«  haa  baan  raproducad  thanka 
to  tha  ganaroaity  of: 

Library  Divttion 

Provincial  Archives  of  Britith  Columbia 

Tha  imagas  appaaring  hara  ara  tha  baat  quality 
poaaibla  conaidaring  tha  condition  and  lagibility 
of  tha  original  copy  and  in  kaaping  with  tha 
filming  contract  apacifications. 


Original  copiaa  in  printad  papar  covart  ara  filmad 
baginning  with  tha  front  covar  and  anding  on 
tha  laat  paga  with  a  printad  or  illustratad  impras- 
aion.  or  tha  back  covar  whan  appropriata.  All 
othar  original  copias  ara  filmad  baginning  on  tha 
firat  paga  with  a  printad  or  illuatratad  imprai- 
aion,  and  anding  on  tha  last  paga  with  a  printad 
or  illuatratad  imprassion. 


Tha  last  racordad  frame  on  aach  microfi-che 
shall  contain  tha  symbol  ^^>  (meaning  "CON- 
TINUED"),  or  the  symbol  V  (meaning  "END"), 
whichaver  applies. 

Maps,  plates,  charts,  etc,  may  be  filmed  at 
different  reduction  ratios.  Those  too  larga  to  be 
entiraly  included  in  one  exposure  are  filmed 
beginning  in  the  upper  left  hand  corner,  left  to 
right  and  top  to  bottom,  as  many  frames  as 
required,  The  following  diagrams  illustrate  the 
method: 


L'exemplaira  fllmé  fut  reproduit  grêce  *  la 
généroaité  da: 

Library  Division 

Provincial  Archivei  of  Bntish  Columbia 

Laa  imagaa  auivantaa  ont  été  raproduites  avac  Ie 
plus  grand  aoin,  compte  tanu  de  la  condition  et 
de  la  natteté  de  l'exemplaira  filmé.  et  en 
conformité  avac  las  conditions  du  contrat  de 
filmaga. 

Lea  axemplairas  originaux  dont  la  coi  iverture  en 
papier  eat  impriméa  sont  filmés  en  cotimen^ant 
par  la  premier  plat  et  en  tarminant  aoit  par  la 
darniére  paga  qui  comporta  una  ampreinte 
d'impression  ou  d'illustration,  soit  par  Ie  second 
plat,  salon  Ie  ces.  Tous  laa  autres  axemplairas 
originaux  sont  filmés  en  commen^ant  par  la 
première  page  qui  comporte  une  empreinte 
d'impression  ou  d'illustration  et  en  terminant  par 
la  darniére  page  qui  comporte  une  telle 
empreinte. 

Un  des  symboles  suivants  apparaïtra  sur  la 
darniére  image  de  cheque  microfiche,  selon  Ie 
cas:  Ie  symbole  —^  signifie  "A  SUIVRE",  Ie 
symbol'd  V  signifie  "FIN". 

Les  cartes,  planchas,  tableaux,  etc.  peuvent  étre 
filmés  è  des  taux  de  reduction  différents. 
Lorsque  Ie  document  est  trop  grand  pour  étre 
reproduit  en  un  seul  cliché,  il  est  filmé  é  partir 
da  l'angia  supérieur  gauche,  de  gauche  é  droite, 
et  de  haut  en  bas,  en  prenant  Ie  nombre 
d'images  nécessaire.  Les  diagrammas  suivants 
illustrent  la  methode. 


Bta 


)lura. 


1 

2 

3 

1 


: 


IX 


6 


kêm 


■'«SI  Mij 


^ 


ysacts. 


^'^    ^irWjRfüg'iW    ' ' 


ril  ii:[  I  Ixi 


-i r 


1 


i„.-,-/-. 


I 


1 

1 

i 

( 

,  '^m 

Ui 

/ 


Ji 


IIIIJPP      «fWI    I  -^^ 


ïï 


i 


'i 


I 


ï 


m 


I 


'  * 


I 

4 

t! 


\ 


K  R 


REIZ 


V 


K  R  U  S  E  N  S  T  E  R  N'S 


REIZE  OM  DE  WERELD. 


VIERDE     DEEL. 


'1 

ir 

1 

. 

J- 

:tf 

i 

\:   4* 

'      i 
1    ■ 

.1   . 

i! 

1 

1  - 

1: 


if. 


i 


W  "• 


'*■■•     ' 


^!   .11 


1'  ( 


I' 

• 


'■,:i  1 

t  '' 

L  ;•  ■  \ 

K  ■ 

|-^'  ' 

m\'iy 


:;> 


AX>:;x 


.^' 


■^•*'S-<ln 


'''■U 


'.•  •-_-'.  '^  <■ 


^^^ 


m'V' 


A. 


f^ 


h       > 


:ii 


IIKI'AK    <):M    \)y,   W'KRVJ.l), 

ii  y.  1)  A  A  X      T  X       J)  >'.       J  A  K  K  X 

Xy,.X>:KH      VAN    UX  .S.f.A.NJ>, 

A.  J.    V'ON     KK{  .Sr.N;^vrKRX. 

TIKRDK       DF.KJ.. 
Uit  hot   Hootr.lnitjtcK  vertaald. 


1 

*i:' 

,1. 

•*■' 

f-*- W'' 

^■'  iV'' 

^  f  ■■ 

' 

1     / 

■] 

i. 

lil 

'    ■■  i 

■p' 

I-  ■ 


^^^* 


•■^MfelÉ^!*!^ 


t  t 


TK     IIAAHJ.KM 

j.ij     A.    J.()OS.T>:S     P/. 

MIK  r ('KA. 


4- 


4 

■  1 

i 

1 
I 

i  ■^^MifÉii 

^  1  1 

ilij 

.1     \ 


Mi 


M 


m 


-» 


V 


UriQ 
de  NcUc 
die  Vier] 
stickn's 
daarvan 
den    Ver 
en  voora 
fpronkcli 
Laaide  H 
te  Peterst 
mal  ige   in 
zelfs  geve 
die  Huk, 
1814,  dat 
iljave   vorii 
Uici^cvcr 
werk  van 
rei^n'j^er,    ( 
pleet  te  n 
zei  ven  gcc 
Schoon 
Doel  beva 
zei  ven ,   m 
noüten    zij 


f' 


#••' 


,» 


VOORREDE. 


D 


rie  jaren  zijn  'er  bijna  verloopen ,    tiisfchen 
de  Nctlertiukfche  uitgave  van  het  Derde  en  van 
dit  Vierde  of  Laaclle  Deel  van   von  Krusbn- 
stükn's    Rcize   om    da   IVereld.       De    fchuld 
daarvan    li^t   noch    bij    den    Uitgever  noch  bij 
den    Vcrcaler.      Vcrfcheidene    onvüandigheden, 
en  vooral  de   dood  van  den  Drulcker  dés  oor- 
rpronixelijken    weri^s,    veroorzaakten,    dat    het 
Liuulle  Deel ,  eerst  aan  het  einde  des  jaars  i  'j  1 2 , 
te  Petersbur^r  'm  het  licht  verfcheen.     De  toen- 
nialige   inval  der  Franfchen  in  Rusland  en  des- 
zcl fs  gevolgen   verhii.derden  het  verzenden  van 
dit  ll:uk ,  en  het  was  eer^t  tegen  den  winter  van 
1814,  dat  men  in  Holland  iets  van  deszelfs  uit- 
i^ave   vernam.       Nu   eerst  konden  Vertaler  en 
UiCj^ever  'er  op  bedacht  zijn,  om  het  belangrijk 
werk  van   den  voortreffcli;ken   Rusfifchen  Zec- 
rLM';n'ger,   ook  voor  hunne  Landgcnootcn,  com- 
pleet ce  maken;  en    zij    mcencn   daarmede  dc- 
zclven  geen'  ondienst  te  doen. 

Schoon  de  meeste  (hikken,  welke  dit  Vierde 
Deel  bevat,  niet  van  den  lieer  Krusknstkrn 
zcivcn,  maar  van  drie  zijner  geleerde  Reisge- 
nooten    zijn,   behelzen  zij  echter,   in  vcrfchil- 

*  a  Icn- 


^(     ,3'Sil»      •       ■    :     > 


'>  ' 
i'    ■ 


■    \  .     ■ 

-  ■  K' 


!/; 


.    1 


■(         ■ )'     : 


"   I  1 


'  '     '      i*i   rij! 
■    •}'■■ 


f-.  i 
■j  ■ 
■l' 


J-'^ 


I 


~m 


i 


1':^ 


IV 


V    o    o    Pv    R    E    D    E. 


lende  opzigtcn,  zoo  veel  belangrijks,  dat  hij 
ze  waardig  keurde  in  zijn  algemeen  hoogge- 
fchat  werk  geplaatst  te  worden.  Het  onderwerp 
van  fommige  dezer  ftukken  is  van  dien  aard, 
dat  de  Vertaler  de  hulp  van  eenen  meer  deskun- 
digen moest  inroepen ;  gelijk  dan  ook  de  ver- 
taling van  de  Verhandelingen  over  ^q  Zecblazen^ 
over  de  Temper atutiv  van  het  zeewater^  over 
deszelfs  foortdijke  zwaarte  en  over  het  Rijzen 
en  Dalen  van  den  Barometer  tiisfchen  de  Keer- 
kringen^ niet  van  zijne  hand  is.  De  Afbeel- 
dingen van  de  Zeehlo-'^s  en  van  den  Jocko  op 
den  titel  zullen  zeker  den  Lezer  welkom  ziin. 

Dit  weinige  meende  ik  vooraf  te  moeten  bc- 
rij,ten  ,  en  tevens  mijnen  dank  te  moeten  betuigen 
voor  het  goed  onthaal  en  het  gunstig  oordcel, 
dut  mijn  arbeid ,  vrij  algemeen ,  gevonden  hecfr. 


Dk  Vertaler. 


Haarlem  1 2  Julij 
1815. 


IX. 


INHOUD 


D   K    S 


V    I    E    R    D    i:    N       DEEL    S. 


Dkiiigten  omtrent   dkn    Staat  jjilr  Ge- 

/.ONUHEID  VAN  DE  MaNSCHAP  OP  J)K  NaIM:SH- 
DA,  GEDURENDE  DE  ReIS  OM  DE  WERELJ)  ,  IN 
DE     JAREN      1803,     1804,     1805    EN     180Ó,     VAN 

Carl  Esi'ENBerg.  Bladz. 

Voorloopige  aanmerkingen i 

Pvcis  van  Cronfiadt  naar  Koppcnhagcn^  Falmoulh 

en  Tcnerijjc 6 

van  r^/z/r/v/"*?  naar  St.  Catharina      .     .       8 

van  St.  Catharina  naar   de  fras/iifigton- 

eilandcn 15 

van  Ni.'kahhva  naar  Kamfchatka     .     .       17 

naar  Japan  ,  verblijf  aldaar  en  terugkomst 

op  Kamtfchatka 2Ö 

naar  CV;//;«  en  verblijf  aldaar       ...       33 

van  China  naar  St,  I  Iele  na     ....       43 

van  St,   llelena    over  Koppenhagcn   naar 

Cronfaih        54 

»     ■■  II  1      II  iHim  ,.     ■»■■■■  ■■■■■   ,. , 

Over  de  Stroomen,  gedurende  de  Reis 

WAARGENOMEN,       DOOR       KaPITEIN       KrUSEN- 

STF.R.v.  Bladz. 

Voorloopige  aanmerkingen        61 

I.  va"  Engeland  tot  Kaap  Hom      ...       6G 
II.  viui  Kaap  Horu  tot  Kamtfchatka       ,     ,       75 

:  3  111. 


■y  <;  V-!.  ■--•, 


|f:.*^. 


% 


1 


r      4,./    n' 


i 


■  rh 


!r 


!  i 


tl.; 


1 


't»  1 


''•v 


VI 


T    N    H    O    u    n. 


Ilf.  vnn  Kamtfchaiha  tot  Japan  en  Ov/;?^;  8o 

IV.  Stroomen  in  lic  Jppanlclie,  Saclialinirdic, 

OcliotzkilclTiC  en  Chinccfche  Zeeën  .  .  £6 
V^.  van    de    .Straat  Samla  tot  dt  Scliettland- 

ei  landen 95 


.    l! 

1 

■•.i< 

^^i     . 

'^ 

?     *. 

i 

*  ri  * 

\ 

'm 

Temperatuur    van    het    Zeewater,     op 

VEIISCIIILEENDE    DlEPTEN,     VAN  DI.N  StAR  Rl- - 
KUNDIGE,    DEN  IloiRAAI)  IIORNER         .        .       lüO 


Soortelijke   zwaarte    vax    het   Zeewa- 
ter,   VAN  DeNZEE!  DEN I  |  ;, 


Over  het  Rijzen  en  Dalen  van  den  Fja- 

ROMETER     TUSSCIIEN    DE    KEERKRINGEN,    V.,X 
DeNZLLFDEN Il' 


-.Hl 


A'V'AAUNEMINCEN      OMTRENT      DEN      BaROM::- 

Ti.R,  Thermometer  EN  Hvcrometer  in  ur 

Zl'IDZEE,     Tl'SSniEN    DE    KEERKRINGEN,     BK- 
KE\EXS   DEN   StaAT   DER  AtmOSPIIEER    EN  l)i  K 

Winden,  van  den  16  April  töt  den  s^Jumi 

1014,    VAN   DeNZELEDEN \V1 


Aanmerkingen    van  Dr.   Tilesius,  ovi:r 

DEN    JOCKÜ    Ol'     OuANoOuTANG  VAN    BoRNKO, 


l'iM  'm 


INHOUD.  VII 

Bladz, 

01'  DEN  OOSTINDISCIII^N  BoSCH-DüIVEL  , 
SlMlA    SaTYRUS 153 

■ ..  I» 

Over  de  Zeebi.azkn,  een  raadselachtig 

DlKRüN-f'ESLACHT  ,  HETWELK  BIJ  DE  ZEELIE- 
DEN OOK  ONDER  DEN  NAAM  VAN  GaLERE  ,  FllK- 
GATTE  ,  THE  PORTUOUESE  MAN  Or  WAR,  jjE- 
ZAANDJE  EN  lilJDE  WINÜ-Ze  ILER  BEKEND  IS, 
UIT  VERSCHEIDENE   STUKKEN  VERZAiMELD  DOOR 

DEN   Natuurkundige,    dv.n   Doctor   Tili:- 

sius.  Bhul/. 

Letterkundi.'je  Ccfchicdcnis  der  Zccbhizcn         ii'o 

I.  Bepaling  vanLiNNEUS  cii  aanmerkingen 

van  ScHÖPF 185 

II.  Berigten    van     Slaöne,    Browne    en 
KüNifj 100 

III.  Adolf  Modeer,  over  het  gcllacht  der 
Pliyfophorcii 200 

IV.  LiNNEUs  en  andere  Natuurkundigen       211 

V.  Vervolg  der  W^aarneniiiiuen  van  ]U)sc  , 
Osbeck  en  Laimartinièiie     .     .     .       216 

yi.  Uitrrekil'l  uit  het  Dagboek  der  Reis  van 
1803,  bctrellende  de  Groote  Brafiliaan- 
Iclie  Zecblazen 24  r 

VII.  Sponsaclitig  niaakfcl  der  Zeeblazen  24a 

VIII.  BoRY  DE  St.  Vincent,  Voyage  dans  Ie 
quatre  principales  isles  de  niers  d'Afriquc  ^54 

IX.  Pekon,    Voyage  de    decuiivertes   aux 

tcrres  auftraies 250 

X.  Over  het  denkl)ecld  van  Phmti^cr      ,       ü6i 

XI. 

'i 


I 

/■all 


i    I  II 


VIJI 


I    N    H     o     U    D. 


«"■'KT 


Bladz. 
XI.  Vervolg  van  liet  iilttrekrel  uit  het  Dag- 
boek       

XII.  Phosphorisch  lichten  der  Zceblazcii 

XIII.  De  voeding  en  de  talrijke  Monden  der 
Zeeblazen 

XIV.  Proeven  en  W^aarneniingen      .     .     . 
XV.  V^ijanden  der  Zeeblazen.     Uitwas  van 

dezelve  aan  het  Zeil  en  aan  de  Blaas 
XVI.  Karakter  van  het  Geflacht       .     .     . 
De  zeegroene  Zecblaas        .... 


« 

hcrtglen  t 

270 

de  ISIauJ 

n  —  r\ 
"  l  * 

Reis   0 

=77 

aSi 

286 
294 

Dr 

300 

Dagboek  in  Tabkllen  van  de  Nadeshda, 

MET  ÜE  OP  D.\T  SCHIP  GEDANE  StARREKU.N- 

DiGK  en  Weerkundige  Waarnemingen,  van 
Kapitein  Krusenstern. 


E 


iv- 


LOt  is  v 

I  m  vcrfchci 

I  iiikc  oorzak( 

reizc,  waar 

I  jemis  van  g( 

liekling    tot 

Ikcicrcn  tijd 

iiiitifj;  perfoi 

aii  vijftig  j 

tiid  van  drie 

I  SF.NSTERN, 

Ivlang  jict  \\ 
/.iiiicii  togt, 
flïiarop  inzoi 
ftddc,  ten  di( 
het  werk.  I( 
'uinziciilijk  vo 
''i|i;dc  linnen 
f'P  de  reis  v 
'ïorjrcn,  en  ni 

iV.    D£Li.. 


Ptcrigicn  omtrent  den  Staat  der  GczofidhciJ  van 

de  Manfchap  op  de  Nsdeslida,  gedurende  de 

Reis   om   de  Jl'ereld^   in  de  j  ei  ren  1803, 

1804,   1805  en  i8c6. 

VAN 

Dr.     CARL   ESPEXBERG. 


H 


et  is  voorzeker  een  zonderling  geluk,  waar- 
ine  vcrfchcidcne,  zoowel  natuurlijke,  als  zede-" 
,iikc  oorzaken  hebben  medegewerkt,  dat,  op  ecnc 
reizc,  waarbij  liet  verfcliil  van  luchtftreken  en  het 
jeinis  van  gewoon  voedfcl  alleen  genoegzame  aan- 
leiding tot  gewigtige  ziekten,  binnen  een'  veel 
kc;t(.rcn  tijd,  konden  opleveren,  van  de  vijfcn- 
i;i.itig  perfonen ,  onder  welke  verfcheidcne  meer 
aii  vijftig  jaren  telden,  niet  een  enkele,  in  den 
tiid  van  drie  jaren,  ge'lorven  is.  Kapitein  Kru- 
?F,NSTERN,  die  zeer  wel  begreep,  van  hoeveel 
bJnng  het  was,  ter  gelukkige  volbrenging  van 
ziiiicii  togt,  dat  zijn  volk  gezond  bleef,  vestigde 
daarop  inzonderlieid  zijne  opmerkzaamheid,  en 
Mi\(i^  ten  dien  einde,  de  doelmatigfte  middelen  in 
hetwelk.  Ieder  matroos  kreeg  te  Cronfladt  een 
ranziciilijk  voorfcJKJt  aan  geld,  om  zich  hetbenoo- 
i!i.2;elc  linnen  en  kleederen  te  koopcn,  opdat  men 
f'P  de  reis  voor  de  zindelijkheid  zoude  kunnen 
xürc;cn,  en  men  linnen  en  kleedcren  had,  om  zich 
IV.  Dell.  A  bij 


.,mi 


illilftlfe^r 


^ii 


■11 


•i  M     \\ 


'I 


l%LS*i»lVI 


a  IIEIS  OM  DE  WERELD. 

bij  nat  wedjr  te  k'.innjn  verrdioonen.  Alle  rk 
matrozen  w.iriMi  vrijwilligers;  niemand  ging  met 
tegenzin  of  was  gedwongen.  Een  Tartaar,  met 
name  Abditl,  had  zich  ook  aangea;even,  en  ecu 
voorlchot  aan  geld  ontvangen;  maar  hij  liad  ccwc 
jonge  Vrouw,  ilic  hij  ongaarne  verhiten  wilde, 
en  kreeg  dus  berouw  over  zijn  vrijwillig  geno- 
men befluit,  en  werd  droefgeestig  en  ziek.  ILt 
ontvangene  geld  konde  hij  niet  teruggeven;  evcii. 
wel  dwong  men  hem  niet  tot  de  reis,  en  hij 
bleef  te  huis.  Had  men  hem,  uit  verkeerde  ziii- 
iiiglieid  medegenomen,  waarfchijnriik  zouden  wl] 
fpoedig  eenen  dooden  op  de  Nadcshda  gehad  heb- 
ben.  De  Kapi:cin  liet  elk ,  die  aangenomen 
werd,  door  mij  onderzoeken,  of  hij  gezond  was: 
en  dit  was  ongetwijfeld  eene  heilzame  voorzor;^; 
want  het  ecnige  fterfgeval,  dat  wij  op  de  A^- 
deüida  hadden ,  was  zeker  een  gevolg  van  ikt 
verzuimen  van  dit  onderzoek.  De  Heer  Ri:sa- 
Now  namelijk  had  icn'  Kok,  Neuland  genaamd, 
op  de  reis  medegenomen ;  deze  was  in  eene  lioo- 
gc  mare  teeringachtig  en  geheel  vermagerd ,  cii 
fticrf  aan  deze  ziekte,  tusfchen  cle  Washinfftoa- 
eii  de  Sandwicli-eilanden.  Ik  heb  boven  gezc?;', 
dat  niemuüd  van  cle  Equipagie  gollurven  is,  om- 
dat ik  dit  inenscii  niet  mede  reken ,  daar  u.er. 
hem  reeds  als  eene  prooi  van  den  dood  befehcu- 
wen  kon,  toen  hij  op  het  fchip  kwam,  en  liÜ 
aan  land  waarfciiijnlijk  nog  eerder  zoude  gcftoi- 
ven  zijn;  ook  behoorde  hij  niet  tot  de  liquipr.- 
gie.  Het  vermijden  van  alle  aiigflige  fpaarzaara* 
lieid,  en  de  ruime  manier,  waarop  de  uitrUvStin; 

on- 


RKIS  OM  Di:  WEllELD. 

.ir.dcrnomcn  werd ,  bragt  gewis  zeer  voel  t<.e,  tot 
'„ot  bewaren  der  go/>ondhcid  van  het  fcheepsvolk. 
W'aniieer  er  vervcrfchingen  te  bekomen  waren, 
.lan  werden  dezelve  gekfjcht,  en  men  vroeg  'er 
niet  naar,  of  zij  duur  dan  goedkoop  waren.  De- 
ze verkwikkingen  hadden  natuurlijk  eene  zeer 
iicilzame  uitwerking  op  de  gezondheid ,  daar  zij 
de  verlorene  kraehicn  des  ligehaams  herllLlden; 
maar  zij  werkten  ook  zeer  voonieelig  op  den 
cjcst;  want  in  dagen,  dat  alle  moesten  ontbee- 
ren,  was  men  overtuigd,  dat  men,  ter  zijner 
did,  weder  behoorlijk  zoude  fchadeloos  gefield 
worden,  en  dit  hield  den  moed  en  de  opgeruimd- 
heid levendig. 

Niets    echter    konde     het    Icheepsvolk     meer 
overtuigen  ,     hoe    zeer    men    zorgc    voor     hun 
droeg ,    dan    het    voedfel  ,     dat    aan    de    zieken 
:e2;.:ven  werd ,    waarin    geen    het   minde   onder- 
fciicid    was,      hetzij     het    voor    den    Kapitein, 
of  voor   den    geringllen   Matroos    was    bereid. 
Ten  tijde,    dat   aan    de   Ollicicrstafel   geenc   de 
m\r\?ic   verfclie    fpijzc,     federt  verichcidenc   we- 
ken, was   opgcdischt,   en  men  daar  geen  ander 
dan  irczouten  vleesch  at,  kreeg  de  zieke  Matroos 
nog  zijne  hoenderfoep ,  of  wanneer  hij  het  hoen 
i.cvcr   gebraden   wilde   hebben ,   eene  fago  -  loep 
met  wijn.     Ik  liet  het  altijd  aan  de  zieken  over, 
'himnc  l'pijze  en  derzelver  bereiding  te  verkiezen  ^ 
omdat  ik  geloof,  dat   het  inrtinet  van  den   Pa- 
tiënt dikwijls  juister  is,  dan   de  raad   van  den 
r>enceshcer.       Den  zieke ,   die  cenigen   trek   tot 
-:cn  kreeg,  vrotL^  ik,  of  lüj  niet  in  het  een  ut 

A  z  au- 


i;^ 


*'U& 


t<^ 


i  li.     '    ' 


!» 


ï-. 


I 


I.:  jIi 


f 


4  REIS  OM  DE  WERELD. 

aiii'cr  7,in  liaJ  ,  hij  ^af  dan  zijne  begeerte  te  ken- 
nen; ik  beval  den  kok,  deze  of  gene  ipijzc  ge- 
reed te  maken,  en  zorgde,  dat  zulks  behoorlijk 
gelchicdde. 

Ook    had    de    zachtheid,    waarmede    het    volk 
behandeld  werd ,  (flrafoefeningen  hadden  zeer  zei- 
den  plaats)  eenen   zeer  heilzamen  invloed,     llim 
gevoel  van  eer  werd  opgewekt ;  zij  waren  meest- 
al in  ecne  vrolijke  fivmming;  waren  er  opgclleld, 
om  zindelijk  en  goed  gekleed  te  zijn,  en  Ibmmi- 
gen  dreven  dit  zcHs  tot  ecne  bclagchelijkc  ijdel- 
heid.    Zoo  lieten  fommigen  zich  in  China  zijden 
jiïponncn  maken,    om  in  het  Dorp,  waar  zij  te 
huls  behoorden,  eens  te  kunnen  Ichittoren.    De- 
ze ibort  van  ijdelheid  is  echter  bij  een'  Matroo^ 
geenc  geringe  deugd;    zij  maakt  hem  ordenlijkcr 
en  bewaart  hem  voor  buitenlporigheden ;     want 
het  geld,  dat  hij  anders  zoude  verzopen  Hiebbciu 
belleedt  hij  nu  tot  oplchik. 

Zoo  Ichadelijk  het  misbruik  van  flerken  drank 
is,  zuo  heilzaam  is  het  gebruik,  wanneer  hij  ter 
verkwikking  wordt  gegeven.  Onze  manlehap 
kreeg  dagelijks  een  rautlben  van  brandevvijii  ui" 
punsch  ,  ^'■/•o^^'-,  of  wijn ,  al  naar  de  omltandii^Ii.- 
^<L\\  het  medebragten;  de  wijn  was  ,  of  roodcPorr- 
wijn  of  Tenerille-wijn.  Wanneer  zij  bij  kuiid 
weder  doornat  waren,  kregen  zij  eendubbeld  nut- 
Iben  brandewijn,  of  er  werd  punsch  voor  liiin 
gemaakt,  die  zij  warm  dronken.  Als  een  voor- 
beeld, wil  ik  het  volgende  aanvoeren:  toen  wij 
voor  de  eerftc  maal  langs  de  Kurilijche  eilanden 
voeren,   hadden   wij  zeer   flccht   en  nat   weder, 

zeer 


REIS  OM  DE  WERELD.  5 

zeer  harden  wind,  zelfs  (lorni;  den  vulgendeii 
dag  lag  de  fnceiiw  bijna  een'  voet  dik  op  het 
dek ,  de  Thermometer  (lond  twee  graden  onder 
het  vriespunt  (*).  Nu  werd  in  het  vooronder 
vuur  aangelegd;  de  matrozen,  afgemat  door  veel 
arbeid  en  doornat  van  den  regen ,  verwarmden 
zicli  en  droogden  de  kleederen  bij  het  vuur, 
trokken  fchoon  linnen  aan  ,  dronken  een  goed 
glas  warme  punsch,  en  leiden  zich  te  flapen; 
;ils  zij  namelijk  van  de  waclit  afgelost  waren. 
De  punsch  bevorderde  de  iiitwafeming ,  en  als 
;^ii  wedjr  ontwaakten,  waren  zij  verkwikt,  en 
niemand  hunner  werd  ziek. 

Dit  zal  voldoende  zijn,  om  aantctoonen ,  wel- 
ke middelen  in  het  werk  gefield  werden,  om  ziek- 
:eii  te  voorkomen.  Dat  deze  middelen  doelma- 
:y;  waren,  heeft  de  uitkomst  bewezen.  Evenwel 
nioct  men  niet  denken,  dat  wij,  op  onze  geheele 
reis,  geene  zieken  hebben  gehad.  Op  een  fchip, 
dpt  tamelijk  flerk  bemand  is ,  zijn  meest  altijd 
z'ckcn;  een  dag,  waarop  niemand  aan  boord 
r>r,i;cltcld  is,  behoort  onder  de  zcldzaamlieden. 
Wij  hebben,  wel  is  waar,  deze  ^eldznanilieid  ge- 
iiad,  zelfs  in  de  flraat  van  S'/nda;  echter  had- 
lioii  kleine  ongefteldheden  onder  ons  volk  menig- 
vuldig plaats,  maar  gevaarlijke  ziekten  zeer  zeld- 
■mm.  Een  kort  uittrckfel  uit  het  Dagboek  ,  dat 
ik  ten  aanzien  van  de  zieken  gehouden  heb,  zal 
tit  nog  duidelijker  aantoonen. 

Ras 

{*)  Dit  is  ook  de  grootde  koude,  welke  wij,  gedurende 
ii:  iéxdQ  reis,  op  het  fchip  ondervonden  hebben. 

A  3 


ii  :|  1 


* 


II   tl 


;    Il 


REIS  OM  DE  WERELD. 


min 


1^'  M 

m 


:i 


J\'.fs  vnu  Cronll-.uU  lutar  Koppcnnngcn  , 
Falmoiith  cu  Tcncrini'. 

Op  deze  vaart  viel  niets  mcrkwnaruigs  xof^w 
in  de  Noordzee  onbeduidende  koortien ,  rhinna- 
tieke  pijnen,  ook  catarrhale  ontltekingen  aan  il:- 
oojTcn  ;  d'iaphort'tifihc  middelen,  of' ook  fpann- 
l'clie  vliegen  vcrzacbtten  deze  toevallen  en  dedc:; 
ze  zelfs  ophouden.  Maar  thans  bleek  het  ook, 
dat  verfcheidene  van  het  Ichecpsvolk ,  i..'  Koppu.- 
hagen  ^  bcfmet  waren  geworden.  Dit  waj  ccii 
onaangenaam  geval ;  ^ant  het  is  niet  te  ontken- 
nen, dat  het  gebruik  van  Mercuriale  middclc:i 
zeer  aanleidelijk  is  tot  (corbut.  Evenwel,  ali: 
werden  genezen ,  zonder  incrkelijk  nadeeligeii  in- 
vloed op  hunne  gezondheid.  Ik  achtte  het  ech- 
ter telkens  noodig,  de  genezing  met  het  gebnii... 
der  Kija  te  befluiien. 

TcnerilJ't^  als  zijnde  een  zeer  vruchtbaar  ei- 
land, biedt  den  zeercizigers  mcnigerlei  vcrlri^- 
Ichingen  aan,  welke  echter  nog  overvloediger 
zouden  te  bekomen  zijn,  indien  hetzelve  dooreen 
vlljti<?:er  volk,  dan  de  Spanjaarden  zijn,  werd  be- 
woond. 'I'>  waren  daar  b.  v.  zeer  iehoone  Pe- 
ren, maar  dezelve  hadden  volllrekt  geen'  fmaak; 
"waarfchijnlijk  waven  bet  Peren  van  wilde  bo- 
men, die  niet  veredeld  waren;  maar  men  pd 
daarvan  als  oorzaak  op  het  hcete  klimaat.  AarJ- 
appelen  had  men,  om  dezelfde  reden,  ook  niet, 
maar  alleen  Bataten  (JlouvolviiJus  Batotos  ^  L/: 
doch  de  laatrte  flonden  de  mccstcn  onzer  tci;^:;. 


lli:iS  OM  DE  WERELD. 


Tijiardien  zij  zeer  zoet  van  fmaak  waren ,  even  als 
bcvrozene  aardappelen.  Op  St.  Ileleim  konden 
wij  de  Iclioonlle  cii  Ickkcrüo  Appelen  en  de  beste 
Aardappelen  bekomen;  cii  3t,  llelena  is  fiechts 
eciic  rots,  die  zelfs  nog  twaalf  graden  nader  bij 
cicn  Evenaar  ligt,  dan  Teneriffc.  Het  is  waar, 
dat  het  desnieitomin  op  i5"/.  Iklcna  niet  onmatig 
heet  is;  maar  op  Tenerlffe  kan  men,  indien  mei» 
liet  een  oi"  ander  planten  of  kweeken  wil,  h-i 
dnartoe  gefcliikte  klimaat  uitkiezen;  want  hc^ 
hooL'cr  men  op  Cxnw  berg  komt,  hoe  koeler  het 
wordt;  ook  is  liet  reeds  ie  Orotava  niet  zoo 
heet ,  als  op  Santa-Ci  iiz, 

Iletgene   ik   van   de  Spanjaarden   gezegd  heb, 
geldt  ook  ten  aanzien  derPortugeezen.     Op  San- 
'.a-Caiharina   waren    ook   geene   Appelen,  geene 
Peren   en  gee-je  Aardappelen.      Naardien  de  Te- 
'.lerili'e-wijn  goed  is,  zoo   ziin    ook    de    druiven 
voort reflelijk.     Jammer,  dat  zij  niet  lang  kunnen 
(luren,  en  dat  men  dus  geen'  aanzienlijken  voor- 
rnud  medcnemcn  kan.     Eene  foort  van  Pompoc- 
iien,     welke    de    Engelfchen    Pumkins    noemen. 
(waarfchijnlijk  Cucurhita  Melopcpo^  L.)  hebben, 
wel  is  waar,  een' zeer  dradigen  fmaak,  en  kunnen 
dus,  uit  dien  hoofde,  reeds  niet  als  verfrisfchende 
bcfchouwd   worden;  doch  zij  blijven  zeer  lang, 
zelfs  eenigc  maanden,  goed;    waarom  de  zeereizi- 
jicrs  dezelve  gaarne  medenemen,  omdat  zij  ceni- 
ccrmate  het  gebrek  aan  groente  vervullen.       Zij 
werden  bij  ons  in  de  focp  van  de  matrozen  ge- 
daan ,  en ,  om  deze  nog  fmakcl ijker  te  maken ,  deed 
nieii  drarin  wat  ritroen-fchillcn. 

A  4  Door 


';i  il 


il 


i 


^1 


W¥^^ 


I 


I 

I 


U  REIS  OISI  DE  WERELD. 

Door  de  nahti^flicid  van  onzen  Commisfionair, 
kregen  wij  geen  citrocnfap  in  flesfchen,  hetwelk 
de  Kapitein  bcdcld  had.  De  man  verontfchul- 
digdc  zich,  dat  het  de  tijd  van  de  citroenen  nog 
niet  was  (het  was  in  de  maand  October);  doch 
wij  vernamen  te  laat ,  dat  er  citroenen  genoeg  te 
bekomen  waren. 


Reis  van  Tencriife  naar  St.  Catharina. 


lt^3 


lilU!  A 


't  ■  li 

m 


Weinige  dagen  na  ons  vertrek  van  Temriffc^ 
pasieerden  uij  den  Keerkring  van  den  Kreeft;  nu 
waren  wij  in  de  heetc  luchtftreek,  en  in  bange  ver- 
wachting, hoe  groot  de  hitte  wel  worden  zou, 
en  of  wij  dezelve  zouden  kunnen  verdragen.  Bo- 
ven de  23"  van  Reaumur  komt  zij  toch  nim- 
mer, noch  in  den  Atlantilchen  noch  in  denGroo- 
ten  Oceaan ,  als  men  geen  land  in  het  gezigt  heelt. 
Deze  hitte  kwam,  in  den  beginne,  aan  onze  iiui- 
trozen  geheel  niet  bijzonder  voor;  verfcheideii;; 
vroegen ,  op  eciien  fpottenden  toon  :  wanneer  kt 
dan  toch  zoo  vrcesfelijk  heet  zoude  worden? 
iMaar  fSt,7,z  zelfde  grootfprekers  moesten  eindelijk 
toch  bekennen,  dat  deze  hitte  zeer  onaangenaam, 
ja,  bijna  onvcrdragclijk  was.  De  reden,  waaro  ii 
deze  juist  niet  bijzoulcr  hooge  graad  van  hitte 
zoo  lastig  wordt,  is  deze,  dat  er  geene  verkoe- 
ling plaats  vindt ,  en  de  nachten  even  zoo  heet 
(misfchien  een'  halven  ,  of  op  het  meest  een'  liec- 
len  graad  minder)  zijn,  als  de  dagen.  De  proef- 
nemingen van  Dr.  Hornj-.r  met  den  Thermome- 
ter van  Six,  en  zijne  waarnemingen  omtrent  dt 

t;.ui- 


vademen 


ilEIS  OM  DE  WERELD.  9 

itfinporatiiur  viin  het  zeewater,  verklaren  ilit  ver- 
Icliijnrel ,  dat  iiaineriik  de  temperatuur  der  luclit 
iii  volle  zee ,  tuslchcn  de  keerkringen ,  dag  en 
nacht  dezelfde  is  ,  volkomen.  Daaruit  blijkt,  d:ic 
..Ie  temperatuur  der  oppervlakte  van  het  zeewa- 
ter weinig  van  de  temperatuur  der  lucht  verfchik; 
eii  dit  is  het  geval,  tot  op  eene  vrij  aanmerhe- 
lijke  diepte.  Zoo  was,  bijvoorbeeld,  in  de  At- 
iantifche  zee,  op  15^  Z.  B.  en  31  W.L. ,  de  tem- 
peratuur der  lucht  21'-',  die  van  het  zeewater,  op 
de  oppervlakte,  20*^,5'  en  op  de  diepte  van  80 
vademen,  i()^.  Hieruit  ziet  men  ,  hoc  veel  beter 
het  water  de  warmtellof  geleidt ,  dan  het  land ; 
daar  het  onderlcheid  in  de  temperatuur,  op  de 
oppervlakte  en  op  de  diepte  van  80  vademen, 
llechts  il  graad  bedroeg.  Hoe  fterk  de  zon  op 
het  land  ook  branden  moge ,  een  paar  voeten 
diep  in  den  grond ,  is  de  aarde  altijd  reeds  koel; 
van  daar  het  aanmerkelijk  onderlcheid  der  tem- 
peratuur van  den  dag  en  van  den  nacht.  Hoe 
Ipoedig  is  niet  de  dunne  korst  aarde,  welke 
venfarmd  was,  weder  verkoeld?  Zij  kan  on- 
mogelijk de  warmteftof,  welke  de  benedenlucht 
aan  de  bovenlucht ,  wanneer  de  zon  er  niet  is , 
mededeelt,  in  eene  genoegzame  mate  herflellen, 
züo  als  de  onmetelijke  gelijkmatig  verwarmde  hoe- 
veelheid zeewater  doet  (*), 

Ds- 

(*)  Ik  beken ,  dat  'er  buiten  de  werking  der  zon  en  de 
verkoeling,  wanneer  zij  afwezig  is,  nog  Chcviifcke  pro- 
cfifen  'm  de  lucht  plnats  hebben,  welke  warmte  en  koudo 
vjüribrtn!;en,  al  wadat  de  wnnntcdof  vrij  of  gepnald  worc't; 

A  5  dücli 


1  "wm\ 


i'  :''"t 

,1       .      '\ 


r> 


1  >. 


'il  ii 


10 


UEIS  OM  DE  WERELD. 


if- 


fit 


Deze  waarneming  heb  ik  daarom  niet  met  flil- 
zwiigcn  willpn  voorbijgaan,  omdat  ik  door  de- 
zelve! een  bij  de  zceroizigers  zeer  algemeen  ge- 
voelen kan  tcgcnfp reken :  men  gelooft  namelijk, 
dat  het  voor  de  gezondheid  zeer  nadeelig  is, 
wanneer  iemand  des  nachts  op  het  verdek  flaapt. 
Dit  is  wel  zoo,  wanneer  een  fchip  zeer  nabij 
ccn  ongezond  land  ligt;  maar  niet  in  den  vollen 
Oceaan  ,  tusfchcn  de  Keerkringen  ;  aldaar  valt  geen 
dauw,  de  temperatuur  blijft  dezelfde  en  de  luchts- 
geRcldheid  verandert  in  den  nacht  niet.  Inte- 
gendeel ,  men  zou  het  kunnen  aanraden ,  dat  velen 
in  'de  opene  lucht  zich  te  flapcn  legden;  wam 
het  geeft  altijd  ccnige  verkwikking;  terwijl  zij. 
die  meer  opgefloten  flapen ,  hi  den  nacht,  aan 
ccnc  nog  grootere  hitte  zijn  blootgeftcld ,  dan  op 
den  dag.  Zelfs  de  adem  der  flapenden  vermeer- 
dert de  hitte.  De  ondervinding  heeft  op  d 
Nachshda  het  zoo  even  beweerde  volkomen  be- 
wezen. Niemand  heeft  de  minde  reden  gehnd. 
om  zich  te  beklagen,  dat  hij,  tusfchen  de  Kccr- 
kringen ,  des  naciits  in  de  vrije  lucht  gellapcn 
heeft. 

De  ziekten,  welke  nu,  als  gevolgen  der  r.;-.;;- 
Iioudendc  hitte  ontftonden ,  wjjren  koorts,  met 
zware  hoofdpijn,  diarrhccn  en  rhijmatis:::ct:, 
Een  braakmiddel  ontlastte  den  patiënten,  die  de 

k'^ort^ 

döcli  dezelve  hebben  tusfchen  de  Keerkringen  zoo  ris  de 
ondcrviiu'ing  leert,  niet  nnnmorkelijk  plants;  zcifs  het  on- 
weder mankt  geen  onderfcheidj  na  h'jtzelve  ivS  het  cv\;! 
zoo  w.nrm  als  te  voren. 


K'oorrs 

mijidei 

Kina  , 

de  de 

hevige 

middel 

waarna 

ve  wert 

gaf  ik 

maar  ei 

^dcn  ni 

U'ooniijl, 

mat  is  me 

eenige , 

den  drof 

gelijk,  d 

maar  bel] 

nadeeJig' 

veei  moff 

ondervon 

Verfchcid 

ni  ergens , 

door  hun 

den  rug  te 

door  iets, 

beproefder 

^ö  'uelasfe 

verdund; 

fpniiien  m. 

l;omen  go( 

.''''")  u-elke 


<    % 


REIS  OM  DE  WERELD. 


II 


koons  hadden,  van  zeer  veel  gal;     hierop  ver- 
r.iinderde  de  hoofdpijn,  en  ein  afkookfcl  van  de 
Kina  ,  met  de  zure  Elixtcr  van  Maller.,  voltooi- 
de de  genezing.     Gingen  de  diarrhetn  ook  met 
hevige  hoofdpijn  vergezeld,  dan  deed  een  braak- 
middel  de    patiënten    ook    veel   gal    overgeven , 
waarna  de  hoofdpijn  bedaarde;  de  diarrhe'én  zel- 
ve werden  door  opiaten  gefluit.     In  den  beginne 
gaf  ik  daarbij  nog  cascarille  of  ro///;72/'ö-wortel; 
maar  eindelijk  ontdekte  ik,    dat  de  opium  alleen 
dezelfde  werking  deed,  en   toen  gaf  ik  die  mid- 
delen niet  meer,  ora  eene  dlarrhé  ie  (lillen.     Ge- 
woonlijk gelooft  men,  dat  de  diarrhe'én  en  rhci!~ 
matisnicn  door  verkoeling  ontllaan ;  waarom  ook 
eenige,  bij  de  grootlle  hitte,  nog  tlanellen  hemb- 
den  droegen.     Doch  verkoeling  was  niet  wel  mo- 
gelijk,  daar   het  ligchaam  nooit  verkoeld  werd, 
maar  bcllendig  doorltraling  had;  en  juist  dit  was 
nadeelig  voor  de  gezondheid;  want  zij,  die,  zoo 
veei  mogelijk  was,   zich   zochten  te  verkoelen, 
ondervonden    de  gezegde  toevallen   veel   minder. 
Vcrfcheidene  matrozen  waren  gewoon,  zich  des 
morgens ,  aan  den  boegfpriet  te  plaatfen ,  om  zicli 
door  hunne  kameraden  eenige  emmers  water  over 
Jen  rug  te  doen  gieten ;    zij  verkoelden  zich  daar- 
door iets,  en  he';  bekwam  hun  zeer  goed.     Wij 
beproefden  nu  ook  om  Spruiten-bicr  te  brouwen; 
de  '.nelasfe  of  de  zuiker-firoop   wenl  met  water 
verdund ;  in  plaats  van  hop ,  werd  aftreklel  van 
l'priii  en  genomen;  doch  het  gelukte  ons  niet  vol- 
komen goed  ,   fchoon  wij  gedroogde  Gist ,   (Z/^'- 
./i/0  welke  tot  dit  einde  in  Engeland  gekocht  was , 

in 


4.' 


(•  ■■ .        , 


m 


ï  ;ll 


1  1  I 


'■'  ','  il 


M 


■  M.1 


''l;S.i. 


I& 


REIS  OM  DE  WEIIEIJ). 


^'p-'^':^ 


>         3 


in  eene  bcl;oorliike  hoeveelheid  'er  in  mengden  ; 
evenwel  het  was  drinkbaar. 

Op  deze  vaart  hadden  wij  eens  de  onaangenaam- 
heid ,  dat  ons  fchip  plotfeling  begon  te  Hinken. 
De  bcrookingcn  met  falpeterzunr ,  door  Dr.SMiTii , 
enmetzoutzunr,  door  Guyton-Mouveau  ,  voor- 
gelchrcven,  werden  in  het  werk  gefield;     aan  de 
laatdcn  gaf  ik  de  voorkeur ,  en  maakte  van  dezelve 
gebruik,  zoo  dikwijls  berookingen  noodig  waren, 
om  befmettingen   te  voorkomen.     Ditmaal  echter 
hielp  nl  het  berooken  niets,   en  het  konde   ook 
niet  helpen;  want  zooc'ra  men  'er  mede  onhicld, 
kwam  de  flank  weder  terug,  nar.rdicn  de  oorzaak 
niet  weggenomen  was.     Deze  bevond  zich  in  hci 
ruim,  waar  het  fliHlaando  water,  in  het  een  weinijv 
lek  geworden  Ichip,  vervuilde.  Nu  wcrd'erfrisc!) 
water  in  het  ruim  gegoten  en  weder  uitgepompt; 
dit  hielp  tcrflond.      Het  is  merkwaardig,  dat  de- 
ze luclit,    die  cencn  knollookachtiL'en  reuk  vcr- 
iprciddc ,    geen'   nadecligen    invloed    voor  de  ge- 
zondheid had.     Enkele  waterftof-gas,  die  bijden 
llilfland   van  het   water  ontdaan,  en    door   des- 
zelfs   geringe  foortelijke  zwaarte  naar  de  hof'i^rc 
fleeg,  was  het  zeker  niet;    want  liet  had  bijzMU- 
dere  beflanddeelen;   daar   in   de  kajuit   van  Dr. 
IIoRNER  de  wand,  op  zulk  ccne  wijze,  daarmede 
geverfd  was ,  alsof  dezelve  met  potlood  was  bc- 
flreken;  het  was  eene  potloodklcur,  met  een  mc- 
taaiachtigen  glans. 

Het  was  ouk  eenc  zeer  onaangename  omflaii- 
oigheid,  dat  wij  onzen  geheelen  voorraail  v;tii 
zuurkool  over  boord  motsten   werpen;    dezelve 


REIS  OM  DE  WERELD. 


13 


wfiS  bedorven,  doordien  de  vaten  niet  goed  wa- 
ren. Ook  ten  opzigte  van  het  gezouten  vlecscli 
hiniv  alles  af  van  de  deugdelijkheid  van  het  vaat- 
werk; zoodra  de  pekel 'er  uitgcloopcn  was,  werd 
liet  vlcesch  bedorven.  Zulk  vlecsch  werd  ter- 
flond  in  zee  geworpen. 

In  BraJUitn   vonden    wij  alle  noodige  verv^er- 

ichingen.     Het  klimaat  van  Santa  Ouharina  is 

op  zich   zelf  gezond  ;  evenwel  ondervonden  zeer 

vele  nienigerlei  ongemakken ,  welke  echter  eenig- 

lijk   aan  de  hitte  moeten  toegefclireven  worden. 

'Er  hadden  menigvuldige  diarrhc'cn  plaats  ,  velen 

werden  door  eene  cholera ,    dat  is ,  door  (lerke 

i^albrakingen  aangevallen ,  voorts  door  hevige  be- 

naauwdheden  ,  buikpijnen  en  buikloop.     liet  een 

en  ander  werd  nu  aan  te  flci-ke  verkoeling,  dan 

lan  het  gebruik  van  Varkensvleesch  of  ook  van 

Watermeloenen   toegefchreven ;    de  laatfte  echter 

waren,   volgens   mijne   waarnemingen,   volllrekt 

iilchadelijk.      Bij  de  cholera  was  de  opium  van 

/eer  veel  nut,  zij  belette  terllond  de  al  te  llerkc 

iirCclieiding   van   de   gal,   en  \\^\\  volgenden  dag 

waren  de   zieken   meestal  weder  genezen.     \''er- 

Icheidene   kregen   z weeren  en  zeer  vele  een'  uit- 

n;ig   over   het    ganfche    liucliaani,    die   zeer  v^el 

iiiiar  het  fchurft  geleek i)c    Wanneer  men   zweette, 

veroorzaakte  (^'^'l^  uitflag  een  gevoel,  als  of  men 

met  duizend  Ipelden  gelloken  werd;  dezelve  ver- 

ilwcen  echter ,  zoodra   wij  weder  in  zee  waren, 

en   het  wat   koeler    werd.      Ik   kan  niet  genoeg 

r')cuien,   het  heilzame  en  vcrlVisfchende  genot  der 

\\iUL'i'meloLnen  ol"  /ïrbufen;   zelfs  bij  de  groot- 


■  f'  il ! 


iy- 


M.. 


\V 


i  'T' 


w 


Ml 


]f':'l  1. 


U'.'    n  !i     1 


i  '^ 


14 


REIS  OM  DE  WEllELD. 


t''.  -ï  m 


ié'^^      '    -• 


.!<■■(  i; 


')    H 


ftc  liitte  maakten  zij ,  dat  men  allen  drank  oiu- 
becren  konnc.  Zij,  die  gewoon  waren,  dezelve 
dagelijks,  in  eene  groote  hoeveelheid,  te  gebrui- 
ken, bevonden  zich  zc^r  wel  daarbij,  en  werden 
door  geen'  biiikloof  of  cholera  aangevallen.  Wij 
moesten  in  Rrafilicn  'er  op  bedacht  zijn,  ons 
zoo  goed  en  zoo  rijkelijk,  als  mogelijk  was, 
van  voorraad  te  voorzien ;  want  met  zekcrheivl 
kan  men  niet  op  de  ververlchingen  rekenen, 
welke  men  misfchien  op  de  Zuidzee-eilanden  be- 
komen kan.  Daarom  namen  wij  zooveel  Hoen- 
ders, Eenden,  Varkens  en  Runderen  mede,  als 
wij'  aan  boord  bergen  konden ;  en  uit  het  plan- 
ten-rijk  Bataten  ,  Bananen  ,  Pompoenen  {P:;vi- 
ki/is)  Chinaas-appelen,  Citroenen,  Rijst  en  ook 
eencn  voorraad  Rum ;  deze  (lonk  in  Brafilien 
verfchrikkelijk ;  maar  op  Kamtfchatka  was  'm 
reeds  zeer  goed.  Wij  kregen  zeer  weinige  lles- 
fchen  met  Citroenfap.  De  Citroenen  waren  /.ccr 
klein  van  Ihik,  en  hadden  niet  den  gewonen 
aangenamen  ,  maar  eeneii  kruidigen  ,  zelfs  peper- 
achtigen  reuk;  het  üip  was  zeer  zuur,  doc'i 
rook  ook  naar  fpecerijen;  van  waar  het  dan  co! 
aan  de  zieken ,  die  de  koorts  hadden  en  naar 
verkoeling  verlangden,  de  gewenschtc  verkwik- 
king niet  gaf,  zoodat  de  meesten  de  vourhciii 
gaven  aan  het  fap  vaa  Krans-besfeu  {juicconiun 
Occicoccos  ^  L.) 


t  i 


'i 


■Hl 


Jld.'' 


h 


I 


ï: 


REIS  OM  DE  WERELD.  j$ 

R-cis  van  Santa  Cathr.rina  tir.ar  de  Washing- 
ton-eiianclcn. 

Toen   wij  van  Brafilicn  afzcilderi ,  hadden  wij 
cceiie  zieken ,   ook   was   er   niemnnd   befmet  jre- 
worden  ,     fclioon     verfclieidcre    Negerinnen    en 
Portiiirecrchc  Meisjes  zich  zeer  gerieFelijk  omtrent 
onze    Matrozen    betoond  hadden.      De  bovcnp;c- 
melde  uitflag  verdween  fpoedij:,  de  z weeren  ver- 
toonden   zich  nog  ccnigen  tijd ;    ook  thans  ble- 
ven   koortfen,    buikloop,    en    i heumatismcn  de 
hocrrchcj^de   ziekten.      liet  was  natuurlijk,    dat 
verfcheidene ,  bij  het  omzeilen  van  Karip  IJorn^ 
bij   het  Wormachtige,  natte  en  koude  weer,  ver- 
koudheden opi'etien.     Aan  6^<.zq.  Patiënten  werden 
middelen     ter     uitwafeming    toegediend ;     warme 
iliee  met  citroenzap  of  wijn ,  onk  warmvleesch, 
.il   nadat   de    zieken  zelve  het  verkozen,    onder- 
ileundc  de  werking  van  deze  middelen.     Zoodra 
wij  weder  tusfchen  de  Keerkringen  kwamen  wa- 
ren de   (Jinr) Iiiën  weder  zéer  n^enigvuldig  en  de 
rliciimat ismen   hardreUkig.      Onze  (lerrckundigc, 
i!c  Hoer  HouNKR  ,  leed  vcrrchrikkcli-k  aan  tand- 
pijn; niets  knnde  hem  eenigc  Vcrligting  van  pijn 
vertchaflen.      Ik    heb    over    liet    algemeen    opge- 
merkt,   dat   r/icufnntie! e    pijnen   in  de  hitte  veel 
'(Viffor  waren ,  dan  in  dw  koudere  fireken.     Toen 
wij  NlUüu'wo   naden'en ,    r.'im  de  hitte  toe,  en 
met  deze    de  diarrhé.      iJczclve  bleef  voortdu- 
i:n,  ook   Haande  ons  ver!  liit' op  dat  eiland.     De 
Oi.\'i^sms//i   echtjr   was,   nuur  inijiC  waarneming. 


nm^' 


],  j 


[  r 


% 


«',i' 


.  r 


1^1 


i6 


REIS  OM  DE  WERELD. 


m' 


volkomen    onfcliadelijk.     Een  vijftigjarig,    zw.ik 
man,   die   doorgaans  ziekelijk  was,   en  niet  tot 
de   equipagie   behoorde,    had    bij   afwisfeling   nu 
hfemorrhoidcn  ^  dan  een*  buikloop,  welke  hem  llcrk 
aantastte.     Terwijl  hij  den  buikloop  had ,  dronk 
hij  Cocosmclk^  en  de  kwaal  hield  op,  en  hij  be- 
vond zich  eenigcn  tijd  vrij  welvarende.     Den  dag 
na  onze  aankomst,  voeren  wij  naar  land;  het  was 
toen  ontzettend  heet;    mij  dunkt,   dat  de  Ther- 
mometer  wel    30^^"   boven    het    vriespunt   flond , 
volgens    Reaumur.      Het  was  jammer,   dat  wij 
seenen  Thermometer  hadden  meegenomen.      Des 
namiddags  waren  wij  weder  op  het  fchip;    toen 
wij  juist  zatjn  thee  te  drinken,  werden  wij  niet 
weinig  ontlleld,   daar  de  Ilofraad  Fosseh  plot- 
feling   met  een  geCclireeuw  nederzeeg  en  een  he- 
vig  Epileptisch    toeval  kreeg;    hij  had  zich  aan 
land   zeer   verliit.      Toen   het    toeval  over  was, 
klaagde  hij  over  hoofdpijn,  misielijkiicid  en  cencn 
bitteren   fmaak  in   den  mond.      Door  "een  braak- 
middel geraakte  hij  veel  gal  kwijt,  en  de  hooia. 
pijn  verminderde.     Naderhand  kreeg  hij  nog  meer- 
malen   dtze.   toevallen,   waaronder  Ibmmige  zeer 
hevig  waren;  hij  beet  zich  op  de  tong,  bloedig 
fehuim  llond  hem  op  (\<i\\  mond,  en  hij  liet  on- 
willekenrig    zijn   water  loopen.      Hij  moest  zich 
van    alle    verhittende    dranken    onthouden,    ge- 
bruikte   verkoelende  middelen  en  dranken,  Ta- 
marinde met  Selzcrwater,  eindelijk  Kina.      Hier- 
door  werd    hij   v<ilkomen   herlleld,   zood.u  liij, 
fchoon  hij  nog  wel  een  jaar  bij  ons  bleef,  nim- 
mer in  dien  tijd  de  toevallen  weder  gehad  lied't. 


l)<' '! 


% 


REIS  OM  DE  WERELD. 


^1 


Het  wns  een  geluk ,  dat  de  Kapitein  verbodefi 
had,  al  het  gevogelte  te  flachtcn;  want  wij  kre- 
gen op  Nukahhva  die  vcrverfchingcn  niet ,  op 
welke  wij  gciioopt  hadden ,  Hechts  vier  kleine 
varkentjes  en  geliecl  geene  hoenders ;  deze  voor- 
ziL^tigheid  kwam  onze  zieken  zeer  te  (lade.  Het 
i;i.en  wij  aan  Broodvruchten,  Cocosnooten  en 
Tarro  (^Arum  excuïentum  ,  L.)  konden  bekomen, 
was  fl:chts  ter  verfrisfching,  gedurende  ons  ver- 
blijt'  bij  het  eiland ;  maar  voorraad  voor  de  reis 
kicï;en  wij,  behalve  water,  geheel  niets. 

Niemand  werd  op  Nukahhva  befmet,  fchoon 
dit  eiland,  niet  hetzelfde  regt  als  Otaheite,  He  de 
Cythdre  mag  genoemd  worden :  zoo  noemde  ge- 
lijk men  weet  Bougainville  het  laatstgemel- 
(!e,  vóór  dat  hij  deszclfs  naam  kende. 

Reis  van  Nukahiwa  Tiaar  Kamtfchatka. 

In  de  foep,  welke  nu  op  het  fchip  zoowel 
voor  de  Officieren  ,  als  voor  de  Genieenen  gekookt 
werd,  deed  men  Bouillon-koekjes;  daar  wij  ech- 
ter gccnen  genoegzamen  voorraad  daarvan  aan 
boord  iiadden ,  om  telkens  eene  krachtige  foep  te 
maken,  werd  dit  gebrek,  door  Saleb-wortel  in  de 
foep  te  doen ,  vergoed ,  en  deze  daardoor  zeer 
voedzaam.  In_T;ezouten  vleesch  was  het  andere 
gerecht  (*);    vcrsch    vleesch   kreeg  van   nu  af 

nie- 

(*)  Wanneer  de  Heor  v.  Krusenstern  zegt,  dat  het  inge- 
loutcn  vleesch,  vooral  dat,  hetwelk  te  Petenburg  was  inge- 
maakt, gedurende  de  geheclc  reis,  volkomea  goed  bleef « nioec 

JV.  Deel.  B  men 


Bi 


i8 


REIS  OM  DE  WERELD. 


l»it,.,S 


^.;^:'Ji 


niemand  meer ,  die  gezond  vviis ;  zelfs  de  Gezant, 
de  Kamerheer  Rr. sanoi-'f  maakte  in  dezen  geene 
uitzondering,  fclioon  hij  zich  niet  volkomen  wel 
bevond. 

.  Een  paar  kleine  Varkens  en  een  geregt  van 
Bataten  was  alles ,  wat  de  SamhvicA-dhndQTS  ons 
aanbragten ;  doch  daar  bij  niemand  van  de  man- 
fchap ,  welke  ik ,  op  bevel  van  den  Kapitein  on- 
derzocht had ,  eenig  teeken  van  fcorbut  was  te 
vinden ,  gingen  wij  bij  Karakakua  niet  voor  an. 
ker  liggen,  maar  zetten  onze  reize  voort  naar 
Kamtfchatka.  Evenwel  had  ik  mij  in  een  enkel 
voorwerp  bedrogen ,  die  de  gewone  kenteekenen 
der  fcorbut  niet  had.  Hoezeer  mijne  dwaling 
mij  toen  leed  deed ,  verheug  ik  'er  mij  echter  thans  | 
over,  daar  wij  door  dezelve  gelegenheid  kregen, 
de  kracht  onzer  geneeswijze  van  die  kwaal  te 
beproeven. 

Reeds  op  Nukahiwa  kreeg  een  matroos,  die| 
bijna   50  jaren   oud   was,  eene   wonde   aan  de 
knie ;  fchoon  hij  nu  terftond ,  met  alle  voorzigtig- 
heid,  verbonden  werd,  wilde  echter  dit  ongemak  1 
niet   genezen.     Hij  konde   niet  gaan,   en  moest j 
beftendig  liggen;    voor   het  overige  fcheen  hij| 

zich 

men  dit  aldus  verllaan :  dat  het  zoo  Roed  bleef,  als  in  de  gegC' 
vene  omftandigheden  raogelijïc  was;  want  ingezouten  vleesch, 
dat  meer  dan  een  jaar  oud  is,  en  verfcheidene  marndenl 
achter  elkander  in  eene  hitte  van  ten  minde  40  graden 
nur  Reaumur  gedaan  heeft ,  dat  ruikt  men  altijd  reeds  op  | 
eenea  tamelijkcn  afldand.  Ik  moet  zelf  bekennen,  daiiv 
*er  dikwijls  eenen  onoverwinoelijken  afkeer  van  had. 


i^M 


REIS  OM  DE  WERELD. 


19 


zich  wel    te    bevinden,   en   hij   at  met  graagte; 
m.rar  ook  dit  verminderde.   De  wonde  werd  fpofis- 
achtig,  en  kreeg  eene  blaauwachtige  kleur;  ein- 
delijk kreeg  hij  pijn  in  de  kuit;   de  kuit  en  de 
Iclicnkels  werden  blaauw;   hij  had  onaangename 
gewaarwordingen  in  het  lijf,  en  'er  was  ook ,  met 
'er  daad ,  eene  verharding  te  ontdekken.     Als  hij 
op  het   dek  gebragt  werd,  viel  hij  in  onmagt, 
ca  ik   zag  nu,   met  fchrik,   dat  hij  de  fcorbut 
jhad,    en    wel   in  eencn   zeer  ergen  graad.      Ik 
moest  inijzelven  verwijten ,  dat  ik  zijne  ziekte  in 
jden  beginne  daarvoor  niet  gekend  had;  want  in- 
dien ik  hem  vroeger  zoo  behandeld  had,  als  na- 
derhand, dan  zoude  het  zoo  verre  met  hem  niet 
gelcomen  zijn.    Nu  moest  alles  aangewend  wor- 
den ,  om  hem  te  redden.     Hij  kreeg  een  mengfel 
Ivan  madera-wijn,   citroenfap  en  fuiker,  hetwelk 
Ibij  onder  het  opbruifchen  moest  drinken;  porter 
en   wijn    werden    hem    rijkelijk  toegediend;   hij 
[kreeg  meestal   versch  vleesch,    na  den  maaltijd 
Hj;   en   hij   moest  beweging  op  het  dek  ma- 
Iken.     Op  deze   wijze  kreeg  hij  weder  trek  tot 
eten ;  de  knie  genas ,  en  hij  kon  weder  zeer  goed 
lop  en  neder  gaan ;  hij  icheen  zelfs  herlleld.   Maar 
nu  begon  hij  te  zwellen  en  werd  waterzuchtig. 
Pis  afdrijvende  middelen,  inzonderheid  de  Ter- 
pentijn, namen  de  gezwollenheid  binnen  een  paar 
dagen  weg;  maar  dezelve   kwam  telkens  terug j 
eerst  op  Kamtfchatka  werd  hij  aan  land  volko* 
men  lierfteld;  zijn  voedfel  was  daar  verfche  visch 
met  Tfcheremfcha  ^  eene  foort  van  wilde  Knof- 
|look  {Mium  urfmim ,  L.).    Van  het  fchip  kreeg 

C  s  hij 


.I.r, 


b"  fff" 
,    'f 


f1 


il 


.1-  •■   \  'vi 


.iA 


iï  a 


?  ;:ij 


I 


f 


Il  I- 


SO 


REIS  OM  DE  WERELD. 


hij  thee  en  '/.'m  riintfoen  brandewijn.     Daar  hij  nu 
geheel  buiten   gevaar   was,   kon    ik  het  wagen, 
hem  geliecl   zonder  geneesmiddelen  te  laten  ,  on. 
eens  te  zien ,  we!k  eenen  vorirdecligen  invloevl  (^i 
landlucht  hebben  zou.     Aan  deze  moet  men  der- 
halve ook  bijna  de  gehcele  genezing  tocfchrijvcn; 
want    op  het  fchip  had  hij  nog  een  beter  voc'. 
fel ,  versch  vleesch ,  wijn  en  porter.     Zoude  c; 
Beeren-knoflüük  dit  alles  ,  in  heilzame  vverkir:, 
overtroffen    hebben?    De    waterzucht  Ichijnt  rii 
toe  flechts  eene   andere  modificatie  van  de  fcor- 
but    geweest    te    zijn;    wanneer    deze    ziekte  in 
eenen  hevigen  graad  plaats  heeft,  lijden  inzonder- 
heid de  bloedvaten ;   deze  verliezen  hunne  vast- 
heid  ,  het  zamenweeffel  van  derzelver  huid  word:  1 
losfer,  zoodat  dezelve,  bij  de  minfle  aanleiding | 
gefcheurd   wordt,  waardoor  bloedingen  ontlhir,. 
Bij   onzen   patiënt    was   dit   reeds  weggenomen,! 
toen   wij  nog  in   zee  waren;   de  fchenkel  en  ce 
kuit,    die    zwartachtig   blaauw  geweest  waren. 
hadden    derzelver  natuurlijke  kleur  weder  gekre- 
gen;   het    lyfjiphatifche  fyjlema  alleen  fcheen  noj| 
aangedaan;  van  daar  de  waterzucht.    ' 

Ook  de  Hofraad  Tilesius  was  in  gevaar,  vm| 
de  fcorbut  te  zullen  krijgen,  of  liever  hij  had  de- 
zelve reeds,  docli  in  eene  geringe  mate;  zoouiuliijj 
ook  eenigen  tijd  in  het  bed  moest  liggen,  teru'iil| 
zijne  voeten,  die  op  Nnkahhva^  bij  het  bekloi;- 
teren  der  bergen  ,  gewond  waren  ,  niet  wilden  liee- 
len.'     Toen  hij  nu  eens  weder  op  het  dek  kwaniJ 
viel   hij   bijna    in    onmagt.     Door  dit  toeval  op 
het  gevaar  opmcrkxaani  gemaakt;  moest  hij  ook 

den 


.  'il 


\      l 


REIS  OM  DE  WERELD. 


21 


ilcn  zieken-kost  ücbr.iiken ,  d.  i.  hij  kreeg  versch 
vlcesch  en  vcrfclic  foep ,  daarbij  dronk  hij  por- 
tcr  en  wijn;  zijne  wonden  heelden,  en  hij  was 
[volkomen  gezond,  noa-  vóór  dat  wij  te  Kamt- 
\fchatka  aankwamen.  Bij  beide  voorwerpen  was 
i,.t  tandvleeseh  gezond,  en  het  bloedde  niet  het 
|ii)infte. 

Men  heeft  tegenwoordig  de  dnidelijkfte  begrip- 
Ipen  omtrent  de  fcorbut,  en  omtrent  dcrzelver  oor- 
|z;iken.     Men  gelooft  niet  meer,  dat  het  zout  de 
[icürlnit  veroorzaakt ,  daar  hetzelve  het  bloed  oplost 
eii  fehcrp  maakt;  men  weet  dat  het  zout  geheel 
[niet  nadeelig,   en  dat  het  bloed  van  de  zieken, 
f,ie  met  de  fcorbut  gekweld  zijn ,  noch  opgelost 
[noch  fcherp  is.     Men  weet,  dat  inzonderheid  de 
laste  deelen  aangedaan  en  zwak  worden ,  en  ibra- 
'ülen    derzelver    zamenhang  verliezen ;    dat  het 
U>cd,    fchoon   van    behoorlijke  dikte,    tusiclieii 
Irc  Ipier-vefelen  indringt,  gelijk  dit  inzonderheid 
all  de  kuiten  plaats  heeft,  welke  daardoor  zoa 
hard  worden,   als  fleenen.     Men  weet,   dat  ge- 
brek  aan    voedfel ,    of  zelfs   aan  goed  voedfel , 
Ltte,  koude,  treurigheid,  gemis  van  beweging 
b   ook  onmatige   infpanning    van    krachten   de 
(fcorbut  veroorzaken.     Men  weet,  dat  men,  bij 
Igoccl  voedfel ,  zindelijkheid ,  eene  drooge  lucht , 
bdiüürlijke    beweging,    een'    opgeruimde  geest, 
[wijn  en  andere  gepaste  dranken,  de  fcorbut  niet 
rijgen  zal,  al  blijft  men  ook  verfcheidene  raaan- 
Idcii  in  zee.     Met    ééw  woord,   men  weet,   dat 
^Iks,  wat  het  ligchaam  verzwakt  en  aan  hetzel- 
ve levendigheid  en  vlugheid  beneemt,  de  fcorbut 

B  3  kaïi 


■Hh 

|f'-^Tl 

i 

il 

'  ■■  *;;;■ 

If  ^ 

;';!•• 

t  s 


•  i- 


■'[lH!i"''i 


i,  ■' 


;    f- 


\\\\^ 


im 


as 


REIS  OM  DE  WERELD. 


Ü^f 


1 1 


!■  'i'C  -1 


kan  voortbrengen  ,  terwijl  alles ,  wat  hetzelve 
verfterkt  en  levendig  en  vlug  maakt,  dezelve  voor- 
komt en  geneest. 

Wanneer   men   de   zaak   uit  dit   oogpunt  be* 
fchouwt,  ziet  men,  dat  'er  zeer  vele  zoogenaam- 
de  middelen  tegen  de  fcorbut  zijn,  en  als  zoo- 
danig  hoog  geroemd  worden ,  welke  het  in  fom- 
jnige  omftandighedcn  volftrckt  niet  zijn.     Mil- 
MAN  verhaalt  van  twee  arme  vrouwen  in  £;,;^^ 
Jand^   die  alleen  van  brood  en  een  aftrekiel  van 
thee,  zonder  melk  en  iuiker,  meer  dan  drie  maan- 
den   leefden ,   dat  zij   door  de  hevigfte  toevallen  | 
van  de  fcorbut  waren  aangetast :  zou  de  citroen- 1 
fap  haar  wel  geholpen  hebben  ?  Voorzeker  niet! 
Maar  hadden    zij   tuslchen    beide  een  goed  llukl 
ingezotiten  vleesch  kunnen  bekomen,  zij  zoudea 
ongetwijfeld   van   fcorbut  bevrijd  gebleven  zJiii. 
Derhalve  kan  ingezoutcn  vleesch,  in  zekere  om- 
flandigheden ,  een  middel  zijn  tegen  de  fcorbut,  | 
waarin   citroenfap  en  koolzure  lucht  niets  zou- 
den  baten.     De  koolzure  lucht,  vereenigd  im| 
behoorlijk  vocdfol,  mag  men  zeker  onder  de  bes- 
te middelen  tegen  de  fcorbut  rangfchikken.    Zij| 
werkt  zeer  goed  op  de  vaten  j  dat  men  ook  duide- 
lijk aan  de  vermeerderde  pis  affcheiding  zien  kan. 
Ook  verzwakt  het  ledigen  der  vaten,  datüpkt| 
gebruik  der  minerale  wateren,   welke  veel  ijzer- 
deelea  en  koolzure  lucht  bevatten,  altijd  volgt,! 
de  zieken ,  welke  aan  de  fcorbut  lijden  ,  geheel  niet; 
omdat  de  verzwakte  en  te  ftcrk  uitgezette  vaten 
weder  hunne  veerkracht  verkrijgen   en  zich  bi;-| 
hoorlijk  zamen  trekken. 

De 


REIS  OM  DE  A\TRELD. 


ft3 


De  gezondfte  fpijze,  vooral  voor  Europeërs, 
omdat  zij  daaraan  gewoon  zijn,  is  die  uit  het 
plantenrijk,  met  die  uit  liet  dierenrijk  vereenigd. 
Heeft  men  eene  van  beiden  in  eenigen  tijd  niet 
genoten :  dan  krijgt  men  natuurlijk  een  (lerk  ver- 
langen naar  dezelve;  is  men  zoo  gelukkig,  dat 
verlangen  te  kunnen  bevredigen :  dan  gevoelt  men 
zich,  op  de  aangenaamfte  wijze  verkwikt.  In 
geene  ziekte  intusfchen  is  dat  verlangen  eene 
zoo  goede  aanwijzing ,  wat  men  te  gebruiken  heb- 
be,  als  bij  de  fcorbut.  Fruit,  groenteen  versch 
vleesch  worden  door  zeereizigers,  die,  na  eenen 
langen  togt,  ergens  aanlanden,  met  begeerte  als 
verflonden,  en  dezelve  zijn  ook  voor  hun  de 
uitmuntendfte  artfenij.  Ook  de  landlucht,  naar 
welke  men  op  zee  zoo  zeer  verlangt,  verkwikt 
ongemeen.  Men  heeft  wel  eens  beweerd,  dat  de 
zeelucht  ten  minde  even  zoo  gezond  is ,  als  de 
landlucht;  omdat  zij  nog  meer  zuurfl:of-^/75  bevat. 
Ik  wil  dit  niet  tegenfpreken ,  daar  wij  hierom- 
trent geene  proeven  gedaan  hebben  :  wij  hadden 
gecnen  Eudiometer  bij  ons ;  doch  dit  alleen  wil 
ik  aanmerken,  dat  de  zeelucht  die  beftanddee- 
leii  mist,  welke  aan  de  landlucht,  door  boomen, 
gras,  kruiden  en  door  de  aarde  zelve,  wordt 
medet^cdeeld.  Hoe  aangenaam  deze  zijn ,  ge- 
voelt men  duidelijk  in  het  voorjaar ,  wanneer  de 
aarde  uitwafemt,  de  boomen  uitfpruiten  en  het 
gras  begint  te  groeijen.  Onze  zintuigen  zijn, 
door  het  beflendig  genot ,  hieraan  gewoon  en  *er 
zelfs  ftomp  voor  geworden;  wij  bemerken  het 
niet  meer.     De  zeereiziger  daarentegen  ruikt  de 

B  4  land- 


fmm 


.i':  1\ 


^■^ 


V' 


i,  .  f 


il  ■ 


\ 


;.(■•  ■  ■  '■ 


\  r 

i 

■   4      • 

1  ■  : 

i   , 

■■     "^      . 

M-X-,' 

.  ■*; 

K     ■.' 

"  'T 

1    ' 

■4 

'Mi 


54 


IIEIS  OM  DE  WERELD. 


1:1 

Iti*  ti 


J       'M 


^' 


landlucht ,  reeds  op  een'  aflland  van  vcrfchci- 
dene  mijlen.  Dit  is  gecnc  overdrijving;  liet  is 
letterlijlt  waar.  Aiiu  de  kusten  van  üachalin^ 
hebben  wij,  op  een'  afïïand  van  drie  of  vier 
mijlen  in  zee  (*) ,  de  ballcmieke  uitwafemingcii 
van  de  fparre-boomen ,  waarmede  de  kusten  be- 
groeid waren,  duidelijk  kunnen  merken.  L)e 
lucht,  in  den  winter,  wanneer  de  aarde  be- 
vroren en  met  fneeuw  bedekt  is,  en  de  boomeii 
verdord  zijn,  konu  zeer  veel  met  de  zeelucht 
overeen.  Van  daar  ook,  dat  in  vele  oorden, 
de  Icorbut  in  den  winter  lieerccht,  vooral  wau- 
ncjcr  hier  nog  flecht  voedlel  bijkomt;  zoo  aU 
b.  V.  op  Ochotsk ,  telken  jare ,  het  geval  is, 
In  het  voorjaar  genezen  de  zieken  weder;  waar- 
toe het  vcriche  voedlel,  vooral  de  Beer-knoflook 
(jrfchcrciiifcha)  wel  zeer  veel  bijdraagt ,  doch  de 
voorjuars  lucht  befpoedigt  ongetwijfeld  de  geu:- 
zing.  Wanneer  men  zorgt ,  dat  de  fpijzen  fr.is- 
keiijk  zijn,  geeft  .nen  daarin  reeds  een  middel 
tegen  de  fcorbut.  Ons  volk  kreeg  bij  hun  inge- 
zouten  vleescli ,  azijn  en  mosterd,  en  dit  liccft 
zekerlijk  zeer  veel  nut  gedaan;  doch  ik  geluuf, 
ruim  zooveel ,  omdat  daardoor  het  oude  gezou- 
ten vleesch,  daar  toch  altijd  een  reukje  aan  was, 
hun  beter  fuiaakte  en  zij  hetzelve  zonder  tegen- 
zin gebruikten ,  als  omdat  in  den  azijn  en  mos- 
terd cene  behoedende  kracht  tegen  de  fcorbut  is. 
liet  is  voorts  ontegenfprekclijk,   dat  foiniiii;;^ 

fpij. 

(•)  Het  fpreekt  van  zelfs,  dat  men  hier  kleine  Zceaiijla 
lieclüclt  van  6o  op  cenou  graad. 


REIS  OiM  DE  WERELD. 


25 


gCZOll' 

[n  was, 

tCgCIl' 

hl  mos- 
Ibut  is. 
)innii|y 


ipijzcn ,  alken  omdat  zij  onverteerbaar  zijn,  me- 
dewerken tot  het  ontdaan  van  Icorbut.  Van- 
couvr.R  verhaalt,  dat  de  icorbut  zich  bij  zijn 
volk  terftoiul  vertoonde,  zoodra  het  at  van  het 
afgefchuimde  vet  van  gekookt  ingezouten  vlcesch. 
Kapitein  Krusensterk  beval  aan  den  kok,  dat 
hij  het  ingezouten  vleesch  niet  in  de  focp ,  maar 
in  eene  andere  ketel ,  door  -lamp  (^dampf) ,  zoude 
kooken.  Hierdoor  werd  gezorgd,  dat  het  oude, 
fmeerigc  en  garstige  vet  de  foep  niet  onzuiver 
maakte;  deze  werd,  door  deze  voorzigtigheid, 
blijkbaar  gezonder. 

Onze   watervaten   waren  van   binnen  gebrand 
{verko/iW) ,  en   aan   dezen  maatregel  hadden  wij 
het  te   danken,   dat  het  water  op  de  Nadcshda 
beier  was,  dan  het  gewoonlijk  op  de  Ichepcn  is. 
In   de   haven   van   St.  loeier  en   Paul  leefden 
wij ,  den  eerften  tijd ,  alleen  van  visch ,  uitgeno- 
men een  paar  fchapen ,  wier  vleesch  voortrefTelijk 
was.      Het    vleesch    van   beeren   \;as   Hecht   en 
traanachtig,    omdat   de    beeren    liicr    visch    tot 
hun  voedfel  gebruiken.     Daarna  kregen  wij  rund- 
vlccsch,    en   zelfs    runderen,   op  onze  reis  naar 
Japan,    De  voornaamlte  ziekten  waren  ook  hier 
rheumatismcfi  en  diarrhecn.    Onze  Smid  had  eene 
ontllcking  aan  de  long,  en  hij  moest  adcrgclatcn 
worden.     In  het  cerfte  jaar,  had  ik  zeer  veel  ie 
hmpcn  tegen  den  lust,   om  zich  b^oed  te  laten 
aftappen;    vele  van   de   matrozen  waren  zeer  te 
onvrcdeii  op  mij,  omdat  ik  niet  dulden  wilde,  dat 
zij,  zonder  eenige  oorzaak,  adcrgelaten  zouden 
worden, 

n  5  Rcii 


'  i   ; 


il: 


il  r> 


!.1 
I     > 


t  '    ! 


i 

i 

:  t 
.  '.1 

I 


.i         I 


V,.    ;    :j 


26 


REIS  OM  DE  WERELD. 


!*>.1 


I 


,lf 


Reis  nanr  Japan ,  verblijf  aldaar ,  en  terug' 
komst  op  Kamtfchatka. 

Ook  op  <ie  reis  naar  Japan  ^  waren  rheumatis- 
men  en  weinig   beduidende  koortfen  de  gewone 
kwalen.     De  Smit,  die,  na  de  ontfteking  in  de 
long,   pijn  in   de  boxst  en  een'  hoest  behouden 
had,   fcheen  waarlijk    een  beginfel  van  longtce- 
ring  te  hebben.     Evenwel  hij  werd  van  tijd  tot 
tijd  beter,  en  door  het  gebruik  van  de  Kina  werd 
hij  eindelijk  volkomen  gezond.     Nu  vertoonden 
zich  bij  verfchcidene ,  die  te  voren  nimmer  daar- 
mede geplaagd   waren  geweest,  wortier      zeker 
een    gevolg    van    het   menigvuldig   £;.   iu  ::   van 
visch  op  Kamtfchatka*     Het  is  bekend,  dat  de 
visfchen  menigvuldig  wormen  in  de  ingcv.  .uiden 
hebben ;  doch  bij  verfcheidcnc  foorten  is  ,  '*n  fom- 
mige  jaargetijden ,  het  gehcele  ligchaam  met  wor- 
men als  gelpckt;   hetgeen  b-i^t  geval  was  met  den 
ftokvisch    op  Kamtfchatka»     Zij    werd  ook  van 
de  bewoners  geheel  niet  gegeten ,  maar  tot  vocd- 
fel  voor  de  honden  gebruikt. 

In  den  Typhon  werden  vcrfcheidene  van  liet 
volk  bezeerd,  doch  niet  van  belang;  de  Kuiper 
was  'er  het  ergfte  aan,  fchoon  hij  juist  geene 
wonde  had;  wegens  eene  kneuzing  aan  de  knie 
moest  hij  een'  tijdlang  hinken.  Men  kon  liet  als 
een  buitengemeen  geluk  befchouwcn,  dat  niemand 
overboord  geflagen  werd.  Bij  onze  aankomst  te 
Japan  waren  de  diarrhcén  weder  zeer  menig- 
vuldig, bij  fommigcn  vergezeld  door  hevge  ko- 


■f 


iiekpijne 
den  erba 
Oorpijnei 
!i;en  aan 
de  leden 
heelen   ti 
fchende  \ 
land  bev( 
fchip  ble 
meer  bef( 
de ,   dan 
Ik  noem 
en  vendel 

De  Bed 
een  onder 
komst  kn 
(al  ammoi 
verergeren 
oogen  aan 
in  het  kn 
tegen  deec 
nen  hielde 
dween  vai 
Itopte,  w( 
■.'1  colomcl 
\\\\  was  1 

ai  de  h; 
on\-at  het 
ruim  laffcii 
troos,  die 
liad  het  oi 
iji^cr  te  val 


geene 


REIS  OM  DE  WERELD. 


27 


iiekpijnen ;  deze  krompen  van  de  pijn  en  fchreeuw- 
dcn  erbarmelijk;  ook  in  dezen  liiclp  de  opium. 
Oorpijnen ,  ongemak  aan  den  hals ,  ligte  ontllekin- 
iven  aan  de  oogen ,  hoest ,  rUcumatiekc  pijn  door 
lic  leden  en  diarrhc'èn  warcai,  gedurende  den  ge- 
heelen  tijd  van  ons  verblijf  te  Japan ,  de  heer- 
Ichende  kwalen ,  waaraan  echter  zij ,  die  zich  aan 
land  bevonden ,  meer  leden  ,  dan  zij ,  die  op  het 
Ichip  bleven;  omdat  het  fchip  aan  de  laatften 
meer  befchutting  tegen  het  flcchtc  wcêr  verleen- 
de, dan  de  luchtige  papieren  Japanfche  huizen. 
ik  noem  ze  papieren  huizen ,  omdat  de  deuren 
CU  venfters  werkelijk  van  papier  waren. 

De  Bediende  van  den  Gezant  maakt  in  dezen 
een  onderlcheid;     veertien   dagen   na  onze   aan- 
komst kreeg  hij  de  geelzucht.     Een  mengfel  van 
(al  ammoniac  en  braakwijnfleen  deed  dip  kwaal 
verergeren;    viitx.  alleen  nam  de  gele  kleur  in  de 
oogen  aanmerkelijk  toe,  maar  hij  kreeg  ook  pijn 
hl  het  kruis  en  in  den  rug.     De  opiir.i:.  daaren- 
tegen deed  eene  veel  heilzamer  werking;  de  pij- 
nen hielden  terftond  op ,   en  de  gele  kleur  ver- 
dween  van   tijd   tot  tijd.       Daar  de  opium  ver- 
ibpte,  werd  licm  rhaharbcr  met  zwavelbloemen 
'.n  colomcl  toegediend;  en   bij  het  gebruik  hicr- 
■.m  was  hij,  in  tien  dagen,  volkomen  genezen. 
d\  de  haven  van  NatigaJ'aky  werd  het  fcliip, 
oiViuat  het  lek   was,   ontladen;     beneden  in  het 
ruim  lagen ,   tot  ballast ,    Raven  ijzer.     Een  ma- 
troos, die  zeer  zwaar  en  llerk  van  ligchaam  v/as, 
had  het  ongeluk  ,  met  het  hoofd  voorover  op  het 
ijzer  te  vallen ,  en  wel  van  eene  hoogte  van  om- 
trent 


■       I 
t 


H 


\ 


Ml.     ■     il 


>■  ( 


'  t 


m„ 


t 


!     t 


1'       ! 


'i 


^  'I  l'll 


«s 


REIS  OM  DE  WERELD. 


»■■■  ■■.    '.' 

•■  ■  lil 

Urn 

4 

i 


f. 

i 

i 

■^! 

■*! 

^r 

trent  30  voeten ,  ja  misfchien  meer.       Ilij  bleef 
bewusteloos  en  ;ils  dood  liggen.     De  uitwendige 
wonde  aan  het  hoofd  was  weinig  beduidende,  of 
de  beenderen  bezeerd  waren,  konde  ik  niet  ter- 
ftond    ontdekken.       Koude  compreffcn    en   eene 
antiphlogistifche  geneeswijze  hadden  ten  gevolge, 
dat    ik,    reeds   den    volgenden   dag,    veel   hoop 
koesterde,  en  ik  bedroog  mij  niet;  want  na  ver- 
loop van  twaalf  dagen ,    was  hij  volkomen  her- 
fteld ,  en  konde  wedt^r  mede  arbeiden.     Het  was 
blijkbaar  een  geluk ,  dat  i^Q.zQ.  zaak  zoo  goed  af- 
liep ;  want  ware  de  man  bezeerd  geworden ,  naar 
-  venredigheid   der  hoogte  van   zijnen  val :  welka 
iwunst  zoude  hem  hebben  kunnen  redden?     Toen 
het  fchip  op  Kar.ufcliatka  uitgeladen  werd,  vie- 
len ook  verfeheidenc  in  het  ruim  ,  maar  ook  zclT 
gelukkig;  fonimigen  bezeerden  zich  geheel  niet. 
Eene    rust   van    zes    maanden    in    Japan ,  cii 
daarenboven  het  beÜendig  gebruik  van  verfchc  Ie- 
vensmiddelen  had  onze  manfchap  zoodanig  herfteld 
en  verflerkt,  dat  zij  met  genoegzame  krachten  tot 
de  bezwaarlijkde   ondernemingen   was   voorzien. 
Doorg.ians   was    de  dagelijkfclie  kost  eene   rijst- 
foep ,  met  versch   varkcnsvleesch ,   die,   da;u-en- 
büven  ,  nog  rijkelijk  niet    uijen   en  look   gekruid 
was.      Behalve   het  varkcnsvleesch,   leverde  men 
ons  ook  nog  eenden,  hoenders,  verfchen  visch, 
versch  brood,  fakU  (*)  en  J'oja;  andere  artike- 
len 

(*)  Een  ge^'istcdrnnk,  van  rijst  gebrouwen,  een  tiisfchen- 
ding  iii.sfclR'n  bier  en  wijn,  ftcrk  en  bedwelmende,  die  ecu' 
vrij  waJi;enden  fmaak  heeft. 


!»■ 


1^  .'^'"'■■.  ii  :  ' 


REIS  OM  DE  WERELD. 


29 


Icn  wil  ik  niet  noemen,  omdat  dezelve  flechts 
zeldzaam  lavamen,  radijs  echter  werd,  op  de 
Nades/jda,  in  cene  verbazende  hoeveelheid,  ge- 
bruikt. 

Slechts  cene  enkele  reize  heb  ik  gelegenheid 
gehad,  om  de  beliandeling  der  Japanfche  ArtCcn 
te  zien.  Een  van  de  Japaneezen ,  die  wij  naar 
Japan  teruggebragt  hadden ,  kwam  op  tX^w  on- 
celiikkiü-en  inval,  van  zich  te  willen  om  het 
leven  brengen.  Om  dit  uittevoeren,  wilde  hij 
een  fchcerm-js  doorflikken;  maar  een  foldaat  be- 
lette hem  dit ,  en  riilite  hem  het  mes  uit  de 
keel.  Men  zond  om  mij,  dar.r  de  Japanees  ge- 
wond was ;  doch  ik  bleef  alleen  aanfchouwer. 
'Er  verfcheen  een  Japanfche  Geneesheer;  deze 
liet  het  wit  van  cenitje  ei'eren  den  P:.tient  toe- 
dienen,  hetwelk  Aczc^  van  tijd  tot  tijd,  moest 
doornikken.  Naderhand  liet  hij  den  gewonden 
een  zeer  zonderling  dieet  houden:  dezelve  mogt 
niets  eten,  dan  gezouten  radijzen. 

Voorzien  van  eenen  ruimen  voorraad  van  le- 
vensmiddelen ,  keerden  wij  naar  Kavitfchatka  te- 
rug. Alle  toevallen  en  kwalen,  welke  zich  op 
deze  reis  vertoonden ,  verdienen  niet  bijzon- 
der vermeld  te  worden;  zij  waren  flechts  her- 
halingen van  de  oude.  Één  Patiënt  echter  maakte 
ons  niet  weinig  verlegen,  niet  zoo  zeer  van 
wege  het  gewaar,  waarin  hij  zelf  verkeerde, 
als  wel  van  wege  de  vrccsfclijke  gevolgen, 
welke  zijne  ziekte  voor  het  geheele  fchier- 
ciland  Kamtfchatka  zoude  kunnen  hebben,  On- 
•ler  de  foldatcu,  die  van  daar  w.iren  medegeno- 

jnen , 


i  1 


■•»•"•■  ■•♦f::  ^^f'i 


i  y 


'  I 


4 


'      :  '  A 


:li 


30 


REIS  OM  DE  WERELD. 


mi 


men ,    bevond  zich  een ,    die  ccii   Kamtfchadaui 
van  geboorte  was,  maar  wiens  ouders  Rusfen 
waren.     Deze  had  de  Pokken  niet  gehadt,  om- 
dat Karnt fchatka  van  deze  pest  bevrijd  is   (*); 
doch   hij   was  ongelukkig  in  Japan  befmct   ge- 
worden ,  hetwelk ,  eenige  dagen  na  ons  vertrek , 
ontdekt  werd.       Hij  kwam  de  ziekte   zeer  goed 
door,  fchoon  hij  vele  pokken  had.       Nu  gaven 
nog  twee  van  onze  matrozen  te  kennen,  dat  zij 
de  kinderziekte  niet  gehad  hadden;     zij  werden 
ingeënt,  doch  kregen  de  pokken  niet.     Toen  de 
Patiënt  gezond  was ,  werden  zijne  hangmat ,  zijn 
heddegoed,  al  het  linnen  en  de  kleederen,   wel* 
ke  hij  in  zijne  ziekte  gebruikt  had,   over  boord 
geworpen;    het  vooronder,  en  zelfs  het  geheek 
fchip,  werd   met   zoutzuur,   bij  herhaling,  be- 
rookt; hetzelfde  had  plaats  omtrent  de  manfchap 
en  hetgeen  haar  toebehoorde.     Het  is  mogelijk, 
dat   de    voorzigtigheid   te   ver   gedreven    werd, 
want   meermalen   hoorde    ik   oiis    volk    over  de 
vervloekte  berookingen,   welke    niet   ophielden, 
duchtig  brommen  en  knorren;   doch  wij  fmaak- 
ten  ook  het  aangename,  dat  op  Kanitfchatka  de 
pokken  door  ons  niet  gebragt  werden.     Het  was 
niet  mogelijk,  het  kwaad  door  de  koepokinenting 

■  te 

(*)  Dit  moet  men  zekerlijk  niet  zoo  verftaan,  als  hnd 
de  kinderziekte,  op  dat  Schiereiland,  nimnier  geheerscht. 
Duizenden  loch  werden,  in  1767,  door  die  ziekte  nasr 
het  graf  gefleept,  en  meermalen  rigttc  dezelve  aldaar  hare 
verwoestingen  aan;  men  zie,  onder  anderen,  Krusenstern, 
Reize,  U  D.  bladz.  268.    V. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


31 


te  voorkomen,  omdat  de  ftof,  welke  wij  uit  Eu' 
ropa  hadden  medegebragt,  veel  te  oud  was,  om 
eeiiig  uitwerkfel  te  doen. 

Hadden  onze  matrozen  eencn  zeer  goeden  win- 
ter in  Japan  geiiad:  met  liunne  drie  kameraden, 
(lic  op  Kamtfchatka  gebleven  waren,  was  dit 
geenszins  het  geval  (*).  Twee  van  deze  had- 
den, in  den  winter,  de  fcorbut  gekregen,  en 
fchoon  zij,  bij  onze  aankomst  op  den  3  Junij, 
weder  beter  waren,  hadden  zij  nogthans  zweren 
aan  de  beenen.  Bij  den  jongften  heelden  dezelve: 
hij  dronk  een  afkooklel  van  de  bloefems  der 
Pijnboomen  (^Pinus  Cimora^  L,  in  het  Rusfisch 
Slanez^ ;  doch  bij  den  anderen ,  die  ruim  vijftig 
jaren  telde,  was  alle  moeite  te  vergeefs  ;  de 
diepe  wonden  bleven,  zoo  als  zij  waren.  De 
laatfte  had  nog  daarenboven ,  gedurende  den  win- 
ter, op  Kamtfchatka  zoo  goed  geleefd,  als  men 
daar  leven  kan.  De  Prikaschtfchik ,  of  Com- 
mies der  Amerikaanfche  Compagnie ,  had  hem  in 
(Zijnen  dienst  genomen.  Volgens  mijne  ondervin- 
ding is  de  fcorbut ,  als  ziekte  in  het  algemeen  be- 
fchouwd,  doorgaans  beter  te  genezen,  dan  me- 
nig een  plaatfelijk  ongemak  van  dezelve,  vooral 
de  diepe  zweren  aan  de  buitenlle  deelen;  die 
overigens  den  Patiënt  niet  zeer  hinaerlijk  zijn. 
jln  fVampou  verzocht  een  matroos  van  een  Amc- 

ri- 

(*)  Deze  laatfte  behoorden  niet  tot  de  Keizerlijke  Ma- 
jiine;  maar  hadden  zich   in  den  dfcnst  van  de  Rusfifche 
I  Amctikannfche  Compagnie  begeven.  Zij  bleven  daarom  ook 
op  Kamtfchatka. 


fê\ 


t      ! 


(  , 


P  i;\ 


I 


Pil 


•      u 


I 


1%    VI 


u  :.-i!a 


ï    /' 


J 


iJ< : 


]■'■' 
i 


ülVf 


r.»' 


'  '*1  li, 


S2 


REIS  OM  DE  WERELD. 


rikaansch  fcliip,  dat  Sandelhout  van  ccn  dor 
Vricnden-eilahden  naar  China  gebragt  had,  mij- 
ne hulp;  hij  had  cenc  diepe  icorbutickc  zweer 
aan  den  arm;  voor  het  overige  was  hij  gezond; 
maar  alle  mijne  moeite  was  te  vergeefs;  de  wor;. 
de  bleef  onveranderd  dezelRie. 

Bij   onze   aankomst   op  Kamtfchatka  ^   was  d; 
haring- vangst  zeer  overvloedig;  de  haringen  wa- 
ren   zeer  vet  ,    verfcheidene  tonnen  van  dezehv 
werden   ingezouten;   maar  zij  verloren  daardoor 
het    vette   en  werden  hard.      Hollandfche  hariii. 
gen   waren  het  nu,  wel  is  waar,   niet,  en  wij 
hadden  ons  daarop  reeds  gefpitst;  doch  zij  wa- 
ren  zeer  wel  te  gebruiken,   vooral  wanneer  zij 
gebraden    waren ;    en   daar   wij ,    volgens    onze 
theorie  omtreht  de  fcorbut,   voor  het  zout  niet 
beducht    waren,  hielden   wij   dezdve   vooreen; 
zeer  gezonde  fpijze.     De  wilde  Knoflook  (Tfchc- 
remfcha)    was    ook  in    overvloed   te   bekomen; 
men    maakte    zelfs    daarvan    een'   drank   (/.hw) 
welke  een  uitftekend  middel  tegen  de  fcorbut  moet 
zijn;  maar  niet  elk  knn  dcnzclven  drinken,  want 
de  flank  is  affchuwelijk.     De  togt  van  acht  wc- 1 
ken,  van  den  4  Julij  tot  den  29  Augustus,  dien 
Kapitein  Krüsenstern  naar  de  Oc/wtkifc/ie  zal 
ondernam,  om  de  kust  van  Sar/:allu  optenenien,' 
had   geen'    nadeel igen   invloed   op  de  gczondhciil 
der   manfchap ,  en   'er  was  ook  geen  hei-  minlb  | 
blijk  van  fcorbut ,  fchoon  wij  meestal  flecht  we- 
der ,  en  bcftcndig  regen  en  nevel  hadden.     Ver- 
fcheidene ecliter  hadden  pijn  in  de  buik,  die  duor] 
wormen    ontftond ;    den    Stuurman    kroop  een 

worm 


''T  I'  1:! 

'■     UI'*,    .' 


REIS  OM  D>:  wr:nr:LD. 


3i 


worm  uit  de  maag  in  deii  mond.  De  paticntcu 
■icbriiikten  wormkriiid  mee  valeriaan,  jalappe  eu 
zoete  kwik. 

Reis  naar  China  en  verhUjf  aldaaré 

•«te- 

Met  vrolijke  harten  namen  wij ,   voor  de  laat- 
ftc  maal,    alïcheid   van   Kamtfchalka.     Het  ver- 
langen ,    om    Europa   wederte<iieii   was ,    op   ^c\\ 
duur,   toegenomen,   en  ichier  niemand  was  vol- 
komen  vrij   van  liet    Heimwee.     Na  eenc  vaart 
Y:m  zes    weken,   kwamen  wij,   den  20  Novem- 
ber, gelukkig  te  Macao^  nadat  wij  menig  eenen 
fturm  hadden  doorffcilaan.      Onze  verfehe  voor- 
raad,  dien  wij  uit  Japan  hadden  medegenomen^ 
was   reeds   lange  verteerd:    de  manfchap  bevond 
zich   vrij  wel;    doch  het  verlangen   naar  veriche 
fpijs    was    zeer  groot,   en  dit  verlangen  konde^ 
ia  een  zoo  gezegend  land,  als  China  ^  ten  volle 
vervuld  worden.      De  Kapitein  nam  eenen  Com- 
p-ador    aan ,    die   dagelijks    brood ,    vleescli   en 
j  groente  leverde.       De   Kuropelche  groenten  ko- 
incii  in  C/;/;/rt! ,  in  den  winter,  ;;eer  goed  voort; 
naar  in  den  zomer  is  het  voor  die  ^-ewavSlen  al- 
daar  te   heet.     Vóór  dat   echter  de   Comprador 
ons  iets  gebragt  had,  kwam   'er  cene  boot  met 
cijcrcn.      Onze  matrozen  kochten  als  om  llrijd; 
zij  Ichcnen  zeer  blijde  te  zijn  ^  dat  zij  weder  eens 
gebruik  van  hun  geld  konden  maken,  dat  in  Ja- 
■pai  vuUlrekt  niet ,  en  op  Kamtfchatka  zeer  zei- 
tU'u  liet  geval  geweest  was* 

i  oc  gezond  het  klimaat  van  het  zuidelijk  gc- 


'='     ,»     .   '     ^  ■  ;  -,1 


4'''  \  ■ 


5    ; 

-  1 

H  ^ 

.1 
i. 

1 

i^.:, 

-H'. 

i 

i  1 

i 

*' 

■  1 

'Ml 


3  J*pt,.^ 


■    ilM;.| 


\  '    ■    \ 


%'■,  :\-  m 


w  m 


?f;l 


I),    ^« 

■ft 

'■'lil 


n 


34 


REIS  OM  DE  WERELD. 


dceltc  v^n  Cy;/;;^   ook  voor  dt;  inboorlinp;cn  we- 
zen moge ,  (en  dit  wordt  door  de  verbazende  be- 
volking  bewezen)    zijn  ecliter  \Tcenu' klingen  al- 
daar  aan   verfchiDende    ziekten   onderhevig ,   die 
niet  altijd  van  weinig  belang  en  ionnvijlen  doo- 
delijk   zijn.       De    grai'ftcencii ,    v/clke   ik   op   der 
Deenen  of  der  Franfchen  eiland,  hïyli'ampou ^  ge- 
zien  beb,    waren  een  in  het  oog  loopend  bew*ij,s, 
dat  de  ftcrftc  onder  de  perfonen ,  die  bij  de  Eu- 
ropcelche   Faktorijcn   zijn  aangcdeld,    gedurenö 
den    tijd   van  derzelver  verblijf  in  Cauton^    zeer 
aanmerkelijk  is.     Uit  de  opfchriftcn  zag  men,  dat 
de>  gefliorvene  meest  menfchen  waren  in  den  bloei 
en  kracht  des  levens,  tusfchen  de  dertig  en  veer- 
tig jaren  oud.     De  zomermaanden,    wanneer  i.t 
zuidoostelijke   Moiifen   waait,    zijn  voor  de  ge- 
zondheid het  nadeeligfte.     Ons  verblijf  viel  in  d.n 
winter,  als  de  noordoostelijke  Moiifon  heersclir; 
van   daar  hadden  wij  ook,   al  den  tijd  van  het- 
zelve,  geene   gevaarlijke  zieken,    dat  is  te  z.c- 
gen,   geenen,  voor  wier  leven  ik  beducht  wcs, 
behalve  evenwel   cenen  enkelen,'  onzen  Kuiper. 
Hij  werd  op  ^q.\\  dag  van  ons  vertrek  uit  ('/;/,•. 
ziek ;    de  gefchiedenis   van   zijne   ziekte  wil  ik 
derlialve  ook  zoo  lang  uitilellen.     Ook  in  Chhic 
waren    rhcumatismcn    en    diarj'hehi   de   geu'Oi:e 
ziekten ;   de  laatlle  vooral  waren   te  Canton  het 
hevigfte,  en  zelfs  zij,  die  te  Alacao  i^nhï]  iran'\ 
pou  daaraan  niet  geleden  Imdden ,  bleven  te  Ca;- 
ton  niet  verfchoond.     De  ontlastingen  volgden, 
op  de  laatstgemeldc  plaats  ,  meermalen  als  Hor- 
mcnderhand    op  elkander;    doorgaans    ging   '«-'i 

koort'i 


3'  !l! 
r  ■^<' 


1  'ï 


REIS  OM  DE  WERELD. 


35 


koorts  mede  vergezeld ,  en  de  Patiënten  werden 
ter  degc  aangetast  en  verzwakt.  Sedert  aloude  tij- 
den heeft  men  het  water  als  de  oorzaak  befchouwd 
van  de  diarrhccn ,  waaraan  aankomenden  op  vele 
hun  vreemde  plaatfen  zijn  blootgelleld.  Zoo 
l^eci't  reeds  de  Perzilche  Geneesheer  Ali,  die  in 
Aoi  tiende  eeuw  leefde,  een  zonderling  middel  op, 
on  liet  waf  er  op  eene  vreemde  plaats  onlchade- 
11: k  te  maken.  Men  moet  namelijk  wat  aarde 
uit  zijn  vaderland  mcdcncmen ,  en  die  in  het 
vreemde  water  doen,  dan  kan  men,  zegt  hij, 
hetzelve,  zonder  gevaar,  drinken  (*). 

Het  water  in  Canton  deed  ons  zeker  geen  na- 
deel; want  wij  namen  ons  zeer  in  acht,  dron- 
ken 'er  zeer  weinig  van  ,  en  als  wij  het  gebruik- 
ten ,  was  het  nog  gefiltreerd  en  met  wijn  of  rum 
gemengd.  Naderhand  hebben  wij,  op  het  fchip, 
datzelfde  water  gedronken ,  zonder  dat  het  ge- 
filtreerd was ,  en  het  veroorzaakte  geene  diar'- 
thé.  Koude  was  de  oorzaak  ook  niet ;  want  bij 
dag  was  het  warm ,  en  fchoon  de  nachten  eenig- 
zins  koel  waren ,  wij  fliepen  in  een  zeer  goed 
en  digt  gebouwd  huis,  en  hadden  ons  bcdde- 
gocd  meL'genomen,  omdat  wij,  o^  Matrao,  waar 
wij  dit  verzuimd  hadden,  des  nachts  zeer  veel 
koude  hadden  geleden.  liet  ichijnt,  dat  eene  ons 
onbekende  hoedanigheid  der  lucht  het  ligchaam 
zoo  heeft  aangedaan,  dat  dnaruit  dlarrheën  ont- 
ftondcn.     De  Kapitein  Krusensttcrn  zelf  bleef 

vrij 

(*)  Vcrfnch  .uier  prnpnr.tifche  GeCchidne  der  Arzeney- 
von  Ki.'RT  SpRFNGf.r..     Zwcyter  Theil,  pog.  ig'l. 


ïninile 


C 


i'S''<' 


m- '» 


*  T^Wff'' ' 

i 

ètm. 

-  !    i 

i        '     ■     ' 

;  i 

1! 

,   1   ; 

^l!.;i 


■ « 


m 


m 


5<5 


REIS  OM  DE  WERELD. 


I 


w 

•.t 

i'. 

1 

Ir'  ■  i 

-.lUk 

ip,i  ' 

'i 

ii;:i:ÜI 

i. 

vrij  Viin  deze  kwaal;  maar  krcc-r  ccne  koorts, 
had  hevi£^e  liooWpljncn  en  koude  voeten,  di.! 
naniiwclijks  warm  te  krijgen  waren.  Verwar- 
mende dranken  tinctuur  van  opium  en  napliia 
deden  deze  toevallen  ophouden.  Schoon  de  hiop 
te  Macao  en  te  Cafiion  zeer  menigvuldig  is, 
komt  het  mij  echter  voor,  dat  de  behandelin-j; 
van  denzelvcn ,  noch  door  de  Eiiropcrchc  noch 
door  de  Chincfclie  Genceshecren  de  ware  is. 
Misfchien  hebben  zij  het  vooroordeel,  gelijk  dit 
nog,  met  opzigt  tot  de  koude  koorts,  bij  vele 
Artfen  plaats  vindt,  dat  men  de  koorts,  zoo 
als  "men  het  noemt,  niet  te  fpoedig  moet  ver- 
drijven ;  terwijl  toch  de  ondervinding  leert,  ilat 
^Q,zt  koorts  alleen  dan  erge  gevolgen  heeft ,  wan- 
neer  zij  langen  tijd  blijft  voortduren ;  waarom 
liet  raadzaam  is,  dezelve,  zoo  fp'^  "^mogelijk, 
te  genezen.     Ditzelfde  geldt  ook  pzigte  der 

dian-hehi^  omdat  zij,  eens  de  overhand  gciio- 
men  hebbende,  veel  raoeijelijker  te  genezen  zijn, 
en  het  ganfchc  ligchaamsgcftel  verzwakken.  Ik 
fpreek  hier  van  koortfcn  en  diarrhciiti ,  waar- 
mede perfonen,  die  voor  het  overige  gezond  zijn, 
aangetast  worden;  'er  zijn  fomtijds  kwalen,  bi; 
welke  deze  vcrfchijnfelen  wenlchelijk  zijn,  en  in 
die  gevallen  moet  men  zeker  niet  terflond  met 
de  Kina  en  de  opium  beginnen. 

Ik  zal  hier  een  Haaltje  geven  der  behande- 
ling van  ccncn  Chinefchen  Arts.  Ik  had  te Macr,^ 
eenigc  malen  een'  Franschman  gcfprokcn ,  die 
eenen  Chinefchen  Jouk  als  Loots  voerde ;  liczc 
verzocht  mij ,  op  zekeren  dag ,  dat  ik  iemand  zij- 

lic:' 


h  i' 


REIS  OxM  DE  WERELD. 


37 


ncr  bckemlen,  die  ziek  was, eens  bezoeken  wilde. 
Wij    gingen    te  zanien   naar  denzelven   toe.      De 
zieke  was  ccn  Zweed  ,  een  jong  mensch  van  der- 
tig jaren;  luj  liad  de  waterzucht   in  den  ergften 
graad,  was    geheel  opgezwollen,    zelfs    tot   het 
hooi'd   toe ;  hij  haalde  zeer  moeijelijk  adem,  wa- 
terde  zeer    weinig ,    maar   rood ,    en    had    ccncn 
uroogen  niund  en  veel  dorst.     Nu  drie  maanden 
jieledcn  ,     had    hij    een'    Chinelchen    Arts    laten 
roepen,  omdat    hij    hevige    buikpijnen   had;    dc- 
j.e    had    h.cm ,   gedurende    eene    geheele    maind, 
alle   dagen  eene  purgatie  gegeven,   waardoor  hij 
ieder'    dag   t(  i   minlle   zes  malen  ontlasting  had 
gehad.     Daaiop   had  hij  den  Portugeichen  Doc- 
tor genomen,   onder  wiens  behandeling  hij  over 
'/Ajn    gelieele    lijf  opgezwollen  was.      Thans  had 
'lij     weder     eenen    Chinefchcn    Geneesheer,    die 
iiist  tegenwoordig  was,    toen  ik  binnen  kwam. 
Deze    gaf    hem    een    afkookfel    van    wortelen, 
welke  ik  niet  kende,  maar,  naar  den  fmaak  oor- 
(i^ielende,    vond    ik  ze  zeer  kruidachtig  en  ver- 
liiucnde.     De   zieke  zelf  verlangde  mijnen  raad 
niet ;    dat    mij    ook  zeer   aangenaam   was :    den 
frauschman    verklaarde   ik,    dat    ik  den  Patiënt 
als  verloren    befchouwde.      Eenige    dageii    later 
ontmoette  ik  hem  op  ftraat ,  en  hij  zeide  mij ,  dat 
RÜjue    voorfpeiling   vervuld   was   geworden,    cii 
dar.  de  Zweed  reeds  dood  en  begraven  was. 

Ik  moet  den  Heer  Pjürson,  den  Geneesheer 
bij  de  Engelfche  Faktorij,  als  eenen  man  van 
zeer  veel  bekwaamheid  roemen.  Hij  bepaalde 
zich  alleen   tot  de  Geneeskuudc  j  zijn  Voorgan- 

C  3  ger 


,' 

t 

rl>  : 

< 

1 

;  i 

rivvli 


^-^v!l-: 


■.  ;l 


f  K  'Mi 


38 


REIS  OiM  DE  WERELD. 


f.  J. 


ger  was,   zoo    als  ik  vernam,  tevens  Koopman 
geweest ,   en   had   zicli  een  groot  vermogen  ver- 
worven.     Hij  had  nog  de  vcrdienfle,    dat  hij  de 
Koepokinenting  in  China  ingevoerd  en  vcrfpreid 
had.        Ten    einde   de  Chinezen  met   dit -middel 
te  beter  bekend   te  maken ,  Ichreef  hij ,  op  bevel 
van  den  PrcTfidcnt  Drummond  ecne  verhandeling 
over  de   Vaccine^  welke  door  den  Heer  G'^orgi- 
Staunton  in  het  Chineesch  werd  vertaald.     Ik 
bezit   nog    een    exemplaar   van   dat   werk  in  hut 
Chineesch,    dat    de    Heer    Staunton    zelf,   ii. 
Catiton ,  mij  gegeven  heeft.    De  Spaanfche  Genees- 
heer Balimiz,    die  uit  Manilla  naar  Mccao  ge- 
komen   was,    kwam    te    laat    met  zijne  Koepok- 
ken.     Hij  reisde  met  het  Portufïcfche  fchip  llm 
Jezus  ^   dat  niet  verre  van  de  Nadcshda^,    in  cte 
Tcipa    ten  anker  lag,    om   naai   Europa  teruiitL'- 
keeren.      De  Heer  BAL^[JS   heeft,   wel  is  waar, 
naderhand  beweerd,  gelijk  ik  in  het  Journal  du 
Korcl^  Octohcr   1Ü07  No.  39.,  gelezen  heb,  liar 
Jiij  het  eerst  de  Koepokken  naar  China  heeft  uwr- 
gcbragt ;    maar   dit    is   misfchien    eene   fout  van 
zijn  geheugen. 

De  Heer  PiijisoN  had  de  goedheid,  nilj  om- 
trent verfcheidene  dingen  inlichting  te  jicvcii. 
Onder  anderen  zcidc  hij  mij,  dat  de  bedweh'.ieiide 
drank  der  Chinezen,  Sa?nt"ha^  van  eene  fixat 
van  Hennep  (Canmd'is)  gemaakt  werd.  De /A'/.v 
fchonk  aan  de  Nadcshda  verfcheidene  kruiken 
met  dezen  Saiutcha ;  doch  daar  dezelve  eiMicn 
ïillerleelijkflen  fmaak  moet  hebben ,  proeWc  ik 
<?cnzelvcn   niet.     Het   invoeren   der   Opium  is, 


REIS  0]\I  DE  WERELD. 


39 


gelijk    men   weet ,   door   de  Chinefche  Regering- 
ten  ftrengde  verboden ,  en   echter  verzekerde  mij 
de    Heer   Pierson,    dat  juist  de  invoerinc^  vïiü 
deze  Contrabande  een  aanzienlijke  tak  van  han- 
del is.     Hij  noemde  mij  een  huis  o^^  Macao^  dat 
daaraan   dcszell's  jranfche  wch  aart  te  danken  had. 
Het    Chinefche  Manifest,    waarbij  liet  invoeren 
van  de  Opium  verboden  wordt,  moet,  van  ecne 
p;eneeskundige  zijde  befchouwd  ,    een  waar  mees- 
terlluk  zijn.     Alle  d.z  werkingen  van  de  Opium. 
moeten   daarin   op.  het    vollediglle  en  trencndltc 
zijn   gcfchetst.     Het  voornaamlte  komt  hier  op 
neer :     In    den   beginne    bekomt    de    Opium   den 
iiicnscl:   uitmuntend ;  de  moed  en  de  kracht  van 
geest    worden  opgewekt ,   de   trek  tot  eten ,   de 
ipierkracht    en   de   geflachts-drift    vermeerderen; 
maar    deze    heerlijkheid    duurt    niet    lang.      Alle 
kracliten    nemen   van   tijd   tot    tijd   af;    eindelijk 
wordt  men  moedeloos.    Homp  van  zintuigen  en 
v;in  verftand,   de  trek  tot  eten  gaat  over,  men 
krjigt    eene    beving,   men    wordt   als   uitgeput, 
bekomt   huidziekten   en   de   waterzuclit.   —   Dit 
alles  is  wel  niet  nieuw  voor  ons;  maar  men  ziet 
'er  t:it,  dat   het    misbruik    van   de   Opium  altijd 
dezelfde  gevolgen  heeft,    onverfchillig    op  welk 
cciie   wijze  hetzelve  gcfchicde.      Het  is  bekend, 
iVat   de    Chinezen   de   Opium   rookcn,    en   zich 
d;inrdoor  bedwelmen. 

liet  vertrouwen,  dat  ik  fle  de  in  de  Vunde  en 
kt  doorzigt  van  der.  Heer  Peaiison,  bewoog 
mii,  hem  om  raad  vragen,  wat  ik  tegen  de  me- 
iiiijvuldige  <//<m7;Ctf"/;  doen  zoude.     Hij  ried  mij, 

C  4  de 


rpll 
|||^|É.. 

ii'i'll'K-ijii 


\^y- 


i 


•  W 


Et 


i   >\k 


IV' ir 


':;{» 


m 


40 


REIS  OM  DE  ^VJ:RELD. 


(ie  llliabarber  toctcdiencn.  Ik  volgde  evenwel 
dezen  raad  niet ,  omdat  ik  in  de  opium  een 
fchielijker  en  zekerd..!*  werkend  middel  liad.  In 
chronilche  hebbelijke  diarrhetn  is  het  ntheel  niet 
raadzaam,  zcl^'s  fchidLliik,  zieli  aliijd  aan  de 
oj<ii'!u  te  houden.  Dan  heeft  datgene  volkomen 
plaats,  wat  Hamne:iman,  in  zijn  Organen  der 
raiioraUcn  Ihilki:vn'!c ^  ten  opzigte  van  alle  pal- 
lialivcH  ;:egt :  ,,  lii  den  beginne  oogenbiikkclijke 
vcrligting,  en  naderhand  verergering."  Ik  ken 
eene  vrouw,  die,  door  het  ar.nlioiMiend  gebruik 
van  het  Sydenhanij'che  Laudain:;;:  en  de  Tiiïcti.- 
fa  l^hihaica^  voor  altoos  hare  gczondJicM  ver- 
loren heeft;  hier,  geloof  ik,  zonde  de  rhabar-r 
her y  of  foortgelijk  middel,  beter  geweest  zijn, 
dan  de  opium;  maar  bij  plotfcliiig-  ontdaaiide 
dirrrrhccn^  waar  de  ontlasting  (terk  en  fciiiLliik, 
verzwakkende  en  met  pijn  vergezeld  is,  ver- 
dient, mijns  aeliiens,  de  opiuvi  de  voorkeur. 

Mijne  kennismaking  niet  den  Jbbd  Mingtet 
te  Cv ;;/(-/ ,7,  wien  ik  voor  zeer  vele  vriendelijklic:- 
den  verpli:';t  ben  ,  verdient  liier  ook  eene  plaats. 
Hij  was  een  rransehman  van  geboorte,  maar  iü 
Porlrgcl  gonaiiiralifeerd ;  zijne  beziglieid  te  Cuu- 
ton  bellond,  iii  het  bezorgen  der  correspondeiitij 
van  de,  in  Cldivui  zich  bevindende,  Sterrekuiuligv 
5'endeiingen:  aldus  moei  ik  ze  noemen,  omdat 
7ij  in  China  voor  Sterrekundigen  en  in  JLui^jpOi 
voor  Zendelingen  doorgaan.  L'aar  de  gLiiueiiulc 
bezigheid  hem  lijd  geimeg;  overliet,  beileeddc  liij 
denztlven  aan  tle  be(»efeuiiig  der  Naiuurkuiuiigc 
^vctcii!Vhapj>eii.       X^alimünt   dp    i^oMAUE    \v:is 


\L    \  n 


REIS  OM  DE  WERELD. 


4t 


zijn  Orakel.  Mij  had  goede  Baroinctcrs ,  met 
welke  hij  veel  ophad;  ik  geloof,  dat  hij  ze  zeli' 
maakte.  Eenc  Galvaiiiiclie  Kolom ,  van  bijzon- 
dere groote,  waarmede  hij,  volgens  zijne' verze- 
kering, verfcheidene  Chinezen  van  rhe//matisjncn 
sTcnczen  had  ,  verfchafte  hem  veel  tiidvSverdrijfen 
tevens  de  gelegenheid,  om  zijne  dienstvaardig- 
jieid  te  betoonen.  Ilij  fprak  met  mij  zeer  om- 
fiandig  over  de  verfcheidene  bereidingen  van  (\(l\) 
jShrciirins ^tn  hij  verlangde,  naauwkeurig  onder- 
ligt te  worden  omtrent  het  inwendig  gebruik 
van  dat  middel.  Daar  ik  hem  in  dezen  dienen 
koude,  gaf  ik  hem  de  noodige  inliciiting.  Naar 
men  mij  verhaald  heeft,  moet  liij  zich  ook  op 
het  genezen  van  Vcneriiche  ziekten  toegelegd 
hebben;  ik  wil  dit  zeer  wel  gclooven,  want  liij 
was  een  zeer  levendig  man,  die  bezigheid  zocht', 
c\\  gaarne  nuttig  wilde  zijn.  Aan  Patiënten  kan 
het  hem  niet  ontbroken  hebben. 

Ook   verfcheidene   van   onze  matrozen   onder- 
vonden   de    gevolgen    van    lY'    kennis.  wcüvC   zij 
in  C/;/ay<!  gemaakt  hadden,     v.»^'  xvell.       -ie  wijze 
deze  kennismaking  gelchiedt,  wil  ik  met  een  panr 
\vonrden  melden,  omdat  zij   den   geest  der  Cm- 
nclche  Politie,    en    {.Iqw    elienJigen   toclland    der 
lage  volksklasfe  kenmerkt.     Op  de  Sam/^ans  (bo- 
ten) zijn  eigenlijk  de  liederlijke  luii/.en  in  Canton, 
Voor  de  Ciiinezen  moet  het  daar  voikomen  vei- 
fi.^zijii;     doch  geen    Europeer  durft   zich    da;ir 
waiiLii,  vooral  als  het  donker  is;  hii  zouiie  vcr- 
ni'.Mird,  naakt  uitgelchud,  en  heel  (liileijes  in  het 
water  jjcworpcu  worden,     ICen'  üü/.er  matrozen, 

C  5  die 


I    ! 


I 


!.:■ 


§..{'* 


'/'    .  n 


ïï'  la 


l^.-ll 

K! 

l  '^^ 

»!' ' 

h  1 

■i 

^       '^i'm 

■' 

ï  ê 

1 

. '  ^'1 

't 

^    'm 

!i;? 


f   ^ 


42 


REIS  OM  DE  WERELD. 


die  zich  in  Macao  op  eene  kleine  boot  had  laten 
lokken ,  zonde  origetwijfeld  dit  rampzalig  lot  ge- 
troflen  hebben,  indien  hij  niet,    door  den  moed 
van  zijne  onverlchrokkenc  kameraden ,  ware  gered 
geworden.      Tegen  dit  kleine  ongemak  heeft  der 
Chin:;zcn  Industrie  een  middeltje  gevonden:     zij 
brcifgJi'f  zelve  de  meisjes   naar  de  lehepen.       Te 
iTampou^  waar  de  Enropefche  fchc^ien  voor  an- 
ker liggen,  ziet   men,  des  avonds   laat,  kleine, 
zeer  Imalle  boten  heer  en  weder  varen;  aan  elke 
zijde   van  de   boot  Zijn   vier  roeijcrs ;     de  boten 
zijn  aldus  gebouwd  en  met  zoo  vele  roeijers  be- 
zet,- om,  zoo  üiel  als  een  pijl,  den  Poliiie-Man- 
cliïiin^  die,  in  cene  groote  boot,  de  ronde  doer, 
te  kunnen  ontkomen;    want  komen  de  Meisjes  i.i 
zijne  handen .  dan  neemt  hij  haar  alles  weder  af, 
Wilt  zij  verdiend  hebben.      Wil  men  nu  op  een 
iehip,   dat   eene   boot,    in   welke  men  alleen  de 
roeijers  ziet,   (want  de  meisjes  zijn   alle  op  den 
bodein ,  als  haringen,  op  elkander  gepakt)  nade- 
ren zal,  dan  iluit  men,  en  tcrllond  nadert  de  boot. 
Vóór  dat  zij  evenwel  geheel  bij  het  fcliip  komt, 
wordt  'er  onderhandeld.      De  meisjes  verzoeken 
altijd,  dat  men  haar  niet  met  water  begieten  ;-:aI; 
deze  capitulatie  echter  wordt  niet  immer  vervuld; 
eene  grap,  die  mij  niet  beviel,  omdat  ik  het  als 
wreedaardig  iKichouwde,  de  kleedercn  van  i\^u 
beklageiisvvaardige  Icliepfels   nog  uit  moedwil  ti^ 
bederven.     Altiid  zijn  de  meisjes  nog  zeer  jonii;, 
14  of  15  jaren  ,  die  'er ,  door  hunne  jeugd ,  gansch 
niet  kwaad  uitzien;  maar  zijn   zij  reeds  over  de 
ao,  dan  zijn  zij  zeer  Icelijk.      Daar  zij   tot  de 

liUl.T- 


( lil 


REIS  OM  DE  WERELD. 


43 


laagfte  volksklasfe  bchoorcn  zijn  hare  voeten  vol- 
komen uitgegroeid,  even  als  die  der  Europefclie 
vrouwen.  De  berigten  ,  welke  de  yJbb^Mii^GUET 
mij  gaf,  ten  aanzien  van  verfcheidene  gebruiken 
(Ier  Chinezen,  zijn  ten  deele  van  dien  aard,  dat; 
7J  liier  niet  behooren,  en  ten  deele  ook  niet  ge- 
noeg zeker.  Zoo  is,  bij  voorbeeld,  de  manier, 
waarop  men  op  ouden  jaars  avond,  met  zijne  kwade 
Icluildenaars  gewoon  is  afterekenen ,  al  zeer  zon- 
derling. In  het  nieuwe  jaar  gelden  de  l'chulden 
vrai  her  oude  niet  meer.  De  Ichuldeifcher ,  die 
niet  voidaan  is,  gaat,  den  avond  vóór  nieuw 
j:i:'.r,  in  hcL  huis  van  den  ichuldena^r,  flaat  des- 
i'X'lfs  porlclein  en  meubelen  aan  ftukken,  klopt 
den  man  zelven  duchtig  af,  en  deze  mag  zich 
niet  in  het  minfle  verweren.  Is  nu  het  laatfte 
uur  van  het  oude  jaar  voorbij,  dan  gaan  fchuld- 
eifcher  en  fch uidenaar  vriend fehappcl ijk  bij  el- 
kander zitten  te  drinken ;  de  fchuld  en  de  flagen 
zijn  vergeten.  Ter  bevestiging,  dat  dit  eene  al- 
f^emeene  gewoonte  is  ,  voegde  de  ^■'Illfé  'er  nog  bij , 
dat  het  zijn'  huiswaard  Pounqua,  ofPouQUA, 
net  zoo  gegaan  was;  men  had  namelijk,  op  eenen 
ouden  jaars  avond,  alles  in  diens  huis  aan  (luk- 
ken gcflagen,  en  hem  zelven  duchtig  afgerost. 
Dit  is  te  merkwaardiger,  daar  Pounqua  mede 
tut  den  I/o/fg  behoorde. 

Reis  van  China  naar  St.  Helena. 

Door  de  voortreffelijke  levensmiddelen  in  C/iina 
behoorlijk  verfterkt  en  met  alle  noodwendighedeii 

ten 


Il 


'i 


'is'  ,*•  m 


mh 


I 


44 


REIS  OM  DE  WERELD. 


ten   volle    voorzien,    zeilden   wij    van  IFampou, 
Onze  Kuiper,  die   rtcds  den  dag  vóór   ons  ver- 
trek  wat   koorts  gehad  had ,    gevoelde   zich    op 
dezen  dag  veel  erger.      Hij  klaagde  over  hevige 
hooj'dpijn,  zooveel  hij  klagen  konde ,  want  meest 
lag   hij  geheel    als    bedwelmd,    antwoordde  zeer 
verward  op   mijne  vragen;  zijne  kracjiten  waren 
zeer  afgenomen.     Een  Braakmiddel  deed  hem  zeer 
veel  gal  ontlasten.      Den  volgenden   dag   zeide 
hij,  dat  hij,  federt   de  werking   van  het  Braak- 
middel, zich  weder  iets  konde  herinneren;  \'üur 
dien  tijd  had  hij  van  niets  geweten.     De  hoofd- 
pijn-boven  de  oogeji  was   door  het  Braakmiddel 
v»eggonomcn  ;  maar  de  pijn   achter   in  het  hoofd 
bleef  nog  eenigen  tijd  voortduren:  ecne  Ipaanfchc- 
vlieg   gaf  ook  eceiie   de   minlle   verligting.      In 
den    beginne    deed    de    koorts    mij   eenen    t'^phv:^ 
vreezen,  en   het  Braakmiddel  deed  meer  uitwer- 
king,  dan    ik   verwacht   had;     want    reeds   dcu 
volgenden  dag  achtte  ik  den  Patiënt  buiten  ge- 
vaar, dat    ik    alleen    aan    liet    Braakmiddel  moet 
toefchrijven.      Dikwijls  heb  ik  in  fchijnbaar  i>e- 
lijkfoortige  oml1;andiü;Iieden ,  in   meer  gcmatiudcr 
liielitllL-eck,  een  Braakmiddel  toegediend,  zonJer 
zulk  een  gewenscht  cevolg.       'l'hans    waren 'ik 
xiiterlijke    omllandigheden    daarenboven    blijkhaar 
nadeelig;    de  Thermometer  fiond  meestal  boven 
de   ao''',   en    toch    werd   de  Patiënt,    bij  het  i;c- 
bruik  van  verkoelende  middelen  en  zuren,  bin- 
nen veertien    dagen    volkomen    herileld.     Juibt, 
toen  wij  onder  den  Evenaar  waren ,  ging  hij  we- 
der aau  den  arbeid, 

No;; 


\k '        'W; 


'  m 


REIS  OM  DE  WEIIELD. 


45 


iVor^  verfcheiileiie  wenlen  door  foortp;clijke 
i-nnrtleii  anng^tast,  doch  in  ecncn  minderen 
graad.  De  hevige  hoofdpijnen  boven  de  oogen 
welvcn  altijd,  na  het  gebruik  van  een  Braakmid- 
del; zoodat  ik  deze  pijn  befchouwd  heb  als  eene 
indicatie^  om  dnt  middel  toetcdienen. 

Reeds  in   de    Chinefche  zee,   vonden  wij  het 
berigt    van    Kapitein   Kixo    bevestigd,    volgens 
hetwelk   de    manfchap    van    beide    ichepcn ,  die , 
na  den  dood  van  Cook,  over  C'iina  terugkeer- 
den,   in   de  Straat   van   Suuda^   eu   ook   verder 
op  de   vaart  na;ir  de  Kaaj) ,    veel  te   lijden   had- 
den aan  zoogenaamde  catharah  ziekten.       Ook 
!)ij  ons  volk  heerschtcn  menigvuldig  verkoudhe- 
den, hoest,  pijn  aan  den  hals,  ooren  en  op   de 
borst;     doch  zij  waren  altijd  weinigbeduidcndc, 
ten  minde  niet  gevaarlijk.       Slechts   twee  geval- 
len verdienen   uitgezonderd   te   worden ,     (Viiulat 
u\  mij  bedenkelijk  voorkwamen.     Schoon  in  het 
icrfte   geval    gcene   lievige    verlchijnlclcn    gevaar 
fchenen  te  dreigen,  was  ik  echter  over  den  roe- 
(land  varï  den  Patiënt  zeer  ongerust.     Een  zeer 
:^u'aar  p-^l pierde  en  (lerke  karel ,   geen   eigenlijke 
Rus,  r]:;ar  een  Tartaar,  werd  niismoetlig,  klaag- 
de over  natheid   en  gebrek  aan  eetlust,   en   had 
renc  Hopende  koorts.     Opwekkende  en  verkwik- 
kende middulen  hielpen  mets;  hij  beweerde  veel- 
eer, dat  hij  dagelijks  erger  werd;   hij  Iclieen  wei- 
nic;  lioop  op  bctcrlchap  te  hebben ,  en  hij  werd 
zoo  verdrietig,    dat  het  voor  mij   eene  zeer  on- 
aap^ename  zaak  was,  naar  zijnen  toedand  te  ver- 
:''.'mcn.      In  énw  beginne  khragde  hij  over  gcene 

pij"  ? 


■'  ■  '  is    ■■■■'■'   . 


'  1 ' 


I    . 


•1 


¥'' 


■  I  ii 


' '  ti 


m 


\ 

V    \. 

,  i 

f 

'  i     * 

f-  • 

•■  ! 

;   il 


i«p 


46 1 


REIS  OM  DE  WERELD. 


'.»■ 


■-IJ 


pijn,  daariiji  kreeg  hij  pijn  in  de   hartskuil,  en 
eene  zweer  in  de  rcgterzijde.       Ik  was  beducht 
voor  ecnc  ontflcking  in  de  lever;     eene  kwaal. 
welke  in  de  iieete  luchtftrcck  zoo  dikwijls  voor- 
komt.      Nu  werd  hem  inwcndio-  calomel  toeüs- 
diend,  en  mcrcu7-iaal-z-s\ï  om  intcwrijvcn.     Hier- 
door  ging  de  zweer  weg,  en  tevens  het  onaan- 
gename  gevoel  in  de  regterzijde:   wezenlijke  pij- 
nen  had  hij  daar  nooit;     inaar  nu  kreeg  hij  pijii 
door  alle   zijne   leden,  welke  echter  flcchts   ccii 
paar  dagen  duurde.     Daar  hij  door  veel  ontlas- 
tingen llcrk  was  aangetast,  liet  ik  nu  met  de  ;;;(•. 
r;/;7'^(7 /-middelen  ophouden.       Een  aftrekfel  v;!ii 
wijn  op  cascarillc  en  naphta  deed  nu  eene  zeer 
goede  werking;  in  het  begin  der  ziekte  was  lic! 
juist  omgekeerd.     Het  gelaat  werd  helderder,  de 
antwoorden  vriendelijker,  en  daar  hij  mij  wccicr 
begon  toctclagchcn ,  hield  ik  mij  overtuigd,  dat 
hij   fpocdig   zoude   herfteld   zijn,   en  ik  bedroog 
mij  niet. 

Het   tweede    geval  was ,   of  fcheen  eene  ont- 
flcking aan   de   long    te  zijn.     De  Patiënt ,  een 
buitengemeen    vrolijke     karcl,    die    door    zijne, 
waarlijk  geestige  invallen ,  het  volk  pleeg  te  ver- 
maken, klaagde  over  pijn  in  de  borst  en  in  den 
rug.     Daar   ik  van  gevoelen   was ,   dat  de  pijn 
rheumatick  zoude   zijn ,  liet   ik    hem  Dc-werfch 
pocijer  gebruiken  en  warme  thee  drinken.     Den 
volgenden   dag   hadden  de    pijnen    en    (lekingcii 
toegenomen,   de  pols  was  vol;   evenwel  durfd.' 
ik  hem  niet  aderlaten.     Hij  kreeg  een  afkookfei 
van   fenebladen  en  een    pocijer   van   calo??}el  cii 

üii- 


kooldW 
mei  en 
lui- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


47 


fiiiker;  en  na  een  paai:,malen  ontlasting  gehad  te 
hebben,  befpeurde  hij  verligting;  maar  toen 'er 
in  den  nacht  nog  meer  ontlastingen  volgden , 
werd  hij  weder  erger.  Den  volgenden  dag ,  was 
het  ademhalen  zeer  moeijelijk,  hij  had  perfing  en 
drukking  op  de  borst ,  als  zoude  hij  flikken ; 
liggende,  konde  hij  geen'  adem  halen;  op  een' 
doel  zittende  viel  dit  hem  het  gemakkelijkst. 
Ik  begreep  wel,  dat  eene  aderlating  misfchien 
het  eenige  middel  was ,  om  hem  in  het  leven  te 
behouden,  maar  dat  dezelve  tevens  hem  het  leven 
zoude  kunnen  kosten.  Ik  moest  een  fpocdig 
befliiit  nemen.  liet  volgende  bepaalde  mij  tegen 
eene  aderlating.  De  Patiënt  was  gewoon ,  wan- 
I  neer  hij  aan  land  was,  dikwijls  eens  eencn  vro- 
lijken dag  'er  van  te  nemen ,  dat  is  ,  een  fikfchen 
roes  te  drinken;  de  orde,  welke  op  een  ichip 
heerscht,  had  hem,  nu  reeds  federt  bijna  drie 
maanden,  (want het  was  kort  voor  onze  aankomst 
\t  St,IIcle?ia)  belet,  deze,  hem  bijna  noodzake- 
lijk gewordene ,  verkwikking  te  nemen;  zijne  lon- 
gen fchenen  mij  toe  eer  in  <'jnen  verlamden  flaat, 
dan  in  eene  te  groote  werkzaamheid  te  zijn,  en 
das  opwekkende  middelen  en  geene  bloeJa!"tap- 
ping  te  vereifchen.  Evc?iwel  was  ik  niet  ten 
volle  overtuigd,  dat  mijne  redenering  geheel  on- 
feilbaar was.  Niet  zonder  ongerustheid  der- 
halve, Ichreef  ik  poeijer  van  kamfer  en  portwijn 
voor.  Ik  had  ook  voorgenomen,  indien  dit  mis- 
lukte, tot  den  muskus  mijne  toevlugt  te  nemen; 
mtiar  reeds  des  namiddaris  bcvoud  de  Patiënt 
7/ich  beter. 

Den 


ril'  ii-  ^''■^■! 


*•» 


^ 


\m^ 


fi'W- 


45 


REIS  OM  DE  WERELD. 


»«'■''« 


1*  1-  ' 


!1  f  ■  h 


i  ■ 


Den  volgenden  u;ig  kreeg  hij  portwijn  en  punsc'; ; 
en  (leze  middelen  hndden  zulk  cenc  voortreHclij. 
ke  uitwerking,  dat  onze  vrolijke  Kurgounov  ,b  ; 
onze  aankomst  te   óV.   Jhlcna^  weder    volkomcii 
hcrileld  was.     Op  onze  reis  van  St.  Helcna^  hai 
hij    weder    cenc  iborrgelijke  ongeileldheid,   docii 
in  QQ.xxtw  veel  minderen  graad;    toen  was  hij  ge- 
heel mismoedig  en  weende;    portwijn  en  punsch 
hadden   al  weder  het    gewensehic    gevolg.     Ver- 
fcheidene  •  Genccsheercn   en    reizigers  hebben  liet 
g-ebraik  van  liet  kwik,  in  de  heetc  hichtflrjck,,  r.!s 
zoer    gevaarlijk   voorgelleld;    ik    heb    dezelve  i>p 
alle-  breedten  gegeven  ,   en  niet  flechts  in  fyuh.- 
Ictifchc    kwalen,    maar    ook    bij  andere  ziekten, 
als   ik    het   noodig  achtte,   en  altijd  zonder  na- 
deel.     Doeii    men    moet   met  alle  voorzigtiglicii 
te  werk  gaan.     Dit  intuslchen  heb  ik  opgemerkt, 
dat  dit  middel,  als  men  lang  op  zee  geweest  i.^ 
veel  fpoediger  op  de  rpeeklel-klieren  werkt.     Ik 
heb  te  meer  aanleiding,   om  dit  hier  optemerkcn, 
omdat  ik,  op  onze  vaart  van  China  naar  St.  IL- 
ïcna^  het  kwik  zoo  dikwijls  heb  moeten  tociii:- 
ncn. 

Het  eiland  St.  IhUnr.  fciiijnt ,  als  liet  w,;:.', 
door  de  goede  Voorzienigheid,  in  het,  van  eiian- 
den  geheel  ledige,  zuidelijke  gedecltL  der  Atlan- 
tifche  zee  geplaatst  te  zijn,  om  de  arme  zeere:- 
zigers,  die  uit  dcw  Indielchen  Oceaan  komen,  cii 
het  geluk  niet  hebbjn,  van  aan  (\t  Kaap  de  Goc- 
de  }Joo[)  te  landen,  eenigermaie  te  troosten.  Ook 
wij  behoefden  dien  troost.  Vv'ij  zagen  de /u.v//, 
gelijk  JNIozES  het  beloofde  land;    maar  moesten 

V(ji?r- 


.■4:i 


U     '* 


■'^11 


n  '  ■: ' 


\  ^1 


REIS  OM  DE  WEPvELD. 


49 


Yoorbijzeilen,  oiidat  het  jaargetijde  reeds  te  verre 
vcrloopcn  was. 

Lange  zeereizen  maken  het  ligchaam  ongemeen 
prikkelbaar ;  dat  ecuwig  eenzelvige  wordt  einde- 
lijk zeer  onaangenaam,  en  de  gemoederen  komen 
in  eene  ongewone  Ilcmming.  Wanneer  men  over 
het  een  of  ander,  al  is  het  nog  zulk  eene  kleinig- 
heid ,  twist ,  dan  gefchiedt  dit  altijd  vrij  hevig  ,  dik- 
wijls met  bitterheid ;  men  behoudt  tegen  elkander 
cen'heimcl ijken  wrok,  pruilt  eenigen  tijd,  en  fpreekt, 
zelfs  in  gcene  acht  dagen,  met  elkander  een  en- 
kel woord.  Maar  als  men  weder  aan  land  komt, 
is  alles  vergeten ;  men  lacht  elkander  toe ,  fpreekt 
vritiidelijk   met   elkander,   doelt  elkander  weder- 

, zijcls  eenige  aanmerkingen  mede,   en  geniet  alles 

idübbcld,   omdat  de  gtliefde  reisgcnooten  'er  deel 
;;.in  hebben.     Op  geene  landingsplaats  waren  wij 

Izoo    vrolijk,   als   op   St,  Helcna ;   want   fchooii 
het   eiland    flechts    een    rots -klomp    is,    en  het 

[voorkomen    van    hetzelve   niets    goeds    belooft, 

n.aur  veeleer  affchrikt,  werden  wij  echter,  toen 

,  wij   te   James  Tosvn   aankwamen ,    op  de  aanse- 

umilb    wijze  verrast.     Wij  voiiden  eene  cenvou- 

jdigc,  liij  uitftek  zindelijke,  kleine  flad,  en  der- 

\u\sQX  bewoners  vriendelijk  en  voorkomende  ;    zij 

Ichcnen  zeer  gerust  en  gelukkig  te  zijn;    men  zag 

jwd  gevormde  meisjes  en  vrouwen  in  witte  klce- 

l(lv;ren;  bevallige  en  zindelijk  gekleede  kleine  kin- 

I  deren    maakten    den    aangenaamften    indruk    op 

'lis;  het  fchoone  weder,   de  zoele   avondlucht 

vevlioogile  het  genot,  cu  alles  vertoonde  zich  in 

het  fchoonfte    lichi.      Toen  het   donker    werd, 

IV.  Dl- EL.  D  hoor- 


mm^'^ 


■ii  f-4  i-M 


fvaéi'iH.: 


V\\ 


-,>■    \ 


^r. 


i:\M\W 


:.H^. 


m  I 


50 


REIS  OM  DE  WERELD. 


hoorde  men ,  in  verfcheidene  buizen,  jonge  Dames 
zingen,  en  een  klavier  accompagneerde  het  gezang. 
Hoe   verbaasd   verfchilde  dit   alles    met  China, 
Japan  en  Kamtfchatka!  Wij  fchenen  als  in  ecne 
tóoverwereld  verplaatst.     Hoe  vrolijker  wij  nu 
geftemd  waren,  des  te  fmartelijker  viel  het  ons, 
dat  wij,   door  het  treurigftc  geval,   dat  ons  op 
onze  reize  is  overgekomen  ,   in   onze  vreugde, 
óp  de  ontzettendfle  wijze,  werden  geftoord.    Op 
den  derden  morgen  na  onze  aankomst,  werd  ik 
plotfeling  naar  het   fchip  geroepen;   ik  fpoedde 
mij  heen,  en  vond,  dat  een  onzer  Officieren  zich, 
in  ■  zijne  kajuit,    had   doodgefchoten.      In  zijne 
achtergelatene  brieven ,  befchuldigde  hij  de  mees- 
ten  onzer,  als  de  medeoorzaken  van  zijnen  dood. 
De  Kapitein  kreeg  den  brief,  aan  hem  gerigt,  Int 
eerst   te  lezen;   het  onverdiende  verwijt  van  al- 
Icfn    aan    den   dood   des    ongelukkigen    fchnldja 
te   zijn,   deed  hem   op    het   hevigfte    on:f>elM. 
Alle    onze  bedenkingen ,   dat  hij  toch  zich  hier- 
aan  niet   fleren    zoude,   daar   de  overledene  dit 
in  eene  vlaag  van  droefgeestigheid  en  mclankolie 
gelchrcven    had ,  was   in    den    beginne   vruchte- 
loos.    In   andere  brieven,  werden  weder  anderen 
belchuKligd,   en  telkens  ieder   van  dezelve,  da: 
hij  alleen  oorzaak  van  's  mans  dood  was.     Ook 
ik   was  geheel    allten   daarvan  de  oorzaak,  hal 
de   cerfte  aanleiding  gegeven ,   dat  men  hem  was 
begonnen  te  kwellen,  en  ik  had  hem,  in  de  Straat 
Siinda  ^  door  ratten-kruid  willen  vergeven. 

Jammer  was  het,  dat  deze  Jonkman  zoo  ongc- 
lukkig    aan   zijn  einde  kwam.      Hij  was  een  be- 
kwaam 


lifl 


REIS  OxM  DE  WEPvr.LD. 


51 


kw'jinm  en  kundig  Ofiicier;  dit  getuigenis  gaf  de 
Kapitein ,  bonevens  de  overige  Officieren ,  vanliem. 
])?ii  hij  zijn  voornemen,    waarmede  hij,  blijkens 
zijne  brieven,  reeds  lange  had  zwanger  gegaan, 
juist    nn    uitvoerde  ,   was    te    meer   zonderling, 
ilnar  hij    den   vorigen    dag   zeer   vergenoegd  aan 
!and  geweest  was.     Wij  logeerden  bij  eenen  Ma- 
loor  ScAL,   die  een  dochtertje  had  van  omtrent 
ivijf  jari:n,  een  aanvallig,  vrolijk  meisje;  met  dit 
kind  {peelde  hij  veel  en  gaf  het  confituren.     Des 
avonds  ging  hij  met  mij   in  den  openbaren  tuin 
juT.ndc'jn,    fprak   van  het  kleine,  vrolijke  meis- 
je, en  zeide   mij,  dat  hij  zeer  veel  van  kinderen 
liiidd  (*).     Wij  fpraken  nog  van  het  fchoone  en 
lungename  weder,  van  de  liefelijke,  zoele  lucht, 
\\m  den  prachtigen  (larrenhemel   enz.     Onmogc- 
jliik  zou  hij ,  op  deze  wijze ,  met  mij  hebben  kun- 
(neii  fpreken,   want  het  gefchiedde  met  eene  ze- 
ikere uitboezeming  van  het  hart,  indien  hij,   op 
löit  oogenblik  waarlijk  geloofd  had,   dat  ik  hem 
lin  de  Straat  Sumla  had  willen  vergeven.     Waar- 
Ifchijulijk  waren  zijne  vlagen  van  melankolie  wel 
Ipcriodiek,   en    zij    overvielen  hem   misfchien  als 
\tVifaroxisint:s»     Van  daar,  dat  hij  ook,  om  tot 
llict  uitvoeren  van  zijn  voornemen  in  flaat  te  zijn , 
(des  morgens  eene  geheele  flesch  liqueur  had  uit- 
gedronken; hij  was  anders  altijd  zeer  matig,  en 
jiiooit  had  hij  te  voren  te  veel  gedronken. 

Ge- 

(*)  In  een'  zijner  brieven  bekent  hij,  dat  hij,* reeds  den 
^y%  te  voren,  aan  Innd  zicVi  had  willen  doüdfchieien ;  maar 
|f-t  het  kind  hem  daarin  gehinderd  had. 

D  1 


-  f  j  .1 


.1!'-    '■■    ■■;: 


:'r      .i,;:.i    -i'JJ 


«S   ■'  il'     i» 


■>\ 


&-T  ■ 


•il 


,  ■  ( 


II 


^  I  i 


'-   4:3 


5a 


REIS  OM   DE  WERELD. 


% 


Gebeurde  zaken  zijn  niet  te  veranderen.  Ka. 
pitein  Krusenstern  bedaarde  dan  ook  einde. 
lijk ,  en  gaf  bevel ,  om  toebereidfelen  te  maken , 
tot  he*.  begraven  van  het  lijk ;  dat  ook  den  vol- 
gendcïi  namiddag,  met  alle  militaire  eerbewijzen 
van  de  zijde  des  garnifoens ,  plaats  had.  De 
Engellche  Predikant  hield  in  de  kerk  eene  lp. 
rede,  en  Kapitein  Krusenstern  liet  op  zijn  graf 
een*  ftecn  plaatfcn ,  met  een  opichrift.  —  Zacht  | 
ruste  zijne  asfche ! 

Si.  Ueleua  is  flechts  eene  fteenrots ;  een  IckipJ 
gijdeclte  van  dezeive  is  met  "^^  ^-^  bedekt,  en  voor 
bebouwing  geichikt;  maar  hoc  groot  dit  gedeehe 
is,  mag  de  vreemdeling  niet  weten.  Want  als 
men  te  James  Tov>'n  gaat  wandelen,  wordt  men 
tcrilond  teruggewezen,  wanneer  men  buitene 
poort  komt;  het  eigenlijk  bebouwde  land  krii^'j 
men  niet  te  zien.  Ik  heb  reeds  eenmaol  gezqd,, 
hoezeer  de  l^ngeirclien  den  Spanjaarden  en  Portu- 
gezen vooruit  zijn,  wat  de  bebouwing  des  hiiicsl 
betreft.  Op  St,  llelcna  vindt  men  daarvan  de  iii| 
liet  oog  loopend  (Ie  bewijzen;  wij  kregen  alle  En- 
ropcfche  tuingewaslen ,  en  in  het  algemeen  all^ 
noodige  ververfchingcn.  Wel  is  waar,  alles  waJ 
onmatig  duur;  manr  wanneer  men  den  lieilz.'t- 
men  invloed  van  <leze  dingen  op  de  gezondliciul 
in  aanmerlving  neemt,  dan  moet  men  op  die  thiiirj 
te  geen  acht  geven;  en  dit  gelchiedde  ook  iiicrj 
Men  had  de  tocllcmming  van  den  Coiivcrnai;! 
noodig,  om  rundvleescli  ie  bekomen;  de  zeer  ii;j-| 
gere  fchapen  kosteilcn  het  Ihik  drie  (.juincs;  I-j 
terlle,  dat  gedacht  werd,  woog  iN  ponden;  t^A 


poedkoope  n 
Ven,  verdie 
^'erre  te  vcrl 
?eHop,  dat 
^lanier  altijd 
fw«  af  tot 


REIS  OM  DE  WERELD. 


53 


dieren  waren  uitgehongerd.  Daar  ieder  halmtje 
gras  op  het  eiland  waarde  heeft,  geeft  men  dtze 
dieren  waarfchijnlijk  flechts  zooveel,  als  tot  on- 
derhoud des  levens  volflrekt  noodig  is ;  wij  voe- 
derden dezelve  met  oude,  bedorvene  fcheepsbe- 
ifclniit,  zoodat  zij  naderhand  dubbeld  zoo  zwaar 
I  waren. 

Op  mijn  voorflel,  kocht  de  Kapitein  voor  de 
[nianfchap  Porter  en  een  vat  Spruitcn-bicr ,   dal 
ons  van   zeer  veel  dienst   was.     Ik  heb  boven 
gezegd,   dat  het  bereiden  van  het  Spruiten-bier 
iiiiet    gedroogde    gist    niet    wel    gelukte ;      maar 
Itlians,   daar  wij,    zoodra  de  Porter  en  het  Bier 
jopgedronken  was ,   bij  de  friafche  gist  fuikerfij- 
roop  (^Tnelisfe)  en  fpruiten-fap  deden,  gelukte  het 
jons   volkomen,   een  zeer  goed  bier  te  brouwen. 
}it  gefchiedde  bij  afwisfeling  met  den  Porter  en 
Iniet   het   Bier;    terwijl   het   eene   vat  gebrouwen 
|verd,    werd   het   andere   gebruikt.      Twaalf  of 
achttien  uren ,  nadat  het  warme  water  met  de  fui- 
Ikcr-iijroop  en  het  fpruiten-fap  op  het  overfchot 
pi  het  bier  gegoten   was  ,    begon   de   gisting. 
|)inncn  vierentwintig  uren  hield    de  gisting  op, 
fcn  het  bier  konde  gedronken  worden  ;  doch  ,  van 
jweofe  de  hitte,  konde  het  niet  langer  dan  achten- 
veertig uren   duren.      Deze   zeer  eenvoudige  en 
goedkoope  manier,  om  op  een  fchip  bier  te  brcu- 
|\ven,  verdient  zekerlijk  navolging;  en  dezelve  is 
ccire  te  verkiezen  boven  het  brouwen  met  droo- 
geHop,  dat  toch  meestal  mislukt,  terwijl  deze 
nianier  altijd  goed  gaat.     Wij  hebben  van  St»  He* 
\wa  af  tot  ia  de  Noord-zee,  waar  de  warmte 

D  3  niet 


m 


Hifr''!! 


wm 


H    I 


!l 


;i 


54 


REIS  OiM  DE  WERELD. 


T-K' 


H 


niet  toereikende  was ,  om  eene  gisting  te  bewer- 
ken ,  onafgebroken  ,  op  deze  wijze ,  bier  gebrou- 
wen, zekerlijk  wel  twintig  malen  op  ieder  vat; 
en  ik  ben  overtuigd,  dat  het  beilcndig  gebruik 
van  dezen  voedzamen  en  gezonden  drank  zcc; 
veel  heeft  bijgedragen,  ter  bevordering  der  ge- 
zondheid  van  ons  volk ,  op  eenen  zoo  langoi! 
togt  van  Si.  Iklcna  tot  Ci-otifladt.  Elk  Vxtt, 
dagelijks  ecnc  flesch  van  dit  bier,  en  in  weerwil, 
dat  ons  volk  veel  van  thee  en  grog  hield,  bJ. 
den  zij  toch  liever  eene  flesch  bier. 

Ik  vond  in  mijn  Dagboek ,  een  paar  dagen  i,; 
ons  vertrek  van  St,  Iklena^  opgemerkt,  date. 
appelen  aldaar  geene  pitten  hebben;    ik  heriiiikr| 
mij   echter   niet,    of  wij  dit,   in   het    algemeen, 
zoo  gevonden   hebben;     waarfchijnlijk    was  Ik-; 
zoo.       Dit   zoude   tdi  bewijze   kunnen   dienen,! 
dat   een   gewas,    zoo   vreemd    aan   dit  klimaat, | 
dat  hetzelve  op  de  gewone  wijze  niet  eens  Icüi 
voortgeplant   worden,    evenwel   door   vlijt  zarl 
wel  kan  worden  gekweekt;    want  de  appelen  up| 
ÓV.  Iklcna  waren  uitllekend  van  fmaak. 

Küi  van  St.  lielena,  over  Koppenliajicn, 
ucar  Cronlbdt. 

In  do  laatfle  drie  maanden  vati  onze  rtis,  \\h 
ren  de  ziekten  zoo  weinig  beduidende,  dat  gti- 
ne  van  dezelve  bijzondere  opmerking  verdient, 
Rheumatieke  pijnen  waren  weder  het  nieiiigviil- 
di;v(lc.  Ik  weet  niet,  of  ik  de  verdüüvingeii,! 
welke  ik  tweem;ilen  waargenomen  heb,  vvaiiiwr 

de 


.    f": 


REIS  OM  DE  WERELD,  55 

ik  verdoofde  deelen  voor  het  gevoel  der  Patiën- 
ten als  hout  waren ,  onder  de  rheumatismen  tel- 
len moet  of  niet ;  een  vcrfchijnfel  van  de  fcor- 
biit  was  het  niet,  om  dat  de  Patiënten  geheel 
niet  fcorbutiek  waren ,  en  het  eene  geval  in  Chi- 
na plaats  had,  toen  wij  reeds  een'  geruimen  tijd 
vcrfchc  levensmiddelen  gebruikt  hadden.  Ik  Ichreef 
daarentegen  inwrij vingen  met  Terpentijnolie  voor 
en  inwendig  zweetmiddelen  en  punsch;  die  midde- 
len badden  eene  goede  uitwerking.  Deze  toevallen 
heb  ik  dan  alleen  waargenomen,  als  de  rheiimatistnen 
bijzonder  menigvuldig  waren.  De  voorwerpen  , 
die 'er  mede  gekweld  waren  ,  hadden  beide  vrij  lang 
mercuriaal-middelcn  moeten  gebruiken;  doch  'er 
was  federt  dat  gebruik  reeds  een  aanmerkelijke 
tijd  verloopen ,  bij  den  eenen  een  geheel  jaar,  en 
bi)  den  anderen  wel  twee  jaren ,  zoodat  het  niet 
waarfchijnlljk  is,  dat  deae  verdooving  met  het 
gemelde  gebruik  in  ecnig  verband  ftond.  De 
verlammingen  ,  welke  bij  het  onverftandig  gebruik 
van  het  kwik  dikwijls  ontdaan ,  hébben  onder 
dat  gebruik  zelf  plaats  ,  of  op  zijn  hoogfle  ge- 
nomen, korten  tijd  daarna,  terwijl  het  middel 
nog  voortwerkt. 

In  de  Oostzee ,  hadden  verkoudheden ,  pijnen 
aan  den  hals  en  in  het  hoofd  plaats,  de  fterke 
fliimafzondering  in  den  neus  zoude  zeker  niet 
gebeurd  zijn ,  indien  niet  de  verfche  levensmidde- 
len, welko  wij  te  Ikljitigor  t\\  Koppenhagen  inna*- 
men,  eenen  overvloed  van  fappen  bij  verfcheidenc 
hadden  veroorzaakt.  Op  deze  wijze  verklaar  ik 
üük  cenige  buikloopcn ,   die  op   plaatfcn,   waar 

D  4  wij 


-  i.^  'lil''  i 


i»f 


% 


r  ■' 


i     >■ 


I:' 


i 


fi.' 


y'\ 


;i[^' 


,!'li 


msmmmmm 


i'  é  I 


%'i 


1K , 


5ö 


RiilS  OM  DE  WERELD. 


wij  landden,  en  rijkelijk  allerlei  levensmiddelen 
kregen,  gewoonlijk  ontflonden.  De  va/a  chyli- 
fcra  fchijnen  dun  de  groote  menigte  van  Chylm 
niet  te  kunnen  inzuigen;  van  daar  de  menigvul- 
dige  ontlastingen.  Iets  dergelijks  heb  ik  ook  bij 
het  toedienen  van  braakmiddelen  opgemerkt;  zij 
werkten  veel  gemakkelijker,  wanneer  de  Patiën- 
ten, eenigen  tijd  te  voren,  in  eene  genoegzanit 
hoeveelheid,  gezond  voedfcl  hadden  gebruikt. 
Ik  geloof  thans ,  dat  braakmiddelen  ,  wanneer  zij 
niet  goed  willen  werken,  ook  niet  geindiceerd 
zijn.  Behalve  bij  vergiftigingen,  moet  men,  naar 
iiiijne  ondervinding,  het  braken  nooit  met  geweld 
dwingen.  Dikwijls  is  het  mij  gebeurd,  dat  ik 
de  Ipecacuauha^  Hechts  |  grein  om  het  uur,  had 
voorgefchreven ,  terwijl  de  Patiënten  reeds  \w 
het  tweede  uwr  begonnen  te  braken;  maar,  zou- 
yccl  ik  mij  herinneren  kan,  altijd  met  een  ver- 
ligtend  g.^"olg.     jSIen  ziet,  hoe  gemakkelijk  Iiei: 


brakrd       •'. 


wanneer   de  natuur  het  vordert. 


Hierbij  moet  men  nog  opmerken,  dat  de  meciiiiig 
van  Hah?..^mann,  dat  diluterch  middelen,  in 
kleinere  giften  menigvuldiger  toegediend,  gelijke 
werking  doen  als  in  grootere  giften,  zekcrliik 
ten  opzigte  van  ze^r  vele  middelen  gegrond  is. 
Ik  geloof,  dut  de  Jpccaciianha  tot  een  i  groiii 
jnet  fuiker  vermengd,  gelijk  men  de  zeer  kleine 
giften  doorgaans  gewoon  is  toetedienen,  mis- 
fcliicn  vier,  zes,  acht,  ja  nog  meermalen  fterkcr 
werkt,  dan  wanneer  zij  onvermengd  gegeven 
wordt.  Ik  geraak  hier  aan  het  uitwijden,  waar- 
toe ik  anders  nog  niet  vervallen  ben ,   oiiuliu  jk 

in 


naar 


ZOÜ- 


gcliike 


kleine 
,   mis- 

fterker 
kffovcn 

waar- 

(hl  \^ 

ia 


REIS  OM  DE  WERELD. 


57 


in  het  algemeen  alles  heb  willen  vcrmijik'n ,  wat  niet 
ter  zake  dient.  De  volgende  waarneming,  welk^ 
ik  hier  nog  mededeelen  wil,  gaf  tot  dit  uitwij- 
den mij  van  zelfs  aanleiding.  Dezelfde  matroos, 
die  in  Japan  een'  zoo  gevaarlijken  val  d^ed,  luid 
eens  koorts  en  hoofdpijn ,  en  klaagde  over  een' 
bitteren  finaak  in  den  mond,  zoodat  ik  meende, 
dat  eeji  braakmiddel  hem  wel  zoude  helpen. 
Twintig  greinen  Ipccacuanha  werkten  niet,  twee 
greinen  braak  wij  niL*en  ook  niet ,  acht  greinen 
zinkbloemen  even  m.'n,  eindelijk. deed  zelfs  vijf- 
tien greinen  witte  virriool  ook  geenc  de  minde 
werking.  De  laatfte  twee  middelen  gaf  ik,  oni- 
d.it  ik  niet  op  den  ftoelgang  werken  wilue. 

ïk  zag  nu  duidelijk,  dat  ik  den  Patiënt  tever- 
geefs kwellen  zoude,  want  hij  was  geweldig  mis- 
felijk;  ik  zag,  dat  hetgeen  men  turgescentla  tot 
braken  noemt,  bij  hem  geheel  gecne  plaats  liad, 
•.naar  veeleer  een  tegenovcrgellelde  toclland,  na- 
melijk, dat  de  krachten  der  zuigende  vaten  in 
de  eerlle  wegen  pradomincrendc  waren. 

Op  eenen  fchoonen  avond,  kwamen  wij  te 
CrciijhkU  aan.  Op  de  Oorlogfchepen ,  welkt* 
daar  vuor  anker  lagen,  en  welke  wij  voorbij 
müesten ,  uitte  men  zijne  blijdfchap ,  dat  de  Na- 
da/ida  gelukkig  terugkeerde.  De  meer  beken- 
den riepen  hunne  vrienden  op  de  Nadeshda  bij 
name  toe:  ,,  Zijt  gij  het?'*  riep  men;  ,,  Ja, 
hier  ben  ik!"  was  het  antwoord.  Slechts  t-cn 
.iiuwoürddc  niet;  hij  alleen  werd  vermist;  hij  lag 
op  ,V/.  Ileleria  begraven.  De  herinnering  aan 
klic  [;o'^eiirtenis   vermen  ;de    onze    blijdlVhap    met 

1)  5  een 


*  n 


'4  il 


i^. 


Il" 

1 

1 

1-1 

lil 

i 

^^''■^\ 


m 


I 

1'-'  I' 

i! 
w 
m 


'   *. 


■f.       f, 


t 


n  I    's  i 


0^      |. 


5» 


REIS  OM  DE  WERELD. 


een  onaangenaam  gevoel ,  daar  zij  anders  volko- 
men zuiver  zoude  geweest  zijn. 

Ons  volk  was  niet  Hechts  welvarende,  maar 
tcvond  zich  zelfs  in  eenen  (laat  van  bloeijende 
gezondheid  (♦);  offchoon  zij  ook  door  de  zon- 
nellralen  verbrand  waren,  zag  men  evenwu, 
dat  het  frisfche  bloed  hunne  wangen  verfde. 
De  meeste  waren  op  de  reize  toegenomen;  g;. 
heel  Cronfladt  en  vele  bewoners  van  Pettrsbu,^ 
kunnen  getuigen,  hoe  voordeelig  zij  'er  uitza- 
gen, als  zij  op  de  Nacleshda  in  parade  ftoii- 
den.  ■.,•.: 

Men  ziet  uit  dit  kort  verhaal ,  waarin  ik  flechts 
datgene  vermeld  heb ,  wat  mij  merkwaardig  vour- 
kv/am,  dat  het  volk,  zonder  Cronjladt  te  ver- 
laten ,  aan  dezelfde ,  indien  niet  aan  ergere ,  kwa- 
len,  gedurende  drie  jaren,  zoude  blootgerteld ge- 
weest zijn.  Geneesmiddelen  waren  het  zeker 
niet,  welke  zoo  bij  uitflek  de  gezondheid  bevor- 
derden, dat  'er  geheel  geene  gevaarlijke  ziekten 
ontftoiiden  (f) ;'  maar  de  zorgvuldigheid  was  het, 

waar- 

(*)  Om  dtf  waarheid  volkomen  hulde  te  doen,  moet  i!t 
evenwel  bekennen,  dat  de  tweede  fcliippor,  een  zeer  or- 
denlijk  man,  ten  laatfte  ziek  werd  en,  in  dien  toeftr.nd,  h 
Cronjladt  aankwam ;  rheuniaticke  pijnen  in  het  hoofi  ut- 
ren  zijne  voom&me  kwaal.  Ik  hoop,  dat  hij  naderhand 
beter  zal  geworden  zijn. 

(t)  Vele  zieken  kre;:en  zelfs  geene  geneesmiddelen,  m^rri 
werden  door  goede  verzorging  gezond.       Dikwijls  vvorcicn 
watrozon  ongeftelJ ,  die  door  arbeid  en  nat  weder  fif-ïrmat 


REIS  OM  DE  WERELD. 


59 


volko- 

maai 
eijende 
e  zon- 
emwl, 

vcrtV.c. 
n;   gi- 

uitza. 
.e  ftüii- 


L  flechts 

[g  voor- 
te  ver- 
•e,  kwri- 
irteld  ge- 
t  zeker 
bevor- 
ziekten 
as  het, 
waar- 
moet  ik 
zeer  or- 
|eftr,nd,te 

laderhav.d 

|en,  mjrt 
worcicn 


waarmede  al  het  fchadelijke  werd  vermijd ,  en  gce- 
ne  gelegenheid  verzuimd ,  om  de  noodige  ver- 
kwikkingen en  ververfchingen  te  verfchaffen ,  in- 
dien dezelve  maar  te  bekomen  waren.  Men 
heeft,  uit  het  voorbeeld  van  den  icorbutieken , 
gezien,  dat  niets  gefpaard  werd,  om  hem  te  red- 
den; al  ware  de  Kapitein  zelf  in  zijn  geval  ge- 
weest, men  zoude  niet  meer  hebben  kunnen 
doen.  Hij  alleen  kreeg  onzen  geheelen  voorraad 
van  Citroenfap;  de  Kapitein  gaf  zijn'  eigen  voor- 
treffelijken  Madera,  fchoou  hij  flechts  een  klein 
getal  flesfchen  van  dien  wijn  bezat.  Wij  hadden 
anders  ook  nog  goeden  wijn;  m:iar  hij  wilde,, 
dat  de  zieke  den  besten  zoude  gebruiken.  En 
wat  nog  het  kostbaarflie  was ,  dagelijks  kreeg  hij 
versch  vleesch,  en  dat  ten  tijde,  als  wij  daaraan 
grootelijks  gebrek  hadden,  namelijk  op  de  reis 
van  de  Saudwichs-eilanden  naar  Kumtfchatka. 

Het  verdient  nogmaals  gemeld  te  worden,  dat 
het  water,  in  de  van  binnen  gebrande  (ycrkolh- 
teti')  vaten,  goed  bleef;  omdat  dit  eene  zaak  is 
van  het  grootfte  gewigt.  Want  zonder  deze  voor- 
zorg ,  bedcift  het  binnen  weinige  weken,  en  her 

IHnki 

zija ;  v\  kingen  dan  over  vermoeidheid ,  pijn  door  iIl* 
leden,  en  hebben  geeu'  trek  tot  eten.  Rust  heb  ik,  iii 
deze  !;eval!en,  het  beste  gevonden.  Zij  gingen  li,?(ren, 
kregen  thee  uiet  wijn,  of  een'  zuren  drank,  al  naar  dnt 
zij  het  wenschteu ;  den  volgenden  dr.g  was  het  reeds  be- 
ter met  hen,   den   derden  hadden    zij    trek  tot  eten,  en 

8one  krachtige  foep  en  versch   vleesch  deden  hen  volko- 

cv^n  henteüen. 


I-  . 


'  I- 


ir 


i:,^i 


6o 


REIS  OM  DE  WERELD. 


i'i  "'■ 


i',' 

't;! 


ftinkt  affchuwelijk.  Het  onze  integendeel  was, 
behalve  eenige  vaten,  omtrent  welke  eenig  ver- 
zuim moet  hebben  plaats  gehad ,  altijd  zeer  goed 
drinkbaar. 


OVER 


:p'« 


OV^K  DE   STROOMEN,    GEDURENDE 
DE   REIS   WAARGENOMEN, 

DOOR  Kapitein  Krusenstern. 


,1  7e  Stroomen   op   zee   zijn   voor   de    zeevaart 
van   te   groot  belang,  dan   dat    de   Zeeman   het 
niet  als  pligt  zoude  befchouwen ,  daaromtrent ,  te 
allen  tijde ,  mpt  de  meeste  naauwkciirigheid  zijne  ' 
waarnemingen  te  doen.       \Vc\  is  waar,  niet  al- 
tijd kan  men  uit  dié   waarnemingen   (lellige   be- 
fluiten  opmaken ;     maar  eene  nadering  in  dezen 
is  reeds  van   gewigt,    vooral   dan,    wanneer  de 
oorzaken  der  flroomen  met  cenige  waarfchijnlijk- 
heid  kunnen  opgegeven  worden.     Hoe  mcnigvul- 
digcr  die  waarnemingen  zijn,  dies  te  gemakkelij- 
ker wordt  het ,  algemeene  gevolgen   daaruit  afte- 
leiden ;  en  deze  moeten  der  waarheid  nabijkomen , 
wanneer  verfcheidene  met  elkander  ovcreenftem- 
men.     Maar  is  de  rigting  en  de  kracht  van  een' 
ftroom ,    in   zekere    llrcken  ,    door    verfcheidene 
Zeereizigers ,  verfchillende  opgegeven  :  dan  moet 
men,  vóór  dat  hieromtrent  iets  beflisfende  gezegd 
wordt,  onderzoeken,  in  welke  oorzaken  de  grond 
Vim  dit  verfchil  gelegen  is;  gelik  tevens  de  Op- 
gaven zelve,    en   de  gevoelens,    omtrent  de  loe- 
vaUi|i;e  onregelmatigheden,  naauwkeurig  bcliooren 
overwogen  te  worden.     Ik  fpreek  hier  alleen  van 

zul- 


t  !  •'  «      .  k-r       M 
■■''■■'■      •'  ,•■  •  ■  1 

i  'I 


1        5 


:M 


Hl 


Iv 


!i 


(!! 


1 1 


;i,i 


.i^'f ' 


62 


REIS  OM  DE  WEHELD. 


M      f  I 


bi  1: 


zulke  ftroomen ,  welke  van   genoegzaam  bclanp; 
zijn,  om  niet  aan  cene  misrekening  in  den  loop 
van  het  fchip  tocgefchreven  te  kunnen  worden. 
Misfchien  kunnen  de  weinige  opmerkingen,   die 
ik  op  mijne  reize  gedaan  heb,  van  eenig  nut  zijn; 
ten    minde    zij    zullen    dienen    kunnen,   om   den 
voorraad  van  bouwrtofFen  te  vergrooten,    waar- 
uit eindelijk  iets ,  dat  voldoende  en  bevredigen<le 
is,    zal    kunnen    opgemaakt    worden;     en    deze 
bouwftoffen  kunnen   'er  niet  te  veel  zijn  ,    al  is 
het  ook,  dat  zij  niets  meer  dan  eenige,  met  vlijt 
waargenoniene ,  daadzaken  (^  facto)  behelzen.     Dir 
is  het  eenige,  wat  ik,  ten  opzigte  vnn  de  vol- 
gende aanmerkingen,  zeggen  kan.      Dezelve  zijn 
gegrond  op  eenc,  met   alle  naauwkeurighcid   gc- 
houdene ,    >checps-berekening,  en  op  de  dagelijk- 
fcbc  bepaling  van  de  ware  Lengte  en  Breedte  v.iii 
het  fchip,  volgens  de  gedane  waarnemingen.    Van 
daar,  dat  'er  zeer  weinig  onnaauwkcurighcid  in 
dezelve  kan  plaats  hebben.     De  Breedte  van  het 
fchip  werd  telkens  door  den  Sterrekundigen  Dr. 
HoRNER,  den  Luitenant  LövvENSTERN  en  mij, 
met  Sextanten  van  Troughton  en  Rajmsüex, 
bepaald.       Zelden  was   het  onderfcheid  tusfclicn 
de  door  elk  onzer  gemctenc  Hoogten  meer  dan 
20  of  30  feconden;    bij  de  rekening  werd  zeker 
geene  fcconde  veronachtzaamd  (*).      De  Lengte 

van 

(*)  De  meeste  OnJcic-ren  op  het  feliip  deden  danrcnbo- 
veil  waamemingai  niet  Octanten;  ondcrtusfchen  vonden 
wij  doorgaans  ccn  verfclül  van  één  of  iwee  minuten  nis- 

fclie'.' 


I,  I 


REIS  OM  DE  WERELD. 


^^^ 


'"'m 
loop 

•den. 

,   die 


deze 

al  is 
t  vlijt 
,     Dit 

2    VOl- 

-■e  zijn 
id   gc- 

Lgclijk- 
Ite  vau 
.  Van 
icid  in 
an  het 
n  Dr. 
mii, 

DEN, 

fclien 
r  dan 
zeker 

engte 
van 

nrenbo- 

zonden 

leii  niS' 


vnn  het  Schip  werd  opgemaakt  vol.icns  onze  drie 
Ciironoinetcrs,  zoo  lange  zij  niet  te  veel  van  de 
Maaiis waarnemingen  verlchilden.     Gecne  gelegen- 
heid werd  verzuimd,  oin  Maansafilanden  terne- 
ten,  en  zeer  dikwijls  werd,  in  twijfelaclitige  ge- 
vallen,  de    Maansleiigte ,   naar   de    Tafelen    van 
Buiig,   door   Dr.   Hornür    berekend.        K'-»nde 
men  zich,  met  denzelfden  graad  van  naaiivvkju- 
;iii;heid,  op  de  Scheeps-berekoning  verlaten:    dan 
bepaalde    het    onderlcheid    tuslclien   deze    en    de 
[Waarnemingen  naauwkenrig  de  rigting  en  kracht 
van  den  ftroom.     Evenwel,  ik  ben  'er  zelf  verre 
van  af,  dat  ik  ook  de  naaiivvkeiirigüe  Scheeps- 
i berekening  als  iets  zekers  zuii   willen  aannemen. 
Het   is  bekend  aan  hoc  vele  fouten  dezelve  on- 
iJerhevig  is.       Zoo   is,    bij  voorbeeld,    de  beste 
[Matroos  niet  in  Haat  den  hem  opi;cgeven  koers 
uist  te  (luren;    bij  harden  wind  is  dit  <>nmoge- 
,     De  fouten  kunnen,  wel  is  waar,  van  twee 
Ikanten  tegen  elkander  overllaan,    en  dus  als  niet 
l'ocltaande  befchouwd  worden   {ficli  compctifiren^'^ 
Imaar  als  iets  volltrekt  naauvvkeurigs  kan  men  het 
toch  niet  aannemen.       De  Zeelog  kan  insgelijks 
iiu't  altijd  met  de  meeste  naauwkeuriglieid  gewor- 
|pcii  worpen  (♦).      De  kracht  van  het  afJri.ven 

wordt 

liien  de  waarnemingen  met  den  Sextant  en  ui.»  met  don 
1 0 -.'iVHr. 

(*j  De  Scheepslog  werd  bij  niii  door  twee  OiTicieren 
jut!;ewoipen,  van  welke  ik  zeer  wel  kon  v  r:r.  ii  vl'd ,  dit 
hij  in  dezen  niet  onncht-cnnni  zoiulen  te  wi-rk  i'-m;  ea 
ji.'Zdve  werd  alle  half  uren   uicgewuipen,    dj;.r  me;i    hec 


\m 


H  *' 


•m 


■  -I 


cn 


REIS  OM  DE  WERELD. 


worJt  dikwijls  zeer  willekeurig  bepaald,  alsfiied. 
de  rigting-  daarvan,  en  tevens,  hoeveel  de  golven, 
die  dikwijls  geheel  anders  dan  de  wind  zijn ,  liet 
fchip  van  derzelver  koers  verwijderen;    maar  de 
grootfle  zwarigheid  is  zeker  het  bepalen  van  de 
niiswijzing  van  het  kompas;    en  ik  moet  beken- 
nen, dat  ik  dikwijls    verlegen   geweest   ben,  o;i 
welk  eenc    wijze  ik   die  miswijzing   in  rekening; 
zoude  brengen ;    daar  eene  fout  van  eenige  gra- 
den in  dezen  genoeg  is ,  om   eene   aanmerkelijk: 
dwaling  in  de   ichecps-berekening  van  eenen  en- 
kelen dag  te  veroorzaken.       De  miswijzing  van 
liet  kompas  werd,  zoo  dikwijls  dit  mogelijk  was, 
met  Tronghioiifche  Azimuthal  Kompasfcn ,   door 
Dr.  HoRNER,    door  mij,    en  door   vcrfcheidciiü 
OOicieren  waargenomen.     Alle  voorzorgen  wcr- 
den  daarbij  gebruikt.      Men  plaatste  dezelve  im 
ver  mogelijk  van  de  kanonnen,   en  hield  ze,  op 
allerk'ije  wijzen,  van  ijzer  verwijderd.     Ik  droeg 
zelfs,  wanneer  ik  de   waarnemingen  deed,  mijne 
montering  niet,  omdat  daaraan  metalen  knoopen 
waren ;    ook  werden  de  waarnemingen ,  op  ver- 
fchillende  plaatfcn  van  het  fchip,  herhaald.    Mr.: 
fomvvijlcn  was  het  verfchil  twee  of  drie  graden, 
zoowel  tusichen  de  beide  Kompasfcn  als  tusfchen 
de  Waarnemingen  op  vcrfchillende  plaatfen  van  het 
fchip;    dikwijls  verfchilden  de  waarnemingen  van 
den  morgen  met  die  van  de  avond  wel  vijf  Cm- 

den, 

anders  Hechts   rlle   uren  doet.      De  Schee ps'.og-iijii  wcid 
ooii  alle  weken  in  orde  gcbragt. 


N^:ifl:iS     ^'  :^'l 


,  nlsmed. 
i  golven , 
zijn ,  liet 
nifiar  de 
1  van  dii 
it  beken- 
ben  ,  op 
rekening 
lige  grn- 
lerkclijk; 
enen  en- 
Jing  van 
lijk  was, 
n ,   door 
rcheidciie 
;en  wcr- 
elve  7M 


ze,  op 


dcii. 


REfS  OM  DlC  WERELD. 


rfcii ,  (clioon  'er  „„fc  vde  dio-^n 

het   Kompns   op  zee  doen  ?       ?"'"'^"""S  ^'"' 

niiddelde  „eemt  uit  -üC  ''" '™" '  «f  het  ge- 
«n  de  fout  i„  d  w^J-""''"''"''""^"'  «f  da' 
«■'ï  "cpanlt;  walt":  e,  f^  J""  ^'"""-^  S- 
n-jheid  te  wachten  is  '""^  nanuwlceu- 

"S  «  bepalen, Cdat'  '  "™°""  "•'■•■"'"'keu- 
i-^hn-ften  kunnen  .  leVen'  "f"".  '^''"'^'''^  ^°''■■- 
te  onderzoeken.    Di?  w„rd  '   ■""  *»'™ 

h>  4'ardoor  aan   vele   v  „  "1        '"'""  «"%'• 
h     ^^"es,   wat  ..en  h    dë  "   ''"  ""'"'"^'^ 

k:,   ,„    verfcheidene   ftrekcn   7T^ '      """"■ 
verzekeren   kan,     dat    dl»  '''"    *'""" 

J:i;i  optejreven  •     ^n    •  ^  ^P  ^^ne   müI 

h-t  Zijn,  wanneer  ;:„'  de.e^  ""  ■'^^''""• 
fre  foortr-eliike  w,,,„„    •  ^"^^   ""«'  vroe- 

IV.D.k       '"'""'"';;S»'™n,etdie,weI. 

ke 


.* 


'       '1  I 


I  '     ! 


'1,         ' 


h 

1 
'    ! 

^Hn  J ' 

i 

■  \ 

') 

1  .)    .; 


Mm 


3'    V-     \ 


'il     l'i  '■ 


'^     :'i' 


! 


i,!>k. 


ni 


t    , 


n  :'M 


/l 


t 


lil 


k 


li 


r» 


j 


66 


REIS  OM  DE  WERELD. 


ke  in  tic   toekomst   nog  zullen  gedaan  worden, 
vergelijkt. 

De  dagelijkfche  rigting  en  ftcrkte  van  dei, 
ftroom,  zoo  ah  dezelve,  volgens  de  Waarne- 
mingen ,  bleek  te  zijn ,  is ,  in  het  Tabellarisch 
Dagboek,  opgegeven.  Hier  zal  ik  de  uitkom- 
flen  van  deze  waarnemingen  bijbrengen ,  en  wel  in 
zulke  vakken  (^P^rioden^  dezelve  verdeden,  die, 
naar  den  loop  der  reize,  de  natuurlijkite  zijn. 

Het  eerfte  vak  bevat  de  ftroomcn,  welke  op 
onze  vaart,  vaw  den  mond  van  het  Engcifchj 
Kanaal  tot  Kaap  Ilorn^   waargenomen  zijn. 

Het  tweede,  van  Kaap  Ilorn  tot  Kamtfclmth, 

Het  derde,  van  Kamtfchatka  tot  Japan  en 
China. 

In  het  vierde  zijn  de  flroomen  bijgebragt,  t'ie 
wij  in  de  Japcnfclie^  Sachaïinifchc  ^  Ochotzkijdv 
en  Chlnefchc  Zeeën  hebben  waargenomen. 

Het  vijfde  vak  bevat  de  llroomcu  van  de  Straar 
Simda  tot  de  k5'(;/;c///<^/w/;-eiIanden. 


ï. 


Van   Engi:lani)   tot   Kaap  IIorn,  6  Ocrc 
LEii  1803  TOT  3  Maart  1804. 

A,  ra?i  EngeUuii'  :oi  aan  de  Kanarifche  £//<7//yA  .. 

De  ilrooni  had  hier  ceiic   onveranderlijke  rir-i 
ting  naar  het  Oosten.      Van   dezen   OostL lijken  | 
(Irooni  ('preken  alle  Zecreizigers.     Waarlchiinliü; 
is  de   oorzaak  van  denzclvea  de   trckkin.:,'  v.111 


KEIS  OM  DE  WEliELD.  ,, 

het    w.itcr   uh   r/n»   r, 

;aa.is  liet  fterkfte  is         T  !  ""'"   ''"<"■- 

38   Graden   vonde     ,vii    ,      °f  '''  '^'"^''"^  ^'^ 

-  ^'  if r  :::,:;■  ^'--5^  -  -^  ^ 

j  yju^L  aankomst  te  S^'va^  n 
e  fd,ee,s-bc.roke„i„g  «„„.-cnt     otf,  "^'^  '"'' 
liilt;  Vt  komt  diis  on  ,-1,    •     "    ^        Wcste- 

keuris  overeen  m-f    ,»'""'•     ^^"  korat  naauw- 

f^^  Horo,o,ie;  T^^^^  ^Jl  ''""'"'■   ' 
11"  Oosten,  van  u  mr   ,      V"'"^"  ff'"»"'  naar 

^'■r^eliJK,,  vond.  nZ  oo  v  t  '"''  "  '"«'- 
«y,  1'"  de  beste  Zee.Ho,-o,  '^'•'•™''"".  "Is 
'--we>de;V..Ji'    7:;;;'7--™u.as, 

ma  eenen  zeer  frisfri,  •„  ri  .       ' '    '''=  ^''i:'" 

™S  .ncn  reeds,     if  "f°"™""''  ^"--'e,  .00 

:-  ---nenn-n  on  n,  t  JieTrrf  ™"""'^'  '"^ 
^"!tcn,  dat  de  ilroom  1,.^  \      '^'■"""'^"^  h,- 

'■"l't.    Ooi;  D,Z''r  '^  "'''■  '>«  Oosten 

«  vaart  „aar  W.;r!:';r'^'°"'''''''  ^y- 

''"'  "p  .'e  i.;   ';;,;'"'•'■"'•'"  >=-„  als  ,v(,: 

M.utc,MN„  vond  bu„  ,u,f;,,,„  j^ 
^  '  Eu- 


't 


^'1     il 


'f'^f 


•  i 


'  I  tl 


11 


''-ïUirr! 


;(«'' 


l|l.  ui 


J 


"U 


63 


REIS  OM  DE  WERELD. 


Eiiropefchc  kusten  eu  de  Kanarifche  Eilanden  H 
mijlen  op  een'  dag.  Men  kan  derhalve,  in  ge- 
val dat  men  niet  met  Zee-Horologies  voorzien 
is ,  zonder  veel  te  dwalen ,  tusfchen  E  'igeland 
en  Tenerifc,  dagelijks  van  5  tot  7  mijlen  voor 
eenen  Oosteliiken  ftroom  aannemen  (*).  De  ftroo- 
men  naar  het  N.  en  Z.  daarentegen  wegen  bijna 
elkander  op  {competifircn  ftch^.  Eerst  vonden 
wij  den  ftroom  ,  tot  den  35ften  graad  ,  fterk 
Noordelijk,  dan  werd  hij  Zuidelijk,  daarna  we- 
der Noordelijk ,  en  tusfchen  Madera  en  de  Ka- 
narifche Eilanden  liep  hij  weder  naar  het  Zuiden. 


B.  Vdn  de  Kanarifche  Eilanden  tot  den  Evenaar 

en  de  fïreken  van  den  Zuidoostdijken 

Pasfaat, 


Van  Tenerijfe  tot  de  \\.iLV^-Vcrdifche  Eilanden, 

bc- 

(*)  Om  allen  misverfland ,  ten  annzien  van  de  uitdri:!;- 
kini^en:  Noordelijke,  Westelijke,  Oostelijke  en  Zuidelij- 
ke ftroom  voortekomen,  als  niet  hier  en  danr  bepaaldelijk 
gczcp;J  is.  Stroom  luiar  het  Noorden,  vaar  het  Zuidi.'n, 
Stroom  van  het  Oosten,  of  vnn  het  Westen,  acht  ik  het 
noodig  hier  aantemerken,  dat  ik  b.v.  door  de  uitdrukking, 
Noordelijken  Stroom,  zulk  eenen  verfta,  wiens  rigting  van 
het  Z.  naar  het  N.  is,  die  dus  het  fchip  verder  naar  het 
N.  voert,  dan  het,  naar  de  fcheeps-berekening,  zijn  zoude. 
Men  zoude  zulk  een'  llroom  even  zoo  goed,  en  mislcliien 
beter,  Zuidelijk  kunnen  noemen,  gelijk  ook  de  Wind,  wiens 
rigting  van  het  Z.  nnar  het  N.  is,  niet  NoordeWind,  m^sr 
Zuide  Wind  genoemd  wordt;  doeh  a.iar  de  gemelde  ni.miet 
van  uitdrukken  de  gewone  is,  heb  ik  dezelve  gevolird. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


69 


bemerkten  wij  dagelijks  ecnen  Oostelljkcn  flroom; 
tusfclien  26^  14'  en  24^53'  Breedte  en  16-^58'  en 
18"  12'  Lengte,  was  deszclfs  (Icrkte  23  mijlen, 
naar  het  gemiddelde  genomen ;  tot  a^in  het  eiland 
St.  Jnlonio^    het  Westelijkfte  van  de  Kaap-Fr;-- 
,//yï7;^  Eilanden ,  dagelijks  10  mijlen.     De  ftroom 
helde  ook,  bij  afwisfeling,  naar  het  N.  en  Z., 
maar  altoos  weinig.     ?'''adat  wij  het  eiland  St.  An- 
tonio  uit  het  gezigt  verloren  hadden ,  wendde  de 
ftroora  zich  naar  het  W.  N.  W. ,  en  wel  nog  vroe- 
ger,  dan  wij  den  N.  O.  Pasfaat  kregen,  die  eerst 
op  de  Breedte  van  13.J- Graad  begon.     Deze  Noor- 
delijke en  Westelijke  Stroom  verliet  ons  niet ,  zoo 
lang  de  Pasfaat  duurde;  ook  was  de  ilroom  ftcr- 
ker,  dan  men  denzelven  doorgaans  in  de  (Irekcii 
van  den  N.  O.  Pasfaat   aantreft.        Tot  op  de 
Breedte  van   6  graden,  waar  ons  de  N.  O.  Pas- 
faat   verliet,    bedroeg    hij,   naar   het   gemiddelde 
^'jonomen,  dagelijks  16  mijlen.     Bij  het  ophouden 
van  den  Pasfaat,  veranderde  ook  terftond  de  rig- 
ting  van  èi'i.w  (Iroom.       Hij  werd  geheel  Noorde- 
lijk, met  eene  kracht  van  18  tot  20  mijlen  dage- 
lijks, en   maakte  het  voor   ons    zeer  moeijelijk, 
0111  uit  deze  llrckcn ,  waar  weinig   of  geen  wind 
is,  te  komen.       Hij  verlicï  ons  ook   niet,  vóór 
dat  wij,  op,  2"  N.B,  den  Z.0.  Paslaat  Ivrcgen, 
lic  ons  eindelijk  bragt  in  het  Zuidelijk  Halfrond, 
Lwlat  wij  tien  dagen  te  vergeefs  geworfleld  had- 
den,  om   ons  cenen   weg   naar   den   1'^ venaar  te 
bniien. 

Do  meeste  Zeereizigers  hebben,  op  hunne  vaart 
van  lic   Kanarij'chc  Eilanden   tot  den   Evenaar, 

E  3  uiei 


':1':,'| 


:  I 


;/'r: 


. '  i' 


Vi     ■ 


m 


■  -!  ill 


«ai 


.1  'i 


1 


i( 


jv  :r'jij  f    tt 


70 


REIS  OM  DE  WERELD, 


niet  eenen  Oostelijkcn,  maar  eenen  Westelijken 
flroom  gevonden.  Zoo  liecft  b.  v.  Cook,  op 
zijne  derde  reis,  van  Tcneriffc  tot  op  de  Breedte 
van  12",  eenen  WesLclijlccn  llroom  van  omtrent 
7  mijlen  in  de  24  uren ,  en  dan  tot  op  de  Breedte 
van  5*^  een'  flroom  naar  het  Oosten,  van  12  tot 
14  mijlen  dagelijks,  aangetroffen,  en  dus  juist 
het  tegendeel  van  hetgeen  wij  ondervonden.  Dit 
laat  zich  hieruit  verklaren,  dat  wij  den  N.  O, 
Pasüiat  kregen,  daar  Cook  denzelven  verloor, 
en  dat  Cook,  van  12  tot  5  Graden,  meest  Zuid- 
westelijke winden  had,  terwijl  wij  den  Pas(;uit- 
wind  hadden.  Daar  de  Itroom  in  deze  ftrckcii 
volkomen  de  rigting  Jcr  winden  fchijnt  te  volgen, 
zoo  moet  dat  verlchil  van  winden  de  oorzaak 
zijn   van   het   verfchil   tuslchen    onze   en  Cooks 


waarneming. 


Den  Z.  O.  Pasüiat  kreeg  hij 


111. 


ons  juist  op  dezelfde  Breedte  en  Lengte,  en  van 
daar  komen  ook  zijne  en  onze  waarnemingen 
met  elkander  overeen.  Op  de  grenzen  tuslchen 
de  N.  O.  en  Z.  ^^^  Paslaatvvinden ,  Nvaar  iiicii 
doorgaans  niet  dan  fiaauwe,  veranderlijke,  meest- 
al Zuidelijke  winden  en  dikwijls  (lilte  heeft, 
vonden  wij,  gelijk  ik  reeds  gemeld  heb,  oenen 
Herken  en  aanhoudcnden  llroom  naar  het  N.; 
fchoon  CooK  hier  hetzelfde  wéér  had,  von  1  hij 
dezen  N,  (h'oom  niet;  vcrfcheidene  dagen  ver- 
fchilden  zelfs  de  waarnemingen  niet  v:ui  de 
fcheeps-berekening.  Coo:;  verklaart  dit  hic- 
door,  dat  hij  meent  tuslchen  (h'oomen  i^craiikt 
te  zijn,  die  hunne  rigting  O.  naar  de  kii.'^t  v;mi 
(juiuea  en  W.  naar  de  kust  van  Brajilien  n-iii'ii. 


f  hl 


REIS  OM  DE  WERELD. 


71 


De  grenzen,  welke  Cook  hier  aunncerat,  moe- 
ten zeer  veranderen,  ichoon  wij  niet  weten  naar 
welke  wetten.  Het  verfchil  der  jaargetijden  heeft 
daarop  misfchien  den  meesten  invloed.  Evenwel 
bij  Cook  en  ons  was  het  verfchil  der  jaargetij- 
den zeer  gering;  want  Cook  kreeg  den  Z.  O. 
Paslaat  op  a**  N.  en  050  \V.  en  doorfneed  de 
Linie  den  ille  September.  Wij  kregen  den  Z.O. 
Piislaat  op  '2^  N.  en  24^  W.  en  doorfneden  de 
Linie  den  26  November.  Vancouver,  fchoon 
in  een  verfchiilend  jaargetijde,  te  weten  op  het 
einde  van  Mei,  tusichen  de  Breedte  van  6^  en 
den  Evenaar,  vond  de  ftroomen  zeer  onregelma- 
tig, doch  meest  Zuidelijk^  en  wel  meer  Zuidoos-' 
tclijk,  dan  Zuidwestelijk.  DENTRr.Ci\STEAUX 
had,  tot  dat  hij  den  N.  O.  Pasfaat  op  90^  N.  en 
20**  30' W.  van  Parlis  verloor,  bellend ig  een' 
flroom  naar  het  W.  Z.  W.  In  de  flreken ,  waar 
rtiltc  van  wind  heerscht,  d.  i.  tusfchen  de  gren- 
zen der  beide  Pasiaatwinden  ,  waar  hij  zeventien 
dagen  doorbragt,  vond  hij,  even  als  wij,  eenen 
bcllendigen  flroom  naar  het  N. ,  welke  duurde 
tot  dat  hij  iXtn  Z.  O.  Pasfaat  op  3'*  N.  kreeg. 
Hij  doorfneed  de  Linie,  Cxitn  28  November,  op 
c6o  Westerlengte  van  Parijs,  en  dus  in  lietzclfde 
jaargetijde  en  op  dezelfde  plaats  als  wij. 


l':h 


il 


^  f' 


C,    Van  (hfi  Evctiaar  tvt  htt  Ellafid 
St.  ('athuilna. 

Mot  den  Z.   O.  Pasfaut ,   dien  wij  r*»  ten  N. 
van  den  Evenaar  kregen  ,  bcgou  een  Ilerkc  Ilroom 

E  4  naar 


7ft 


REIS  OM  DE  WERELD. 


naar  het  W.  Z.  W.     Tot  op  6i<>  Zuider  Breedfe 
(onze    Lengte    was   toen    28"  18')   was  dezelve 
het  (lerkfte,    tusfchcn  25  en  35  mijlen  in  de  24 
uren.      Van  6"  Z.  werd  hij  veel  minder,  en  hij 
nam  eene  W.  rigting  aan ;  tot  op  de  breedte  vuu 
17®  bedroeg  hij  niet  meer  dan  8  mijlen  dagelijks, 
het    gemiddelde   genomen;    en    nu  veranderde  lnj 
geheel  van  rigting.     Alle  Zeereizigers  hebben  tcu 
Zuiden  van  de  Linie,  of  liever,  zoodra  zij  den 
Z.  O.  Pasfaat  kregen ,  eenen  Herken  Westelijker. 
ftroom  waargenomen.     Cook  vond  op  z:jne  der- 
de reis,  van  2<»  N.  en  25*^  W.  tot  2^  ^'  <^'^  S^'"* 
W.  in  vier  dagen  115  mijlen.     Van  3"  Z.  B.  was 
'  deze  droom  minder  en  liep  weinig  meer  naar  het 
W.  en  N.  om,   en  bij  Kaap  Augustijn  was  hij 
geheel   N.      Ten   Zuiden    van   deze  Kaap   vond 
CooK  geheel  geen'  droom  meer.     Ook  Dentre- 
CASïEAüx  vond    deze    W.    Ih'oomen  zeer  Iterk 
in   den   beginne  van   den  Z.  O.  Pasfaat;    nada: 
hij  echter  Kaap  Ai:gustijn  voorbij  was,  verdwe- 
nen zy  ten  dcele  gelieel ,  of  waren  zeer  onbedui- 
dende.    Dentrecasteaux  kreeg  den  Z.  O.  Pas- 
faat, den  23  Novemb.  op  %^  49' W.     Van  toen 
af  tot  den  6  December,  op  welken  dag  zij  zich 
op  90°  1'  Z.  en  3i<>   19'  W.   bevond,   was  het 
fchip  der  fcheepsberekening  omtrent  4**  22'  voor- 
uit,  dat  20  mijlen  dagelijks  uitmaakt  (*).     La 
PeiroUvSb  vond  dus  den  W.  droom,  ia  de  na- 
bij- 

(*)  Voyage  i\  la  Recherche  de  la  PKiuousui  Tiiblcs  ck'  h 
Rome  de  rEjpernnce,  Vol.  II.  p. 72.  Labilf-akdikui:"';  ui 
gave  in  4". 


ilEIS  OM  J)E  WERELD. 


kuhcd  van  den  Evenaar  veel  fflinw,      . 

"'"en    gevonden   hebbed    rr'   '"   ^"'J  *"- 
=■'"   de  Oostelijke   „ofitic   vf"  .'"°"  ''"■■''''■■'"■'^" 

onurent   70  Oostelijker  d",    f       '•■""  """"  ^n 

genngen  ftroora  ten  Z   v.n  r ''"'""''»'''' «n' 

f-,kan„,e„ecbtetd       S/'^^-'-o."- 
2-  en  35»  10/ vr.  ligt    ,,,  ^"'P'  '''=  "P  S»4S' 

"en  belcbonvven,  omd,'/?    ^"■""'"  <""•  «'-oo- 
•■'"-"''en ,  altba  s  ":^^' «  ,?!  ^'^  ,"°'"-8'^-«  hier  • 

ÖP   <le   Zuider  Brc«  te  "f        '"*  ''^"■ 
van  300  verloren  wij  <icn  7    n   ,'.'*  .'"  '''  ^-e"?" 
Weef  int.,.lcbe„  Oo!t      ,      ,'^-,'''-''^»''  "e  wfnd 
"-  O.  en  O.  N.  oM'    el  m'  ']"""^"'  ^- 

'-   "•■gelijk..     i„^-,f -„r'^Ür  "^  '  e„  r,  ^ 
v-»nclerde   de   „,nd  '.„""^^   "'  "an  Kaa„  W, 

"«  2-  'loch  keerde  fpoe  ■/,  "'T  ""'"'  "'" 
'•'"  '-et  N.  terug;    wdke  1-     "'  '•'"  ^-  "•  '" 
"-";;e"    van    Octóber  to    Sr/",  "'  ^'"""■ 
~"   «leze   kust  zijn.     ■)/„"""  *  'leerfthenoe 
•Noordelijk  en  Ooli^Uil     .'T  '""^  "efbndig 

'"f'™'ge  de  rig,i„„  rf,/  ,  !  ".''""'"e"  «-aren  „„, 

f*^  ^"i4*:i  r::'r:v'^r^'!i^e' 

*-•  woei,  ''^^  "e  wiud  uit  het 


E 


Ü. 


^^1 


4h 


■1::. 


.fi 


f 


fj- 


1 1 


^  ll:i 

I      '  *  . 


1 1 . 


<il 


74  l^EIS  OM  DE  WERELD. 

D.  Vivi  St.  Catliarina  tot  Kaap  Hom. 


'    1' 


h 


IL(«n 


11'     ) 


In  de  eerfle  dajjen  van  onze  vaart  van  St,  Ca- 
tharina  hadden  wij  ecnen  frislchen  wind  uit  het 
N.  N.  O.  en   Z.  O.     De  flroom  was ,  destijds , 
Zuidwestelijk,  15  mijlen  dagelijks,  en  duurde,  loi 
dat  wij  den  mond  van  de  Rio  de  la  Plata  voor- 
bij zeilden ;  de  rigting  van  den  flroom  werd  toen 
plotieling  N.  N.  O.,  fchoon  de  wind  ah»  voorheen 
Noordelijk  en  Oostelijk  bleef.    Wanneer  men  aan- 
"neemt,  dat  het  punt,  waar  de  ilroom  zich  wend- 
de, juist  tegenover  den  mond  van  de  rivier  is, 
dan  moet  dezelve,  daar  wij  dit  juist  verfcheidc- 
ne   uren   na  den  middag  pasfcerden ,   in  den  be- 
ginne eene  kracht  van  ten  minlte  i^  mijl  in  lici 
uur  gehad   hebben,    fchoon   wij    240  mijlen  van 
Kio  dó  la  Plata  verwijderd  waren.     Op  de  breed- 
te van  39"*  werd  de  wind  Zuidwestelijk,  de  ftrooii! 
bleef  onveranderd  Noordelijk.      Indien   men  dci; 
Noordelijken    ftroom    op  rekening  van  de  Ziiid- 
westc  winden  (lellen  wilde,  is  echter  tot  op  39" 
deszelfs    rigting   zekerlijk   Noordelijk   en   Oostt;- 
lijk,  in  weerwil  van  de  tegenovergedelde  rigtiii:. 
van  den  wind.     Verder  naar  het  Z. ,   tot  Kaap 
San  Juan^  waren  de  llroomen  afvvisfelcndc;  uit 
derzelver  (Irekking  kan  men  niets  bepaalds  aiki- 
den,   behalve  dat  zij   zich  inzonderheid  naar  de 
winden  rigten.     Over  het  alaemeen  was 'er,  van 
St.Catharina  tot  Kaap  San  Jnafi^  tiisfchcn  dj 
fchcepsberekening  en  de  ware  Lengte  ecu  verfdiil 
van   I''   27'  naar  het  O.      'i'erwijl  wij  StatcnUnu'. 
omzeilden,   dat  wij  deden,    met  ecnen  frisfciicn 


REIS  OM  DE  WERELD. 


75 


N.  N.  O.  wind,  op  een'  afftand  van  35  tot  40 
mijlen,  vonden  wij  eencn  ftroom  naar  het  N.  O. 
t.  N. ,  die  in  24  uren  31  mijlen  bedroeg.  Op 
de  Breedte  van  57°  kregen  wij  eenen  fterken 
aorm  uit  het  Z.  W.  en  W.  Z.  W.  Hij  bleef 
vijf  dagen  in  dezelfde  mate  voortduren;  gedu- 
rende deze  vijf  dagen  was  de  rigting  van  den 
ftroom  N.  O.  t.  N.  omtrent  16  mijlen  in  de  24 
uren;  hij  bleef  dezelfde  rigting  en  dezelfde  kracht 
behouden,  tot  dat  wij  Kaap  Jloru  voorbijzeilden. 

I  I. 

Van  Kaap  Horn  tot  Kamtschatka, 
3  Maart  tot  15  Julij  1814. 

A.  Fau  Kaap  Horn  lot^  aan  clc  Washingtons- 

eilanden. 

Wij   zeilden   om   het   Vtiurland^   meestal   met 
cenen  harden  Westelijken  wind ,  die  hier  de  heer- 
fchcnde  is ,  waaruit  de  Oostelijke  ftroomen ,  wol- 
kc  hier   door   alle    zeereizigers   gevonden    zijn, 
ligtelijk  kunnen  verklaard  worden.     Naar  het  ge- 
middelde genomen ,  was  de  flroom  hier  dagelijks 
tusfchen  de  12  en   15  mijlen  naar  het  O.  N.  O., 
0.  t.  N.  en  O.  Z.  O. ,   al  nadat  de  wind  W. 
Z.  \SJ.  of  W.  N.  W.  was.     Nadat  wij  het  Vuur- 
hnd  omgezeild   waren,   verliet   deze    Oostelijke 
llroom   ons    geheelcnal ;    in   het  geheel  was  ons 
lehip,  bij  het  omzeilen  v.in  Statcnland  t\\  Vuur- 
land^  dat  is  van  Kaap  San  Juan  tot  Kaap  Vic- 

tO' 


i 


mé 


r:¥ 


t:m 


'ifi 


n' 


Itl 


I';.  ;  ="i'f 


f  lil  M 


i  -^f  i '  Ff 


76 


REIS  OM  DE  WERELD. 


toria,  omtrent  31  graden  naar  het  Oosten  gedre- 
ven. 

Tot  op  de  Breedte  van  43"  en  de  Lengte  vtiii 
9'ó"  waren  de  flroomen  weinig  beduidende,  en  af- 
wisfelende,  wat  dcrzelvcr  rigting  betreft.       Op 
verfchcidene  dagen ,  was  'er ,  volgens  de  waarne- 
ming, geen  droom;   maar  van  430  tot  23*^  was 
de  rigting   van    den  ftroom  altijd  Oostelijk,  en 
dikwijls  zelfs  Noordoostelijk,   en,  naar  het  ge- 
middelde genomen,  14  of  15  mijlen  op  een'  dag. 
Den  22  April  kregen  wij,  op  20"  Zuiderbrccdte  en 
111°  Westerlengte,  denZ.  O.  Pasfaat.     Wij  von- 
den, tot  aan  de  fFa s/i//;gi o /? s -Elhndcn  ^  dagelijks 
een   vcrlchil  tusfchen   de    Scheeps-berekening  eii 
de  Waarnemingen.      Hetzelve  was  echter  gering 
en  niet  in  eene  bepaalde  rigting,  meest  evenwei 
naar  het  Z.  en  O. 

D.  l'c.'i  (Ie  \<!'\^\\\x\p.o\\^'Eilandcii  tot  de 
Sundvviclis-£//t2;;^/^;,7. 

frusfchen  de  TVashi',:gtom-YA\^\\C\tx\  en  ckii 
Evenaar  vonden  wij  ecnen  zc^-T  fterken  llru(ii;i 
naar  het  W. ;  eerst  Zuidwestelijk,  daarna Noonl- 
vvcstclijk.  Toen  wij  de  Linie  op  156"  31' door- 
Ineden,  was  de  Lengte,  volgens  de  Scheeps-bc- 
rekening,  bijna  li^  graad  te  Oostelijk;  dit  maakt 
voor  7  dagen  15  mijlen  dagelijks.  In  de  Breedte 
was  het  onderfcheid  13  mijlen  naar  het  N.  De 
Noordwestelijke  droom  veranderde  deszelfs  rig- 
ting niet,  zelfs  niet  toen  wij  den  N.0.  Pasfant 
Uregen,  die  ten  Z.  van  de  Linie  begon.    De;jc'!i 

iler- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


77 


frerken  ftroom  naar  het  W.  hebben  alle  ZeerCi- 
zigers  opgemerkt.  De  Luitenant  Hergest  van 
het  ichip  Dctdalus^  op  zijne  vaart  van  de  JVas- 
hingtojis-  naar  de  Sand'wichs-YAX-xwsS'Zw^  in  het, 
■aar  1792,  vond  denzelven  30  mijlen  da'^elijks. 
De  Kapitein  Vancouver  bevond  hetzelfde,  op 
zijne  reis  van  de  Societcits-  naar  de  Sandwichs- 
Eilanden.  Tot  op  ilc  Zuiderbreedte  van  5*'  was 
hij  niet  zeer  aanmerkelijk,  namelijk  in  de  9  dagen 
Hechts  een  halve  Graad;  maar  van  40  36'  Zui- 
derbreedte en  209"  15'Oosterlengte,  cot  den  Eve- 
naar, dien  hij  op  de  Lengte  van  1:07038'  door- 
Inecd,  bedroeg  hij  meer  dan  35  mijlen  dagelijks.  . 
In  het  Noorder  Halfrond  nam  de  flroom  zijne  rig- 
ting  iets  naar  het  N.  In  Cz  cerlle  drie  dagen, 
waarin  Vancouver  tot  4"  54'  N.  en  204004'  O. 
gekomen  was,  had  de  flroom  het  fchip  81  mijlen 
naar  het  W.  en  50  naar  het  N.  gedreven.  Hier 
hield  hij  op,  zijne  rigting  naar  het  W.  te  nemen, 
terwijl  zijne  werking  naar  het  N.  voortduurde, 
met  ecne  kleine  neiging  naar  het  O.;  de  fnelheid 
bedroeg  tusfeh-'n  de  12  en  15  mijlen  dagelijks. 
Kapitein  Cook  u  ^akt,  op  zijn'  togt  van  de  So^ 
iHcits-  naar  de  li^.  v^w/V/ï J-Eilanden ,  van  geen' 
ftroom  eenigc  meldinc  De  ristins  van  den  Pas- 
faatwind  was,  ^p  dezen  togt,  geheel  ftrijdig  met 
de  gewone  regelen  der  Pasfaatwinden  Tot  aan 
den  Evenaar  had  C'Ok,  in  plaats  van  een  Z.  O. 
wind,  denzelven  bellendig  uit  het  N.  O.  ;  in  het 
Noordcr  Halfrond  liep  hij  naar  het  Z.  O. ,  waar 
ilcZ.O,  Pasfaat  ophouden  en  de  N.0.  beginnen 
moes  . 

La 


'  \\: 


'■m'-<.v 


vl- 


:l 


•i'  Il 


Mi 


:i-|,w„;^i 


IMAGE  EVALUATION 
TEST  TARGET  (MT-3) 


1 


// 


{/ 


^  >. 


^ 


1.0 


II 


11.25 


1 


'-  I 


2.0 


«^ 


'/i 


A 


^w 


Photographic 

Sciences 

Corporation 


33  WIST  MAM  STHIT 

WMSTH.N.Y    I4SM 
(7I«)  •72-4503 


,^' 


% 


7« 


REIS  OM  DE  WERELD. 


W 


La  Peirousr    vond    ook    de/.cu    Westelijken 
ftrooni.       Bij  zijne  aankomst  aan  de  Saruhvichs' 
eilanden   was   de   Lengte,    volgens   de   Scheeps- 
bcrckening,   bijna    5  graden    te  Oostelijk.       Uit 
Brouothons    reis,    van    de   Socictcits-  naar  de 
i5'rt////H'/V/;.f-EiIanden ,  kan  men,  niet  opzigt  tot  de 
ftroomen,  niets  allciden.      Intusfchcn  kan   men, 
uit  de  voorbeelden  van  Vancouvkr,  in  April, 
en  van  onszclvcn,   in  Mei,   beduiton,  dat  deze 
Westelijke  firooni,  r.an  beide  zijden  van  den  Eve- 
naar, tot  die  (Iroonien  behoort,  welke  gccnc  uit- 
zondering toelaten,  en  dat  bij  ccncn  overg:ii!g  uit 
het  Zuider  Halfrond  naar  de  .S'rt;//c/)i.7V.'/-Eilan(i^:i, 
de   koers    reeds   vroeger   daarnaar   bepaald    moe: 
worden,  opdat  men  niet,  gelijk  Vancouveu  cii 
IIiiRDERT,  genoodzaakt  worde,  dikwijls  naar  Ik: 
O.  omtcwenden ,    om  die   Eilanden  te  bereiken; 
hetgeen  wij  alleen  daardoor  voorkwamen,  omclnt 
ik ,  terftond  bij  ons  vertrek  van  de  Tf^ishingtom- 
Eilanden ,  mijnen  koers  daarnaar  inrigtte ,  en  zoo 
na  mogelijk  bij  den  wind  hield.     Op  de  gcliock 
vaart,    van   de    irashingtons^  tot  de  Sandwich- 
Eilanden,  was   de   llrooni   altijd,  zonder   eciiii^c 
uitzondering,  Westelijk,  en  hij  neigde,  even  iv» 
gclmatig,  naar  het  N.       Bij    onze    aankomst  te 
0)vai/ti  was  tiisfchen  de  ware  lengte  en  die  (k^r 
fcheeps-berekening   een   verfchil   van  40,   dat  in 
£2  dagen  n   mijlen  dagelijks  uitmaakt.      Het  is 
deze   Westelijke   Ilroom ,    zooals   La  PiiiRousr, 
meent,  welke  veroorzaakt  heeft,  dat  alle  ontdek- 
kingen der  vroegere  vSpaaufche  Zeereizigers,  zoo- 
als Mendana,  Ql'irüs  en  andel'en,  die  men  in 

1.1- 


REIS  OM  Dli  WERELD. 


79 


laieren  tijil  wedergevonden  heeft ,  meestal  omtrent 
\o^  te  Oostelijk  geweest  zijn,^  zooals  b.  v.  de 
(jrocp  van  de  Sa.'uh'ic/is-Elhwdcn;  want  men 
kan  'er  niet  aan  twijfelen  of  deze  is  dezelfde, 
<lic  men  te  voren  noemde  La  JMiJ'a  en  Los  JMon* 


C.  Vat:  ili  %'\\\'\\\\c\\'>' Ei  landen  tot  Kamtfchatka, 

Nadat  wij  de  ■5'^//i'r/n7V7;.f-Eilanden  verlaten  liad- 

dcn,  ftuurde  ik  eerst  Znidelijk  tot  op  de  Breedte 

van  i6  Graden,    en   toen   volkomen   Westelijk. 

])e  ftroom  bcliield  in  de  eerde  dagen  zijne  vroe- 

r;ere  Noordwestelijke  rigtiiig,  tusfclien  de  12  en 

ili  mijlen  dap;clijks ;  toen  liep  hij  naar  het  N.  en 

O.  tot  op  ..0'^  liieedte  en  iBooLengie,  met  cene 

rncllicid  van   15  mijlen,    naar  liet  gemiddelde  ge- 

ckend.       Nadat  wij   tot   op  180^  gekomen  w;i- 

vw ,  en  ik  eenen  meer  Noordelijken  koers  (hiiir- 

ó;,   wr.s  lil?  Mroom  onbcdnidend,   meest  N.  W. 

;n  Z.  \V'.     Den  N.O.  Pasfaat  verliet  ons  op  2S*» 

N.  en  if!40  W.     De  (Iroomen  werden  nu  gering 

(.11  veranderden  dagelijks   van   rigting.       Op  de 

luvcdte  van  34^  en  de  T^engte  van  1910  vonden 

wij,  in  wecrwl  van  ccnen  N.O.  wind,  die  ver- 

ichcidcnc  dagen  aanhield,  eenMlroom  naar  het  N. 

0.  van  11  of  J2  mijlen  dagelijks;  op  de  Breedte 

van  .lü"*  wendde  hij  zich,    fchooii   met   geringe 

fnclhcld,  naar  het  Z.O.,  tot  dat  wij  de  kusten 

van  Kamtfchatka  bereikten.     Wanneer  men  den 

Westelijken    llroom ,    bij    ons    vertrek    van    de 

>'.  .YV/.'';.Eilandcn,  die  men  als  ecne  voortdu- 

line 


é-:i^ 


.  '?. 


''  -Mn' 


*■  (i  '■ 


'  1    I 


I  '  ■'  I 


I  ,       ' 


•'m     '  '  k 


80 


REIS  OM  DË  WERELD. 


rino;  k;in  bcfchoiivvon  vaii  den  (Iroom,  die  tiis- 
fchcn  de  IVashins^ton"  en  de  »y^-'/r/ïivV/;-Eilandeii 
de  heerfchcnde  ichijnt  te  zijn,  uitzondert,  dan 
waren  de  (Iroonicn  op  deze  onze  vaart  zooda- 
nig, dat  zij  geene  vaste  wetten  volgen. 

I  I  I. 

Van  Kamtsciiatka  tot  JAPA^f  en  Ciuna. 


i.<"' 


t;  ■','1^ 


ïi.'' , 


S«      t' 


A.      Viin   Kamtichatka   tot  Japan. 
7  September  tot  8  October  iS]o4. 

De  Stroomen  op  deze  vaart  waren  zeer  gcli'k 
aan  die,  welke  Kino  ,  in  de  Gefcliicdenis  v;i; 
CooKS  derde  reis ,  op  (\q\\  togt  van  de  Rejoli:- 
tion  en  Discovcry  van  Kamtfchalha  üuar  Ch'nui, 
befcli rijft ,  d.  i.  zoo  lange  onze  koerfen  niet  von 
re  van  elkander  liepen,  vooral  aan  de  Oostkust 
van  Japan ^  waar  wij  dezelve,  volgens  onzi' 
waarnemingen,  niet  alleen  van  dezelfde  kracht, 
maar  ook  van  dezelfde  rigting  vonden.  Tot 
aan  de  Straat  Sangar  ^  waren  de  (Iroomen  zoor 
gering;  maar  hoe  moer  wij  de  Japanfche  kust 
naderden,  des  te  fterkcr  werden  dezelve,  lietgocu 
men  uitliet  volgende  gemakkelijk  zal  kunnen  op- 
maken. 

Van  St»  Peter  en  Pa'.'l  tot  op  de  Breedte  van 
4.}{<>  vonJen  wij  het  gemiddelde  van  den  llroor.i 
cene  halve  mijl  in  het  uur,  eerst  Z.  W.  daarna 
Z.  O.  Van  de  Breedte  van  48^  tot  44"  was 
de  Ih-Qom  naauwclijks  merkbaar,  en  wel  in  ciric 

da- 


Ri-IS  OM  DE  WERELD. 


81 


c  tus- 
landen 
t ,  dan 
zooda- 


lUNA. 


er  gcli'k 
nis   \\r: 
Refolr- 
:  Chi:uu 
niet  vor- 
3ostkust 
ns   on  zo 
kracht, 
.      Tot 
len  zeer 
lie  kust 
hetgeci! 
Iincn  op- 
let! tl!  van 
llroor.i 
daarna 
|^<»  was 
in  drie 


^/ 


n 


i'agcn    8    mijlen,  juist   uit  het   Z.      Tot  op   do 
r.rc'cdtc   van   40"  en  de  Lengte   van   200**,   was 
liii  dagelijks  8  mijlen  N.  N.  O.,  Icliooii  de  wind 
i  cftendig  frisch   uit  het  N.  O.  waaide.     Tot  op 
fc  Drecdtc  van  36^  27' en  de  Lengte  van  213'' 07', 
l=cp  de  rigting  van  den  ftroom  meer  naar  het  O. , 
ook  werd  dezelve  wat  ftcrker;   hij  was  namelijk 
N.  O.  t.  N.   jo  mijlen  dagelijks.       \'an  36"  z 
tot  35°  rip',  op  een'  aClland  van  225  mijlen  va 
land,  vonden  wij  den  ftroom  N.  O.  71^*,   2  mij- 
kn  in  het   uur.       Kapitein   Kino   vond  hem  op 
dezelfde   ParalLl,    flcchts   75   mijlen    nader    aan 
hnd,  volkome.'  "n  dezelfde   rigting,  3  mijlen  in 
het  uur.     Van  [,s'*  29'  tot  34"  20'  was   de  rig- 
ting van   den  ftroom  N.  O.  t.  O.   1^  mijlen  in 
l;Ct    uur;    wij    waren    omtrent    190   mijlen   van 
land.       Kapitein   King   vond   hem,  op   dezelfde 
piirallcl,  llcclits   op   een'    afftand   van  60   mijlen 
Y:.n  land,    insgelijks  N.  O.   t.  N.  en    wel   dub- 
'idd  zoo  ftcrk ,  en  toen  hij  nog  nader  aan  land 
kvani ,  nam   de    ftroom    toe    tot  5  mijlen  in  het 
ui:r.      Hieruit,  dunkt  mij,  mag  men  hefluiten, 
nat  de  ftroonien  aan  de  Oostelijke  kust  van  Ja- 
;.;;;,  in  hunne  rigtingen  ,  ten  minfte  in  de  maan- 
liin  September  en  Octobcr,  vaste  wetten  volgen, 
e;i  dat   hunne   ftcrk  te    alleen    afhangt   van   dcTi 
üiwcruercn    of    minderen   afftand   van   het    land. 
Kapitein  Colnktt,  wiens  koerslijn  wij,  op  d; 
F.r.:altc  van  34°  50',  doorfneden,  zeilde  langs  de 
Oostelijke  kust  van  Japan ^  in  de  maanden  Maart 
en  April.       Het  zou  van   belang  zijn  te  verne- 
men, we  ke  ftroomcn  hij  had  ,  in  de  nabijheid  van 
IV.  Dr.r.j.  F  die 


mm 


!•■:   ... 


Si 


RKIS  OM  DE  WERELD. 


'm 


M 


die  kust.  DczQ  ?Kiaiiwkei!ri;»e  kennis  van  d: 
flroonicn,  iii  vcrrchlllenóc  jaargetijden,  zoude  de 
Ichccpviiart  tiislchen  Kartfchatka  en  Japan  zcir 
vucl  gemakkelijker  maken. 

Tot  den  20  September  (onze  Breedte  op  diei! 
dng  was   34®  30')  hadden  wij  de  flroomcn  re'Tel. 
matig  tiisfciien  liet  N.  en  O.  gevonden;  wij  ver- 
wonderden ons  dus  niet  wcini*:;,   den  volgenden 
dag  eene  geheel  ver(i;hillcndc  rigiing    te  ontdek- 
ken;     dezelve  was,  volg-ns   onze    waarneming,', 
op  den   middag  Z.  t.  NV.  1- \V. ,  eene  mijl  in  ht: 
uur.      Ot)k  op  den  11  September,  op  de  Noor- 
derbreedie  va"n  32"  05'  en  Wcsterlcngte  van  2:9^ 
•:)/,    wiis    deze   rigting    lusichen   het    Z.  en  W. 
IlLtiits    nog   twee    ftrekcn    W'esteliiker,    nr.iar  et 
llerkte  was  dezelfde,      liet  is  nioeijeliik  te  Ik\\\. 
len ,    waardoor    dczc    verandering    ontflond ,   t: 
meer,  daar  \ï  (»p  den  20  en  21  een  llerke  wiri 
uit  het  Z.    ucwa.iiil   liad;     o^k   bliift  de    ri^tiiiji 
van  de  Japanfehe  kust  hier  deztlfde.     De  eciii;'C 
oorzaak,  die  men  opgeven  kan,  is  de  keten  van 
kleine   Eilandjes,    die,   in  eene   Noordelijke  cii 
Zuidelijke  rigting,  iindcr'dcn  Meridiaan  der  Wm 
van  jftddo  liggen,  en  in  de  nabijheid  van  \\c\h 
wij  ons  op  *.\cy.c\\  dag  bevonden;    doeh  het  hliift 
nog  altijd  duister,  hoc  dezelve  éczc  verandering; 
kunnen  veroorzaken. 

Toen  wij  t\c7.c  keten  van  Eilanden  onzcilJc;i, 
deed  de   llrooni  zieh  geheel  niet  gevoelen;  iiia;ir| 
zoodra   wij   ten    W'.   van   deze  Eilanden  wnreii, 
begon  hij  weder,  en  wel  i'cn  ecrllcn  dag,  opile] 
Noorderbreedte   vuu   ji^ou' en  de  Westerlcn:::c 


kr:iS  OM  DE  WErvEFJD. 


«3 


van  li: 
Dude  de 
)an  zeer 

op  dien 
en  rciTcl- 

wij  vov- 
oliïcniWii 

ontdek- 

rncmiiiL;, 
ijl  in  hei 
de  N nor- 
van  12<)'' 

l,  en  W. 

mnar  cc 

j   IC   bu'irv 

ftond,   u 
Icrlic  wirui 

Idc  rit^iin^ 
De  ecniijc 
koten  van 

del  ijl; e  en 
der  Ij;ui 
van  wdk.' 
1  het  blijft 

Icrandcrin;; 

■Icii;  uia;u 

:n  waren. 

|api ,  op  ili 

•sterlcni;" 


1 


vr.n  g::30   ló',  had  hij  dezelfde  rigting,  als  tocii 
wij  ten  O.  waren,  d.  i.  Z.  Z.  W". ,   eene  halve 
mijl  in  het  uur;    maar  den  volgenden  dag,  in  de- 
zelfde  Parallel,   en  op    ^^w  aflland   van   150  tot 
iHo  mijlen   van   land,    volkomen  N.,   eerst   a, 
daarna  \  mijl  in  het   uur.      Den  fterkllen  ftrooni 
ontdekten   wij    op    de    Dreedte   van    31°    en    de 
Lciii^tc   van   2260.       De   wind    v/as ,    gedurende 
deze  vierentwintig  uren,  Ilaauw,  afwisfelende  van 
iiet  Z.  VV.  eii  i\.  \V'. ;  wij  wuren,  naar  onze  gis- 
füig,  op    het    moest   eene   halve   graad    naar   het 
^V.  geraakt;  daarentegen  dreef  ons  de  droom  3-J 
mijlen  naar  liet  N.  ^  O.     Op  dezen  dag  zagen  wij 
flc  i'aist  van  Japan  en  wel  het  Zuidelijk  gedeelte 
Ivaii  het  Eiland  S/ko.':/.     Een  fterke  llroom  nood- 
zaakte ons,    de  kust   te  verlaten.       Den  eerftcu 
October,  den  dag  waarop  de  Typhon  begon,  ga- 
ven de  Middags- waarnemingen,  die  wel,  van  we- 
|jc  den  fk'chten  horilbnt,    10  minuten  onnaauw- 
Ikeiirig  kunnen   geweest  zijn,   voor  den   droom, 
|in  de  laatde  drie  dagen,  N.  O.   10  mijlen  dage- 
lijks.   Onze  afliand  vati  land  bedroeg  op  dezen 
Iriai!:,  op  het  meest,  50  mijlen.      Van  jen  1  Oc- 
tiiber   tot    op    onze    aankomst    te    Nangafaly  ^ 
ïcilden  wij  in  de  nabijheid   van   het   land,  waar 
wij  de  (Iroomcn   veranderlijk  vonden.     Wij  had- 
den echter,    in  de  Straat  van  Diemcn^   gelegen- 
heid, om  ons  te  overtuigen,  dat  dezelve  afhin- 
heii  van  eene   regclmatii.e  alwisfeling  van  eb  en 
vloed. 


'  ?5* 


|. 


F  a 


B. 


11  '  * 


i! 


i 
it 

1^ 


w 


«*^4  UEIS  OM  DE  WRRnLD. 

r..     /7//;   Kamtrchrttka    lof    riiiin. 
9  Octobcr  tot  10  November  1805. 

Even  als  op  onze  beide  voorgaande  togtcn,  van 
Kdmifchaika  naar  jfapan  in  het  vorige,  en  naar 
vScuha/iti  in  dit  jaar,  vonden  wij  ook  thans,  bi; 
het  omzeilen  van  Kaap  Lopatkn  en  het  eerftc  de: 
C'/rilifche  Eilande:i,    cencn    vrij    flcrlvcn   ftroon; 
naar  het  Z.  O.  van   omtrent  cene  halve   mijl  in 
het  uur.     Op  onze  vaart  naar  Sachalin^  in  Jur 
van   dit  jaar,  werd  deze   Zuidoosteiijl^e   flrooi: 
bijzonder  ftcrk  bevonden;     dezelve    bedroeg,  ir 
cene  Z.O.  t.  O.  \  O.  ri'^ting,  bijna  \\  mijl  in  lic: 
uur.'    Daar  wij  denzclven,  in  deze  Parallel,  tel- 
kens opgemerkt  hebben,  (lerkcr  of  zwakker,  xtj.\ 
gelangc  van  onzen  grootcren  of  kleineren  alflani, 
van  het  land,  moet  men  zeker  deszelfs  oorziinij 
zoeken  in  de  rigting  van  het  naauwe  kanaal,  ei- 
de  Eilanden  Sufnfchu  en  Poromiifchïrs^w.  elkaniij 
fchcidt.     Naderhand  was  'er,  naar  onze  waarnc- 
mingen,   cene  kleine  afwijking  naar  het  N.  v -^ 
4  of  5  mijlen  dagelijks.     In  weerwil  van  de  lior.;,  | 
golven,  welke  wij  in  i\\i7.c  zee  bij  eiken  Odsteii 
wind  hadden,  en  welke  cene  zoo  llerke  bc\vcgii;;'j 
aan  het  fchip  gaven,  dat  wij   dikwijls  voor  ni- 
ze  masten  beducht  waren ,   was   'er  tusfcbcn  tiJ 
Schceps-berekening  en  de  Waarnemingen  l]cch;> 
een   verfchil   van    niet   meer   dan  eene  halve  miii] 
in  het  uur  naar  het  W. ,  dat  men  alleen  op  re- 
kjning  van  de  golven  flellen  kan,  en  waarvan  itj 
in  mijn  Tabellarisch  Dagboek  gcene  mekliiij!;  ;;i- 
maakt  heb.       Tusfcjjen    37^   en    35**  Rrcedic  cJ 


:o: 


>o| 


:cn ,  van 

en  naar 
lans,  bi; 
cerftc  de: 
[i   ftroon; 
c   mijl  in 
,  in  }m: 
:c   ftroivn 
droeg ,  ir 
mijl  in  he: 
rallel,  tel- 
kUcr ,  iTü' 
ren  alüani 
fs  oorz^A 
c anaal,  o" 
t\n  clkaivu' 
ize  waarne- 
,ct  N.  v^ 

n  de  li'^''^ 

e  bc\vc[{ir.:| 
voor  c  li- 
as Iclicn  u] 

jen  lV''^n'^ 
halve  mijll 

llecn  op  re-| 
waarvan  ül 

leUliii?  g^- 
Rrcedic  o".| 


RKIS  OM  DE  WERLLD. 


«5 


ioz®  en  210**  Lengte,  vonckn  wij  den  ftrooni  zol- 
dtMi  meer  dan   ö  of  9   niijlcn  dagelijks,  naar  het 
N.  \V.  t.  \V.  en  N.  \V.  t.  N. ;  dit  is  zoo  gering, 
vooral  als  men  de  hooge  golven  van  deze  zee  in 
aanmerking  neemt,   dat   men  hier  met  zekerheid 
niets    voor   den   flroom   rekenen  kan.        Op   de 
Breedte  van  24"  30'  kregen  wij  cenen  Z.  wind, 
Jie  eenige  dagen  frisch  woei ;  de  rigting  van  den 
llrooin  werd  nu  Noordelijk.     In  de  nabijheid  van 
Goue's  zfir«Vi7-Kilanden  was  de  Poom,  volgens 
linze  warnemingen ,  Gedurende  24  uren  ,  N.  O.  75^, 
i^  mijl  in  het  uur.     De  wind  had  frisch  uit  het 
W.  irewaaid.       Dit  Icliijnt  te. bewijzen,    dat  de 
Itroom  zicii ,  in  de  nabijheid  van  deze  Eilanden, 
naar  den  wind  rigt.       Oi)k  Kapitein  Ki.\g,  die 
in  alle  zijne  Zeevaartkundige  aanmerkingen   zoo 
bijzonder  naauwkeurig  is,  meldt  van  g^en'  flroom 
ia   de  nabijheid   van   deze   Eilanden,    fehoon   hij 
zich  twee  dagen  tusfchcn  dezelve  ophield.     Ilicr 
krciren  wij  Oxn  N.  O.  Mouslbn.     Zoo  lang  deze 
wind  woei,   was  de  ftroom  Z.   O.  ook  Z.  W. ; 
une  mijl  in  het  uur.       Den   16  en  17  November 
hadden  wij,  regtflrecks   tegen   de  rigting  vanden 
Mi.iisfon,  eenen  iVislclien  wind  uit  het  Z.  en  Z. 
U'.;    de  droom  rigtte  zich  volkomen   naar  dr- 
zeu  wind;  wij  vonden  denzelven  den  j6,N.  W. 
11**,  eene  mijl  in  het  uur,  en  i\cn  i7,N.  W.  co^, 
itts  incer  dan  cene  halve  mijl  in  het  uur. 

I11  den  nacht  tusfchcn  den  17  en  18  November, 
z.ildcn  wij,  met  eenen  IKrken  Itroom,  door  het 
Kwaal  tusfchen  Fvnnofa  en  de  y''j./;a-Eilaiuien. 
Vaki'.cidcnc  Zeercizigcrs   hebben  in   dit   Ivinaal 

l'   1  teu' 


r 


ii: 


i. 


Ir- 


«' , 


iii 


..  I ;   I 


II 


!J; 


i  1 


-;     I 


wm^m 


•"^^ 


$6 


REIS  OM  DE  WERELD. 


'^.l    t 


;i 


een'  zeer  (lerken  droom  naar  het  N.  O.  gevonJ^n; 
volgens  onze  waarnemingen  op  den  i8den  daaren- 
tegen ,  was  de  fliroom  fleclits  van  6  mijlen  naar 
het  N.  en  van  21  mijlen  naar  het  VV.  Na  dat  wij 
in  de  Chinefche  Zee  gekomen  waren ,  vonden  wij 
den  ftroom  zeer  rterk  naar  het  VV. ;  den  eerden 
dag  40  mijlen,  ócn  laatften  U  Graad.  Gewoon- 
lijk  kan  men,  in  de  Chinefche  zee,  tusfclicn  For- 
tnol'a  en  Macao^  wanneer  de  N.  O.  Mouslbn  in 
zijne  volle  kracht  is,  een'  droom  van  li  tot; 
mijlen  in  het  uur  naar  het  \V.  aanneren. 

I  V. 

Stroomp^m    i.v   DE   Japanschj:  ,  Sachalj.w- 

SCUÜ,     OCIIQTZKISCHE    liN    ChINESCU.; 

ZF.EëiV. 

Daar  de  Aardrijkskundigen  het   misfchien  met 
mij  niet  eens  zijn  over  de  benamingen  en  gr  n- 
zen  der  bovengemelde  Zeeën,  acht  ik  het  noo': 
mij  deswege  te  verklaren. 

Onder  Japanfchc  zee  verfta  ik  datgene,  vv;i: 
tusfchen  de  Westelijke  oevers  der  Japanfcbe  Ki- 
kuiden ,  van  de  Straat  Corea  tot  de  Stranr  Z» 
Pciroi.'fc^  en  de  Oosteliike  oevers  van  Corca  1:1 
Tartarijcn,  tot  den  25**  lircedte,  ingefloten  is. 
Men  heeft  deze  zee  ook  de  Coracifche  genocnul; 
doch  daar  Hechts  een  klein  «r^deelte  van  (li';:.!ve 
de  onbeduidende  oevers  van  Corea  btTpoolr,  i^ 
hef  misfchien  juister,  dat  men  deze  zee  cIj  J«- 
panfchü  nocmc. 

De  SachalhiiCche  zee  is  dat.?enc ,  wat  ti'.sfcb'n 


REIS  OM  DE  WERELD. 


87 


iict  l'chicreiland  van  ilczcn  najim  en  de  Curilijchc 
Eilanden  ingclldten  is.  Ecnc  denkbeeldige  liju 
tiisiciien  de  Noordelijke  punt  v;m  Sachalin  en 
de  Zuidelijke  punt  van  Kamifchatka  ^  maakt  der- 
zclver  Noordelijke  grenzen  uit,  de  Straat  La 
Vciroiifc  de  Zuidelijke.  Men  zoude  i\^z^  zee  ook 
de  Curilijchc  kunnen  noemen ,  omdat  dcrzelver 
Oostelijke  grenzen  de  geheele  keten  der  Cu  ril  i- 
/r//6' Eilanden,  van  Kamtfchath.a  tot  Jcsfo^  be- 
llaan ;  en  ik  wil  'er  ook  niet  over  twisten ,  wel- 
ke naam  de  voorkeur  verdient.  Dit  water  heeft 
tot  hiertoe  geen'  bijzonderen  naam  gehaii.  liet 
komt  mij  evenwel  beter  voor,  dat  men  hetzelve 
cY'iien  eigen  naam,  van  dcszclfs  grenzen  ontleend, 
geve,  dan  het,  zoo  als  men  anders  gewoon  is, 
met  de  O'  hotzkifche  zee  onder  édne  benaming 
brenge,  en  i\>z\\  laatstgenoemden  naam  alleen  op 
het  Noordelijk  deel  des  vorige  Ocliatzkifchc  zee 
toepasle. 

A.     liV/öo/wf/; //;  rt^c  Japanfchc  Zcc ^  'wciargcnonuu 

gedurende  onze  vaart  van  Naiigal'aky  lot 

de  Straat  La  Pjiroule. 

16  yJpril  iot  jo  Mei  1805. 

Gedurende  de  ecrfle  dagen  van  deze  var.ri,  Iclie- 
ik'n  de  Ilroomen  zeer  onbeduidende  te  zijn.  Op 
de  Ureedte  van  38**  en  de  Lengte  van  226°,  werd 
(Ie  droom,  in  eene  Z.  W.  rigting,  ecne  mijl  in 
het  uur  bevonden ;  onze  affland  van  het  land 
was  300  mijlen;  de  wind  woei  uit  het  N.  O., 
umr  zeer  llaauvv.     Ook  de  volgende  drie  dagen, 

F  4  wan- 


mi-m. 

■tii'' 'êêi4< 


b>'\ 


cH 


;     4,1 


h      . 


I      '    • 


^    .1 


i  ! 


nap 


ftS 


REIS  OM  DK  WERELD. 


,t>!^. 


wu 


I^VS 


il 


^' 


..    .  *ï' 

» .tv-  f 


fin 

J'i- 
[>•  > 

? 


wniiiiccr  wij  naar  de  kusten  van  J./'^w  zeilden, 
was   'er   tiislclien   de    Schecps-bcrekening    en  de 
Waarnemingen  een  onderfciieid  van  20  mijlen  da- 
f^elijks  naar  het  Z.  en  W.       Doch  op  den  dac;, 
dat  wij  de  Noordwestelijke  kust  van  Ji.'Jjan  ont- 
dekten, bevonden  wij,  dat  het  Ichip,  in  de  laat- 
(le  24  uren,   20  mijlen  naar  het  N.  O.  gedreven 
was.     In  de  nabijheid  van  de  Japanfche  kust  was 
de  flrooni  vrij  flerk.     Op  zekeren  dag  was  dcs- 
zell's  rigtini]:  volkomen  VV.  28  mijlen;    den  vol- 
genden dag,  wanneer  wij  de  Straat  Sargar  voor- 
bijzeilden  ().  t.  N.  cj  mijlen  in  het   uur.     In  d* 
nrtuijlieid  van  de  Straat  kon  de  trekkir.g  van  het 
water  naar  de  Straat  op  niet  minder  dan  4  mij- 
len in  het  uur  gerekend  worden.     IjROUciiton, 
de   eenige    bekende   Europeaan ,     die    door   dcz;; 
Siraat   gezeild    is,   vond   i'i    het  midden  van  ('c- 
z-lve  ecnen   Herken  ilroom.      Zoo  wel  hij  zelf, 
als  alle  de  vaartuigen,   welke  met  hem  door  i'i 
Straat   gingen,  bleven   zeer   nabij   het   land,»!,;; 
niet  in   de  bedding  van  den  Ilroom  te  geralicn. 
Terwijl  wij  de  W.  kust  van  Jcs/b  voorbijzcil- 
den ,  vonden  wij  insgelijks  een  groot  onderleheid 
tuslchen  de  Waarnemingen  en  de  Scheeps-berekc- 
ning,  maar  lederen  dag  in  cene  verfchillcnde  rig- 
ting,  nu  naar  het  N.  O.  dan  naar  het  Z.  VV.  als 
mede  naar   het    N.  W.  en  W. ;    op  vericheideiio 
dagen  echter  was  'er  volllrekt  geen  verfchil.    La 
Pr.iROUsr,  en  Brougthon  zijn,  buiten  ons,  de 
otnige,  die  de  Japaiifche  zee  zijn  doorgereisd  (*); 

bei- 

(*)  Kapitein  Coiaett  is,  wol  is  wnar,  ook  in  do  ];i- 


REIS  ÜM  DE  WERELD. 


89 


beide  lifibben  van  geene  bijzondere  ftroomcn  iiiel- 
iliiigc  gemaakt.     Brougthon  zeilde ,  wel  is  waar , 

niet 

panfche  zee  geweest,  maar  niet  verder  dan  tot  den  35°  of 
36".     Van  de  vaart  van  Kapitein  Tii'pii^g  in  de  Japanfche 
zee,  die  in   den  jare   i;86  van  Cakutta  nnar  de  N.  W, 
kust  van  /^'w/vX-^  afzeilde,  is  niets  bekend  geworiKn,  du.r 
hij ,  kort  na  zijne  aankomst  op  de  kust  van  AmeriLi ,  met  zijn 
fchip,   verloren  ging.     Men  weet  alleen,  dat  hij  d»H)r  de 
Itriiat  Corea  en  de  Jrpnnfche  zee  gezeild  is;   hij  is  dus  de 
eerlle    Europeaan   geweest,   di«   deze   zee   I  evaren  hoeft. 
Het  was  voor  mij  eene  aangename  verrasfmg,  Ijij  mijn  ver- 
blijf te  Cantor.,  aldaar  den  Kapitein  Guise  ie  vinden,  die, 
in  hetzelfde  jaar  I7iï6,  op  het  fchip  Experiment y  van  Bom' 
bay   naar  de  kust  van  Amerika  is  gezeilu,   en  daar  Kapi- 
tein Tipping  ontmoet  heeft.     liet  was  mij  wnarfchijnlijk , 
dat    Kapitein   Giisii  het  een  en  ander  van  Tu'PINgs  merk- 
waardige reizen  vtrnomcn  heeft;  ik  vroei;  hem  vooral,  of 
hij  niet   wist   door  welke   Itnat  Tipping   uit  de  fapanfcl-e 
zee   gezeild  was ,  tusfchen  Sacfwlin  en  Jc%fo  of  ISipon  eu 
7t's/c;?  Kapitein  Gui'E  konde  echter  hieromtrent  mij  gceiie 
inlichting  geven.     Indien  dit  punt  volkomen  bedischt  ware, 
dau  zoude  hij,  of  La  Peir(^use  van  de  eer  beroofd  heb- 
ben, de  eerde  geweest  te  zijn,  die  door  de  firaat,  weikc 
i1l;i  nanm  van  den  Franfchen  Ontdekker  draagt,  gezeild  ii, 
<n"  Bkolghton   vnn  den   roem    van   de   njoeijelijke  ftraat 
'^iii^ar  het  eerst  bevaren  te  hebben.    Mij  intusfchen  komt 
het  waarfchijnlijk  voer,  dat  'I'h'PIm;  door  de  llrnat  Sav,gar 
«zdld  is.     Vooreerst,  omdat  Tu'ping  overtuij^d  was,  dat 
de/.o  firaat  beltond,  en  op  een  Koupvaardijfchip  gcon'  tijd 
Iidk'dcii   mogt,  om   ontdekkingen   te   doen,  die  hem  vr.n 
ül';n'  koers  moeiten  alleiden.    Hij  mot.st  zeer  in  het  oijze- 
kóre  zijn,  of  'ei  een  uitgang  was  ten  N.  van  de  ftraat  Sau- 
■  ,r.  en  door  nr.rr  dien  uir^nng  te  zoeken,  konde  hij  zeer 

^'  5  ii.:;t, 


•    1 


!»• 


'        i  ' 


\\ 


i  4  a'l 


po 


REIS  OM  DE  WEU  ELI). 


^U 


l  :.1 


ê^ 


m:^ 


niet  in  liet  midden  van  dezelve,  maar  lan^s  tic 
Westelijke  kust  van  deze  Zee,  d.  i.  langs  de 
kusten  van  Corea  en  lartarifefi ,  en  altijd  op 
eenen  kleinen  afiland  van  het  land.  Slechts  eciie 
enkele  maal  fprctki  hij  van  cenen  droom,  die 
het  Ichip  naar  het  Z.  O.  20'  in  het  uur  meer 
dan  cene  mijl  gc.lrcvcn  had.  Men  vindt  wel  nu 
en  dan,  in  zijn  Tabcilarisch  Dagboek,  een  vci-- 
ichil  tusfchen  de  Waarnemingen  en  de  Scheep  • 
berekerlng;  maar  deze  verfchillen  zijn  weini- 
beduidende.  Ook  in  het  Tabellarisch  Dai^bock 
van  La  Peirousk  vindt  men,  gedurende  den  tijd 
dat  de  /htrolabe  en  Bouifole  door  deze  Zee  zeil- 
den,    volftrekt  geen   onderfcheid  in  de   Len';i  , 

»  Vtf!- 

ligt  te  Inat  aan  de  kust  van  ^i:urika  komen ,  c;i  L- 
zijn  oo;;merk  misfcn,  en  fchsde  f  ebrengon  aan  zijne  Re. 
ders.  iMen  weet,  dat  iiij  ceni^e  cil  ndeu  in  'net  N.  O.  \;;; 
'Jijpnu  bCi;ocht  hecfr;  men  zoude  d.-.aruit  uel  kunnen  be- 
fluiten,  d:u  hij  door  de  S;raat  La  PJroitfc  gezeild  is,  ii- 
dien  nioa  aannemen  vvIaIo,  dat  hij  door  die  Eilam'en  cie 
Kuiilifche  bedoelde;  lar.cr  de  Kuriüfclie  Eilünden  zoiuie  lii: 
Wel  genoemd  iid/jen,  en  d:is  komt  het  mij  wnarfeliijilit; 
voor,  dat  hii  de  Zuidelijke  liilnnden  bedoelde,  wellci.' iui  t 
in  hot  N.  O.  ven  ^'.75.7;;  lij  gen,  als  jcsfo^  Kunai-hi,- i)\ 
hurvp.  Ilecfc  hij  dezen  aangeJr.cn,  dan  is  het  b.;ii?!i 
twijfel,  dr.t  hij  door  de  Sj'aat  Savgar  gezeild  is,  omn 
vr.n  daar  zi;n  ko.^ri  nanr  de  1'U't  van  /Incrika  zeer  nn  fi:\ 
df7,e  Er:;:nden  voorbij  liep.  Ook  zoude  Tu'I'JNc;,  bij  lici 
ontdekken  van  eeu'i  nieuwe  Straat,  ni(;t  nageiatcii  hiWuii, 
daarvan  kennis  10  ceveu  rr'?  <v  Krpircins  van  het  fcti!' 
ILxpeyiiiient  en  ;rn  K.''piitia  Couk,  dien  bij  te  lUiwi  //'..'• 
/;'.v;;.i  Sund  aanu'^;". 


L'fl 


REIS  OM  DE  WERELD. 


S'X 


ngs  de 
tijd  op 
jts  eeiic 
111,  die 
jr  niccr 

wel  nu 
ecu  vcr- 
Scbccps- 
i  wciuij; 
Dagbod 
i  den  tijd 
Zee  zeil- 

Lciv^t  , 

1,    en  di:; 
ziiiie  Ro- 
t  N.  (3.  V.;'. 
I  kunnen  ke- 
seild  is ,  i'i- 
'Mlancen  oo 
in  zoiuie  lii' 
■nnrlcliij;  V.,<; 
wellvc  iu' '. 
Kuiiai''-'"'  cü 
het  b  i--" 
is,  om-'! 
Zeer  nn  r.:i 
N(_; ,  bij  li-'' 
cii  lubben. 
I  het  Ic'ii':^ 
/'//V-i  /''••'• 


vnigens  de  Scheeps-berekening  en  volgens  de 
VViiarm'niingt'n  bijgtbragt.  Uit  La  Pcjrouses, 
liROüGTHONs  en  onze  vaart  fcliiint  men  dus  te 
moeten  befliiiten  ,  dat  in  de  Japanfche  zee,  be- 
halve in  de  nabijheid  der  kiisteii ,  geene  bijzon- 
dere ftroomen  plaats  hebben. 

C.     ütioomen  in   de   Sachalinfclie  Zee. 
Mei ,  Ji.'lij  tn  Augustus. 

Ik  kan  van  de  Stroomen  in  deze  Zee  zeer  wei- 
nig zeggen;    ook  zijn   wij  de  eenige  Ei-irf>peërs , 
die  dezelve  doorgevaren  zijn;  want  LAPiiiRousii 
en  Biiouc.HTON  hebben  flechts  eene  kleine  flreek, 
langs   een   gedeelte  der  KuriVifcht  Eilanden,  tot 
den  47"  doorgezeild.     Brou(;hton,  die  door  het 
Kanaal,  dat  de  Hollanders  Pico  noemden,  in  de 
Sachalin'che  Zee  kwam,  zeilde  van  44"  tot  47'' 
in  de  nabijheid  der  Zuidelijke  Ar///77>/r/;f  Eilanden. 
Ilicr  bevond  hij  zich,  volgens  zijne  Waarnemin- 
gen,  nu  \z  tot   15  mijlen   in   het   Z, ,  dan  even 
zoo  veel  in  het   N.  van  de  Scheeps-bcrekening. 
De  Stroomen,  in  de  nabijheid  van  alle  deze  Ei- 
huiden,    zijn    ftcrk  en   onregelmatig;     derzelvcr 
mecrdae  of  mindere  kracht  hangt  grootendeels  af 
van  de  wijdte  des  kanaals  tusl'chen  de  Eilanden. 
In  mijne  Reis  zelve  vindt  men  verlcheidene  voor- 
beelden daarvan  bijgebragt,  van  welke  ik  alleen 
herhalen  wil,  dat,  in  de   nabijheid  van  den /V//, 
bij  etiicn  harden  wind  en  eencn  Ichijnbaren  gang 
van  het  IVliip  van  8  knopen ,  dat  de  ichcepslog 
üar.wees ,  het  Ichip  niet  alleen  niet  vooruitgiiiu'? 

pv'iLr 


mm 


<  ■\ 


C2 


REIS  OM  DE  AVEllELD. 


Ili'ili   l%m 


maar  zelfs  teruggedreven  werd,  waardoor  wij  in 
liet  groütrtc  gevaar  kwamen.  La  I'eirou.si; 
ipreckt  in  zijn  Dagboulc  ook  van  ecnen  Stroom, 
welke  hem,  in.  de  nabijheid  van  het  Eiland  /u- 
/öj ,  in  twee  dai^en,  40  mijlen  naar  liet  W.  drccl". 
In  het  Kanaal  I\'i:jLshcla  vonden  wij  den  llrooni 
ook  naar  het  \V.  In  de  Straat  La  Pciioufe^  do 
"Westelijke  grenzen  van  fS.\i7.Q.  Zee,  vindt  men  ook 
llcrke  ftroomen,  vooral  nabij  de  kust  van  Sa- 
ckaïin^  waar  La  Pf.irgusi-:  ontdekte,  dat  dezel- 
ve zeer  (lerk  waren.  Gedurende  eenen  nacht,  dicii 
wij  in  deze  Straat  iloorbragten ,  werd  het  ichin 
Zeer  llerk  naar  het  O.  gedreven. 

•Alles,  wat  ik  ten  aanzien  van  de  Stroomci 
langs  de  kust  van  yyachaliu  zegp:cn  kaü ,  is  alkci; 
gegronil  op  onze  vaart  langs  die  kust. 

In  de  nabijheid  van  Kaap  Pdtiencc ,  en  omtrei;: 
eene  graad  N. ,  liep  de  droom  drie  dagen  naar  hci 
N. ,  zells  bij  eenen  N.  Wind,  doch  maar  weinig:', 
8  tot  10  mijlen  op  eenen  dag.     Daarna  verandcni;^ 
zijne  rii^ting  naar  het  Z. ,  welke  mij  tocfcliijiK, 
gedurende    de    Zomermaanden,     de    heerfclieiuiü 
llroom   langs   deze   kusten   te  zijn :     wij  voiuIlu 
hem,    zelfs   bij  eenen   aanhoudenden    Zuidelijken 
wind.  Zuidelijk  en  Oostelijk,  en  wel  twee  dii^a':) 
Z.  O.  37°  28  mijlen  on  een'  dag.      ^Vcl  is  Wuur, 
eenmaal ,  wanneer  wij  de  zon  in  drie  dagen  w'ki 
gezien  hadden,  was  'er,  volgens-  onze    waarne- 
mingen ,  eene  afwijking  naar  het  N.  O.  t.  O.  van  1" 
mijlen;  maar  vooreerst,  is  OiCZii  uitzondering  vxcx 
onbeduidend,  ten  tweede,  woei  de  wind,  in  die 
da^en  ze.r  hov'tr  uit  her  Z.O.     i)^  v/aanumiuL"?!! 


■1  i'ii 


RiaS  OM  DE  WEIUiLI). 


9.^ 


vnn  de  voliieniie  ih^cn  iliiiiUlcii  bcficiKli*;  ccn' 
flroom  naar  het  Z.  en  O.  ?-;iii,  tot  dat  wij  de 
Noordelijke  Ipits  van  Sachalin  bereikten.  Hier 
veranderde  zijne  rigting  plotfeling  van  liet  Z.  naar 
het  N. ,  en  was  nu  Noordoostelijk ,  dan  Noord- 
westelijk; de  Inelheid  van  dezen  ftrooni  wr.s 
evenwel  niet  meer  dan  9  tot  10  mijlen  dagelijks. 
De  (K'rkc  droom,  welken  wij  tusfchen  de  N.  VV. 
kiiSt  van  Sachalin  en  de  kust  van  Tartarlj'en  on- 
dervonden ,  komt  alleen  van  den  mond  van  de 
Jmnr^  en  kan  dus  hier  niet  in  aanmerking  ko- 
men. Dezelve  wordt  reeds  zeer  merkbaar  zoo- 
dra  men  Kaap  EUj'abeth  of  de  Noordkaap  van  Sa- 
chalin is  voorbijgczcild. 

De  Stroomen  in  de  Golf  Patience ,  waarin  wij 
I  a  dagen  doorbragtcn  ,  vonden  wij  veranderlijk  en 
van  geene  bijzondere  fterkte. 

C.     Slroomcn  in  de  Ochotzkifche  Zee, 
Augustus  1815. 

Wij  hebben  een  zeer  klein  gedeelte  van  deze 
Zee  bevaren :  namelijk  van  de  Noordelijke  vSpits 
van  Sachalin  tot  het  Eiland  Jonas  ^  en  van  dat 
FJIand  tot  \\^^'^  Lol aika.  Ook  hadden  wij,  ge- 
durende dezen  tijd,  volllrekt  geene  waarnemingen 
voor  Lengte  en  Breedte;  daar  het  eene  cigenfciiap 
van  deze  aiïciiuwelijkc  Zee  is,  fleeds  met  cenc 
ünafgebrokene  nevel  bedekt  te  zijn ,  die  ons  ook 
meest  altijd  omringde.  In  de  nabijheid  van  Sa- 
chalin  had  de  lh'<)om  eene  werking  naar  hetN.  O. 
tlie  wanrlchijnrrk  aan  den   Herken  gang  van  het 

W:i. 


'i 

'     1 

il 

i  t 

'i 

1    ■ 

.Ir,»' 

•!-   Il 

i 

94 


REIS  OM  Di^:  WERELD. 


water  uit  de  Amiir  moet  toeofcfch reven  worden. 
Voor  het  overige  gelool'  ik,  dat  de  Stroomen  in 
deze  Zee  zeer  onbeJuidend  zijn.  Ook  fpreekt  de 
Admiraal  S-(\ryïschefi<-  geheel  niet  van  dezelve. 


<'i 


LV';, 


'■1 ,  'i* 


^. 


D.    De  Stroomen  in  de  Chinefche  Zee. 

Ik  acht  het  onnoodig  veel  te  zeggen  aangaande 
de  Stroomen  in  de  Chinefche  Zco.       Gcene  Zee 
werd  mcnigv'uldiger  en   van  bekwamer  Zeelieden 
bevaren,  dan  deze;    ook  is  in   alle  werken,  die 
.  over  de  vaart  in  de  Chinefche  Zee  handelen ,  dit 
onderwerp  met  zeer  veel  naauwkeurigheid  uiteen- 
gezet,    liet  is  bekend,  dat  de  Stroomen  hier  voor- 
namelijk naar  de  heerfchende  Moitsfom  gerieft  zijn. 
Wij  zeilden  door  de  Chinefche  Zee  in  Febriiarij, 
wanneer  de  N.  O.  Mousfon  nog  zijne  volle  kracht 
heeft.     Van  Vanton  toe  de  Straat  Gaspar  vonden 
wij  dus  den  droom  naar  het  Z.  W.  en  Z.  W.  t.  \V. 
voor  het  gemiddelde  20  mijlen  dagelijks.       Evcü- 
wel  vonden  wij  de  rigting  van  den  llroom ,  gedu- 
rende drie  dagen,   tusfchen  ii<*  en  15**  Breedte, 
Noordelijk  en  N. Westelijk,   16  mijlen  dagelijks, 
fchoon  de  wind  beftcndig  uit  het  N.  O.  woei ;  vroe- 
ger en  later  echter  was  hij  altijd  Zuidwestelijk, 


V. 


rorden. 
imen  in 
eekt  de 
Ie  zelve. 


REIS  OM  DE  WERELD.  95 

V. 

Van-  de  Straat  Sunda  tot  dh  Sc  met  t- 

LAND-ElLANDEN. 

A.    Fa?i  de  Straat  Sunda  ivt  de  Kaap 

de  Goede  Hoop. 

6  Alaart  tot  17  Jidij  ioc6. 

In  de  twee  corlte  dngen,  nadat  wij  de  kast  van 
ƒ^/^'/7  en  Sumatra  uit  het  oog  verloren  hadden , 
was  de  (troom ,  volgons  onze  waarnemingen ,  nanr 
iu't  O.   Z.  O.,  ecne  inijl  in  het  uur;  naderhand 
.'chter  kwamen  de  waarnemingen  met  de  fcheeps- 
tcrekening  naauwkeurig  overeen.     Nadat  wij  den 
Z.  O.  Pasfaat  kregen ,   die  zoo  Iterk  woei ,   dat 
A'ij   Hechts   dubbeld   gereefde   Marszeilen    voeren 
.onden,  was  de  Ichcepsrekcning  dagelijks  van  ia 
;ot  20  en  16  niiikMi  achter    uit.      Ondertnsichèn 
;:hijnen  hier  de  llroomen ,  in  weerwil  van  de  re- 
gelmatigheid des  Z.  O.  Paslaats,  die  niet  zoUIlmi 
;ot  %'i^  en    34*^   Breedte    blijft  aanhouden ,  aan 
.ecne  zoo  vaste  wetten  onderworpen  te  zijn,  als 
iii  cie  llrcken  van  den  Pasfaat  aan  de  Noordzijde 
van  den  Evenaar.     Van  26"  Z.  en   306^  W.  tot 
yy   ('1    325"   vonden    wij,    in  plaats  van  ecncn 
tlroom  naar  het  N.  W.  cenen  regelmatigen  droom 
naar  bet  N.  en  O.,    die  eenige  dagen  de  kraciit 
hail  van   35  mijlen  in  de  24  uren ,   en  voor  het 
^cmii'Jelde    20    mijlen    dagelijks    bedroeg.      Dien 
c;anrclien  tijd  hadden  wij  regelmatig  oenen  Oosto- 
iviu'u  wind,  nu  Z.  O.  en  O.  Z.  O. ,  dan  N.  O. 

en 


''*ï 


m 


i   « 


f>;  I 


1  ,'' 


9<? 


REIS  OM  DE  WERtLD. 


■i  Vj^ 


M^ 


en  O.  N.  O.  Op  mijnen  tcnigtogt  uit  China  ^ 
in  het  ja;ir  1795;,  op  het  Engcllche  Icliip  Bomba^ 
Cast  Ie,  op  hetwelk  dagelijks,  met  veel  vlijt, 
waarnemingen  geuaan  werden,  vonden  wij,  zon 
als  nn,  de  ftroonien  beftendig  Noordoostelijk, 
terwijl  Kapitein  King  dezelve  meest  Zuidweste- 
Jiik  Imd  gevonüen.  Van  ;-**  2;'  r»reedte  en  52' 
:;5'  Ooster  Lengte  tot  36**  12'  en  22"  07'  O. 
vond  hij  de  flroomen  van  het  Z.  Z.  W.  tot  liet 
Z.  W.  t.  W.  zoo  ftcrk,  dat  zij  in  cenige  dagen 
wel  oo mijlen  beliepen,  en  zij  hieMen  niet  op ,  tot 
dat  hij  de  kust  van  Afrika  naderde.  Deze  door 
mij  aangevoerde  voorbeelden  zijn,  in  weerwil  van 
derzelver  verfchcidenheid,  uit  waarnemingen  ont- 
leend ,  welke  '^^^  hetzelfde  jaargetijde  genome;' 
zijn. 

Bij  het  voorbijzeilen  van  ócKzaprlc- Goede I/ooj}, 
hadden  wij,  op  de  Dank  Lr.gidlai  den  bckendt;;i 
ftroom  naar  het  \V. ,  welke  het  omzeilen  vim  dit 
Voorgebergte  zoo  gemakkelijk  maakt,  als  men 
zich  maar  in  de  flreek  van  den  droom  liüud[. 
Wij  vonden  denzelven  in  de  24  uren  d'j  niljkii 
in  de  rigting  van  het  Z.  \\ .  75''. 

B.   rau  ih'  Kaap  de  Goede  Hoop  tot  „V/j 


Wij  kregen  den  Z.  O.  l'asfaat  op  de  Brecdtt 
van  30"  en  op  de  Ooster  Lengte  van  5".  Met 
Aiin  Pasfaat  begon  een  ilroom  naar  het  Z.  cii  0., 
die  tot  St.  IkUru:  en  van  daar  tot  den  Evcntiar 


regelmatig;   vourtdiiurde. 


Ziitiü  rigting  was  /. 

0. 


1,    . 


Chira , 
Bomluiy 
:l  vlijt, 
Vij  ,    ZOr. 

ostelijk  , 
lidwcste- 
e  en  52' 
°  07'  O. 
\  tot  het 
igc  dagen 
t  op ,  tot 
)cze  door 
lerwil  van 
,11  gen  om- 
o-cnomc? 

jedc  Hoop , 
i  bekenden 
Icn  x-:a\  ilit 
,   ds  men 

m  lioiuli. 

67  niijli:» 


/fl/ 


i\c  Breedte 
o.  Met 
Iz.  en  Ö., 
:n  Eveiiitra- 
was  '/" 
0. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


97 


0.  t.  O.  zijne   (lerkre  van   15  tot   18  mijlen  da- 

cjdiiks.     Deze  ftrooni  nu  is  jiiist  liet  tegenover- 

cclklde  van  de  flroonien ,  die  men  doorgaans  in 

l(ic  lireken  der  Paslaatwindcn  aantreft,   waar  de 

nnafgcbrokene   beweging   van   het  water  naar  de 

rigting    van    den    Z.  O.   of  N.  O.   Pasfaat    ook 

het  fchip  llerkcr  naar  het  N.  W.  of  Z.  VV.  drijft, 

Uhn  de  fchccpslog  aanwijst.     Hetzelfde  ontdekten 

Iwij,   op    onze   vaart  van  de  iS'^w/ii'/r/^j-eilandcii 

Inaar  Kr.mtjchatka  in  den  N.  O.  Pasfaat ,    waar 

k  flroonien  N.  W.  in  plaats  van  Z.  W.  warai^ 

Het  kan  niet  misfen,  of  deze  onregelmatigheden 

lier  flroomen  onder  de  Pasfaatwinden,  bijzonder 

^iisfchen  de  Kaap  en  den  Evenaar,  eenc  ftreek, 

vülke  zoo  menigvuldig  bevaren  is,  moeten  reeds 

rroeger   waargenomen   zijn ,    fchoon    ik    dezelve 

pgens  vermeld  vinde.     Op  mijne  reis  van  China 

mr  E  tl  gel  and  ^  in  het  jaar  1799,  vonden  wij  den 

pom,  tusfchen  St.IIclena  en  den  Evenaar,  bij 

Ifwisfeling   Zuidelijk  en  Noordelijk,   doorgaans 

Liitcr  altijd  Westelijk,  en  even  zoo  tusfchen  de 

}■/:,:/;  cn  St.  Iklena  ^   alwaar  bij  onze  aankomst 

Lengte   volgens   de   Scheepsberekening  eenen 

bad  te  Oostelijk  was,  daar  wij  dezelve  nu  3I 

[ladcu  te   Westelijk   vonden.      liet  verfchil  der 

(largetijden  kan  de  oorzaak  van  dit  onderfcheid 

kiet  zijn,   want   onze   vaart   van  de  Kaap  naar 

\.  Uckna  gefchieddc ,  even  als  nu,  in  de  maand 

^piil.    Ik  heb  een  gefchreven  Dagboek  van  den 

jlngclfchen     Oostindievaarder    de    Gatiges  ^    no- 

is  diens  terugreis  uit  Chitia  in  het  jaar  1792- 

)aaiin  vind  ik,   dat  op  da  vaart  van  de  Kaap 

\\'.  Deel.  G  naar 


I 


I 


il 


i;ü- 


\\  ' 


ij;'' 
il- 


?'■■■■■  S' 


«9 


REIS  OM  DE  WERELD. 


''f'  i 


naar  Si.   IlcLtui  de  droom  cenige  malen  Zinoe 
Jijk  geweest  is,  en  ook,  liocwel  zeklzaaiii ,  0')s^| 
telijk.      Intusfchcn    maakt   de   Kapitein   van   k\v\ 
fchip  Garnailt  iii    ccne  noot  de  aanmerkii';',] 
dat  liij  op  ziine  vaart  van  de  Knap  naar  St.  li. 
lena  zeer  dikwijls  ecnen  Oostdijken   ftroom  ge- 
vonden  beeft.      Deze    aanmerking   is    te   gc!<": 
waardiger,   daar   uit   het  Dagboek  van  Kapit.- 
Garnault    blijkt,   dat  de   Cronomctcrs  op  ii:;! 

* '  f 

fchip  zeer  goed  !i;cwecst,  en  dikwijls  door  Ma;;.:..| 
waarnemingen  beproefd  zijn. 

Hoe  meer  wij  naar  het  \V.  kwamen ,  de.<  t-j 
Zuidelijker  werd  de  ftroom.  Nadat  hij  in  lieJ 
beginne  O.Z.O.  geweest  was,  vonden  wij  Ik::,| 
op  de  Zuidcr  Breedte  van  5^*  en  de  W..s:Lrl 
Lengte  van  19®,  gclieel  Zuidelijk  en  den  vohenJ 
den  dag,  reeds  Zuidwestelijk,  namelijk  19  miiknl 
naar  het  Z.  en  12  naar  het  W..  Deze  ZiiiduMj 
telijke  ftroom  duurde,  tot  dat  wij  de  Linie  pas-i 
feerden ;  het  gemiddelde  was  18  mijlen  dageliibj 
en  de  rigting  Z.  W.  en  N.  W..  Toen  wij  oJ 
onzen  uittogt  de  Linie  pasfeerden,  of  liever  tf^io 
wij  ^c\\  Zuidoostelijken  Pasfaat  kregen,  lijpn 
'er  ook  een  Zuidwestelijke  ftroom  ,  die  tot  npj 
de  Zuider  Breedte  van  16"  en  de  Lengte  van  -i' 
duurde.  Tiisfclien  de  Parallel  van  i<»  N.  en  y 
Z.  was  l;ij  \V.  Z.  W.  en  Z.  W.  t.  W. ,  25  t(j 
30  mijlen  dagelijks.  IJct  fchiint  dus  wel,  h\\ 
wanneer  men  de  kusten  van  y/;;;<'/7/t<^  nadert ,  i': 
ftroom  ook  van  het  Z.  naar  hetW.  ovcrjrr.:] 
Doch  onze  waarnemingen,  en  die ,  welke  op  d 
Ichip  Gangci  genomen  werden,  zijn,  zoo  \v^4 


en  Zukie 
ani ,  0')?.| 
.1  vau  ilen 
nmerkir;:,! 
lar  Si.  Ji- 
ftroom  ae- 
te  gcl(.'>-. 
n  Kapit.- 
tcrs  op  iul 
oor  Mar.;." 


REIS  OM  DE  WERELD. 


99 


X  weet,  de  cenigc,  waaruit  blijkt,  dat  tusfchen 

ICC  Kaap  en  den  Evenaar  ook  eencn  Oostdijken 

ftroom    wordt    gevonden.      Intusfchcn    zijn   de 

ftroomcn  immer  Zuidelijk  en  wel  des  te  fterkcr, 

Iroe  meer  men  de  Linie  nadert. 

C.    l^'^fi  den  Evenaar  tot  de  Noordzee, 

Tiisfclien  de  (Irekcn  van  den  Z.  O.  en  N.  Ó; 
|?islaat,  (den  laatften  kregen  wij  op  6\^  N.  B.) 
laJden  wij  op  onzen  uittogt ,  in  liet  jaar  1813, 
c;ncn  ftcrkcn  ftroom  naar  het  N. ,  welke  het  fchip 
tai^elijks  omtrent  20  mijlen  terughield;  ook  dit- 
baal  was  hij  regelregt  tegen  den  loop  van  het 
[chip;  want  zijne  rigting  was  Zuidcliik  en  Oos- 
jdijk  tusfchen  de  14  en  25  mijlen  dagelijks.  Of 
Vet  verfchil  van  het  jaargetijde  de  oorzaak  van 
jeze  juist  tegenovergeftelde  rigting  van  den  ftroom 
dezelfde  ftreek  geweest  is ,  durf  ik  niet  bepa- 
len. Gedurende  den  Noordoostelijken  Pasfaat 
de  rigting  Van  den  ftroom  beftendig  naar  het 
fi.  W..  Nadat  wij  denzelven  verloren,  en  in 
|e  ftrekcn  der  veranderlijke  winden  kwamen ;  tot 
M  de  Schettlavd-tWTiW^Qn  was  de  rigting  van  de 
Itroomen  verfchillende ,  eu  zij  waren  van  weinig 


G  ?, 


TÈM' 


TEMPERATUUR  VAN  HET  ZEEWATER, 
OP  VERSCHILLENDE  DIEPTEN. 

Van  den  Sterrekundige^  den  Hof  raad  Hornkr, 


T 


iv  "i. 


ot  dit  onderzoek  had  meft  het  door  Halhs 
uitgevondene  werktuig  medegenomen.     Hcizel,\:| 
beftaat  uit  eenen  hollen  cilinder  van  |  voet  niiJ. 
dellijn  en  ii  voet  hoogte,  welke  aan  beide  einden  1 
door  eene  foort   van   luchtkleppen   gefloten  is, 
die  zich  alleen  opwaards  kunnen  openen;   aan  i\\ 
bovenfle  klep   is  een  Kwik-thermometer  in  dier- 
voege  vastgemaakt,  dat  dezelve  in  het  midden  vunl 
den  cilinder  nederhangt.     Het  denkbeeld  van  dal 
Uitvinder,  dat  dit  werktuig  zich,  bij  het  neder- 
laten  in  zee,  door  den  tegenftand  van  het  water j 
openen,  en,  bij   het   ophalen,  van  zelfs  fluiten | 
moet,  is  bij  uitflek  eenvoudig;  maar  de  moeije- 
lijkheid,  om  goed  fluitende  luchtkleppen  te  m- 
ken,  en   vooral  het  bezwaarlijke,    om   een  lig- 
chaam  van  dien  tcgenfl:and  en  dat  gewigt,  zon- 
der tusfchenpoozing  en  flilftand,  uit  eene  diepte  1 
van  tweehonderd  vademen  optehalen,  waartoe  è[ 
flingeringen  van  het   fchip   ook   niet  weinig  bij- 
dragen,  vermindert  zeer  deszelfs  bruikbnaiiieid.] 
Ook  zal  in  een  tijdsverloop  van  vijf  tot  tien  mi- 
nuten, welke  tot  het  ophalen  van  het  werittiiij, 
vereischt  worden,  het  ingcflotene  water  bezwasr-j 


REIS  OM  DE  WERELD. 


lOI 


oor  Hal:.s 

.     Hcizclve 
3.  voet  niiJ- 
Lieidc  einden 
gefloten  is, 
len ;   aan  dt 
eter  in  dier-| 
t  midden  vm  | 
(celd  van  dn  | 
bij  het  neder- 
an  het  water  1 
zelfs  fluiten  I 
[T  de  moeije- 
jpen  te  nu- 
om   een  lig- 
;ewigt,  zon- 
,t  eene  diepte  | 
waartoe  de 
weinig  bij-l 
uiUbaai-liei'^" 
tot  tien  ffli- 
ict  werktiii? 
ter  bczwaa 


lijk  zijne  oorfpronkclijke  Temperatuur  onveran- 
derlijk behouden,  bijaldien  men  den  cilinder  niet 
omwindt  met  zclftandigheden ,  welke  de  warmte 
Ikcht  voortleiden ;  hetgeen  ondertusfchen  de  uit- 
gebreidheid van  het  werktuig,  op  eene  zeer  na- 
dcclige  wijze ,  zoude  vcrgrooten ;  en  ook  bij  de 
zorgvuldigfte  omwikkelingen  affliiiting,  zal  men 
niet  meer  dan  bloote  waarfchijnlijkheid  en  geenc 
zekerheid  hebben ,  dat  de  Thermometer  gccncrlei 
verandering  ondergaan  heeft.  Het  is  te  verwon- 
deren, dat  zelfs  latere  Natuuronderzoekers  zich 
met  een  zoodanig  onzeker  werktuig  hebben  kun- 
nen behelpen,  daar  men  reeds  zoo  lang  in  het 
bezit  is  van  Thcrmometrographen ,  welke  voor 
meer  dan  bloot  fpeelgocd  te  houden  zijn.  Het 
gelakte  ons,  nog  vóór  ons  vertrek  uit  Europa ^ 
cdie  zoodanig-  te  bekomen.  Dezelve  was,  naar 
Je  uitvinding  van  den  Heer  Six ,  door  Aüams  in 
Jjjuden  vervaardigd ,  en  fcheen ,  door  de  fterkte 
der  glazen  buizen  en  de  vastheid  der  houten  fcha- 
|kn,  tot  ons  oogmerk  volkomen  gefchikt  te  we- 
Izen.  Met  dit  inllrumcnt,  hetwelk  meermalen 
liet  cenen  naauwkeurigcn  Kwik-thermometer  ver- 
;dcken  werd ,  zijn  alle  de  proeven  genomen , 
ivelke  hierna  voorkomen.  Daar  het  ondertus- 
chen  alleen  den  uiterften  graad  ecner  temperatuur 
|op  zekere  hoogte  aantoont,  was  het  noodig,  door 
letzclve  op  verfchillende  diepten  nedertelaten ,  zich 
e  overtuigen ,  dat  in  een  en  hetzelfde  water  de 
bilde ,  naarmate  van  de  diepte ,  toeneemt ,  en  dat 
e  ongelijke  temperatuur  op  verfchillende  diep- 
en ,  omtrent  den  warmtegraad ,  welke ,  na  de  ne- 

G  3  der- 


r» 


k 

'».'.. 


P'      ■-■«TM! 


!  I 


ÏQ2 


REIS  OM  DE  WERELD. 


derlatiiig,  op  ecne  zekere  diepte  wordt  aangewe- 
zen ,  geene  verandering  maakt. 

De  zeldzaamheid  van  volkomene  ftilte,  en  der 
zelvcr  meestal  korte  diiring ,  verminderde  de  gele- 
genheid  tot  diergelijke  proefnemingen   zeer  (*;. 

Dik- 


(*)    Daar  het  over  het  algemeen  in  zekere  (Ireken  v:» 
den  Aardbol ,  bij  voorb.  in  de  nabijheid  van  den  Aequ  itw, 
en  in  den  Zomer  op  hooge  Breedten ,   aan  ftilie  niet  om- 1 
breekt,  zoo  zij  het  mij  vergund,  hier  van  nog  iets  nnden] 
te  zeggen ,   voor  zoodanige  lezers,   welke  minder  niet  c 
fchecpvjinrtkunde   bekend   zijn.      f^o/koiuetie   ftilte,   waabij 
een  fchip,  dat  alle  zeilen  voert,  niet  van  zijne  plaats  be| 
wogen  wordt,  hcefc  mon  bijna  nooit,  en  elke,  fchoüH  si- 
ringe  voorwaardfche  beweging   van  het   fchip ,   b.  v.  \%  1 
eenen  halven  voet  in  eene  fecondc,  is  aan  dergelijke  proeven 
danrom  hinderlijk,  dewijl   men,  wegens  de  fchuinfche  en 
doorgaans  gebogene  rigting  van  de  loodlijn,  de  diepte,  ocikl 
wanneer   men  dit  fchuinfche  en  gebogene  naauwkturig  iil 
rekening  brengt,  niet  behoorlijk  krm   bepalen.     Hetzelfiiel 
geval  heeft  ook  plaats,  wanneer  men  het  fchip  doet  bijleg- 
gen ,  naardien  het  daarbij  altijd  langzaam  zijdwaarts  afdrijlll 
Ook  is  bet  geheel  ftrijdig  met  het  doel  cener  zeerelze,  üoI 
bij  zoodanige  vervelende  ftilte,  den   tragen  voortgang  vanl 
het  fchip  nog  door  bijleggen   tegen  te  houden;  nri.irr:ien( 
men  in  zulke  afgelegene  oorden  te  vergcefsch  op  frisiciiel 
koelte  hop'jn  zoude,  en  alleen  door  langzaam  vooutoïdJ 
len  uit  dezelve  ontkomen  kan.    Voor  het  overige  zijn  ünzej 
proeven  grootendeels  op  het  fchip  zelve  genomen,  deelsj 
omdat  met  het  uitzetten  van  de  boot   al  ligt  eeni.^en  lijl 
verloren,  en  de  ftilte  voorbij  gaat;  en  deels  oment  lieto?-j 
halen  van  een  zwaar  gevvigt  uit  groote  diepten  veel  fchie'| 
lijker  en  ook  betg:  op  het  fchip  kan  verrigt  worücD. 


aan  ge  Wc- 

ii ,  en  der- 
de de  gek- 
zeer  (*> 
Dik- 


VfJ  No,  8.  A, 


i  (Ireken  v:ii 
en  Aequ.Uüi-, 
tilte  niet  ont- 
Dg  iets  naden] 
lindcr  met  c;  | 
(lilte,   wa^ibi,, 
ijne  plaats  be-| 
e ,  fchuüH  ge- 
ip ,   b.  V.  vm  I 
gelijke  proeven 
!  fchuinfdiê  en 
de  diepte,  ookj 
laauwkcurig  1)1 
Het7.e!fue| 
doet  bi 
waarts  £fclriift.| 
zeereize,  üml 
voortgang  vinl 
.iden^  naarcien| 
;ch  op  frisli 
lam  vooittozei-l 
erige  zijn  ünzel 
;enonicn,  deelsi 
rt  eer.i.'jen  tijl 
omont  liet  o>| 
veel  fcbii' 


en* 
lip 


ten 


wor^ö. 


fi 


'  <i 


'f  ; 
f  ■ 


BI.  103 


■  V'-     **¥# 


■  -•  t~  *      'J—  -f'  - 


T4el  X9,t, 


Dagen. 


1803 
4  Deceaib. 

1  f  04 
23  Febr. 
7  Maart 

13  Maart 

19  Maart 

2\  Mei 
25  Mei 
13  Juuij 


1  JuIIj 

io  Scpt. 
26  Sepr. 

17  Mei 
3  Aug. 

22  Aug. 

23  Aug. 


2  Njv. 

13  Nov. 

i8c6 

14  Febr. 

II  Junij 
17  Jiinij 


Temperatuur 


aan  de       i    in  de 
Oppervlakte.    |  Diepte. 


üo^5 


9.  6 

3-   7 

5-  '^ 

6.    '2 

22.  3 

23-  5 
20.  5 


17.  o 

5-  o 

12.  5 

22.  3 

+  I.  3 

9'  7 

1'  4 

6.  3 


20.  5 


18.  7 


17.  « 

18.  7 
18.  o 


6.   3 

1.  « 

3-  2 

4-' 7 

5-  5 
II.  o 

11.  6 

13-  3 

17.  3 

19.  7 

20.  5 
9.  6 

li.  7 

-  o.  4 
+   o.  5 

i?.  4 

o.  o 

-  I.    o 

-  I.  6 

-  I.  6 

-  I.  6 

-  I.  6 

-1-3 

-  o.  2 

+   2.  o 

+   5.  5 
+   6.   3 

H-  3 
14.  3 
14.  5 
ï7.  3 
14.  7 

17.  8 


II-  5 


Diepte  in 
vademen. 


80 

55 

60 

100 

100 

200 

50 
3  00 

25 
I 

200 

55 
100 

•Sü 
80 

60 

Jio 

Ho 

115 

Co 
30 
21 
18 
16 

14 

I 

'% 

\io 

100 

90 
30 

50 


70 


13. 

7 

£00 

15. 

0 

70e 

1.{- 

5 

J40 

13. 

5 

170 

13. 

5 

200 

15. 

0 

63 

16. 

3 

30 

17. 

2 

15 

^r. 

4 

I 

2 

Temperatuur 
der  Lucht. 


Schips 


Breedte. 


Lengte. 


21". 

4.  o 

4.   5 

7.   o 

23.   2 


I5"Z. 

Aan  Kaap 

5iZ. 

57  Z. 

5ÖZ. 

Zuid 

I.  5  Z. 

Acquator 

23  N* 


33  N. 

52  N. 
31  N. 

Ochotzki 
46  N. 

53  N. 
53  N. 
53  N. 


3i«W. 
Horn. 
66  W. 
71   VV. 

üw    W.   / 

90  W. 

zee. 

146  W. 

146  W. 

18a  VV. 


190  w. 


Ü7N. 


23  N. 


Chinefche 
19  N. 

Atlandfche 
26  N. 

30  N. 


200  W. 

226  VV. 

(che  zee. 

2i6  VV. 

216  W. 

:o«  VV. 

2ü8  VV. 


'ix'X  VV. 


228  W. 


zee. 
24Ó  W. 

zee. 

37  W. 

40  W. 


wmn 


""■iH 


N^ii 


!''!« 


I 
ld 


r  wli* 

1.. 

jS 

[■ 

22   AUg. 

23  Aug. 


a  Nov. 


13  Nov. 


14 

1806 
Febr. 

II 

Juni) 

»7 

Juni) 

53  N. 
53  N. 


y    i 


07  N. 


'2Z  N. 


Chinefche 
19  N. 

Atlandfche 
26  N. 

30  N. 


>o8  VV. 
208  W. 


213  W. 


228  w. 


zee. 

24Ó  VV. 

zee. 

37  W. 

4ü  W. 


24Ó 

W. 

zee. 

37 

W. 

4ü 

W. 

r/c/JVo.  2.  A. 


adcQicn, 


I 


Breedte. 

f 

19^  N. 

J 

ü3    N. 

r 

23    N. 

J 

•^6    i\. 

r 

0.7    N. 

T 

30   W. 

Jl 

31    N. 

.[ 

3."^  ^i■ 

P 

46    N. 

$ 

47    N. 

P 

52    N. 

/ 

5>    N. 

c 

0     y 

I 


o 

9 
o 


^TT- 

x.nv 

'ö 

9  -i; 

üi-r 

j;;Z 

5     01 

•Jü.»S 

vz 

8  -i 

i'inr 

tz 

i''  -8 

l!l>M" 

19 

0   MI 

Md  'S 

0  '8 

fmnl' 

op 

e  -Il 

•3nV 

6V' 

S  -Cl 

•Snv 

0    'Ol 

!!l"r 

Si; 

t  '8 

f  Kin  f 

tir- 

9  'Zi 

!!inl 

0  '6 

'jq.->d 

ei; 

0  -pr 

•inv 

Z  -S'i 

[imif 

6C 

Z  '61 

.  iin^l' 

sS 

G-4 

"■ 

*  '•Mf' 


4ilH    ' 


1 1 


1   t 

t   i 


;i. 


'j- 


ïvi 


I  ■'•,1 


m> 

i  1 

1 

. ) 

i 
i 

it 


b;.  J03 


TrJUXo.  2.  A. 


Temperarutir  der  Zee  op  etne  DiV.pre  van  50  Vadeaicn. 


Maanden. 


T.jeuni'iiie 
ter  (*;. 


Wateren. 


Ureedte. 


Fv'bruarij 

(i.° 

.3) 

Ji'  y 

i?. 

.1 

r\''.wcmber 

17- 

ö 

ju'üj 

(iö. 

0) 

Novtmber 

Ció. 

^) 

Junij 

15- 

S 

vSt^ptembcT 

(19. 

3) 

J'-Jf^ij 

Ci>i. 

7; 

Mei 

+0. 

n 

.Sepïeiiibcr 

7. 

5 

luiij 

(+'2. 

») 

Aui^usfus 

—  I. 

5 

Febiuarij 

+  6. 

3 

Ma.irt 

+  3- 

i 

Mairt 

+5. 

5 

I  C.i;  e<che  Zee 

Zuidzee 

Japanfc'ie  Zee 

AUan'-ifcie  Zi-e 

Jipaiifcne  Zee 

Ailandfcie  Zee 

).!  pa  niche  Zee 

Zuidzee 

fjij  Matmny 
'Japanfch;!  Zee 

Noordelijke  Stille  Oceaan 

Ochotzkifche  Zee 

Ijij  Srateiiland 

Aan  Kaap  Horn 

Zuidzee 


ir/^ 

N. 

'■^3 

N. 

23 

N. 

•16 

N. 

27 

I\. 

30 

N. 

31 

N. 

3^^ 

N. 

4Ó 

N. 

47 

N. 

^2 

N. 

5  1 

N. 

5:^ 

Z. 

59 

Z. 

50 

Z. 

Temperatuur  der  Zee  op  de  Diepre  van  100  Vademen. 


r\!ei 

November 

lunij 

November 

juni} 

AUbfustus 

lulij 

Maart 

Maart 

Maart 


12^ 

(14. 

U4- 

(II. 

14. 

(14. 
—  I. 

—o. 
C-h5- 
*4-3. 

+  1. 


.  o 
o) 

^) 

7) 

3 

o) 

5 

4 

'■^) 

2) 

8 


Zuidzee 

Zuidzee 

Japanfche  Zee 

Ailandfchö  Zee 

Japa'Tche  Zee 

Atlaiidlche  Zee 

Ochotzkifche  Zee 

Noordelijke  Stille  Oceaan 

Zuidzee 

Zuidzee 

Aan  Kaap  Horn 


1° 

23 
23 

Cf) 

27 
30 
53 
52 
5Ö 
57 
59 


Z. 

N. 

N 

N. 

N. 

N. 

N. 

N. 

Z. 

Z. 

z. 


De  Proeven   van   IIeinhold  Forster,  geven  voor  ico  Vademen. 


September 

September 

October 

December 

December 

lunij 


C14".  0-) 

(15.    7) 

II-    5 
+0.    8 

-j-i.    o 

o.    o 


1° 

iN. 

24 

Z. 

35 

z. 

55 

z. 

55i 

z. 

64 

z. 

Temperatuur  der  Zee  op  de  Dit-pte  van  200  Vademvn. 


ivui 

Junij 
Junij 
Maart 


II. 

13. 

13- 

9' 

4 


6 
7 
5 
6 

7 


Zu.uzee 
Atlnndfche  Zee 
Atlandfche  Zee 
Zuidzee 
Zuidzee 


o" 
2Ö    N. 
30    N. 
33    N. 
56    Z. 


(•)  De  getallen,  welke  tusfchcn  haakjes  geplaatst  zijn,  zijn  niet  werkelijk  zoo 
waargenomen,  maar  uit  de  naasibijkomende  waarnemin£;en  afi;cleid. 


Tofil  Av.  2,  D. 


Temperatuur  vnn  het  Zeewater  aan  de  Oppervlakte. 
A  T  L  A  N  D  S  C  H  E    ZEE. 


Noordelijke  Drc 

edte. 

Z  ui- 

lelijke  Breedte. 

Tempi 

iratuur 

Waarnt- 
mer.  (*, 

Temperatuur 

Waarne- 
mer. 

Hrecdte. 

Maand. 

des 
Waters. 

der 
Luc'ir. 

Breedte. 

Maand. 

des 
Waters, 

der 
Luc'it 

i'' 

Maart 

22^.8 

24^.0 

Ps. 

1* 

Maart 

2^^- 3 

23"- 5 

Ps. 

Sept. 

19.  0 

F. 

Junij 

21.   0 

21.2 

B. 

o 

Maart 

22.  8 

24.  0 

Ps. 

6ept. 

19.    7 

20.   6 

Kg. 

Sept. 

ly.  7 

20.  2 

li. 

2 

April 

22.   0 

23.   2 

Ps. 

3 

Maart 

22.  3 

23-  5 

Ps. 

5 

April 

2r.    5 

22.   3 

Ps. 

V 

Aug. 

i«.  3 

21.  0 

Kg. 

Sept. 

18.    7 

19.   4 

B. 

4 

Maart 

22.  3 

23.  2 

Ps. 

April 

21.   5 

^2.    3 

Ps. 

T^ 

Mei 

21-   5 

Kg. 

9 

Sept. 

21.0 

20.   5 

Kg. 

4 

Sept. 

20.  1 

20.  4 

B. 

lü 

April 

21-    5 

22.    8 

B. 

5 

Maart 

2ï-    5 

22.  3 

Ps. 

12 

April 

21.   0 

21.   7 

Ps. 

8 

Maart 

20.  4 

21.  5 

Ps. 

13 

Mtii 

19.    5 

20.   0 

B. 

10 

Maart 

19.  7 

20.  4 

Ps. 

15 

April 

19.    6 

21.   5 

Ps. 

Adg. 

18.  2 

21.  0 

\\\ 

April 

19.    6 

20.  5 

P?.    1 

12 

Maart 

l!^   7 

i9-  7 

Ps. 

'-;o 

S  pt. 

17.    8 

18.   3 

B. 

II 

Maart 

18.  0 

19.  2 

Ps. 

ri  2, 

April 

20.    5 

.  21.    5 

Ps. 

iS 

Maart 

18.  ü 

18.  7 

Ps. 

-H 

/\pril 

20.    5 

21.    6 

Ps. 

21 

Maart 

17.  0 

18.  0 

Ps. 

^5 

April 

19.    6 

21.    5 

Ps. 

Aug. 

19.    2 

19.  7 

B. 

Sept. 

17.    0 

F. 

23 

Iiilij 

19.    4 

19.  6 

B. 

26 

Mei 

15.    7 

ï5.   7 

B. 

25 

Ji'"ij 

18.  5 

28 

April 

!<;.   6 

16.    8 

K?. 

26 

Maart 

16.  0 

17.  4 

Ps. 

Sept. 

18.   0 

1:5.    7 

]\s. 

Maart 

16.  7 

18.  0 

Ps. 

29 

April 

17.   0 

18.    0 

Ps. 

Jii'iii 

19.  5 

31 

Maart 

19.  4 

19.   6 

f;. 

28 

Junij 

19.  5 

33 

April 

16.   0 

17.   0 

Ps. 

3^ 

Maart 

15.  2 

34 

Octob. 

12.   0 

10.   0 

ü. 

Junli 

18.  5 

Ps. 

Octob. 

12.    5 

12.   5 

R. 

31 

jimii 

18.  5 

36 

April 

15.    2 

17.   0 

Ps. 

S-'i 

Manrt 

14-  3 

Octob. 

II.   2 

n-  7 

Kg. 

33 

Maart 

i;;.  4 

Ps. 

37 

April 

14.    3 

16.  0 

Ps, 

Y-^^ 

17-  3 

17.  6 

Kg. 

April 

13.    5 

14.  4 

Ps. 

AUiT. 

17.  8 

18.  7 

B. 

38 

April 

»i-    5 

13.  0 

Ps. 

34 

Octob. 

19.  0 

40 

Febr. 

17.   0 

15.  0 

37 

Maart 

II.  0 

44 

Febr. 

12.    7 

14.  0 

3« 

Jiilii 

19.  7 

48 

Ftbr. 

10.    3 

11.  0 

39 

Junij 

15.  7 

\(>.  5 

52 

Febr. 

7.    5 

9.    6 

Auii;. 

16.  0 

16.  4 

B. 

5« 

Febr. 

3.   3 

2.    5 

1      ^3 

Febr. 

9.  0 

Ps. 

59 

Maart 

3.   7 

5.   0 

1      '^^ 

ïulij 

17.  6 

18.  9 

B. 

• 

Junij 

8.  4 

10.  4 

1. 

55 

.(«lij 
Aug. 

10.  0 
13-  5 

10.  2 
14.   5 

B. 

59 

Aug. 

"•  3 

i:..  3 

B. 

öo 

Juni] 
S.  pr. 

8.  0 
II.  0 

8.   0 
•2.  5 

I. 
I. 

' 

61 

Julij 

8.  5 

9.  2 

74 

J»l'j 

I.  8 

I. 

75 

St'pr. 

10.  2 

'5    5 

I. 

81 

J"'i| 

3.  6 

^.   4 

ï. 

AUT 

I     8 

0     0 

T. 

(*)B. 

beteektnt 

liAYLY;     F. 

Forsilr; 

Kg.   KlNGi 

Ps.  PüUlR 

INS.    (Zie  J 

Vi£Ut«öW*  JC 

uro«i,  Juni 

i  /«04.; 

I.  Ikwing. 


'i-^i   r\ 


-1'fifit'' 


Tc'fJ  A'v.  2.  D. 


nsn  de  Oppj 

ïrvlakte. 

E    Z  E  E. 

Zui 

lelijke  Breedte. 

Temperatuur 

Waarne- 

!te.   Maand. 

des 

der 

Waters, 

Lnc'it 

mer. 

> 

Maart 

2i<?.3 

23"- 5 

Ps. 

Juni] 

21.    o 

21.2 

B. 

i^ept. 

19.    7 

20.   6 

k^^- 

April 

22.    0 

23.    2 

Ps. 

April 

21.    5 

22.    3 

Ps. 

Sepr. 

18.    7 

19.   4 

B. 

April 

21.    5 

22.    3 

Ps. 

Sept. 

21.    0 

20.   5 

Kg. 

April 

21.    5 

22.   8 

B. 

April 

21.   0 

21.   7 

Ps. 

Mei 

19-    5 

20.   0 

B. 

April 

uj.    6 

21.   5 

Ps. 

April 

\(j.    6 

20.   5 

Ps.     i 

S  pt. 

17.    8 

18.   3 

B. 

April 

20.    5 

21-    5 

Ps. 

/\pril 

20.    5 

'  21.    6 

Ps. 

April 

19.    6 

•^i'   5 

Ps. 

Sept. 

17.    0 

1'. 

Mei 

15.    7 

15-   7 

B. 

April 

!«;.    6 

16.    8 

Kg. 

Sept. 

18.   0 

i;j.  7 

Ps. 

April 

17.   0 

iS.    0 

Ps. 

Maart 

19.   4 

19.    6 

n. 

April 

16.    0 

17.    0 

:»s. 

Octob. 

12.    0 

10.   0 

D. 

Octob. 

12.    5 

12-    5 

B. 

April 

15-    a 

17.   0 

Ps. 

Octob. 

II.    2 

^3-   7 

Kg. 

April 

14-    3 

16.  0 

PS; 

April 

13.    5 

14.   4 

Ps. 

April 

«I.    5 

13.   0 

Ps. 

FKu. 

17.   0 

15.   0 

Febr. 

12.    7 

14.   0 

I^^j 


7"-*/^-/  Xo.  a.  c. 


I 
II 
20 

21 

2i 

^7 
31 

31 

32 

33 

35 


[Decemll 

Jan  ua  rij 

Maart  'j 

Maart 

ijunij 

Junij 

Novem 

Novera 

l'ebr. 

Sept. 

Sept. 

Febr. 

Octob. 


G4 


\ 


4l 

4 


■'I 


M 


i'!  f-'^l 


Hl 


1 1. 


U 


tt   i 


'■I  ' 
1' 


||/| 


Tafel  No.  a.  C. 


ZUIDZEE. 


Noordelijke  Helft. 

Zuidelijke  Helft. 

Breedte. 

Maand. 

Ttmperaiiiur 

VVaarne- 

til  At* 

Breedte. 

Maand. 

Temperatuur 

Waarne- 
mer. 

(les 

der 

des 

der 

Waters. 

Lucht. 

mer. 

VVaters. 

Lucht. 

1^ 

Decemb. 

20". 0 

ly^.i 

ii. 

i« 

Mei 

22^.3 

as^o 

II 

januari) 

10.  0 

21.    0 

Kg. 

Mei 

23.  5 

23.  5 

20 

Maart 

20.  0 

'IC.    7 

li. 

4 

Mei 

23.  0 

23.  2 

21 

Maart 

18.  7 

18.  9 

B. 

8 

Mei 

23.  0 

23.  5 

21 

Junij 

22.  0 

22.  5 

19 

April 

21.  2 

22.   6 

B. 

23 

Jiinij 

16.  7 

17.  0 

21 

Junij 

19.  5 

21.  6 

R. 

Novemb. 

it;.  7 

16.  5 

23 

IvJaart 

20.  5 

21.  3 

SS- 

"-7 

Novemb. 

20.  5 

19.  0 

Julij 

17.  5 

16.  4 

B. 

31 

l'ebr. 

17.  6 

18.  5 

Kg. 

25 

vSept. 

18.  0 

F. 

Sept. 

21.  b 

21.  0 

Aug. 

16.  8 

15.  ö 

13. 

3ï 

Scpt. 

22.  3 

21.  7 

31 

April 

17.  0 

i«.  5 

3^ 

Febr. 

14.  3 

13.  3 

B. 

32 

April 

16.  5 

16.  5 

Octob. 

lo.  3 

16.  0 

35 

April 

1?..  5 

14.  7 

33 

Julij 

17.  0 

17.  0 

39 

Maart 

13.  8 

15-  7 

B. 

25 

Novemb. 

Ji.  8 

12.  2 

B. 

April 

12.  5 

13.  5 

3« 

Febr. 

y.  8 

li.  5 

15. 

43 

Jan. 

II.  4 

11.  6 

B. 

39 

Novemb. 

20.  0 

19.  6 

ü. 

Maart 

12.  7 

13.  0 

B. 

/\o 

Octüb. 

14.  5 

10.  0 

44 

Febr. 

IX.   4 

11.  7 

r>. 

42 

Octob. 

n.  0 

9-  5 

B. 

55 

DeCemb. 

—0.  7 

F. 

43 

Iiinij 

11.  5 

11.  4 

R. 

Decemb. 

+  0-5 

F. 

44 

Febr. 

12.  5 

11.  7 

r». 

56 

Maart 

5-  7 

7.  0 

45 

Febr. 

7.  9 

8.  7 

B. 

57 

Maart 

5.  2 

6,  0 

Maart 

7.    2 

S.  0 

B. 

64 

Jan. 

2.  3 

F. 

Maart 

7.  5 

Kg. 

Octob. 

7.  3 

6.  8 

B. 

4^ 

Octob. 

6.  5 

6.  0 

4« 

Sept. 

lö.  5 

16.  0 

50 

April 

7.  5 

7.  ü 

B. 

1 

April 

5.  3 

5.  7 

B. 

1 

Octob. 

5.  2 

6.  0 

51 

.U'iy 

7.  0 

lo.  0 

5i 

Jnlij 

5.  5 

8.  5 

;                  "  , 

t 

53 

Aug. 
Aug. 

7.  4 
^    3 

«.  0 
6.  5 

\       ■ 

.    .-^ . 

55 

Au^'. 

7.  o 

b'.  0 

B. 

t 

58 

.iu\il 
Julij 
Sept. 

7.  4 
6.  3 
6.  ü 

7.  5 
ö.  7 
5.  5 

Kg. 

B. 

B. 

• 

59 

lulij 
fuUi 

4-   5 

10.  0 

7.  5 
II.  0 

Kg. 
B. 

60 

Mei 
Mei 
Mei 

3.  5 
6.  7 

4.  0 

6.  7 
}>'.  0 

4-  5 

Kg. 

B. 

B. 

61 

Mei 

4.  0 

5.  0 

B. 

65 

Aiig. 
Sept. 

9-  7 
6.  5 

8.  3 
6.  0 

B. 

70 

Julij 

I.  0 

I.  I 

B. 

Aug. 

4.  0 

I.  7 

B. 

rSi^ 


Tafel  No.  1,  D. 


INDISCHE        ZEE. 


iNcordtiijKe  UrLtdi..-, 

Zuidelijke  Breedte. 

lempcratiiiir 

Waarne- 
mer. 

Te  npciatuiir 

VVaarne- 
rner. 

Breedte. 

Maapf?. 

des 

dtr 

iJreedte. 

Maand. 

des 

der 

Waters. 

Lucht. 

Waters. 

Luc'it. 

1^ 

Mei 

22".0 

^3"-4 

Ps. 

i« 

Febr. 

20".  7 

zi^^.y 

B. 

3 

Mei 

22.    4 

24.  0 

Ps. 

2 

Mei 

21-    5 

3.1,  0 

Ps. 

5 

Mei 

22.    4 

^3.  4 

Ps. 

4 

Mei 

21.  5 

21-   5 

Ps. 

iS 

jurtij 

22.    4 

24.  0 

Ps. 

13 

Mei 

20.  5 

21.  5 

Ps. 

«y 

Junij 

^3-  4 

^3.    ö 

Ps. 

18 

Maart 

co.    2 

20.  a 

B. 

25 

Mei 

17.    0 

17-  7 

Ps. 

27 

Maart 

19.  6 

19.  4 

B. 

28 

Mei 

16.  0 

16.  o 

Ps. 

33 

Mei 

19.  4 

'9    5 

B. 

1' 

36 

Mei 

Mei 

15-   3 

'5.  3 

'4-  3 
13-  5 

Ps. 
Ps. 

37 

Mei 

II.  5 

13.  5 

Ps. 

48 

jan. 

6.  4 

6.  4 

P.s 

49 

Deceinb. 

5.  4 

3-  7 

B. 

c 

HTNESCHE,    JAPAN 

SC'HE 

EN    OCHOTZKISCHE    ZEE. 

r 

Noordelijke  Helft. 

• 

■ 

Zuidelijke  Helft. 

1         ó»» 

Febr. 

20". 0 

20<'.5 

49'' 

Mei 

5".o 

50.0 

10 

Ftbr. 

20.    0 

19-  7 

1      53 

Aug. 

10.  '1 

9.  0 

19 

Febr. 

18.    2 

19.  0 

7'  4 

7.  8 

22 

Nov. 

18.    2 

ly.  8 

B. 

6.  3 

7.  0 

i     40 

Mei 

8.  6 

ö.  5 

54 

Aug. 

3.  0 

5-  0 

43 

Mei 

7.  5 

10.  0 

10.  5 

10.  0 

46 

Mei 

4.  0 

4.  0 

II.  0 

II.  0 

1-  3 

3-  0 

10.  0 

10.  5 

2.  6 

7.  0 

10.  3 

JO.    0 

\ 


•v\T..-    ^/-f —«.■,•>••-  •    -..X   CT'?--.  ir  i»ri» 


. "  .  ■-,  I     II  'J..i 


Tüfel  Xo.  1.  D. 


ZEE. 


i 


fv. 


'}< 

|<|l! 

^iij 


Zuideliike  Breed  re. 


Bre 


te. 


Te  ppciatunr 


Maand,  i      des     [      der 
j  Waters.    Luc  it. 


Waarne- 
mer. 


Fcbr. 

Mei 

iVlei 

Mfci 

Maart 

Mei 

Maart 

Mei 

Mei 

Mei 

Mei 

Mei 

jan. 

Decemb. 


20" 
21. 

21. 
20. 
CO. 

17- 
19. 
16. 
19. 

15 
»5» 
1 1. 
6. 

5. 


■7 
5 
5 

5 

2 

o 
6 
o 

4 
3 
3 
5 
4 
4 


22. 
21. 
21. 

20. 

17- 
n>. 
16. 
19 

14. 

IS- 
6 
3- 


,7 
o 

5 

5 
2 

7 

4 
o 

5 
3 

5 
5 
4 
7 


B. 

Ps. 

Ps. 

P.S. 

B. 

Ps. 

B. 

Ps. 

B. 

Ps. 

Ps. 

Ps. 

P.s 

li. 


OCMOTZKISCHE    ZEE. 

Zuidelijke  Helft. 

> 

Mei 

5".o 

50.0 

Au^. 

10.  1 

7-  4 
6.  3 

9.  0 

7.  « 
7.  0 

Aug. 

3.  0 

5-  0 

10.  5 

10.  0 

II.  0 

II.  0 

10.  0 

10.    3 

10.  3 

10.    0 

REIS  OM  DE  WERELD. 


.:.?3 


Dikwijls  word  ook  de  proef  verijdeld  door  ecne 
kkine  koelte,  op  het  oogcnblik,  als  wij  met  onze 
weinige  toerustingen  gereed  waren.  Niettemin 
.'jelukte  liet  ons  enkelde  malen  ecne  reeks  van  pij- 
üngen  te  doen,  welke  ori.=;  van  de  trapsgewijze 
afneming  der  warmte  bij  toenemende  diepte  over- 
tuigden, en  tegelijk  deden  zi-^n,  dat  'er  op  groote 
diepte  een  bcftendige  temperatuur  plaats  heeft. 

De  waarnemingen  zelve  zijn  de  volgende.  (*) 
{ZicTcfel  No,\.^ 

Daar  de  verwisfcling  der  Jaargetijden,  en  de 
toevallige  veranderingen  van  Temperatuur  op  groo- 
it'  diep'ien  maar  weinig  invloed  hebben,  zoo  laat 
;:ich  uit  deze  waarnemingen  de  volgende  Tafel 
opmaken,  welke  eenigermate  het  verfcbil  van 
Warmte  des  Oceaans ,  in  de  onderfchcidenc  Kli- 
maten, zal  aantoonen.     (^Zic  Tafel  No.  2.) 

Met  fchijnt  der  moeite  waardig ,  bij  deze  vvaar- 
iieiiiingen  aangaande  een  zoo  bela'^'grijk  onder- 
werp, nog  datgene  te  voegen,  wat  andere  zeelio»- 
den  hieromtrent  verrigt  hebben.  Tot  op  de  werk- 
zaamheden van  Piiips,  IiiwiNG,  Raily  en  R. 
ForsTER  bellonden  'er  niet,  dan  bloote  afzon- 
derlijke proeven ,  en  tegen  elkander  ftrijdende  on- 
dervindingen van  eenige  weinige  Natuuronderzoe- 
kers, aan  welke,  behalve  ecne  behoorlijke  verkl  1- 
mg  omtrent  de  inrigting  der  proeven,  tegelijk  do 
noodige  geloofwaardigheid  ontbreekt. 

De 

(*)  Alle  de  waarnemingen  zijn  in  graden  van  den  Kwik- 
thermometer, uit  Öo  verdeelingen  bertaande,  uitgedrukt! 
de  vadem  houdt  6  Engelfche  voeten. 

G4 


1 1   ) 


i  I 


til 


't-  'il 


!  I 


t^9^mm 


i' 


I     I 


|ï-i 


Mm 


104 


REIS  OM  DE  WERELD. 


De  waarnemingen  van  Piiips  zijn  gedaan  met 
ecnen  Thermometer  van  Cavkndiscii,  waarvan 
de  belchrijving  te  vinden  is  in  iict  soltc  deel  van 
^Q.  Vhilofüph.  Transaci,  Cavünbisch  zelfheeft 
die  naderhand,  in  aanmerking  nemende  de  onge- 
lijke uitzetting  en  zamenpersbaarheid  van  d^ii 
wijngeest,  gecorrigeerd.  Pnii»s  echter  is  van 
oordeel,  dat  dit  op  zijn  hoogst  eene  verandering 
kan  maken  van  twee  graden,  terwijl,  bij  eciii: 
vergelijking  van  den  Thermometer  van  Cavex- 
iDiscii  met  dien  van  Fahrfnukit,  het  oiulcr- 
jcheid  tot  op  5  graden  is  waargenomen. 

In  de  proeven  van  Dr.  Irwing  we^  '  h.  vatcr 
uit  de  diepte  opgehaald ,  door  middel  van  eciie 
flcsch ,  welke  met  een'  Hechten  geleider  voor  de 
warmtclloromwoeld  was ,  en  dooreene  kegelvormi- 
ge Hop  van  binnen  geiloten  werd;  in  welke  llcsch 
men  vervolgens  eenen  thermometer  plaaille.  De 
gegronde  vrees ,  oi"  zoodanig>j  toellel  zich  wel  ter 
regter  tijd  opcne,  en  daarna  goed  toelhiite;  het 
vermoeden,  dat  de  omgewoelde  zeirilandighcdeii 
de  warmte  van  den  dampkring  in  zich  bcliomlen, 
gelijk  ook  de  Ihelle  mcdedeeling  der  temperatuur 
van  den  dampkring,  bij  het  openen  der  llesciu. 
geven  aan  deze  proefnemingen  geene  bijzonder" 
geloufwaardiglicid.  Zij  dienen,  op  zijn  hoo_ij;.st 
^>;enomen,  om  het  groot  vcrfchil  in  de  uitkonillcn 
van  <S(i  waarnemingen  met  beide  werktuigen  te 
verontfchuidigcn  ,  volgens  welke  de  Thernionicter 
van  Cavkndiscii,  op  de  Breedfe  van  67''  en  op 
cene  die])te  van  780  vademen,  —  2^.7  tnupcra- 
liuir  zoude  gehad  hebben  j    terwijl  de  llcsch  v' 


m 


Ux^ 


ÏRWIN 

vademc 
jlcmt  ( 
welk  ec 
verbete 
in  de  ( 
met  de 
het  eiü'e 
iictwelk 
ge  (leid 
gcene    1 
proeven 
zijn  vri 
meeste 
ilaarom 
Uit  i 
zonder 
toeneme 
plaatfen 
w'armte 
pervlakt 
Vulkanil 
It'^ten ; 
ivi  st  vai 
'o  -100 
■\  'i'd:, 
ken.    1) 
bij  de  A' 
üf  in  de 
alwaar  w 
te, bij  Ik 
omtrent 


r  ■■ 


REIS  OM  DE  WERELD. 


105 


9*- 


ÏRWING  op  750  lirccdtc,  bij  cciic  diepte  van  683 
vademen,  nog  +  3^\  6  aantoonde.       Bovendien 
jlciiit  deze  opgegcvene  koude  van  —  i".?,  liet- 
wcllc  een,  volgens  theorctiiche  vooronderllellingen, 
verbeterd  getal  is ,  noch  met  onze  waarnemingen 
in  de  Ochotzkilche  Zee  van  —  i^.ó,  nocii  ook 
met  de  proeven  van  Irwing  en  Nairne  ,  omtrent 
het  eigenlijk  vriespunt  van  het  Zeewater,  overeen, 
hetwelk  door  beiden  op   —  i**.  8  R.  of  28**  F. 
gcftcld  wordt.      De  opgaven  van  Baily  hebben 
t;.i;iie    meerdere   waarfchijnüjkheid.       Schoon    de 
proeven  van  Forster  evenmin  van  onzekerheid 
zijn  vrijteplciten ,   zoo  Ichijnen  deze   echter  het 
meeste  geloof  te  verdienen,   en  dezelve  worden 
daarom  in  de  bovengemelde  tafel  mede  aangehaald. 
Uit  de  voormelde  tafelen  blijkt  vooreerst,   de 
zonder  uUzuiukring   afnemende  tcmperalnur  bij 
utenemende  diepte.     Het  lijdt  geen'  twijfel,  dat 'er 
phiatfen  in  de  zee  gevonden  worden,   alwaar  de 
warmte  in  de  diepte  grooter  is,  dan  aan  de  op- 
pervlakte.    Zoo  kunnen  hcete  bronnen,  of  andere 
Viilkanifche  oorzaken  het  water  aanmerkelijk  ver- 
!i"^tcn  ;  als ,  bij  voorb. ,  in  den  Gollïïroom  aan  de 
ij  "X  van  Amerika^  alwaar  een  uit  de  diepte  van 
;ü  -100  vademen  opgehaald  lood-gewigt  zoo  heet 
•\  ivd;,  dat  men  het  met  de  hand  niet  kan  aanra- 
ken.   Dergelijke  plaatfen  hadden  wij  welligt  ook 
bij  de  Kitrilijche  Eilanden,  in  de  Diemeu-jlraat ^ 
of  in  de  Ailiiudfchc  Oceaan  kunnen  aantrellen, 
alwaar  wij  op  2''  43'  Z.  lireedte  ci  20**  35'  \V.  Leng- 
te,bij  helder  weder  aan  eenen  zuiveren  iiorizont, 
oaitrent  iwee  duitfche  mijlen  ver,  ecne  bij  afvvis- 

G^  5  Ie- 


l't; 


'■.  ï 


',  I 


,  1 


'< :! 


1  '  I 


ICÜ 


REIS  OM  DE  WEPvELD. 


i'cliug  opkomenik'  on  vordvvijncndc  wolk  van  rooi. 
op  de  oppervlakte  der  zee  ontdekten;  welke  noci, 
de  rook  vaii  buskruid  noch  die  van  een  brandciu: 
i'chip  zijn  konde,  dewijl  'er  gecne  uitb:irlHng  ver- 
nomen werd ,  en  het  gchecle  verrchijnfel  niet  lan- 
ger dan  een  kwartier  unrs  aanhield;  maar  wellip; 
haar  aanzijn  verlcliuldigd  was  aan  cenc  Vulkani- 
fche  opborreling,  welke  waarfcliijnlijk  in  die  ftrc- 
ken  van  de  zee  plaats  had  (*),     Desgelijks  kuii- 

IK  il 

.  (*)  Het  volgende  belangrij!:  berigt ,  ons  dior  Dr.L.AN';;. 
DORVV  medegedeeld,  zal  hier  niet  ten  onrcgte  eene  plruiü 
verdienen.  Op  54^  N.  Breedte  en  192"  O.  Lengte  vrn 
Grceuwid!,  6\  Duitfehe  mijlen  ton  Westen  der  Noo;del;-k;' 
fpits  vnn  Uiialaschka,  en  ten  Noorden  van  het  Noordoo- 
telijk  >;edeelte  van  het  eiland  Umnak^  ligt  eene  rots,  op 
welke  de  bewoners  van  de  Aleiuifehe  eilnnden  van  de 
vrocglle  tijden  h-r  veel  jagt  maakten  op  Zeeleeuwen  en 
^eel'.unJcn.  In  het  janr  1795  ontdekte  men  eene  amibou- 
dcnde  nevel  in  de  nnbijheid  dezer  rots,  welke  zelfs  bij!:; 
lielderüe  weder  zigtbanr  bleef,  en  die  men  dus  voor  v\!:. 
hield  Een  inwoner  van  Uuahi%chka^  welke  in  het  eirii 
diiar  henen  voer,  kwr.m  terug  met  het  berigt,  dnt  de  z.o 
daar  ter  pKTiUfe  kookte,  Ondcrtu'^^fchen  werd  deze  roeiw 
zonder  groote  vernndering  wnnrgenomcn,  tot  eindelijk  i:i 
het  jnar  iJ!oo,  bij  ecncn  helderen  hemel,  tot  verbazing  dor 
EÜnnders,  een  klein,  tot  hiertoe  onbekend ,  eiland  in  de  iv- 
bij'.ieid  dier  rots  ontdekt  werd.  —  (>p  hetzelve  wns  ccr.o 
kleine  bcrgfpits,  welke  onophoudelijk  vlam  en  rook  uic- 
braakte.  Alleen  in  het  jaar  1802,  tijdens  eener  zware  aard- 
beving op  UnaliwMa^  brandde  deze  berg  niet,  maar  de 
Vulkaan  op  Unahnchka  des  te  fterker.  Eenige  Eilander.^ 
welke  teu  laatlle  in  April  i3o6  het  nieuwe  eiland  bezoch- 
ten, 


Dr.L.^^'.;• 
ene  p:nr.',j 
.engte  vrn 
^oo"del;'b 
Noordoo- 
!  rots,  op 
Ml  van  de 
eeuwen  en 
ne  nnr.bou- 
elfs  bij  het 
voor  rooi; 
tl  het  eind 
dnt  de  7..^ 
ilezvj  rojiv 
iiiJelij'K  i:i 
■mziiig  dor 
in  de  n-.- 
\vns  eciie 
ruüli  uit- 
,wo.re  aard- 
1,  mnnr  de 
lEilander-s 
ld  bezoch- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


?07. 


nen  ook  drijvende  ijsklompcii  de  warmte  des  zee- 
waters aan  de  oppervlakte  aanmerkelijk  doen  ver- 
minderen. Doch  dit  alles  zijn  bloote  uitzonde- 
ringen, waarvan  de  oorzaak  meestal  gemakkelijk 
is  optcmaken.  —  Volgens  de  verzekering  van 
e^Miige  Natuurkundigen,  zoude  de  warmte  van  het 
zeewater  ook  door  ondiepten ,  en  door  de  nabij- 
heid van  land  merkelijk  verminderd  worden ,  om 
hetwelk  te  beproeven  men  dan  ook  het  gebruik 
vm  den  Thermometer  heelt  voorgcflagen.     Daar 

de 

ten,   ijaven  het  volgende  berigr.     Zij  hndden  het  eiland 
omtrent  in  6  uren  ouigerocid,   /oodat  de  omtrek  vsn  hct- 
/.d\'Q  ongeveer  op  4  Duitfche  mijlen  kan  gefchat  worden. 
Om  den  berg  te  bekliniinen,   bij  aldicn  zulks  wcjjens  zijn 
ilijl  overhangen  niet   onitiogelijk   ware,   zoude   men,   naur 
hunne  mening,  wel  6  uren  noodig  hebben.      Zij  landden 
v.a  den  vlakken  Zuidelijken  oever,  dewijl  aan  ikn  ücWcn 
NoordkaHt  eene  weeke  rtofte  van  den  top  iks  bian.iendeii 
Vuli^aans   naar  beneden   in  zee  vloeide,  en  de  grond  daar 
li  heet  werd.      Niet  zonder  groote  moeite  gcrL.akten  zij 
ciadeüjk   tot  bijna  op   de  helft  der  hoogte  van  de  piek. 
ilior  Wi';  de  grond  merkelijk  warmer,  en  uit  verieh.idene 
openingen  der  bergen  kwam  rook  en  hitte  te  vooilchijn. 
Tot  hunne  groote  verwondering,  en  waarvan  de  herinnering 
hun  nog  veel  genoegen  verfehafce,  vonden  zij  een  (hik  zee- 
ieoawenvleesch ,    hetwelk  zij,   bij  het   nemen    van   eenige 
rust,  in  een  dezer  gaten   opgehangen  hadden,  zeer  goed 
gebraden.  —  Gebrek  aan  water,  hetwelk  zij  gehoopt  had- 
den op  het  eiland  te  zullen  vinden,  noopte  hen  weidra  tot 
de  t'.ruireize.      Behalve  ecnigc   (lukken  gedegen   zwavel, 
br'.gion  i\]  niets  van  daar  mede.     De  (leencn,  zeiden  zij, 
waren  gelijk  aan  die  op  Unalmchka,, 


i  <. 


1  . 


'.\.\ 


f  '      * 
i»      I: 


u^i'^ 


l! 


f: 


:,;,li 


ïk 


wpnïpr 


mmmmmmmi^ 


f 'T 


I 


i 


io8 


REIS  OM  DE  WERELD. 


tie  aarde  nog  flccliter  ïreleidcr  is  van  de  warmte, 
dan  het  water ,  gect't  zulks  aanleiding  tot  dit  ver- 
moe icn ;  hetwelk  door  meer  andere  waarnemingen 
Ijliijnt  bevestigd  te  worden.     Een  verlchil  even- 
wel van  2  tot  3  graden  vanREAUMUR  is  te  gering 
dan  dat  dit  niet  door  andere  toevallige  omftandig- 
heden,  als  koude,  winden,  llroomen,  en  derge- 
liike,  zoude  kunnen  veroorzaakt  worden.     Ook 
zijn  de  waarnemingen  tot  hiertoe  meerendeels  ge- 
nomen bij  groote  landen ,  wier  nadering  zelfs  de 
onkundi;]j(l:e  Zccman  uit  andere  leekenen  kent ,  cii 
'bezwaarlijk  zoude  de  aanwezigheid  van  eene  af- 
gezonderde klip  of  bank,  welke  bij  de  tegenwoor- 
dige Schccpvaartkunde  nog  de  cenige   onbekende 
gevaren  zijn,  op  eenen  gcnoegzamen  aflland  door  den 
thermometer  worden  waargenomen.       Het  zoude 
daarom  even  verkeerd  gehandeld  zijn ,  zich  doorccne 
zoo  onzekere  waarneming  ten  ontijde  te  laten  ge- 
rust (lellen ,  als  door  eene  ongegronde  waarfchii- 
wing  van  den  kostelijken  tijd  te  laten  beroovcn, 
welke  men  ter  vermiviing  van  de  vermeende  klip 
of  bank  zoude  moeten  hefteden. 

De  algeniceiic  regel  der  ondervinding,  dat  de 
warmte  van  het  zeewater  aan  de  oppervlakte  het 
grootilc ,  en  met  de  temperatuur  der  lucht  omtrent 
gelijk  is,  geeft  natuurlijk  aanleiding  tot  de  voor- 
onderdelling,  dat  de  zee  deze  warmte  van  de 
lucht  en  van  de  zor.ncftralen  ontvangt.  De  weinige 
gefcliiktheid  des  waters  tot  het  voortleiden  der 
warmte,  waardoor  deszelfs  temperatuur  veel  lang- 
zamer dan  die  der  lucht  verandert,  is  oorzaak, 
dat  het  Ibmtijds  warmer  of  kouder  is,  dan  de  om- 

rin- 


(. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


509 


ringende  lucht.  Dit  is  inzonderheid  het  geval 
bij  buitengewone  vrrnnderingcn  in  den  dampkring, 
b.  V.  bij  (lorm,  als  wanneer  tevens  de  ftreek  van 
den  wind  eenen  aanmerkelijken  invloed  heeft.  Van 
hier  die  tegen  elkander  inloopendc  ondervindingen 
van  Hellant  en  IrwIiNg  ,  van  welken  de  een 
de  zee  na  den  (lorm  kouder,  de  ander  warmer 
dan  de  lucht  zou  gevonden  hebben ;  doch  zonder 
dat  zij  de  warmte  van  beiden  vóór  den  ftorm  on- 
derzocht hadden. 

Wat  aangaat  de  wet ,  volgens  welke  de  warmte 
iii  de  diepte  afneemt ,  zijn ,  helaas !  de  waarne- 
mingen tot  hiertoe  nog  te  onvolledig ,  om  deswege 
iets  bepaalds  ..e  kannen  zeggen.  In  het  algemeen 
blijkt  uit  de  weinige  bellisfendc  proeven,  dat  de 
temperatuur  in  het  eerst  onmerkbaar,  daarna 
fchielijker,  en  bij  eene  grootere  diepte  weder  lang- 
zamer afneemt,  en  ten  laatlle  in  eenen  beftendi- 
cen  warmteffraad  overgaat. 

De  diepte,  waarbij  de  temperatuur  gecne  veran- 
dering meer  fchijnt  te  ondergaan,  begint 

inde  Zuidzee  bg  sc^N.Br.  op  i:oV;id,;  Temp. 

i3"3R.ManndJunij. 
i'.idcjapanfchezee  bij  17  .  .  .  .  ico  v.  14.  3  ...  .  Mov. 
indeAtlandlchezee  bij  30  ....  iio  v.  1?,  5  .  .  .  .  Jiinij. 
i!ideOchotzkifchezecbiJ53     ....     25  v.       i.    5  .  .  .  .    Atijj. 

Het  is  waarfchijnlijk ,  dat  de  in  deOcliotzkifche 
Zee  waargenomcne  temperatuur  van —  i.  5  wel  de 
grenspaal  van  de  koude  des  zeewaters  wezen  zal , 
en  dat  in  de  warmere  Zeeën,  op  nog  grootere 
diepten,  cene  geringere  warmtemaat  plaats  heeft, 
dan  die ,  welke  door  on:  's  waargenomen ,  offchooii 

b.T. 


i 


r^i 


I' 


(■.•  •   !-feff 


ni 


'\\-\ 

'  I '  1 


11 


i 


1 1 

II 


I 


,13» 

II 


'  ¥'::  '. 


tio 


REIS  OM  DE  WERELD. 


b.  V.  bij  liet  onderzoek  v.in  17  Jiiiiij  ioo6dc  tcir:  = 
pcratuur  van  13^5,  van  de  140  tot  de  200  va- 
demen zich  ücHik  oebleven  is. 

De  plaats ,  alwaar  de  warmte  fpoedigcr  begin»- 
aftenemen ,  lii^t 

in  do  Zuidzee  op  23*'  N.  Rr.  onitr.  op  es  Vad.  Maand  Juni'. 

inde  AtlandfciK- zcc      op 27     co Junii. 

indcOchotzkirtli;;/A'cop53     15 Aug, 

-  De  diepten  zullen  nagenoep;  de  grenzen  aan- 
wijzen, waar  de  niededecling  der,  toevallige  warm- 
te van  boven  ophondt.  De  temperatuur,  welk: 
flaar  een  begin  neemt,  hangt  ook  nog  af  van  hc: 
jaargetijde ,  terwijl  integendeel  de  dieper  aanvan- 
gende bellendige  temperatuur  veel  meer  door  liet 
verfchil  van  klimaat  bepaald  wordt. 

De  waarneming  cener  met  de  diepte  fteeds  te:- 
nemende  koude  der  zee,  heeft  eenige  Natuurkun- 
digen op  de  gedachten  gebragt,  dat  de  bodem  ücr 
zee  in  zeer  groote  diepten  een  volledige  ijsUonip 
ziin  zoude.  Deze  zaak  kan  alleen  door  dadelijke 
ondervindingen  en  onderzoekingen  in  den  aroütcn 
Oceaan  (niet  in  de  nabijheid  der  oevers  en  op  ge- 
ringe diepten)  tot  zekerheid  gebragt  wonlcn. 
Schoon  dit  denkbeeld eenigzins  fchrikvervvekkende 
is,  zoo  bewijst  toch  de  bellend ig  diep  bcvrozcnc 
aarde  in  het  noorden  van  yJzi'è  en  /Imcrika^  en 
het  onvergankelijk  ijs  der  Alpen  en  Cordillerc.s, 
dat  de  inwendiue  foortelijke  warmte  van  den  anrd- 
kloot  bezwaarlijk  toereikende  is ,  om  water  iii  den 
vloeibaren  flaat  te  houden;  maar  dat  de  tcmperr.- 
tuur  op  de  oppervlakte  haar  beftaan  blontelijk  ann 
de  werking  der  zonncftralen  op  den  dampkring,  en 


REIS  OM  DE  WERELD. 


m 


in  nllo  c;evalleu  aan  de  Chcmüche  affcheidiniTcn  der 
Vulkanen  vcrfchuldigd  is.  Evenwel ,  wanneer  het 
ook  met  de  Icere  der  eindoogmerkcn  (Jfe/coloi^ic") 
ware  overecntebrengen ,  dat  een  ijsklomp  tot  de 
woonplaats  van  levendige  icheplelen  bellemd  was, 
zoo  ftrijdt  de  groote  aanwezigheid  van  Zout  ia 
het  zeewater  met  het  denkbeeld  van  eenen  ijshe- 
dem.  Dewijl  het  bevriezen  van  water  oninügcllik 
zoo  lanff  hetzelve  met   vreemde  (lollen   ver- 


is. 


!r.cn<Td  is ,  zoo  zoude  het  zoete  water  zich  eerst 
Viin  de  zoutoplosfing  moeten  afzonderen;  maar 
i:ct  zoude  dan  ook  op  hetzelfde  oogcnblik,  eer 
alt  het  tot  ijs  overging,  wegens  zijne  mindere 
(bortelijke  zwaarte,  naar  boven  rijzen,  waar  het 
water  warnier  is;  v/aarom  dus  in  de  diepic  nooit 
'h  kan  gevormd  worden.  Welligt  zoude  ook  de 
:rüote  drukking  van  het  water  op  zoodanige  diep- 
ten de  wording  van  liet  ijs  beletten :  daar  liet  toch 
bekend  is,  dat  de  bevriezing  altijd  met  ecnc  aan- 
T.crkelijke  uitzetting  gepaard  gaat ,  en  door  werk- 
tuigelijke  zamendrukking  (b.  v.  door  water  iii 
'ponibcn  en  dergelijke  te  be(hiiten) ,  ook  zelfs  bij 
eoncn  aanzienlijken  graad  van  koude,  kan  verhin- 
dcnl  worden. 

Men  mag  zich  derhalve  (>p  zijn  hoogst  veroor- 
■coven,  aantenemen,  dat  de  diepe  bodem  der  zee 
met  ccnc  zeer  zamengedrongene  zoutoplosfing ,  of 
[Monte  zoutmenging,  maar  in  geene  deele  met  ijs 
'L'dckt  i^. 

Voor  het  overige  ware  het  te  wciiiVlien,  dat  '^•:- 

j '"'0  'Cii  zich  in  liet  toekomende  mogten  verledigen,  om 

■'1  *nderfcl;eidene  jaargetijden  ,  en  op  verfchillende 

Breed- 


\\  4ï^ 


!.     '-: 


( 1   I 

^  i  i 


tl    4 


•   »    1 


1 ' 


■lil'  ■ 


112 


REIS  OM  DE  WERELD. 


Breedten  van  den  Atlandfclicn  en  van  den  zoogc- 
naamden  vStillen  Oceaan ,  met  naaiiwkeiirige  Thcr- 
mometrograplien ,  de  diepte  optefporen  ,  bij  welke 
de  beftcndigc  temperatuur  (van  —  i^'.fi  Reaumuii, 
of  ook  daarboven,)  haren  aanvang  neemt.     Deze- 
diepten   zouden   de   gronden  kunnen    opleveren, 
volgens  welke  de  verdeeling  der  warmte  op  on- 
zen aardkloot   zoude  kunnen  berekend  worden, 
en  ons  eerder  doen  geraken  tot  eene  uitgebreide 
kennis  van  deze  belangrijke  zaak ,  d;in  de  menigte 
verftrooide  waarnemingen  met  den  tliermomerer, 
welke  federt  vele  jaren  op  het  V'iste  land  in  !•: 
werk  gefield  zijn. 


SOOR- 


SOORTELIJKE   ZWAARTE  VAN  HET 
ZEEWATER. 

fan  den  Slerrek.rndigc  ,  den  IJofraad  IIoayeR. 


SOOR- 


IT 


ot  deze  pröefnetningen  bediende  men  zicli 
van  eenen  koperen  Vochtvveger,  volgens  de  in- 
risting  van  Fahrenheit.  Dezelve  was  door 
Troughton  in  Londen  vervaardigd,  en  gaf, 
wegens  zijnen  bij  uiiftek  dunnen  hals ,  op  \  greiti 
eenen  zigtbaren  doorflag.  Zijne  zwaarte  bedroeg 
S45  greinen  engelsch  medicinaal  gewigt.  De  tem- 
peratuur des  waters  in  het  glas  werd  telkens, 
on  het  oogenblik  dér  proefneming,  met  eeneti 
Kwik-thermometer,  uit  80  verdeelingen  beflaan- 
,(le,  onderzocht.  Daar  de  Vochtvveger  van  on- 
ileren  niet  bezwaard  was ,  zoo  werd  iedere 
reis  in  de  fchaal,  die  zich  van  onderen  aan  het 
werktuig  bevindt,  een  gewigt  van  400  greinen 
gelegd  (♦). 

Om 

(*)  Deze  verkeerde  inrigting  had  ten  gevolg,  dat  het 

Ingelegde  ronde  jrevvigt  van   400  greinen  de  fchaal  zoo- 

^anis  floot,  d.-it  'er  in    den  beginne  altijd   eene   luchtbel 

jinbleef,   hetwelk,   na   herhaalde  proefnemingen,    een  on- 

perfcheld  van   7  greinen   in  de    uitkomften  veroorzaakte. 

^adat  men   dit   op  den  31    Maart   1804   ontdekt   had, 

IV.  Deel.  H  werd 


■  !      \ 

■    i 

■r 

t^  J-- 

!■                       1 

1        ,   ■ 

il'! 

>      ; 

il     ;  . 

■■'\  ' 

1 
t 

i-i| 

m\ 


\  j'.ii;  : 

'  vil 


1- 


H' 


il 


114 


REIS  OM  DE  WERELD. 


:-f.* 


H  m 

•■M 

II 

II 

I^Bf    'j''' 

'H 

ffl  l-> 

'S 

ftSl  H      i*^      '<i 

'cl 

Hl  ! 


Om  te  beproovcn ,  boevccl  de  temperatuur  van 
liet  zeewater  op  de  relultateii  van  dezen  Voclit\vct!;cr 
uitwerkte,  werd  op  den   13  Maart  1804,  bij  <^i. 
legenbcid   eener   ftiltc    van    wind,   aan   de   Knapi 
I/or/i,  het  zeewater  in   cenen  emmer  vervvaniulj 
door  ecnen  gUieijenden  kanonskogel  in  hetzelve  t; 
phiatlen.    Het  water  borrekle  terllond  llerk  op,  cj 
teekende,  na  het  Ichielijk  uitnemen  van  den  kni-cl, 
aan    de   oppervlakte   ^o*»  Reauimuu,   terwijl  i'j| 
thermometer.  Hechts   =-  voet  dieper  neergelaten, 
aanltonds  tot  30"  R.  daalde.       \Vi]  cenc  gelijknn.i 
tige  warmte  van   hetzelve  van  27**  R.  moest  'er 
iii  de  bovenfte  Ichaal  ()6^  gr.  gelegd  worden,  en 
bij  i7«>  R.   loi  greinen.     Als  het,  na  eencii  gJ 
ruimen  tijd,   tot  op  6»  R.  verkoeld  was,  woo«l 
het    104I,    zijnde   i|   grein  meer,   dan  bij  M 
aanvang  der  proefneming,  toen     ?t  bij  5". sR,! 
103^  greinen  gewogen  had.     D         derfchcid  \n\ 
aan   de  verdigting   van  het   zeewater,   door  dt] 
verdamping  van  het  water,  toetcfchrijven.    dn 
uit  kreeg  men  — o.  45  en  —  o.  39  (het  gemiddd^ 
de  —  0.42  gr.)  verbetering  voor  4-  i'*R. 

Anderhalfjaar  later,  op  den  23  Augustus  iffo5J 
werden  in  de  Ochotzkifche  Zee  dezelfde  proevei 
herhaald,  alleen  met  deze  verandering,  dat  ',vi 
het  zeewater  in  een  groot  glas,  niet  door  dadel 
lijke  verhitting  met  eenen  gloeijenden  kogel,  maal 
door  hetzelve  in  heet  water  te  plaatfen,  veri 
warmden.       Deze  waarnemingen,  op  de  onderi 

ftaani 

werd  dit  gewigc  zoo  gelegd ,  dat  dit  niet  meer  kon  { 
hebben. 


1 

i8c 

|r2 

Fe 

h? 

|i9 

|23 

2H 

13 

M. 

18 

19 

I 

Ap 

10 

- 

11 

. 

'5 

Me 

■'J 


BI.  115 


R. 

5tUS  l!!05] 

ic  proevel 
,  dat  wi 
loor  dadel 
gel,  maal 
Itlen ,  vefl 
ide  oiideti 
ftaanj 

Ir  kon  M 


Waarnemingen  betrekkelijic  de  S 


Zwaarte 
des 

Ther- 

Terugge. 

1             ^ 

i 

Dagen. 

Waters 

=  845 
+  400. 

mome- 
ter. 

bragt  op 

lü^Reau- 

muf. 

Hreec 
te. 

1804 

+ 

laFebr. 

103.   0 

17^.0 

106^.0  I400  Z 

17      - 

102.   0 

12.   7 

103,   I 

44     - 

19      - 

102.   3 

10.   3 

102.  4 

48     - 

23      - 

102.    3 

7.    5 

1C2.     I 

52     - 

2\i         - 

103-   3 

3-    3 

100.     4 

58     - 

13  Maan 

Ï03-  5 

5.    2 

lor.    3 

57     - 

18      - 

102.   7 

6.   0 

100.   9 

56     - 

19      - 

102.   5 

5'   7 

100.    6 

56     - 

I  April 

loi.   5 

12-    5 

102.    6 

39     - 

10      -  • 

loi.    0 

16.    5 

103.    8 

32     - 

11 

100.     ^ 

17.    '0 

103.    5 

31     - 

15  Mei 

98.    7 

23.   0 

104.   4 

f5     - 

— 

64.   5 

— — 

65.   5 

22  Mei 

9^.   5 

23.   0 

T04.    2 

3     - 

21  Juiiij 

99.   0 

22.   0 

104.    3 

22   N 

23      - 

100.    5 

16.    7 

103.   4 

23     - 

13  Juli] 

loi.   5 

7.   0 

100.    2 

51     - 

14      - 

lOI.     2 

5-    5 

99.    2 

52     - 

10  Sept. 

loi.   a 

16.   5 

104.    0 

48     - 

"""■*r   "■"■ 

3ïT'         ■>-' 

i.-o-       - 

.  -  ■ 

t  .1 


I    t 


il'1: 


1 ' 


I  1  ! 


H 


H  a 


y»!l 


"1" 


M 


'ki'. 


W^^ 

M^' 


RI.  iï5  Tafel  No.  3.. 

Waarnemingen  betrekkelijk  de  Soortelijke  Zwaarte  van  het  Zeewater, 


Zwaarte 
des 

Ther- 

Terugge- 
bragt  op 
io°kUau- 

Soortelij - 
ite  zwaar- 

Dagen. 

Waters 

=  845 

mome- 
ter. 

Breed- 
te. 

Leng- 
te. 

te  des 
Zeewa- 

Aanmerkingen, 

4.400. 

muf. 

ters. 

' 

1804 

+ 

laFebr. 

.103.   0 

17^.0 

106^.0  1400 

Z. 

5i«VV 

1.0293 

«7      - 

102.   0 

12.   7 

;  103.   I 

44 

- 

57     - 

1.0271 

19      - 

102.   3 

1   122.   4 

48 

- 

63     - 

1.0266 

k 

23      - 

102.   3 

7'    5 

i    1C2.     I 

52 

- 

Ö5     - 

T,0264 

!2«         - 

103-   3 

3-   3 

loo.   4    58 

- 

66     - 

'^•0251 

13  Maart 

103-  5 

5'   2 

lor.    3  ^57 

- 

80     - 

I.025S 

Aan  Kaap  Hor», 

18      - 

102.   7 

5.  0 

100,   9 

i56 

- 

89     - 

I-0255 

i9      - 

102.   5 

5'   7 

100.   6 

5Ó 

- 

90     - 

1.0252 

. 

I  April 

loi,  5 

12.    5 

102.   6 

39 

- 

100     - 

1.0267 

10      -  • 

loi.   0 

16.    5 

103.   8 

32 

- 

102      - 

1.0276 

11 

100.     ^ 

17.   0 

103.   5 

31 

- 

IGl        - 

1.0274 

15  Mei 

98.    7 

23.   0 

104.   4 

8 

- 

139       - 

1.0281 

— 

64.   5 

Drinkwater  van  St.  Catkari- 

- 

65.   5 

Drinkwater  van  Nukahiiva; 

meest  regenwater;  bij  de 

•2  Mei 

9^.   5 

23.    c 

104.   a 

3 

1 

145       - 

i.oiT'g 

Bergen  zijn  Mineraalbron- 

SI  Juiiij 

99.   0 

22.    c 

1C4.   3 

22 

N. 

181        - 

I.O2(^0 

bronnen^ 

^3      - 

100.    5 

16.   7 

103.  4 

23 

- 

182       - 

1.0274 

3  Juii] 

loi.    5 

7.    c 

IOC.    2 

51 

- 

200       - 

1.0249 

4      - 

lOI.     £ 

5-   5 

99.    2 

52 

201       - 

1.0246 

Een'  Graad  van  de  yïivat 
fcha  Baai  verwijderd. 

0  Sept. 

lOI.    2 

16.   5 

104.    0 

48 

- 

202       - 

1.0273 

Uit  de  Diepte  van  80  Va- 

demen. 

5  „- 

99.     2 

21.   0 

104.    0 

31 

- 

225      - 

1.0278 

In  de  Haven  van  Nati^afa- 

A  Nov. 

t;9.   2 

17.   0 

102.    2 

33 

- 

230      - 

1.0264 

ky;  de  Vloed  uit  Zee. 

■  Dec. 

101.   0 

15.   5 

103.   4 

33 

_  1 
1 

130      - 

1.0274 

» 

■  1805 

Japanfche  Zee. 

1  Mei 

101.    7 

8.   6 

lOI.     I 

40 

— 

220      - 

1.0256 

Eene  Mijl  van  de  Kaap  der 

Rmfen, 

i      " 

102.  7 

7.   0 

loi.   4 

43 

i 

219      - 

1.0258 

Bij  den  ingang  der  Baai  Stro- 

gomf. 

m 

100.  9 

8.  0 

i-r^o.   0    43 

1 
1 

219       - 

1.0248 

Dieper  in  dezelve,  op    $<■ 

1 

1 

i 

Vademen  grond. 

i  ..'v^ 


UTir 


i 

D.gen. 

Zwaarte 

des 
Waters 

Ther- 
mome- 

Terugge  - 

bragt  (»p 

lireed 

Leng- 

Soortelij- 
ke zwaar- 
te .des 

Aanmerkingen. 

u 

=  845 

ter. 

I  w    ivc 

mui 

Hlf 

te. 

i^*^- 

Zeewa- 

^ 

1805 
14  Mei 

4.400. 

i 

ters. 

•       ■  *      '     '    . ' 

4- 
99'   2 

4«.o 

96". 

6 

43'  N. 

2i7nv. 

1.0221 

C" /^«/Vrt-Baai ,  2  mijlen  vn  i 
\     Land,  op  15  Vademen. 

iS'      - 

loi.   2 

2.  6 

98. 

0 

46    - 

116  - 

1.0233 

CAan     de     Oostzijde    vai 
\     Kaap  Aniwa, 

^1 

95'  5 

5^  0 

93- 

3 

49     - 

216   - 

1.0197 

fin   de    Patienct'ViV\\ ^  O]» 
\      12     Vademen     Dkpi  . 

• 

^ 

i     Een  merkbare  Vloed. 

Ochotzhïfche  Zee, 
CBij  het  Noordelijk    eindt 
\      van  Sarhalin, 

3  ^i^?' 

95-   2 

10.   3 

95- 

3 

53     - 

216   - 

1.0212 

6      - 

99.   6 

3-   2 

c)6. 

7 

54     - 

216  - 

1.0222 

Bij  het  Noordelijk  einde  vaii 
Sachnlin. 

8       - 

84.  7 

10.   5 

«4. 

8 

217   - 

1 .  0 1 3 1 

liij  Kiap  EUzabeth. 

9 

84.   I 

11.   0 

84. 

5 



1. oi  :9 

liiai  Nndeshda. 

12 

77'  ö 

10.   0 

6 

o4i  - 

•"" 

l.OÜ'" 

Vcior  deze  Bajii,  op  24  Vu 
dtm  n  VVnter. 

*sAvonds 

79.   2 

II.   0 

79' 

6 

^■~ 

1.0092 

I)e  VN'ind  van   Zee,   op  ic 
Vacicin'n. 

i3Morg. 

73-  6 

10.     2 

73. 

6 

~~ 

_^ 

I.OU47 

(ets   Noii  dwcsteüjker;    de 
Wind  /. .  0. 

2  11.  PM 

73.   6 

II.   0 

74. 

0 

— 

1.0050 

4      PVl 

73.    5 

II.   0 

73. 

5 

— 

— 

1.0046 

Met  S'room  i.it  'iet  N,  0. 

6      PM 

1 

^9.   5 

10.   2 

69. 

5 

' 

1.0015 

f  Ter/.cilder  plaaife,      Md 
1      W  ater  eene  halve  mij' 
^      van    den  Oever  in  (it 
1      Boot  g  'laaiti.    ^trooiii 
L      vnn    '  ,ii'.(. 

1           /  tfr.  . 

9'   5 

69. 

5 

^ 

— 

Ons  UiiuKwater  van  Kmv 

' 

* 

fchatka. 

f  Hei   Water    rnndom  h:; 
1      fchip ,    op   9  VydeiT'ci' 

69.  7 

9'   5 

I.0015 

<      Diepte ,     2^    Duitfcne 
1      Mijhn  van  de  Taitaar 
L     fche  Kiisr. 

22  Allg. 

69.  fl 

9.  0 

(68. 

8) 

53     - 

207   - 

f. 0010 

ürinkwatcr  van  NiW,'^afakj, 

100.  9 

7.  0 

99. 

6 

— 

— 

1.0244 

Zeewater. 

^1     - 

100.   2 

9.  0 

99. 

8 

' 

' '  ■ ' 

1 . 0246 

( 

*  ,.^,-' 


'■'■  ■«■■  ";    ,t 


-.:,l     ..!.(,..   t     '>    »<■  i.if» 


\i 


} 


Th       , . 

te 


Baai,  2  mijlen  va 
'i^-,  op  15  \  ademen. 

e     Oostzijde    va^i 


Hagen 


L.S'ö> 


a^3  An.2-. 


•p[ioj2  iiamsp 
)S    do   'sApzap  u(   j6  'ooi 

lap  düc>i  sp  UBA  il}[^  Z   'loi 

•39Z   9l^y'UV(f<f^' 


O     •lOI 

■vfu^ui'Sf  UBA  uaAEi  1  ïJ   '66 


-       8 

-     i: 

•AO^J   f' 
-        ^w 


4  Mei 

j    10  Juni]  ' 
II 

14      - 
iS'       - 
*sAv. 
[19  'sAv'. 

-  ^  J"''i    ,   . 

4* 


uSo5 


13  All?. 


:4  Mei 


Zwaarte 

(ies 
Waters 

=  845 
+  400. 


Ther- 

mortic 
ter. 


Teriigge- 

braj*t  op 

lo^Reau- 

UI  ur. 


9^.0 


99'   7 

97.    5 

90.   5    ^.o.   o 


1^5. 

5 

T' 

0 

.S. 

6 

6. 

5 

ir4. 

5 

|uS. 

3 

,18. 

5 

18. 

0 

20. 

0 

f;9.    2    2  f. 

65.    o    iS. 


18. 
19. 

'9- 
10. 

[6. 

19. 

uS'. 

'5- 
10. 


5 

5 

5 
o 

7 

•7 

5 
4 
5 


groote 


Ioo^5  53<?.r' 


9-^.  6 

ICO.  o 

102.  9 

102.  3 

103.  2 

ioi.,9 

102.  9 


104. 


ic6. 

0 

^5 

ic6. 

2 

26 

106. 

0 

28 

105. 

6 

.10 

1 05. 

9 

.^0 

107. 

ri 

;^o 

lOo. 

9 

31 

110. 

4 

>9 

4   - 


112.     2      s^ 


H  a 


lOorteujKe  Tsvaaitc 


■  v  '    ■  •  J 

'■■^■mï' ' 

ê^'W 

tv 

f'!    -W 

l  1 

V     1    '        Jf; 

f        '  :    . 

"  1" "  i 

■■     l,       t-. 

;■  ' 

■    '       -%      ' 

l 


wê^ 


\\ï 


.i '  I 


i1^ 


I  1 


Ul^li' 


Dagen. 


1805 


23  Au?. 


12  Oct. 

14      - 
iS      - 

[19  Nov. 

(14  Fi-'br. 
jiS      - 

n 

frd  Mei 


10  Juni] 
I 

l4      - 
l8      - 
'sAv. 
|9  'sAv'. 


sAv. 

Aug. 


Zwaarte 

des 
Waters 

=  845 
+  400. 


+ 


ICO" 

92. 

97- 
101. 

lOI. 

100. 

98. 
99. 

99. 
97. 

90. 


.9 

o 

.■> 

O 

7 
5 
9 
7 
5 

c 
5 

5 


102. 
102. 

102. 

lOI. 

103. 
103.    o 

105.     2 

io;>'.    o 
112.   o 


5 
1 
I 

7 
o 


102.  ó 

Ï03-  5 

103.  6 

74.  ^' 

'ji.  6 


Ther-  'ï;^'-"P 
mom.-  ^'^^  '-*P 


ter. 


i  9^ 

\-5' 

'7- 

^. 

6. 
T4. 
18. 
18. 

|i8. 
20. 
20. 


99.    2 

65.    o 


o 
o 

5 
o 
6 

5 
5 
3 


o 

o 

O 


UI  ur. 


21. 

5 
5 

18. 

5 

19. 

5 

19. 

5 

19. 
16. 

0 

7 

19. 

7 

5 

'5- 

4 

io. 

5 

15' 

7 

10. 

2 

8. 

5 

II. 

5 

14. 

0 

Breed- 
te. 


Leng- 
te. 


100".  s   53<^.N.'2o-«'W 


9r>.  6 

ICO.    o 

102.   9 


102. 
103. 


105, 
103. 

103. 

75- 


'j.6 


2 


103.       3      ;I9 

10 1.  9  !io 

102.  ü      o 


9 


Ï04-   3 

ic6.  2. 
106.  2 
106.  2 
105. 
105. 
107. 

ICo. 
I  10. 
IJ2. 


6 

9 

2 

9 

4 


I 

6 
o 


I 

-  1ÏP7     - 


'4o     - 


'196 
!:98 

1204 


!  4     - 


[26 

28  - 

30  - 

:^'  - 

>9  - 
55 

39  - 

■^  ^  ~ 

ïol  - 


246 
250 

^54 


-  J 


"7 

37 

59 

*  41 

1  41 

41 

!  39 
36 
ï9 

3Ö 

19 

5 

19 


Soortelij- 
ke zwaar- 
te des 
Zeewa- 
ters. 


O. 


1.0251 


1.0221 
I.  0248 
1.0270 
1.0265 

1.0272 


-  I  1.0273 

-  !  1.0262 


I. 0270 


T.  02 {^'o 


1.0^95 

1.0295 

1.0295 


1.0290 

1.0293 

i.o,;o'; 
1.031Ó 
J.0327 
1.C341 


1.0296 

1.0275 
I.027I 
I . 0059 
I.C068 


Aanmerkingen. 


pHet  Zeewater  werd  ver 
!      warmd  in  een  glas ,  dat 
ï      met  heet  water  omringd 
L     wa.'-. 


In  de  Chinefclie  Zee,    digt 
bij  Macao. 

Chinefche  Zee. 

Sterke  bcweiJÏng  up  25  Va- 
demen, 

Atlandfcht  Zee. 

Na   eenen  R;ft:;en    van   zes 

uren. 
ilegenwater. 
Helder  en  ftil.      Veel  Zee 

gras  (^fucus  tratans), 

f  Water  weggezet,  om  van 
I      deszelfs   langzame  ver- 
^      danipinsj  de  proef  te  ne 
I      men.    Van  18  Juni]  tot 
L     6  Julij. 

Versch  Zeewater. 
Sterke  ZZW.  Wind. 
Zwakke  Zul  ie  Wind. 

Baltifche  Zee. 
21  Duitfche  mijlen  Oostelijk 
van  Gothlatid. 


V 


Algemeen  Overzigt  der  Soortelijke  Zwaarte  van  het  Zeewater 

in  onderfcheidene  Wateren» 


Atlandfche 

Zee. 

Zuidzee. 

Ingeflotene  Zeeën. 

Soorielij- 

1 

Soortelij- 

Soortelij- 

Breedte. 

Maand. 

ke  zwaar- 

Breedte. 

Maand. 

ke  zwaar- 

Breedte. 

Maand. 

ke  zwaar- 

te. 

te. 

te. 

4°N. 

Mai 

1.0280 

220 

N. 

Junij 

1.0280   Japanfche  en  Tartaarfche 

Zee.                   [ 

^51  - 

Junij 

ï.0295 

23 

— 

1.0274 

40»  N. 

Mei 

1.0256 

26    — 

1.0295 

31 

— 

Sept. 

1.0278 

43     — 

— 

1.0258 

28    - 

— 

1.0295 

32 

— 

Oct. 

1.0*65 

43     — 

— 

1.0248 

30    — 

— 

1.0290 

32 

— 

Nov. 

1.0274 

46    - 

— 

1.0221 

39    — 

— 

1.0286 

40 

— 

Oct. 

.  1.0270 

46    - 

— 

1.0233 

55    — 

Julij   ^ 

1.0275 

46 

— 

1.0248 

Ochotzkifche  Zee.     | 

60I  — 

1.0271 

48 

— 

Sept. 

1.0278 

53' N. 

Aug. 

1.0212 

50 

— 

Oct. 

1.0221 

— 

1.0222 

51 

— 

Juli] 

1.0249 

54    - 

— 

1.0244 

52 

— 

1.0246 

— - 

1.0246 

40    Z. 

Febr. 

1.0293 

3^ 

Z. 

Mei 

1.0279 

— 

1.02^1 

44    — 

— 

1.0271 

8 

— 

— 

1.0281 

Chinefche  Zee.        || 

48    - 

. — 

1.0266 

3» 

— 

April 

1.0274 

6«N. 

Febr. 

1,02-0 

5a    — 

— 

1.0264 

3a 

— 

1.0276 

10    — 

— 

I.V262 

58    - 

— 

1.0251 

39 

• — 

— 

1.02Ó7 

19    — 

— 

1.0273 

5Ö 

— 

Maart 

1.0252 

22      — 

Nov. 

1.0272 

56 

— 

1-0255 

Oostzee.              || 

57 

— 

— 

1.0258 

$6^  N.       Aug. 

1.0059 

60    —         — 

1.0068 

Algemeen  cy»^**' 


i 


'puvmtoQ  « 


-      Li 
•Snv  01 

•AVS     tl 


Daar  de  £ 

I  «^ 

ken  het  zcc 
[bekend  was. 
[heid  des  wa 
'  ander  hierii 
:?  de  waji 
jin  den  the 
lande ,  ten 
|t  deze  gra 
prgenomen 

I  ^^ 

■Van  4«  tot 

lijke  zwaar 

Jiarnemingei 

fcllftat  'er  ee 

It  het  zeeu 

bilt  bevat, 

en  de  waan 

ferke  regen, 

ierkelijk  ven 

|e  bepatingei] 

gemaakt  zijn. 

I O50024  of  -A 


REIS  OM  DE  WERELD. 


115 


ftaande  tafel  geplaatst,  gaven  de   volgende  iiit- 
flagen  1 
.  Vermindering  der  zwaarte  van  het  zeewater 
bij  +  i®  Reaumur.  ==  o.  452 

o-  475 
o.  440 

o.  432 

o.  432 


Middelgetal  o.  446 
Daar  de;  graad  van  den  thermometer,  bij  wel- 
ken lut  zeewater  de  grootfte  digtheid  bezit ,  on* 
bekend  was,  naardien  de  warmte  en  de  vatbaar- 
he-d  des  waters,   om  het   zout  optenemen,  el- 
mder  hierin  tegenwerken,  zoo  fcheen  het  noo- 
,   de  waarnemingen  tot  op  den  loden  graad 
[n   den   thermometer,   uit   80  vcrdcelingen  be- 
lande,  terug  te  brengen,   en  dat  te  meer,  om 
|t  deze  graad  nagenoeg  het  midden  is  van  de 
largenomene  warmtematen.     (^/c7Vz/e/ A^o.  3.) 

ATLANDSCHE    ZEE. 

iVan  4"  tot  so^'N.B.  is  het  gemiddelde  der  foor- 

iijke  zwaarte  van  het  zeewater  =  1,0291;  de 

Uarnemingen  op  55**  en  6oi*'  geven  1,0273,  dus 

lllaat  'er  een  onderfclieid  van  0,0018   of    ^j^ 

It  het  zeewater  tusfchen  de  Keerkringen  meer 

)ut  bevnt,  dan   op   hoogere   Breedten.      Sluit 

£n  de  waarneming  op  4**  N.  Br. ,  bij  welke  eene 

erke  regen,  gedurende  zes  uren,  het  zeewater 

|ierkelijk  verzoet  had ,  uit ,  en  vergelijkt  men  met 

fe  bepalingen  op  26"  N.Br.  die,  welke  op  6o|o 

gemaakt  zijn ,  zoo  verkrijgt  men  een  verfchil  van 

0,0024  of  4Ï7*      De  groote  foortelijke  zwaarte 

H  a  vftit 


i 


mm 

•'S.'        !  (     ■ 


,|,  I : 


I,  ■'  t 


■.fiii.ii.(ii 


t; 


l    I 


Ii6 


REIS  OM  DE  WERELD. 


^ 


4> 


van  1,0295  op  ^^^  N,  B.  mag  wel  voor  een  ge- 
deelte  aaii  de  ftcrkc  verdamping  des  waters  tus- 
Iclien  het  drijvende  zeegras ,  met  hetwelk  de  zee 
daar  ter  plaatfe  ver  in  het  rond  bedekt  is ,  moeten 
tocgefchreven  worden. 

Op  de  Zuidelijke  helft  is  de  foortelijke  zwaarte 
op  40**  Z.  B.  1,0293,  en  op  58**  Z.B.  1,0251; 
het  verfchil  is  dus  0,0042  of  ^l^.  Het  is  merk- 
waardig, dat  het  water  aan  de  Kaap  Hom  0,00:: 
of  j^j  ligter  is ,  dan  het  water ,  op  dezelfde  Breed- 
te ,  in  de  Noordzee ,  bij  de  Schetlandfche  eilanden. 
ZUIDZEE. 

Van  den  22fl:en  tot  den  52fl:en  graad  Noorder 
Breedte  is  het  onderfcheid  0,0034 ,  of  -^\^ ;  en 
van  den  3den  graad  Zuiderbreedte  tot  op  den 
561èen  aan  de  Kaap  Hor/i,  is  dit  0,0024,  of  ji,, 
even  als  in  het  Noordelijk  gedeelte  der  Atland- 
fche  Zee.  Anders  bevat  het  water  der  Atland- 
fche  Zee,  over  het  algemeen,  0,0010,  ^^  röèó 
meerder  zout,  dan  dat  der  Zuidzee. 

De  ingcjïotene  Zeeën  hebben  alle  klaarblij!:elijk 
zoeter  water,  dan  de  Oceaan.  Zoo  is  dat  der 
Chinecfche  Zee  0,0012,  of  ^fg-  ligter,  dan  der 
Zuidzee;  AdX  Aqv  Japanfche  Zee ^  tusfciien  Tar' 
tarijen  en  het  eiland  Jesfo,  0,0026,  of  ^Ij,  dat 
der  Ochotzkifche  Zee  0,0033,  of  jIq. 

Door  deze  Zeeën  droomt  het  water  van  den 
Oceaan  vrijelijk  heenen,  ook  is  'er  ebbe  en  vloed 
in  dezelven.  Anders  is  dit  gelegen  met  de 
Oostzee,  welker  foortelijke  zwaarte  1,0067,  dus 
0,0228  ,  of  ■^\  minder  is,  dan  dat  van  den  At- 
landfchen  Oceaan. 

OVER 


o  V  Ti  R      HET 


RIJZEN  EN  DALEN  van  den  BAROMETER 
TUSSCIIEN  DE  KEERKRINGEN. 

Fan  den  Sterrckumlige  ^  den  Hofraad  Horner. 


D< 


'e    Barometer,    welke  tot    de  waarnemingen 
diende,  was,  volgens  de  opgegevene  conllriictie 
vaii  Nairne,   door   Troughton  vervaardigd. 
Het  kwik  van  denzelven  bevond  zich  in  ecncn  gla- 
zen bol,   die  aan  de  pijp  verbonden  was;    deze 
laatfte  was  zeer  naauw,  doch  van  boven,  zoo- 
ver als   de    fchaal  zich   uitftrekte,  (omtrent  ter 
lengte  van  een'  voet)  twee  lijnen  wijder.     Door 
deze  inrigting  werd  de  fnelheid  van  de  bewegin- 
gen der  kwik  zeer  verminderd,  naardien  dezelve, 
om  met  eene  zekere  vlugheid  in  het  wijde  ge- 
deelte der  pijp  op  en  neer  te  klimmen,  omtrent 
twintigmaal  fchieliiker  door  het  naamver  gedeelte 
vloeijen  moest.     Om  de  flingeringen  van  het  fchip 
eenigzins  te  gemoet  te  komen,   was  de  Barome- 
ter boven  deszclfs  midden  tusfchen  twee  ringen 
opgehangen,   even  als   dit   ten  aanzien  van   het 
Zee-kompas  op  de  fchepen  plaats  heeft.     Niette- 
genftaande  deze  voorzorgen,   werd  het  kwik  bij 
fterke  bewegingen  meer  dan  eene  halve  duim   op 
en  neder  gcfchud,  dewijl  de  Ilingeringen ,  waarin 

li  3  "  de 


■  t 


M   1 
1 1    : 


\.M  ::• 


t  .  :<    ;: 


1>,1 1 


•f  *: 


]:U»'i 


:  I  ?  1 1    , 


!  h 


ii8 


REIS  OM  DE  WERELD. 


de  Barometer  zelf  gebragt  werd  door  de  bewe^ 
ginoL'U  van  het  fchip,  welke  bij  ftorm  dikwijls 
bij  uïtdek  hevig  waren,  al  te  lang  aanhielden,  en 
door  de  gelijkmatige  herhaling,  ten  laatlle,  aaii 
het  kwik  cene  beweging  mededeelden ,  welke  het 
even  zoo  diep  beneden  den  waren  ftand  bragt, 
als  de  helling  des  barometers  het  boven  denzel- 
ven  verheven  had.  Alleen  dan  hielden  deze  fchud- 
dingen  v.>or  een  oogenblik  op,  als  de  ilingerin- 
gen  van  het  fchip ,  welke  elkander  gemeenlijk 
langzamer  volg;*en,  de  kr-tcrc  bewegingen  van 
den  Barometer  Hoorden.  '.  t  punt  des  tijds, 
hetwelk ,  naar  mate  van  de  fterke  golving  der 
zee,  naar  cenige  minuten  ongeveer  inviel,  moest 
men  afwachten ,  om  de  ware  hoogte  des  Baronie- 
ters  te  hebben;  want  het  gemiddelde  van  de 
hoogde  en  laaglle  afwijkingen  gaf  zelden  de  juiste 
hoogte  te  kennen.  Niettegenllaande  deze  zwarig- 
hede!^,  mag  men  toch  de  waarnemingen,  welke 
hifTna  vuorkomen,  altijd  op  het  tiende  gedeelte 
cener  lijn  na  zeker  (lellen,  naardien  dit  gemeenlijk 
het  gn)otrte  verfchil  was,  hetwelk  door  de  drie 
veri'chillende  waarneniers,  welke  zich  tot  dezen 
arbeid  vcrledigd  hadcien,  werd  opgegeven.  Men 
verzuimde  ook  niet,  ten  overvloede,  de  grenzen 
van  het  rijzen  en  uaien  in  aanmerking  te  nemen,  om 
uit  het  middelgetal  derzeive  den  loop  der  Baro- 
meter-veranderingen ten  minde  te  kunnen  opmer- 
ken, wanneer  de  dadelijke  op^^aven  der  hoogten 
niet  toereikende  waren  (♦_).  Wanneer  deze  wuar- 
ne- 
C)  Wegens  plaatsgebrek  zijn  deze  kolommen  bij  het  af- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


119 


I  nemingen,  voor  het  overige,  in  naauvvkeurighcid 
jreheel  moeten  onderdoen  voor  die ,  welke  naii 
land  genomen  zijn,  zoo  winnen  zij  daarentegen 
in  waarde  door  hun  grooter  getal,  maar  vooral 
ook  door  de  bijzonderheid,  dat  zij  op  de  ruime 

I  zee  gemaakt  zijn ,  alwaar  de  veranderingen  van 
den  dampkring  regelmatiger  plaats  hebben ,  en  de 
invloed  van  bergen,  van  ingeflotene  zonnehitte, 
van  vulkanen,  en  andere  toevallige  verhinderin- 
gen ,  wcgva.len. 

De  Barometer-hoogte  werd ,  nagenoeg  drie  maan- 
den lang  (van  den  lódcn  April  tot  den  5denjulij), 
elk  uur  van  den  dag  en  den  nacht  aangeteekend. 
AVanneer  dit  in  Europa  reeds  eene  moeijelijke 
arbeid  is ,  zoo  vorderde  dezelve  eene  dubbelde 
infpanning,  bij  het  afmattende  eencr  hitte  onder 
de  Keerkringen ,  en  van  eene  zoo  langdurige  Zce- 
reize.  Evenwel  het  opfporcn  eener  zoo  kleine 
beweging,  als  *vaarvan  het  tijdsverloop  ons  des- 
tijds nog  onbekend  was,  gedoogde  geenen  groo- 
tcren  tusfchcndand ;  en  ook  was  de  herhaling  der 
waarnemingen,  binnen  kleine  tusfchcnpozingen, 
zeer  gefchikt,  om  de  mogelijke  misflagen  in  de- 
zelve te  vereftcnen. 

De  iraaniemingcn  met  dcu  Thermometer  zijn 
vcrrigt  geworden  met  eencn,  door  Tuougiiton 
vervaardigden  ,  Kwik  -  thermometer  ,  met  eene 
fchaal  van  80  graden  voorzien.  De  vochtigheid 
vaudc  lucht  werd  aangeteekend  volgens  eencn /J^<r- 
dtukken  der  tnfelen  weggelaten ,  naardien  men  eerst  nnder- 
hnnd  vnn  derzelver  onvolkomenheid  is  overtuigd  geworden. 

114 


^M^*"'?liP? 


'li 


ft' 


i<  1 


Üf 


120 


REIS  OM  DE  WERELD. 


J 


;•'  ■  !i 


rMi 


leincn-vochtvtcger ^  naar  de  uitvinding  van  dk 
Ljc  ,  doch  waarvan  de  maker  onbekend  is:  uit 
dien  hoofde  \vas  het  dan  ook  niet  'wei  mogelijk 
de  vaste  punten,  te  dezen  aanzien,  op  het  ichip 
te  bepalen.  In  water  van  20**  R.  teekcnde  dit 
werktuig  "jd  deelen,  en  de  droogde  (land  op  zee 
was  niet  beneden  de  30  deelen.  Voor  het  ove- 
rige werd  ons  dit  inftrument  bijzonder  hierin  van 
veel  dienst,  dat  het  ons  de  veranderingen  van  het 
weer  voorfpelde  op  die  tijden,  als  de  Barometer, 
welke  tuslchen  de  Keerkringen  voor  weèrsveraii- 
dcriiigcn  ongevoelig  is,  geene  aanwijzing  deed. 

Hot  oogmerk , dezer  waarnemingen,  het  onder- 
zoek van  het  rijzen  en  dalen ,  gaf  ons  ook  het  besti: 
midi.;el   aan   de  hand,   om  dezelve  te  reduceren. 
Men  behoeft  alleen  d<;  uitciile  grenzen  dezer  be- 
wegi;\gen  bijeen  te  verzamelen,  en  de  tijden  op- 
temerken ,  wanneer  zij   plaats   hebben.        Om  te 
ontdekken  ,    in  hoe  verre  dezelve  van   Maan  cii 
Zon  afhangen,    voegt   men   'er    nog    telkens  de 
ftand  dezer  hemelligchamen  bij.      Op  deze  wijze 
is  de  volgende  tafel  onilhian,  welke,  volgens  de 
rijen  vnor  eiken  dag,  in  de  vier  eerfte  kolommen 
den  lijd  der  grootfte  en  miiiflie  hoogte,  's  morgens 
en  's  avonds  bevat;    in  de  acht  volgende  de  hoog- 
te des  Barometers  ,  nevens  het  onderfcheid  der  ba- 
rometrifche  veranderingen  ;    dan  dy  lom  der  lijnen 
van   de  Barometer-hoogte  boven  de   29  duimen, 
en  de  fom  der  vier  verfcheidenlieden  van  rijzen 
en  dalen  voor  ieder'  dag.     Volgens  de  rijen  vuur 
den  Thtr-rmometer,  volgen  de  (landen  derM;ian, 
en  eia.r.i^jU  de  plaais  der  waanieiuiug« 

7m 


4  il 


,    ; 


REIS  OM  DE  WERELD. 


121 


Zoo   zeer   de   inrigting,  om  den  geheelcn  dag 
bij     gelijke      tusfchentijden     waarnemingen      te 
doen,    cii    onze  onkunde   oirtrent  datgcen,  wat 
wij    eigenlijk    te  zoeken   hadden,   veel    voor   de 
waarheid  der  uitflagcn   pleiten   kan ;    terwijl  de- 
ze de  vrucht    zijn    van  eene    onbevooroordeelde 
waarneming    der    natuur,     en    niet    het    voort- 
brcngfel  van  een  vooraf  bepaald  eenzijdig  onder- 
zoek: zoo  nadeclig  was  zij  (iaarentegen  nier  op;iiort 
tot  de   naauwkyurige  bepaling  van  de  voonuune 
oorzaak  dezer  bewegingen.     De  tijden  der  piV'Ot- 
llc  en  geringde  hoogtq  hadden  ongetwijlekl  Itrik- 
ter  bepaald  kunnen  worden,  wanneer  men  alle'in- 
ipannint»;,  in  plaats  van  dezelve  over  het  geheel 
te   verdeden,   meer  op  dit   punt  gevestigd  had. 
Alhoewel    men    uit    uile    de   waarnemingen    een 
middelgetal  verkrijgt,    hetwelk  van   de   waarlieid 
niet  veel  zal  afwijken,  zoo  kan  men  toch  de  van 
tijd  tot    tijd    plaats    hebbende   lloringen,    welke 
(ie  (land    der   zon   en  maan    in  deze  oojrenblik- 
ken  moeten  veroorzaken ,    daaruit  volllrekt  niet 
keren   kennen.        Beter   is   het   gelegen    met   de 
hooiite:    hare  lans;zanie  vcranderinfv  en  de  zors, 
WL'lke   lot    derzelvcr   waarneming  bcltecd  werd, 
(ciikwids  Hond  de  U'aarnemcr  minuten  lang  vóór 
lien  Barometer,  om  uit  de  Ichielijke  en  onzekere 
bewegingen  van  het  kwik  den  waren  fland  op- 
tcmaken)  hebben  ons  dezelve  met  eene  naauwkcii- 
righcid   opgegeven ,     welke   kleinere    alwijkiMgen 
doet  kennen,  dan  men  van  waarnemingen,  welke 
op  zee  gedaan  zijn,  verwachten  zou. 


1'    ! 


\  :■■  ■ 


\\\ 


1  i 

i 


H5 


Het 


vl.    S,i 


f\ 


12,2, 


REIS  OM  DE  WERELD. 


Het  gemiddelde  van  6i  dagen  bepaalt  de  tijden 
der  groottte  en  minde  hoogte  als  volgt : 


ïn 


ë 


r 

'.3 


De  Barometer 

Ver- 

fchil. 

is  het  hoogst,  voorm.  ten  9  u.  39';  en  teekcnt  29^-898    ^g- 

laagst,  's  avonds  t.   3  -     55';    —  —   —  09     809^  q^, 

rijst  als  dan  tot 's  avonds  1. 10  -      6';    —   —   —  29     891     ^g, 

en  daalt  weder  t. 's  morg.  t.   3-    40';    —  —  —  59     823    q^- 

Het  middclgetal  der  grenzen  van  de  fchuddin- 
gen  van  het  kwik ,  door  de  beweging  van  het 
'Ichip  veroorzaakt ,  geeft  de  Barometer 


op  het  hoogst  ten  9  uren,  31'; 

—    —     laajj'st  tcu   3    —      si'; 

klimmende  tot  10    —       4'; 

dalende  tot    3    —      31'» 


Ver- 
fchil. 

en  teekent  29  ''•  905 ,  055 

„9       815,  o3j 

29 


897,073 
8H,  o8i 


Het  v«  ''1.  "  Jin  o'.  2,  waarbij  de  Barometer- 
veranderingen  bij  dag  grooter  zijn  dan  bij  nacht, 
is  opmerkelijk.  Dit  vcrfchijnlel  is  vrij  beftendig, 
naardien  bij  61  waarnemingen.  Hechts  ^o  onmerk- 
bare uirzondcringen  plaats  vinden;  en  hetzelve 
Ichijnt  van  de  werking  des  Zonlichf^  op  den 
dampkring  aftehangen. 

Om  in  het  algemeen  te  weten  te  komen,  waar- 
door de  Barometriichc  bewegingen  bepaald  wor- 
den, zal  het  noodig  zijn,  zoo  wel  de  grenzen 
van  dezelve,  als  ook  de  grootlle  en  niinltc 
hoogten,  in  vcreeniging  met  de  ftuudcn  van  Zon 
en  Maan,  op  tafelen  te  brengen. 

Groot- 


1-^ 

K>  -IS. 

10      M 

'-»1    KJx 

•NI  4S. 

•        • 

VO  +* 

o\» 

4^  CU 

NN 

• 

M     0 
ON-s| 

1  f 

1      1 

REIS  OM  DE  WERELD. 


4^    »i 

1  1  1  i  1  s 

«-•    O  SO    OsUt  ^ 

> 

^  oa  ^  *-  ^  ^ 
lO    00  O    O    --  '^ 

O 

• 

■^33 

O    « 

•  • 

Vi    OS 

NN 

•  • 

0\-^   IJ   o  o   o 

N  N  tS  Z      N 
•    •    •        • 

CO  p 

o 

M     13 

1 

•     • 

i-i 
Ux  -N| 

»-                    p    P    >3 

ccso  co  p  -   o 

•        •       •        »       •        • 

to    i-c  so   C\4i»   Qn 

^-1     t— ' 

• 

3    f'  .^ 

Oi  oo 

"vi  •-^  t/j   o^  O'Lti 
■^  f*  T'    P    ?  ^ 

OS  P  W»  ^   O   ta 

Ux  CM 

2^? 

3  5.^ 

• 

nn222:z 

•        •        •        •                 • 

13   SO 

O 

•   • 

ft  i*. 

3 

F^     0 

1       1 

M    p    K>    »    K>    W 

Os~n|    00  0\0\.0\ 

1  (  1  f  II 

03  'v3 
O 

l2 

cs-M 

• 

1    vo  o 

1  zz 

Os-^  so   COSO  SC 

•             •             •             •              •             • 

►-•  t»3  4^  SC  Oi    0\ 

O   »^ 

O 

o  O 

f-»   re 

Ï23 


-t 


3 
(D 

3 

re 

3 

a 


re 

S 

dl 
re 

O 

B 

re 

re 


Het  gemiddelde  der  dagelijkfche  veranderingen 
is  od.  409:  daar  dit  de  fom  van  vier  bewegingen 

IS,  zoo  verkrijgt  men ^^-^  ==  i '.  oa  grootfte 

4 
gemiddelde  Barometer-verandering  vooréénen  dag. 

Het 


1:^ 


i       i 


;l 


:     t  > 


II'-' 


I    1; 


T-p 


^■i 


124 


REIS  OM  DE  WERELD. 


i'^^ 


Het  is  opmerkeli'k,  dat  liet  fterkfie  rijzen  en  da- 
len altijd  alleen  dan  plnats  hadden  ,  als  de  Maan 
in  de  nabijheid  van  dy.n  Acquator  was;  dat  de- 
zelve cenen  dag  vóór  den  doorgang  door  den 
Aequator  invielen,  als  de  Maan  naar  het  Noor- 
den ging ,  en  daarentegen  na  den  doorgang ,  wan- 
neer de  Maan  zich  naar  het  Zuiden  keerde:  zoo 
dat  deze  bewegingen  op  den  sdcn  Graad  Zuider- 
of 'Wijking  van  de  Maan  waargenomen  worden. 

De  tijden  der  Cnhninatie  van  de  Maan  toonen 
niets  gelijkmatigs,  en  C^QZf^  kolom  is  eigenlijk  hier 
alleen  geplaatst,  om  de  werkeloosheid  van  dit 
element  aantetoonen.  Het  is  waar,  in  deze  ta- 
felen vallen  die  tijden  gemeenlijk  in  het  eerde  en 
laatlle  Kwartier;  dan  ook  juist  op  dien  tijd  heeft 
de  doorgang  der  Maan  door  den  Aequator  plaats. 

De  Zcmth-aifiandc::  van  de  Maan  gaan  hiir 
aan  beiden  zijden  van  het  Zenith  tot  op  19  gra- 
den ;  in  het  algemeen  fchijnen  zij  cenen  tegen- 
overgedelden  loop  met  de  breedte  der  plaats  ie 
houden. 

Die  der  Zon  laten  geene  vergelijking  toe,  naar- 
dien deze  alle  noordelijk  zijn. 

De  Vcnvijdcriiig  dtr  Maau  van  de  aarde  rdiijnt 
geenen  invloed  van  aanbelang  te  hebben,  naardien 
de  grooifle  rijziiigen  en  dalingen  in  hetPerigaeiim, 
in  het  ApoLiaeuni ,  tn  op  de  gemiddelde  verwij- 
dering plaats  vinden. 

De  kolom  voor  de  Bncd'.c  der  plaats,  fchijnt 
cer.calgcmeenc  vermindering  in  het  rijzen  en  dalen  bij 
de  nadering  tot  de  Kecrkrin^-en,  en  wel  bijzon- 
der naar  den  noordelijken  Keerkring  aanteduideii. 
'•    -  Klciu- 


4-  4».  4».  0  VO 
..... 

CC  K>    0    CNVO 

O1  4i  .Jk 
0  CTi   M  (^   t-i 

NNNZZ 

!« 


REIS  OM  DE  WERELD. 


125 


I 


1  I  1  f  ^;  M  1  f.  11  1  a- 

K»     P     ^                     fi.     lO     »3             13     »v     iJ     -< 

o 

Cl 

• 

t-l     O     13     H>     P     13     l>     P     o     t3     »a     f3     M 

SC  U\   C\03    0\wi   0\  0\  C\Oa  -vj    CSSC 

Som  der 

Dagelijk- 

Iche  Ver 

anderin- 

gen. 

P     t»     >0     13     b-     »     K>     |3     N_     K^     (O     (O     13 

0\tn  034^  o   co-itj|VC  Ovosi-i   t^^ 
^/.  Oi  03  Crf3   CO  0  ^   CN  O  ■P'   O   o  --I 

D 

Afwij- 
king. 

tJ    O  ^    M    O    C\  C\  »3    O    C\+»    13    C\ 

p 

OiUi*P000CN0i-i->J'^0 

Van  den 
Meridiaan. 

tA  Vi  iLn  tA  U«  tA  tn  t/l    0\tA  tA  ÏA  tA 

4-  4s.  4»  NO  >0    C\tA  *>•    !-•  4S.  -fc>.  W  -nI 

• 

CC  K>    O    ON  VS    ^>    CNHHWVO    PSO*» 

Horiz. 
Parall. 

0!A(JtA»-'r3  0lCA    OOO*    P  CA    CN 

O 

!S  N  N  Z  Z  N  N  N  Z  N  5S  N  Z 

D            0  . 

Afftand  van 
het  Zeuith. 

HN»>^^tJMt3C>>t<3 

O^tA-;^.   («-^   oop   CN2^000-t^ 

c 

1  1  f  I  1  1    1       1  1  ?5 

OJ  VO    CONO    O  4*  W    O    COC*J  4^    ONj3 
• {■, 

mvo-vI   0   o    0   O^^t^aCAW-vj 

sr.    rt 

w 


ï« 


N 


n 


n 


u 


o» 

ca 


9 

re 


tn 


ié- 


lil 


126 


REIS  OM  DE  WERELD. 


\W' 


De  minfte  rijzingen  en  dalinpjeii  (o',  6i  in  het 
gemiddelde)  hadden  grootendeels  plaats ,  als  de 
Maan  eene  ai'wijking  had  boven  de  20  graden. 
lliLfbij  verdient  het  opmerking,  dat  het  verfcliil 
tiisfchcn  de  zuidelijke  en  noordelijke  afwijkingen 
(23'='»  }>  Z.  —  ip**  2  N.)  van  den  Aequator,  ik 
werking  dor  Maan  ook  op  4".  6  zuidelijke  af- 
wijking aanduidt. 

De  Zcnith-aflland  der  Maan  verandert  zoi;- 
der  werking  van  5  tot  46°  en  50^  naar  het 
Zuiden,  en  even  zoo  ook  naar  het  Noorden; 
die  .der  Zon  nemen  af  van  34»  tot  op  o**  zou- 
der ecnigcn  merkbaren  invloed. 

Het  geringde  getal  der  rijzingen  en  dalingen  was 
9  maal  in  het  Apogacum ,  3  maal  in  het  Perigaeum, 
en  éénmaal  op  den  gemiddelden  afftamU  Ook 
hebben  deze,  zoo  als  de  laatfte  kolom  aantoont, 
minder  plaats  tusfchen  dj  Keerkringen  ,  dan  in  de 
nabijheid  van  den  Aequator.     (^Zle  bladz*  iif). 

Van  den  i6den  April  tot  den  8fl:en  Mei  (en 
welligt  nog  verder)  zijn  de  hoogten  ileeds  aan 
het  afnemen,  zoodat  de  laagde  Hand  op  'f  17., 
Breedte  invalt. 

De  hoogfle  ftand  van  den  Barometer  (29  «'.982 
voor  het  gemiddelde)  had  niet  anders  plaats ,  dan 
bij  eene  Noordelijke  Breedte  boven  ij*»,  of  eene 
Zuidelijke  boven  22",  en  altijd  maar  bij  eene  De- 
clinatie  der  Maan,  die  boven  ló»  Noordelijk  of 
26"  Zuidelijk  was.  De  afzonderlijke  waarneming 
van  den  aóften  Mei ,  welke  daarenboven  nog  eene 
ganichc  lijn  beneden  het  gemiddelde  der  grootlte 
hoogte  ftaat,  was  zek^ir  eene  bloote  verheffing, 

wel- 


w  w 

V3  03 

t- 

■J\  Ui 

0     0 

*N 

V3  4* 

ü     P 

•> 

0 

»J     w 

H« 

P 

0  U» 

•     « 

0 

• 

'i   l' 


REIS  OM  DE  WERELD. 


127 


1 lïl 1 1 1 2 

April 

Mei 

Junij 

H     f-H           (j3     ^ 

o      p      w     >-•               lO     M 

co-^    i-<    o    P  -^    CNCjS 

|j   M  !-.  O  -Ni  o\  o\ 

C/3  OO  V3  03    »0    13     iO  03 

4^   -ïi.  03  03  03  03   03 

8i 

V»  U)   O    O  -^  vc  vo    o 

1 

O     o  vo    D=  OSVi    03 

W4^    ü     IJ    COO\OsCC 

VO  +-  OJ  NO    O  OO    H( 

m 

¥ 

n   Cl. 

3     fD 

HM           ^N    K)    HH           i-i 

n   IJ   M  p   13  t3  ia 

0  '-A    'H  t>3    O  03  NO    |0 

0\  o  3v   O     Cs  ON  13 

7T> 

0 

•           ....*               Q 

• 

OV^OnO-vIOOo 

tr,  'vi  o  -vi  -Ni  ^'^  "^ 

3    S^ 
jq    5. 

• 

1111^1?.^ 

orq 

1    N|     1   ?^^^ 

l-<     l-(     M     p     10     M 

MI-I                               M 

?< 

co  OCNO  -^    w  rj3    w  VO 

C/3 

P     M  03    13     O   4-    0\ 

!?    M 

c; 

c 

h:»^ 

■^    M    M  03               .      Oa 

s 

P      l-H    o»   Ol                PP 

3*  o- 

ViO-^CxOPCvcc 

CL 

Oi  c-n  (-.  oo  O   O  O 

w  2 

>« 

3  a 

• 

V) 

LM  'Jl  ü»  t/l  LH    0\  CSVl 

£3 

(J\<^U\tJt\    CS-M  tA 

3§V 

4i.  J:"    OO  0\C*)    *-<    O  "Vl 

•l 

■(^  •*»■  -^  oo  O  -P»  "^ 

•      ••••••         «v 

O 

.^ 

0  m4^  ocvo  o  -si  -vl 

3 

ro 
<-» 
o 

• 

OC  0\->l  -vj  «sj    O04*. 

.=  .N 

W  co              M     M     P     M 

tn^:»                    p  ^ 

WjO  vo  oc-^i  N   0\  p 

O   co  P   p  vo  -vi   C\ 

*^ 

o 

3*><t^ 

i  1  M  5^  1  .^.N 

1  1  Nl  ?N.2 

fftand 
et  Zei 

M    M     t3     o    P    t3 

P  OJ 

3 

cs^J ;/»  o\4^  cn  o\  Os 

o  P  CA-*!»  o\ o  -ti' 

5^**' 

e 

e 

.=^S© 

1     II     1     1     1     1    ? 

1   1   1   1   M  ?^ 

M     l-t 

P     P     >-(     M     M              P 

Ijreedte 

van  het 

Schip. 

M    CwiOiCO    OC  CONO 

cc  M  ccvo  -^  o  oo 

V»NO  0   o  -Ji*  NOVO  co 

o 

• 
M  «vl    o    o  03  vo  ""^ 

1  ll?l  1  1  s^ 

II  II  1  .^.^ 

o 
o 

n 
OS 

f* 

f» 

a 
o« 

o. 

n 
tl» 

•t 

o 

3 

n 


ta 


>    1. 


ïi  T 


♦  i'i: 


3'  :i :.   .1 1    ^; 


'f  i. 


-ïii  h ' 

I  ! 


f 


'14  H 


■'■'1?^': 


,{idiA.*ltk 


TaS 


REIS  OM  DÈ  WERELD. 


m 


welke  door  de  groote  afwijking  der  Maan  vet- 
oorzïiakt  wordt.  Opmerkelijk  is  het  hier  weder- 
om ,  dat  het  verfchil  der  noordelijke  en  zuidelij- 
ke Declinatiën,  bij  den  hoogden  en  ook  bij  ihn 
laagftcn  fland  van  den  Barometer,  de  lijn  voor 
den  grootften  invloed  der  Maan  bepaalt  op  5" 
en  4*'.  7. 

De  Zcnith-afrtanden  der  Zon  en  Maan  tooneti 
zich  werkeloos ;  zoo  ook  het  Perigacnm  en  Apo- 
gaeum ,  welke  altijd  met  de  noordelijke  en  zui« 
delijke  afwijkingen  der  Maan  terugkeeren. 

De  zigtbare  invloed,  welke  de  afwijking  der 
Maan  zoowel  op  de  dagelijkfche  bewegingen, 
als  op  de  hoogte  des  Barometers  toont  tt  heb- 
ben, doet  ook  ten  aanzien  der  Zon  dergelijke  wer- 
kingen V'  ondcrflellon.  De  fchielijke  plaat?- 
vcrandcring  maakte  onze  waarnemingen  nieci 
gefchikt,  om  de  afwijkingen  in  de  Barometer- 
veranderingen  ,  op  verfchillende  Breedten  der 
heete  luchtftreken  waartenemen ,  dan  om  daaren- 
tegen ftoringen  te  ontdekken,  welke  om  het  half 
jaar  plaats  hebben.  Uit  de  waarnemingen  tt 
R/o  Janeiro^  welke  in  het  Tweede  Deel  van 
de  Memoires  der  Akademie  van  Lisfahon  be- 
fchreven  zijn  (*),  blijkt  toch,  dat  de  Barome- 
ter 

(*)  De  wanrnemiiigen  zijn  gedaan  van  twee  tot  twee 
uren ,  van  's  morgens  ten  acht  uren  tot  's  avonds  om  tien 
uren;  doch  in  plaats  van  dezelve  in  natura  op  te  geven, 
heeft  men  flcchts  het  gemiddelde  van  elke  maand  voor 
deze  tijden  ter  nedergefleld ,  zoo  dat  zij  gene  verdere  on- 
derzoekingen gedoogen. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


129 


ter  merkelijk  hooger  flaat,  als  de  Zon  van  het  Zc- 

nith  verwijdert  is ;  hij  (laat  namelijk  bij  noordelijke 

afwijking  der  Zon  d.  p.irijfciie. 

OP2Ü.4I.  i2-Tlierm.i7°.6°R. 

hij  zuidelijke  afwijking  28.1.  9a-  —  co.  5  — 
JJe  gcmUkkldc  fland  des  Barometers  op  Zcc  is 
voorde  natuurkunde  zeer. gewigtig,  naardien  de- 
zelve het  punt  is  ,  waarvan  alle  metingen  der  berg- 
hoogten, door  middel  van  den  Barometer,  begin- 
nen. De  opmerking,  dat  dezelve  ook  afhangt 
van  de  Breedte  der  plaats ,  heeft  aan  de  anders 
zeldzame  opgaven  over  dit  onderwerp  nieuwe 
waarde  bijgezet.  Ongelukkig  kunnen  onze  waar- 
nemingen daaromtrent  in  het  geheel  niets  bepa- 
len, dewijl  de  inrigting  van  het  inftrument  niet 
toeliet ,  den  juisten  (land  der  fchaal  te  onderzoe- 
ken (*).  Het  is  ook  niet  onwaarfchijnlijk ,  dat 
deze  gemiddelde  hoogte  des  Barometers ,  door  de 
jaargetijden  ,  door  toevallige  omftandigheden  ,  b.  v. 
bij  cenen  meerder  of  minder  heeten  zomer ,  of  eenen 
kouden  winter,  op  het  eene  halfrond  verfchillend 
gewijzigd  wordt:  dezelve  kan  dus  alleen  het  re- 
fultaat  zijn  van  veeljarige  waarnemingen,  welke 
op  verfchillende  Breedten  in  het  werk  gedeld 
zijn;  een  gebrek,  hetwelk  welligt  eenigermate 
door  de  vroegere  waarnemingen  van  Cook  en 
La  Peirouse  kan  vergoed  worden. 

Op 

(*)  Naderhand  werd  deze  Bnrometer  bij  eenen  ftorm, 
welke  ons  op  de  kust  v:in  Japan  overviel,  aan  Ihikken 
gïflïigen,  tvaardoor  ook  eene  laierc  vergelijking  met  een 
geregeld  werktuig  onmogelijk  werd. 

IV.  Deül.  I 


'     'm' 


il 


■.  1 


Hfi; 


I       !i 


U^ 


I30 


REIS  OM  DE  WERELD. 


m-. 


li'' 


I 


Op   de   Zuidzee  geven  440  waarnemingen  van 

CooK,  in  de  jaren  1777  tot  1779,   voor  de  ge- 

hecle  heete  luchtftreek  van  10" Z.B.  tot  10" N.B. 

30.052  (*)  en  30.023  — 

Op  het   fchip   de  Astrolabe^  op   de  reis   van 

La  Peirouse,  was  deze  hoogte 

30.089  eo  29.990 

Op  de  Bousfoh 

30.050  en  29-985 

Onze  waarnemingen  geven 

•.'.9.Ö31  en  ^29.765 

De  overeenkomst  dezer  opgaven  is  niet  bij- 
zonder, en  het  refultaat  van  onze  waarnemingen 
is  het  minlte;  in  alle  gevallen  kan  voor  de  lucht- 
ftreek van  lo^N.  B.  tot  lo'-'Z.B.  het  gemiddel- 
de van  de  drie  eerfle  opgaven  voor  goed  gehou- 
den  worden ,  namelijk  29  d.  996 ,  of  in  de  Fran- 
fche  maat  28  d.  1 1.  786. 

Het  gemiddelde  van  onze  waarnemingen  mer 
den  Thermometer  geeft  gemiddelde  warmte  ^f(. 
lucht 

in  de  Zuidzee^ 


April,  Mei,  Junij  1804 
CiHiK  1777  en  1779 


V:inr>4''Z- 
tot  10»   — 


Van  loOZ. 
tot  c«»  — 


Vnno* 
tocio'  N. 


Van  i&'N, 


co*,  a 
co,   a 


20.   3 


ar.6 

20.   5 


20».  3 
19.    7 


ƒ/; 


^% 


'f  f  •  ■ 

il 


(*)  Eigenlijk  30.059  en  30.030;  echter  flaat  volgens 
onze  bevinding  de  Barometer  op  den  middag  o.  d  0067 
liooger ,  dan  het  gemiddelde  der  hoogfte  en  laagfte  ftanden. 


■  WW. 


REIS  C  M  DE  WERELD. 


Ï3I 


In  de  Atlandfchc  Zee  geven  onze  waarnemingen 


Mei  1806  's  Middaifs 
te  AJiildcrnaclu 

CooK  in  Augustus  en 
September  1776 

Jiuiij  en  Julij  17S0 


20*.  4 

2C«.5 

ly.   I 

18.   9 

17°.  s 

19.  4 

2».    4 

18.    3 

20.  9 

21.     S 

20".  4 

18.   6 

c.   4 
-   .  4 


'Er  blijft  ons  nog  over ,  de  waarnemingen  met 
den  Hygrometer  onder  een  algemeen  overzigt  te 
brengen;  dan  wegens  de  tegenwoordige  onvol- 
komenheid der  Hygrometrie,  als  ook  der  inftru- 
mciiten ,  moet  men  ons  ten  goede  houden,  dat 
wij  het  niet  ondernemen,  waarnemingen  te  redu- 
ceren, welke  zoo  weinig  regelmatigheid  aan  CitTi 
dag  leggen.  Ditzelfde  gel4t  ten  aanzien  der  al-* 
rcmeefie  weerkundige  'waarnemingen» 

Het  gedeelte  des  bijgaandcn  Journaals,  hetwelk 
de  heerfchende  Winden  behelst,  zoude  ongetwij- 
feld een  belangrijk  onuerzoek  verfchaft  hebben, 
indien  wij  eenen  Anemometer  gehad  hadden,  om 
telken  reize  de  fnelheid  der  wind  te  bepalen. 
Het  was  ook  de  moeite  waardig  geweest,  zich 
eenig  denkbeeld  verworven  te  hebben  van  de 
luchtmenging,  welke  van  de  flireken  buiten  da 
Keerkringen  gedurig  naar  den  Acquator  toe- 
droomt;  ook  zouden  de  verfchillende  kracht  en 
rigting  der  Pasfaatwinden,  in  zoo  verre  deze 
van  het  jaargetijde,  warmte  en  verbreking  van 
kt  evcnwigt  der  lucht  afhangen,  zich  veelligt 
meer  tot  algemeene  regelen  laten  brengen.  Even- 
wel tot  een  zoodanig  onderzoek  zijn  de  opmer- 
kingen, op  de  fchiclijkcn  doortogt  van  de  eena 
Uichtdreck  tot  de  andere  gemaakt ,  «iet  genoeg- 
zaam: hot  zoude  noodig  zijn,  op  een  afzonderlijk 

I  2  ei- 


1 1' 


■•«  •'.';  . 


ij»      H 


!-  \ 


r  Is'  ^ 


\    V.\;h^ 

\  i;»*':. 

K                              1 

v\     'M, 

! 

'\    t 


M 


132 


REIS  OM  DE  WERELD. 


eiland  van  den  Oceaan  eene  lange  reeks  van  waar- 
nemingen tot  dit  oogmerk  in  het  werk  te  Hellen* 
Bovenal    zoude    het   wel   der   moeite    waardig 
zijn ,   op  een   of  meer  welgelegene  plaatfen  tus- 
fchen  de  Keerkringen,  voornamelijk  in  de  nabij- 
heid van  den  Aequator,  de  belangrijke  rijzingen  en 
diTlingen  op  het  land  met  volkomene  werktuigen 
te  onderzoeken.     Indien  onze  ruwe  waarnemin- 
gen op   het  fchip   reeds  genoegzaam  waren,  om 
afwijkingen  te  ontdekken ,    die  tot   de  meer  ver- 
borgene  en   fijnere  behoorcn;   welke  bclaiigrijke 
•  refultaten  zoude  wij   dan  niet   te  wachten   heb- 
ben van  waarneminiren,  welke  m^t  veel  gevoel!- 
^cr  werktuigen,  onder  de  gundigfle  omftandighc- 
den,   ecnen    langercii    tijd,   en    zonder    geduriüie 
plaatsverandering,    in  het  werk  gefteld  werden. 
Een    dubbelde    Barometer    van    Huygi'.ns  ,     eii 
een  groote  Manometer  van  Gulrikz  zouden  oiii' 
binnen    korten    tijd    geheel   nieuwe   verklaringen 
opleveren,  omtrent    de   bewegingen   eener   vloci- 
flof,  die  wij  flcchts   in  enkele  opzigten  kennen, 
en  welke  meer  en  meer   verdient  onderzoclir  cc 
wordtMi ;  daar  ht-t  een  der  laatfle  voorwerpen  is 
v;Ui    ons   iiatuurkuuilig    onderzoek,  hetwelk  ccn 
middel    om   te    mt'le/i  aan   de   hand    geeft.       Zij 
zoude. 1  ons  eimielijt:  brengen  tot  de  zoolang  ge- 
wcnsciite  grondwetten  eener  wetenfchap  van  on- 
uitr|Uek',lljke   nuttigheid,    tot  die  eener  algcnice- 
ne  Meteorologie  des  aardbtjtiems,  welke  ons  noch 
de  millioenen    verflrooide  onregelmatige    waarne- 
mingen ,  noch  i\c  vereende  pogingen  van  nictcc  - 
rolügiiche  gczelichappen  ooit  verfcliallen  kunnen,. 


h        boteokent  helder  fchoon  weder. 

hh      —  —  zeer  fchoon  weder ,  eeu'  onbewolkten  heraeU 

b        —  —  geheel  bewolkt, 

vv       —  —  e-^nige  wolken  aan  don  Ii;imel. 

(w)    —  —  half  bewolkt. 

hw     —  —  hekier  met  eenige  wolken. 

w  hr  —  —  wolken  aan  den  horizont. 

r        —  —  rtgcn. 

rg      —  —  zeer  z waren  regen. 

h1       —  —  donkere,  nevelrchtij^e  lucht. 

n  hr  —  —  nevelen  aan  den  horizont. 

wd     —  —  matigen  wind. 

Cwd) 

(•)  Het  Dagboek  dezer  waarnemingen  werJ  In  duzrif- 
Je  volkomenheid  voortgezet  tot  den  5  Julij,  de  dag  onzer 
aankomst  te  Kamtfchatka ;  dnar  echter  tot  ons  onHerzoek 
de  waarnemingen  tusfchen  de  Keerkringen  alleen  belangrijk 
zijn,  zoo  1'iOeft  men  óc  wnarneinlngen  bulten  de  Keerkrin- 
gen, of  liever  van  den  dag  af,  waar  het  rijzen  en  dalen 
von  den  JJinomcter  ünrtïgelmatig  begon  te  worden,  achter- 
wege ueliiien. 


• "  ,< 


...!    i 


JVaarnemitigtn  van  den  Baroiueter,   Thermome- 
ter en  Hygrometer  in  de  Zuidzee  tusfchen 
de  Keerkringen ,    benevens   den  flaat  der 
Atmospheer  en  der  Winden,    van  den 
ï6  April  tot  den  2'J  Junij  1804.  (*) 


Verklaring  der  Vj^rkortint.en. 


\\ 


tri 


il 


134 


REIS  OM  DE  WERELD. 


(wd)  beteekent  zeer  geringen  wind. 


R'- 


WÉf 


w 

Wd 
ws 

z 

zz 

ms 


—  zeer  frisfchen  wind. 

—  hevigen  wind  met  rukwinden. 

—  windftilte. 

—  holle  zee. 

—  zeer  holle  zee. 

—  inanefchljn. 


In  de  volgende  tafelen  behelst  de  cerfte  kolom 
den  tijd  der  waarnemingen  in  uren  en  minuten ; 
de  tweede  den  (land  van  den  Barometer;  de 
derde  den  (land  der  Thermometer;  en  de  vier- 
de dien  des  Hygrometers.  De  dagen  zijn  bere- 
kend naar  de  wijze  der  Sterrekundigen. 


■ 

r 

M. 

1 

0 

20 

■ 

I 

■ 

2 

30 

■ 

3 

30 

■ 

4 

25 

■ 

5 

25 

1 

6 

15 

2< 
2C 

as 
2S 

2CJ 
29 
29 


16 


•0  35 

29 

II 

12 

13 

'4 

15 

lö  12 

29 

I- 

18  14 

29 

19  0 

29 

20  20 

29 

21  30 

29 

22  :,o 

20 

23  50  1  29 

0  45 

29  1 

'  45 

29  ( 

■"-  30 

29  ( 

3  30   29  ( 

4  K)    29  t 

l  35    .9  S 

7  10  1  29  9 

8  l;ï 

29  9 

9  0 

29  9 

10  20 

29  9 

Il  3ü 

29  9 

12 

29  9 

I,) 

14  ï5 

29  8 

'S         1 

lö  15 

39  8 

17 

18 

U)  30 

29  9( 

20  2^ 

29  ij; 

21  ,iO 

29  y; 

--  '5 

29  9: 

2j  0 

ay  .,. 

REIS  OM  DE  WEREl^Qy 


135 


16  April. 


U.  M. 

o  20 
I 

2  30 

3  30 

4  25 

5  25 


15 

30 
.30 
30 
35 


6 

7 
8 

9 

10 

II 

12 
13 
14 
15 
lö   12 

I- 

i3  14 

19  o 

20  20 

21  30 

22  fiO 

23  50 


O  45 

'  45 

n  30 

3  30 

4  K' 

5  ;;-, 


7  10 
1)  15 

9    o 

10  20 

U    JU 
12 

i:> 

14  15 
15 
16  15 

17 

iS 

19  "O 

20  2-, 

21  \0 

22  15 


Bar. 


2998 

29  95 
29  95 
29  95 
29  96 

29  95 
29  96 
29  <^6 
2y  98 
29  93 


29  92 

29  92 
29  94 

29  95 
29  96 
29  <)6 
29  95 


29  94 

29  92 

29  92 

29  90 

29  93 

29  92 

29  92 

29  94 

29  94 

29  94 

29  92 

29  91 

29  88 

29  85 

29  90 

2y  i;2 

29  93 

29  93 

2y  92 

Th. 


18    6 


18 
18 
18 
ï3 
18 
18 
18 


18 

19 
19 

19 
19 


19 

»9 
'9 
ï9 
»9 


5 
7 

7 
5 
4 
4 
5 


I3     5 


7 
o 

o 
5 
5 
o 


4 
5 
5 
5 
5 


19  4 

»9  5 

19  5 

19  5 


ï9  5 

19  7 

20  o 
20  o 

20  2 


Hygr. 


17  April. 


Wind,  Atmospli 


NNC. 

N. 

NO.  f.  N. 

NNO. 

N.  t.  O. 

NNO. 

N. 


N.  t.  O. 


NNO. 


N.t.0. 


NNO. 


I4 


hb,  tihr 


(w) 

(w; 

br 


NNO. 

(vv)  wd 

... 

(vv)  wd 

... 

(U')  wd 

N. 

(w)  Ws 

NNW. 

Cwj  Ws 

N.  t.W. 

(w;  Ws 

N. 

... 

(w)    wd 

(w)   wd 

... 

(b)    wd 

(b)    wd 

(wd) 

('0 

hb   wd 

h  w 

Il   w 

hli 


%'. 


\  '    t 


!-l 


j"l» 


'  i  i  r  liF 


■^ 


^i'N 


v/> 


REIS  OxM  DE  WERELD. 


R 


18  AiM'il. 


ri 


U.  M. 


o 
I 

3 
4 

5 
6 


o 
o 
o 

10 

30 

'5 

10 

o 

20 


o 
9 

11  45 

12  10 

13 
14  o 

16  10 

17 

i3  o 

19  15 

20  25 

21  30 

22  45 

23  50 


0  30 

1  o 

2  10 

15 

O 
O 

o 

o 
o 
o 
o 
o 
o 


3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 

i.i 
14 
i">  15 

17 
18 

19  15 

20  30 

21  15 

22  30 


Bar. 


29  88 
29  86 
29  85 

29  84 
29  84 
29  86 
29  80 
29  yi 

29  92 
29  92 

29  \]:j 

29  8r 

29  88 

29  85 
29  88 
29  90 
29  92 
29  92 
2y  90 


-9  00 
29  88 
29  85 
29  84 
29  86 
29  8/1 
29  85 
29  88 
29  90 
29  94 
29  94 
29  90 
29  ()5 


29  90 
29  83 


29  90 

29  90 

a<>  92 

39  03 

-9  94 


Th. 


20 

20 

20 
20 
20 
19 
19 
20 


Hygr. 


20  2 
20  I 

20  o 


20 
20 
20 

20 
20 


36  ï 

3<5  5 

36  8 

37  2 

37  3 

38  o 
33  o 
3<!  7 

33  6 


38  7 
38  o 
38  o 


38 


33  o 


37 
38 
38 
38 
37 


7 
o 

5 
5 


19 

20 

20 
20 


19  April. 


20 
20 
20 
20 
20 
20 
20 
20 
19 

2a 
20 

20 


19    5 
19    5 


37  5 

36  3 

35  8 

36  2 


37 


37 


2 
5 

n 
O 


36 

36 

36 

3^5     9 

37  o 
5 
7 
o 


37 

0 

3^ 

0 

3i; 

8 

^< 

0 

.V" 

n 

Wind.  Aimos^; 


NNO. 

NO.  t.  o. 
NNO. 


N.  t.  O. 


NNO. 


N.  t.  O. 
NO. 


WZW. 
Z.  t.  w. 

N.  t.  O. 
NNO. 

N.  t.  O. 


NO. 


ONO. 


O. 


hh 
hh 
hh 
hh 
hh 
hh 
Inv 
w 


hh 

hh 

hh  (w\l) 


hh 

(w) 

b  VVd 

b  W  nhr 

b   W 

b  \V 


h  (b)  \ vd 
h  (bi 

(w) 

il  11 

hli 
hb  (w) 

w    CWb)   z 

w  (wsj  i 
h 
h  (u> 
hu  ■ 


z 

z 

b  z 


>v 


Si 


U.  M. 


o  r5 

1  iO 

2  iO 

3  3f5 

4  40 

5  30 


6 

15 

7 

fO 

3 

0 

9 

0 

10 

0 

II 

0 

12 

0 

13 

20 

14 

10 

'5 

1(5 

'7 

13 

0 

'9 

0 

20 

c 

21 

0 

2'» 

n 

ii 


0  o 

1  o 

2  30 

3  30 

4  o 

5  o 

6  o 

7  'O 
3  o 
9  10 

10    o 

H  oO 
1:    15 

14  O 

15  O 

ii5    o 

18   o 

ly  ?o 

20  ,iO 

21  10 
■'2  O 
■i      O 


8 
8 
9 
9 
9 
9' 


Bai 

29 
29 
29 
29 

29  8 
29  8 
29 
29  8 
29 
29 

29 
29 

-9  9< 

29  8< 

29  8; 

29  3! 


29  91 

29  9^ 
29  92 

29  9^ 

29  9: 
29  94 


29  94 
29  90 

i!9  88 

29  a- 

29  86 

29  90 
29  83 
29  91 
•■i'j  93 
29  95 
29  96 
29  ^i 

29  92 

29  83 
29  87 
29  88 
29  87 
29  94 

29  95 
29  96 
29  (,8 

-9  93 


!H 


p:. 


4 


REIS  OM  DE  WERELD. 

20  April. 


157 


1 

U.  M. 

Bar.  ' 

Th. 

Hygr. 

Wind. 

/v'inosph. 

0  T5 

29  9a 

20 

9 

37   0 

NO. 

hh  (wd)  z 

H 

I    iO 

29  90 

21 

0 

30   5 

N.  t.  0. 

lih,  ws,(,wd) 

^B 

2    iO 

29  88 

21 

0 

36   5 

N. 

hh,  \vs,  z 

H 

3  30 

29  90 

20 

5 

36    8 

N.  t.  0. 

w ,  ws ,  z 

^1 

4  40 

29  '66 

20 

0 

37     5 

«•* 

h,  b,  z 

^B 

5  30 

29  83 

20 

0 

38    0 

«a* 

h,  b,  z 

^1 

6  15 

29  86 

20 

0 

39    8 

... 

wd 

H 

7  'O 

29  88 

19 

5 

39    0 

N. 

b 

H 

3    0 

29  90 

19 

8 

39    0 

N.  t.VV. 

b 

^B 

9    0 

29  93 

20 

0 

37     8 

... 

^B 

10    0 

29  94 

20 

0 

37    5 

N. 

h,  b,  7. 

^1 

II    0 

29  94 

20 

0 

H    5 

■  ■• 

b,  ws,  z 

^B 

12    0 

29  90 

20 

0 

33   0 

•  •• 

b,  \Vi,  z 

^1 

13  20 

29  89 

20 

0 

37    5 

■  a* 

b,  z 

^1 

14  10 

29  87 

20 

0 

37    4 

«*• 

^B 

15  3^ 

29  88 

20 

0 

37    5 

N.  t.  0. 

b,  ws,  z 

^H 

115 

... 

hb 

H 

•7 

NNO. 

■j 

i3    0 

29  91 

20 

0 

38    0 

... 

z 

^1 

19    0 

29  94 

20 

2 

37     8 

N.  t.  0. 

z 

^1 

20    0 

29  92 

20 

4 

38     8 

... 

w 

H 

21     0 

29  94 

20 

5 

38    0 

... 

w,  wd 

^1 

22    0 

29  95 

20 

5 

38    0 

... 

hh 

1 

aï    0 

29  94 

20 

8 

ai 

38    0 

April. 

N. 

hh 

H 

0    0 

29  94 

20 

8 

37    5 

N. 

H 

I    0 

29  90 

20 

8 

37     5 

... 

lih  Ctrd)  ws 

^1 

2  30 

i29  88 

21 

0 

37    0 

... 

hli,  ws 

H 

3  30 

29  87 

20 

8 

36    7 

... 

W    -Wti) 

H 

4    0 

29  '^6 

20 

9 

37    0 

... 

h  ,  b ,  ws 

^1 

5    0 

^^1 

^^B 

6    0 

29  90 

20 

8 

37    0 

... 

b   rwd) 

^1 

r  '0 

29  88 

20 

2 

38    0 

... 

b,  us 

Il        l°° 

29  91 

20 

5 

39     5 

Z\V. 

b,   W 

2y  93 

20 

9 

39     2 

zzw. 

b 

^1 

10  0 

29  93 

20 

4 

39    0 

z. 

^1 

II  7,0 

29  96 

19 

7 

;i8    7 

zw. 

■ 

1:  15 
1  ■, 

29  93 

19 

8 

39    1 

/<». 

■ 

14    0 

29  9a 

'9 

0 

43     tt 

/.w. 

ü,  w 

H 

15    0 

29  83 

»9 

0 

43    a 

/,(». 

^ 

16    0 

29  Ö7 

•9 

n 

.|i     1 

/•I. 

h 

rlfH 

1-  10 

29  88 

19 

3 

i\U      l 

f^o. 

r,  In 

1 

18    0 

29  87 

19 

S 

,\\     n 

... 

h,  1,  lil 

B 

ly  3,0 

29  94 

19 

8 

41    b 

70. 

ws.  lil 

H 

20  ;^o 

29  95 

•9 

5 

'M      fi 

... 

H 

21    10 

29  96 

19 

fi 

41    7 

... 

r 

H 

."2     0 

29  ^H 

ly 

1 

,13    a 

b,  \'.s 

1 

■ê     '^ 

-9  yf) 

•  w 

6 

4J    5 

*;. 

h ,  1) ,  W' 

'-  '^ 

\ 

.„if 

;!^'> 
\>}\\. 


ï'- 


i;:1 


ii^li    I 


J » 


REIS  OM  DE  WERELD. 


22  April. 


U.  M. 

Bar. 

Th. 

19   3 

Hygr. 

Wind. 

Atmospli 

^H 

Ü.  i\i.      Bar. 

o    o 

29  94 

43 

6 

zo. 

h,  b,  w 

b 
h,  b,  W 

0   0 

29  83 

i    o 

2  O 

3  ï5 

29  91 
29  87 

29  85 

'9 
'9 
19 

3 
3 

4 

4:1 

43 
4-2 

0 

5 

5 

... 

1 

1  0 

2  15 

3  15 

29  86 

29  85 
29  84 

2Q    oi 

4    o 

29  84 

IQ 

5 

42 

6 

... 

b,   \vd 

H 

4  15 

5  o 

6  o 

7  o 

29  85 
29  86 
29  93 

19 
W 
19 

6 
5 

5 

4^ 

42 
43 

0 
0 

5 

■•• 

w,  wd 

w ,  wd ,  z 
w,  wd,  w 

■  5  0 

H    6  10 
H|        io 

29  84 
29  83 

29  86 
29  86 
29  89 
29  89 
29  90 
29  90 
29  88 
29  88 
29  86 
29  88 
29  83 
29  90 
29  88 

8  o 

9  3° 

29  9i 
29  93 

'9 
19 

0 

5 

43 

43 

7 

*■* 

b,  wd,  z 
b,  w 

H    8  io 

^m    9  10 

10  o 

11  lO 

12  o 

13  o 

29  95 
-9  93 
29  92 
29  90 

19 
19 
19 
19 

7 
5 
4 
5 

43 
44 
44 
45 

5 

5 
7 
5 

ozo. 

b,  r,  W 

h,  r,  2 
b,  r,  v/ 

^H   10 

H  11 
■  12 
H  13 

14  40 

29  9' 

19 

c 

4Ö 

<> 

zo. 

b,r,Wd 

^H    14     0 

15 
16  15 

29  88 

19 

6 

47 

1 

--- 

b,  r,  z 

H  16  0 

17     0 

29  88 

19 

0 

48 

r» 

ozo. 

w 

H  17  3^ 

18  0 

19  0 

29  90 
29  90 

19 

0 
0 

49 

49 

I 

5 

0. 

r,  z 

b  ,  r ,  wd 

H  18 
H  19 15 

20     0 

29  94 

19 

3 

47 

5 

ozo. 

b ,  r ,  wd 

^Ê  20 

21   15 

29  96 

19 

5 

47 

2 

?^xo. 

^1 21  0 

29  92 
29  92 

29  93 
£9  90 

22  0 

23  0 

29  98 
29  98 

19 

19 

5 
5 

46 
47 

5 

0. 

ONO. 

b,  w 

h,  b,  \\\\,  i 

H  22  0 
H'23  0 

Apri 

1. 

■ 

0    0 

29  95 

19 

4 

4^ 

1 

ZO.t.O. 

2 

^1  00      20  80 

I  15 

2 

29  '06 
29  88 

19 

7 

• 

45 

7 

... 

W 

^1  I  0 

H  2  0 

29  86 
29  86 
20  84 
2     83 
29  85 
29  86 

29  85 
29  86 
29  88 
29  89 
29  83 
29  83 
29  87 
29  85 

3  0 

4  0 

29  83 
29  86 

10 

0 

45 
44 

0 

7 

"". 

w,  wd 

w,  W 

H  4  0 

5  20 

29  85 

'9 

3 

4  + 

0 

... 

w 

H  5  0 

6  0 

7  0 

29  88 
29  89 

19 

'6 

2 

-15 
45 

0 
3 

0. 

NO. 

b ,  Wd ,  r 
b,  r,  w 

^1     0 

'ó     0 
9     0 

29  90 
29  91 

20 

5 
0 

46 
45 

0 

2 

ONO. 

w,  r,  wd 
h,  b,  wd,  2 

H  9  0 

10     0 

29  90 

20 

0 

44 

5 

... 

w,  \\\\ 

^1 10  0 

11     0 

2i;  90 

20 

0 

43 

5 

... 

vv 

H  11  0 

12  0 

13  0 

14  0 

15 
16     0 

17 
i3     0 

29  90 
2y  89 
29  87 

20 
'9 

0 

i 

6 

45 
45 
a6 

0 
0 

... 

w,  Wd,  r 
w,r,W 

H  1^  0 

H  '4    0 

29  83 

29  88 

»9 
'9 

5 
5 

47 
47 

0 

0 

... 

b,  W 
b,  W 

H  16  0 
1 18  0 

29  86 
29  86 
29  86 

ly  15 

20    0 

29  91 
29  95 

•9 

'9 

8 
8 

45 
46 

6 

I 

""  " 

b 
Wd,  r 

H  ^9  0 

^1 20  0 

29  90 

29  92 
29  93 
29  93 
p.9  92 

21    0 

22     0 

i:3     0 

29  95 
29  96 
29  90 

ï9 

20 

'9 

8 
0 
3 

46 
46 
45 

8 
0 

7 

-- 

b 
h    b.  rl 
h    b    w 

2f      0 

13    0 

E 


JffiW'.rl 


RKIS  OM  DE  WERELD. 

24  April. 


139 


m 


ü.  i\i. 

Bar. 

0  0 

29  83 

I  0 

29  oó 

2  15 

29  85 

3  15 

29  b4 

4  15 

20  02 

5  0 

29  34 

6   10 

29  83 

7  10 

29  '66 

i.-!  JO 

29  86 

.)  10 

29  89 

ló  20 

29  89 

11  20 

29  90 

12  II 

«9  90 

13  -5 

29  88 

14  0 

29  88 

15  0 

29  '66 

16  0 

29  88 

17  3^ 

29  83 

lU  Ij 

39  90 

ly  lö 

29  88 

20  0 

29  92 

21   0 

29  92 

12   0 

29  93 

23   0 

29  90 

Th.  j 

20 

0 

20 

0 

20 

0 

20 

7 

20 

5 

20 

3 

20 

0 

20 

0 

20 

0 

19 

5 

ig 

0 

19 

3 

»9 

0 

19 

0 

19 

0 

19 

0 

19 

0 

19 

n_ 

19 

0 

19 

0 

19 

5 

20 

0 

20 

4 

20 

6 

Hyrr 


45 

42 
40 
42 
42 
4.^1 
44 
43 
44 
43 
43 
44 
44 
44 
44 
44 
45 
45 
45 
45 
43 
42 
42 

41 


o 
5 
7 
I 

3 

7 

O 

4 
4 
7 
5 
7 
o 
o 
5 
7 
5 
5 
o 
o 
o 
7 
3 
o 


W  ind. 


ONO. 

o. 

ZO.t.0. 


ü. 

ONO. 
NO. 


ONO. 


Atiiiosph. 


w,  vvd 

vv ,  wd  z 

w,  vvd 

11,  b,  wd,   z 

b,  wd,  r 

b,  wd 

b 

b ,  wd ,  r 

b 

bj  wd 

b,  r,  w 

b,  nis,  wd 

b,  lir 

nlir,  Wd,  I 

r,    / 

b,  r,  W 

b 
b,  w,  z 

r 

h,  b,  W 

vv,  z 

w,   vv 

1       h,  wd 


25 

April. 

0  0 

29  89 

20 

6 

:-8  7 

ONO. 

h,  wd 

I  0 

29  86 

2D 

7 

33  I 

ozo. 

w 

2  0 

29  86 

20 

T 

38  0 

... 

w,  wd 

3  0 

29  84 

20 

7 

37  4 

... 

vv 

4  0 

2  83 

20 

6 

37  5 

... 

w,  vvd 

5  0 

29  d5 

20 

5 

37  7 

... 

w,  vvd 

6  0 

29  86 

20 

5 

37  7 

... 

vv 

7    0 

29  85 

20 

3 

36  5 

0.  t.  z. 

Il ,  ms 

3  0 

29  '66 

20 

0 

:;6  5 

... 

hh 

9  0 

29  88 

20 

5 

37  0 

— 

hh 

10  0 

29  89 

20 

6 

37  0 

... 

lih 

u  0 

29  83 

20 

5 

37  2 

... 

vv 

12  0 

29  88 

20 

5 

37  7 

... 

vv 

'i  0 

29  87 

20 

4 

33  I 

... 

vv 

14  0 

29  85 

20 

4 

37  0 

NO. 

b,  wd 

15  0 

29  86 

20 

4 

37  5 

... 

vv 

16  0 

29  86 

20 

3 

37  0 

... 

b 

17  0 

29  86 

20 

0 

37  0 

.... 

ms,  vv  (vvd 

18  0 

— 

w 

19  0 

29  90 

20 

3 

3Ö  8 

... 

vv  (vvd) 

20  0 

29  92 

20 

5 

36  8 

ONO. 

vv  Wil 

ar  0 

29  93 

21 

0 

38  0 

0. 

22   0 

29  93 

20 

3 

J«  0 

... 

vv 

ij  0 

29  02 

20 

8 

36  0 

hh  wd 

»:   " 


'I'  -  l 


f 


i\ 


<..y 


'  •'  il- 


%. 


.  '1 


l-,    ■  I 


%n^\v\ 


M 


:«H 


I40 


REIS  OM  DE  WERELD. 


m 


'3  Si 


*>     ' 


■  k 


26 

April. 

U.  M. 

o    o 

Bar. 

Th. 

Hygr. 

Wind. 

Atmospli. 

29  91 

21 

0 

35   0 

ozo. 

hh,  wd 

I    o 

29  88 

21 

0 

30   0 

... 

2      O 

29  8.5 

21 

0 

36   5 

ONO. 

hh 

3     o 

29  84 

21 

0 

30   5 

— 

w 

4    o 

29  84 

21 

0 

36   5 

OZO. 

hh,  wd 

5    o 

29  85 

21 

0 

30   5 

.-, 

w 

6    o 

29  '66 

2:. 

8 

37   0 

... 

w 

r  o 

29  86 

20 

8 

39   0 

0. 

W,  w 

8    o 

29  88 

20 

8  . 

38   0 

9     o 

29  90 

20 

8 

38   0 

... 

w 

lo     o 

29  92 

21 

0 

.8    5 

11      c 

29  92 

21 

0 

40    0 

ONO. 

b,  r,  wd 

12      O 

29  08 

ao 

6 

3"     7 

... 

w 

13     o 

29  89 

20 

38    7 

... 

w,  wd 

14    0 

29  9 

20 

M 

39     5 

... 

b,  w 

15    0 

29  88 

20 

8 

39     4 

..- 

b 

16  10 

29  90 

20 

9 

39    4 

... 

h,b,-.v.i 

ï:-     0 

2y  86 

21 

0 

39    6 

... 

18     0 

29  8ó 

21 

0 

38     5 

— 

19  30 

29  yo 

21 

0 

39     5 

... 

w,  wd 

20  15 

29  92 

21 

0 

39     5 

0. 

b,  u-d 

21     ü 

29  94 

21 

0 

39     5 

... 

w 

22   10 

29  93 

21 

0 

39     0 

... 

b,  wd 

23   10 

29  90 

21 

0 
27 

39     0 

April. 

b,    (wd) 

0    0 

29  90 

21 

0 

39   0 

I     0 

29  '88 

21 

n 

39    5 

0. 

b,  Wd,r 

2     0 

29  »5 

21 

0 

39    6 

NNO, 

h,  Hl 

3     0 

2     85 

20 

5 

39     5 

0. 

b 

4    0 

29  86 

20 

5 

39     5 

... 

b 

5     0 

29  85 

20 

7 

38     5 

0.  t.  z. 

h ,  b  (wd) 

6   10 

29  84 

20 

5 

33     5 

— 

b 

7  10 

2.;  8- 

20 

8 

39     0 

ozo. 

b 

8   .5 

29  89 

20 

9 

39    0 

... 

b 

9  40 

-9  90 

0    1 

2, 

38     8 

... 

b  (wd) 

10  20 

2y    yo 

0    ¥ 

ry 

33     6 

0. 

b  ins 

II  40 

-9  9' 

O    J 

0 

38     2 

... 

12    0 

-9  90 

0  r 

38     2 

... 

13     0 

-9  91 

0  l 

38     3 

... 

l> 

14.    0 

-9  90 

0   T 

38    6 

... 

vv 

15     0 

29  86 

0   1 

39    0 

NNO. 

b  (wd) 

16    0 

29  85 

—  1 

39    0 

b  (wd) 

17     0 

29  84 

21 

40    0 

Il  ws 

18     0 

2.;  84 

CO 

8 

40    5 

OZO. 

iWd 

Zg    0 

29  84 

ao 

7 

40    5 

ZO. 

r  (wd) 

20  15 

29  86 

20 

8 

41     8 

NO. 

wd 

21   15 

29  88 

20 

7 

41     7 

N. 

z 

22     0 

2(;   88 

20 

7 

41     0 

... 

w 

ï3     0 

-^V  -3 

20 

2 

4a    0 

ONO. 

U.  M. 

Bar 

0  10 

29  8; 

I    0 

29    8; 

5  15 

29  8c 

3  15 

29  T' 

40     1    29  7i 

5    0 

29  8c 

6    0 

29  83 

7    0 

29  82 

8    0 

2)    83 

9    0 

29  86 

to    0 

29  86 

n    0 

29  86 

12    0 

29  85 

I.?    0 

29  82 

14  40 

29  81 

15 

29  81 

lö 

29  80 

I-   0 

29  80 

i3 

29  78 

'9 

29  85 

20 

29  85 

21           '     29  87 

22           J     29  88 

2j           1     29  oó 

0    0 

29  85 

I    0 

29  80 

2 

29  82 

3 

2()  -g 

4 

29  7  8 

5 

29  79 

6 

29  80 

i 

29  80 

t> 

29  82 

9 

29  82 

10 

29  83 

II    0 

29  83 

12  15 

29  84 

13  15 

29  85 

14   0 

29  83 

li 

29  82 

16 

29  83 

17 

29  83 

lU 

29  83 

19 

29  85 

20 

20  86 

21             29  38 

21 

i3    0 

29  88 

WEIS  OM  DE  WERELD. 


141 


•18  April. 


llU.  M. 

Bar. 

Th. 

Uygr. 

Wind. 

Atniosph. 

Hl  0  10 

29  84 

21 

2 

40   7 

0. 

wd,  z 

1   '  ° 

29  85 

21 

5 

40   5 

NO.  t.  N. 

w  (vvd) 

■     2   15 

29  80 

21 

r> 

39    8 

NO. 

w 

■     3 

29  r8 

2J 

5 

39    5 

NO.  t.  N. 

w 

■   40 

29  78 

21 

4 

39    7 

... 

z 

■    5    ° 

29  80 

21 

3 

39    7 

NO. 

w,  z 

■    60 

29  ^3 

2J 

f> 

40    0 

ONO. 

1         0 

29    u2 

21 

0 

40    0 

... 

h,  VVS 

■  'a  0 

29  83 

21 

0 

40    0 

— 

h,  ws 

■  9  0 

29  86 

21 

0 

39    7 

... 

ws,  z 

H  10    0 

29  86 

21 

5 

39     5 

... 

H  i{    0 

29  86 

21 

3 

39     7 

0. 

wd,    7. 

H   12    0 

29  85 

21 

3 

40    0 

— . 

\v,  wd 

H  13  0 

29  82 

21 

3 

40      2 

NO. 

hh 

■  14  40 

29  81 

21 

0 

40      2 

... 

hh  ws 

1  ^3 

29  81 

21 

0 

40    3 

... 

w 

■  16 

29  80 

21 

0 

40    4 

NO.  t.  N. 

hh 

■    17     0 

29  80 

21 

0 

40    2 

... 

■  i3 

29  78 

21 

0 

40    2 

NO. 

hh  ws 

■  "-^ 

29  85 

21 

0 

39    7 

ONO. 

hh 

■  20 

29  85 

21 

5 

38    0 

... 

hh  (wd) 

1  ~' 

29  87 

21 

8 

37    8 

... 

hh 

^1  22 

29  88 

21 

8 

37    0 

... 

hh 

lïj 

29  '66 

22 

I 

33    0 

... 

hh 

09 

April. 

0    0 

29  85 

22 

0 

38    0 

ONO. 

hh 

I      0 

29  80 

22 

0 

38    0 

:<o. 

hh 

n 

29  82 

22 

0 

37     8 

(vvd) 

3 

2.)  79 

21 

7 

37     3 

w,  wd 

4 

29  78 

21 

5 

38     8 

ONO, 

w,  wd 

5 

29  79 

21 

5 

39    0 

OZO. 

h 

6 

29  80 

21 

4 

39     5 

0. 

h,   (wd) 

f 
/ 

29  80 

21 

4 

39    5 

NO. 

w,  wd 

ti 

29  82 

21 

3 

39    5 

... 

h 

9 

29  82 

21 

5 

39     3 

— 

h,    nis   (vvd) 

10 

29  83 

21 

5 

39     8 

... 

hh 

11    0 

29  83 

21 

3 

39    0 

... 

hh 

12  15 

29  34 

21 

3 

38     5 



13  15 

29  85 

21 

3 

33     5 

... 

vv 

]i\   0 

29  83 

21 

4 

... 

w  (wd) 

i^ 

29  82 

21 

5 

38    7 

... 

w 

16 

29  ii3 

21 

4 

38    5 



w 

17 

29  33 

21 

2 

38    3 

... 

b 

18 

29  83 

2 

l      2 

38    5 

— 

19 

29  85 

2 

t     5 

38    5 



w,  wd 

20 

1    29  86 

0 

'     5 

38    5 

... 

w 

H  ~' 

29  38 

2 

1    0 

38    0 

... 

hh 

■    2i 

ONO. 

1  iJ    0 

29  88 

2 

2    0 

30    5 

... 

w,  wd 

•  i  ■'?■■ 


l     1       II  >L. 


ly 


:«li 


il 


142 


REIS  OM  DE  WEREL». 


30  April. 


ü. 

M. 

Bar. 

Th. 

IJygr. 

Wind. 

Atmospl 

.1 

ü.  iM 

.      Bar 

0 

0 

29  86 

21     8 

37 

0 

0.  t.  N. 

h 

0   0 

29  8 

l 

29    P-,T 

22     0 

3fï 

8 

... 

h 

I 

29  8 

2 

29  B;, 

22     0 

36 

8 

... 

2   0 

29  7 

3 

20  80 

22     0 

37 

0 

ü. 

3  20 

29  7 

4 

29  70 

21     8 

37 

0 

0.  t.  Z. 

4  15 

29  7: 

5 

15 

29  "•'■ 

21     8 

37 

5 

0.  t.  N. 

W,  \V(1 

5  '0 

29  7i 

6 

0 

29  r.2 

21     6 

3." 

0 

0. 

1      6  20 

29  8. 

7 

29  8.-S 

21     5 

37 

0 

... 

H     7  'O 

29  8; 

8 

29  80 

21     6 

36 

5 

— 

w,  \vd 

H     i^25 

29  '6, 

9 

29  88 

21     5 

37 

0 

... 

H   9  '<3 

29  8: 

iO 

29  83 

21     5 

37 

0 

— 

^1  10  0 

29  8. 

Jl 

29  8' 

21     5 

37 

0 

... 

w,  ins,  ivi 

H  '^ 

29  8; 

12 

29  86 

21     5 

37 

0 

... 

w 

^H    '^ 

29  8c 

M 

29  86 

1    21     5 

37 

0 

... 

H  '^ 

29  8c 

14 

2e;  85 

21     5 

36 

5 

... 

vv,  \\\ 

■  ^'<- 

29  -s 

15 

29  83 

21     5 

37 

0 

... 

■  15 

29  r6 

16 

29  84 

21     5 

3^ 

8 

... 

■  "^ 

29  76 

IT 

29  8,ï 

21     i; 

3fï 

0 

... 

w 

■  '"^ 

29  76 

ia 

29  86 

21     6 

;6 

3 

... 

■  ^'^ 

29  7.7 

19 

29  80 

21     8 

36 

... 

luv,  wd 

H  19   0 

29  80 

20 

29  90 

22    0 

35 

5 

... 

^B  20  30 

29  82 

Cl 

29  92 

2::    0 

35 

8 

... 

■  21      0 

29  80 

22 

29  90 

22    2 

H  22   30 

29  8;^ 

23 

... 

'       hli ,  wd  H  --^     °     '     ^i^  ^3 

I 

Mei 

• 

1 

0 

0 

.-9  83 

22    0 

36 

0 

{).  t.  Z. 

■    0  T5          29  80 

I 

15 

29  82 

22     3 

35 

8 

w ,  u  d  ■    >  20          29  77 

n 

15 

29  80 

o^.        *> 

36 

0 

Il  IV     ■    2    0 

29  75 

,1 

0 

29  79 

22      2 

sfï 

0 

O/A). 

Iih      ■    3  45 

29  74 

4 

0 

2y  80 

2  2      2 

3<^ 

n 



hli  ,  wit , .  ^1    4    0 

29  73 

5 

'5 

29  83 

22      "^ 

36 

(. 

.... 

Iih,  W   ■    5  10 

29   -3 

6 

ifï 

2»  84 

22      0 

36 

3 

— 

Ml ,  U'   ■    ^    0 

29  74 

T 

0 

^9  85 

22      0 

36 

5 

0.  t.  z. 

W   ■    ~ 

29  78 

8 

0 

•.9  86 

22      0 

36 

0 

... 

l)li ,  w  ■-  " 

29  78 

9 

0 

20  88 

22       " 

36 

o 



ivlir  ^1    V    0 

29  8r 

10 

29  83 

22      '* 

37 

0 

... 

r    ■  '0  15 

29  8f 

11 

29  f'5 

22      0 

56 

5 

^H  n 

29  79 

12 

... 

^H  ^^ 

29  '/è 

13 

29  86 

22      0 

36 

5 

... 

nis,  Av,  >°.^^]H  '^ 

29  75 

14 

29  33 

ïii     5 

37 

fj 

07.0. 

1),   !',  ^^'   ^1    '''' 

-9  75 

15 

29  85 

21     5 

36 

0 

... 

1),  lir,ïï 

■  7 

^9  74 

16 

0 

29  84 

21     5 

38 

0 

N.  r.  0. 

1  ^ 

29  73 

17 

15 

29  82 

21     8 

38 

5 

0. 

b,_W 

1  ^.     ' 

29  75 

18 

0 

29  83 

22    0 

36 

5 

OZO. 

ïi 

1 ! 

29  76 

'9 

0 

29  88 

22    0 

37 

0 



b,  \\\i,2 

■    '9    0 

29  -6 

20 

10 

29  86 

22     0 

36 

5 

... 

b,  h,  VV 

■    -0  10 

~0  78 

21 

0 

29  88 

22    0 

36 

8 

0.  t.  N. 

vv,  W 

1 '!  'J 

:"9   80 

22 

0 

29  8- 

22     4 

36 

8 

... 

hli 

■  ^  ac       29  79 

23 

0 

29  84 

22    6 

36 

8 

... 

h!),W 

1 

ij    JO     i 

2.V  79     1 

REIS  OM  DE  WERELD. 

2  Mei. 


I4S 


U.  M. 

Bar. 

Th. 

Hygr. 

Wind. 

Atmosph. 

0     0 

29  84 

22 

6 

s--^ 

0 

0. 

hvv,  w 

I 

29  81 

22 

6 

35 

8 

ozo. 

TV 

2      0 

29  78 

22 

5 

35 

8 

0. 

w 

3    20 

29  78 

22 

5 

36 

2 

— 

hvv 

4  15 

29  77 

rin 

4 

3Ö 

2 

... 

hw 

5  >o 

29  78 

22 

4 

36 

I 

0.  t.  N. 

hw,  W 

ö   20 

29  82 

22 

0 

36 

0 

WO. 

hw,  r 

7  '0 

29  83 

22 

0 

:6 

3 

... 

hv. 

3  25 

2y  !^3 

22 

<_> 

35 

6 

... 

hh,  W 

9  Jo 

29  83 

0  '> 

0 

36 

5 

... 

hw,  z 

10     o 

29  84 

22 

3 

35 

2 

0.  t.  N. 

bh,  VV 

II 

29  82 

22 

0 

0  — 

0.' 

0 

... 

h,  nis,  z 

12 

29  80 

22 

0 

35 

0 

... 

hw,   zz 

13 

29  80 

22 

0 

35 

0 

— 

hh,   w 

14 

29  78 

22 

0 

35 

3 

— 

15 

29  76 

22 

0 

36 

0 

— 

ifS 

29  76 

22 

0 

36 

0 

... 

Cwd) 

'7 

29  76 

22 

0 

35 

0 

NO. 

(wel) 

lU 

29  77 

22 

3 

35 

0 

0. 

w  (wel) 

19    0 

29    oO 

22 

4 

34 

8 

... 

W  Cwd) 

20  30 

29    82 

22 

5 

34 

0 

... 

hw 

zi     0 

29  8  5 

22 

5 

0  n 

8 

... 

hh    (wd) 

22  30 

29  8..^, 

22 

6 

34 

0 

... 

i.i     0 

29  83 

22 

7 

3 

34 

Mei 

2 

• 

hh 

0  T5 

29  80 

22 

7 

34 

6 

0. 

hh  (wd) 

1  20 

29  77 

22 

7 

34 

5 

... 

2    0 

29  75 

22 

7 

34 

8 

... 

hh   (wd) 

345 

29  74 

22 

t» 

34 

7 

... 

hh 

4    0 

29  73 

22 

8 

34 

6 

.-. 

hh 

5  10 

29   -3 

?2 

7 

:"4 

8 

... 

hw  (wd) 

6    0 

29  74 

6 

34 

8 

... 

w,   Wd,   r 

- 

29  78 

n^ 

3 

34 

5 

N.  t.  0. 

liw,   wd 

<J 

29  70 

22 

3 

35 

0 

ONO. 

hh ,  wd 

V    0 

29  8r 

22 

5 

^'-^ 

6 

i\0. 

hh 

10  15 

29  8r 

22 

5 

?/j 

0 

... 

w,  wd 

u   0 

29  79 

22 

5 

37 

0 

KNO. 

w ,  wd 

12 

29  ?y 

22 

5 

3Ó 

0 

... 

h  b  wd 

13 

29  75 

22 

5 

36 

5 

... 

w 

U 

29  75 

,1  'ï 

5 

^,6 

5 

... 

hh 

15 

29  74 

22 

5 

... 

16 

29  73 

22 

•; 

:/' 

5 

... 

w,   •■'•d,    7. 

17 

29  75 

22 

1> 

3." 

0 

... 

b ,   \\ ' ) ,    /. 

l» 

29  76 

22 

6 

37 

0 

NO.  t.  0. 

b 

ly   0 

29  -6 

22 

8 

37 

1^ 
0 

— 

w 

:;o  10 

-0  78 

23 

2 

3^ 

5 

NO. 

hw 

ii      1; 

y  80 

23 

2 

36 

8 

... 

w 

:i  2c 

-J  79 

—  ,1 

4 

37 

r» 

... 

w 

li  10 

-9  7'J 

23 

»i 

37 

3 

... 

\\' 

I        1. 


HM' 


'  '    I 


'L-m 


i, 


|Nf  ;ii 


^^'^iT 


i.    f 


1 .   ,1  i 


%-^     ''i: 


I      u 


T 


IMAGE  EVALUATION 
TEST  TARGET  (MT-3) 


h 


A 


4?^ 


V.i 


V. 


1.0 


II 


IL25  i  1.4 


UIM    |2.5 
■^  K2ii    |2.2 

il 

1.6 


Photographic 

Sciences 

Corporation 


i)  VtfIST  MAIN  STMIT 

WIBSTM.N.Y.  MSIO 

(716)  •73-4503 


^^t:^^ 

>V^ 

V 


'■■>, 


T 


.^^. 


••», 


144 


REIS  OM  DE  WERELD. 


4  Moi, 


m 


o  lO 


4  o 

5  30 

6  30 


9  ao 
10  o 
II 

12 

13  O 

14  :^o 


I 


)  j<. 


»9 
ao 
21 

22 

23 


U.  M. 

Bar. 

Th. 
23   3 

37  4 

Wind. 

NO. 

Aimosph. 

0   5 

29  78 

\v 

I    0 

19  75 

2i 

5 

38 

0 

NO.  t.  N. 

w 

2   0 

2y  74 

23 

2 

37 

0 

'  NNO. 

w,  \vd 

3  30 

29  70 

23 

3 

38 

0 

... 

w,  hr,  vii 

4  '5 

29  ro 

23 

ó 

r.8 

0 

... 

w 

5  15 

29  -2 

23 

0 

•1? 

n 
0 

... 

(w)    U\l 

6    0 

29  74 

23 

0 

37 

0 

... 

w,   W 

7    0 

29  74 

33 

0 

37 

8 

... 

W,   U\l 

8     0 

29  7.-) 

23 

0 

37 

8 

... 

W  ,    V\  ,  7 

0  15 

-19  ;6 

23 

0 

0. 

hh ,   ivc 

10    0 

29  r,o 

23 

0 

38 

0 

... 

hli ,  /  ,  w: 

II 

29  Ü.S 

0 

3« 

0 

... 

h ,  z    w 

12 

2(J    ÖO 

•1  0 

8 

40 

0 

... 

W,    \V,2 

13 

29  75 

2-2 

8 

40 

0 

0.  t.  z. 

U',  z 

14 

29  75 

22 

5 

40 

0 

... 

b,  r,7 

>5 

2y    -4 

■^  2 

5 

41 

5 

... 

b,  r,  VV 

16 

^9    76 

1^0 

n 

40 

0 

N.  t.  0. 

b,  r,  W 

17 

^9:6 

T^ 

n 

40 

0 

... 

b ,  i\  il 

i3 

29    7o 

az 

0 

40 

c 

NXO. 

b,  z 

»9 

29  80 

22 

3 

■10 

0 

iNO. 

\V    1'.V.I) 

20 

29  ;]4 

»>.■» 

3 

40 

1 

... 

Il  (u;ii  n;,. 

21 

-9  'öf> 

22 

3 

:iy 

0 

... 

h  (\\,'.) 

2i    10 

2)  03 

—  2 

i 

40 

2 

... 

\v,  l.r 

i23 

2u    80 

23 

0 

.•9 

0 

0.\0. 

w 

29  77 
29  75 

29  75 
=9  76 
29  78 
29  78 
29  80 
29  Ho 

29  "3 
29  84 
29  80 
29  78 
29  76 
29  75 
aj  74 

29  75 
29  76 
29  80 
Jtg  82 
29  83 
29  80 
29  80 


5  M^i- 


23  o 


-j 


22  8 


22  5 

22  5 

22  5 

m  c 

22  5 

22  5 


22  4 
22  C) 

22   8 


22   8 


23 


39  2 

3)  7 

39  a 

39  o 

39  8 

39  8 

40  o 

39  7 

39  5 

39  5 

39  8 

39  5 

40  o 

40  o 

40  5 

39  o 

39  5 

39  5 

38  8 

37  8 

37  3 


o\o. 

iNO. 


ONO 
O. 
O,  t.  i\. 

NO. 
Ü. 


O.  t.  Z. 


O. 


w  (wH) 
b  \V(I 
b  W'X 
b,  h 

W  (\V(i' 
W  (wd) 

w ,  nl 

w,  wd 
b.  i.  \V>i 
b  (w.i)  z 

f ud>  7. 

b  (u-d) 

r,  ud 

b .  w  d ,  r 

ud 

b,  ud 

U',  lil 

\v,  w 
W 


U.  M.      15 

00       25 

t    0 

29 

-^ 

29 

J 

29 

4 

29 

.> 

29 

f)  30         29 

7    0          2.^ 

'^               29 

9                  2J 

10 

2') 

n 

29 

\i 

2y 

I', 

29 

'1 

29 

i.-; 

29 

ir, 

29 

\y 

29 

Ta 

29 

'; 

29 

:j    0 

21  30 

27 

22      0 

29 

^3 

0     0 

29  7 

I 

29  7 

2 

29  7 

3  10        29  7 

4    0 

5 

ö              29  7 

7             29  7 

8 

29  7 

9 

29  7 

10 

29  7 

It 

29  7- 

12 

n 

u  15 

29  7: 

15  15 

29  7( 

16  0 

29  7c 

18 

29  7a 

29  72 

19  10 

29  7: 

20 

29  7fi 

21 

29  77 

29  78 

iV.  D 


KEL. 


il : :  I 


RLIS  OM  DE  WERELD. 

6  Mei. 


145 


(J.  M. 


o    o 


6  30 


10 
if 

12 


u 


ir, 


1; 

:j    o 
21  30 


00        29  7') 

4    o 

29  '5 
29  7Ö 
29  77 
29  77 
29  7<i 
29  77 


)0 

it 

12 
II 
u  15 

'5  15 
16    o 

i3 
19  10 


21 


IV.  u 


Bar. 

29  76 
29  75 

29  74 
29  ."O 
29  7a 
29  7- 
=9  74 

3>  76 
29   7U 

2J  79 
2')  -,3 
-9  r^ 

29  7!^ 
2;;  -4 
2iJ  70 

29  70 
ay  <^j 
29  68 

2()  -O 
29    7-. 

29  79 
29    7Ö 


29   72 

29  ro 
29  70 
29  7a 
29  72 

29  7;-. 
29  7<^ 
29  77 
29  7« 


IKL 


1 

1. 

=  .T 

;ï 

:!:. 

a 

23 

3 

2; 

2 

o  ï 

r 

.> 

23 

5 

2,5 

5 

2,{ 

fi 

2.{ 

5 

23      2 


23 


22      5 
32      8 


22  o 

23  O 

23  6 

23  6 


23  6 

2.1  ö 

23  8 

23  6 

23  4 


23 


22  5 
22  5 
22  5 
22  5 
22      5 


22      4 


liy.ur 


!-      O 


3»  o 

?9  5 

V)  - 

c>"  5 

37  5 

:^7  o 

?(>  d 

.\o  o 

40  6 

40  o 

39  5 

39  o 

39  o 

39  o 

39  ° 

Xi)  o 

3«  3 


7  iMci. 


3<S  8 

37  " 

3rt  6 

37  -: 

3^  2 

Ö9  O 

39  " 

39  o 

39  o 


39 
39 
39 
39 


41     o 

40     8 


\V  nul.  yumospii, 


o. 


o.  t.  N. 


O. 


O. 


\0.    c.  O 

l^'^o. 


h,  h,  w, 


\v 

vv,  r ,  \V',  nl 

l),  VVd 


\v  ,  \vd 

w,  z 

1,  b,  VVd,  z 

!'  r  W 

h  r  W,  z 

h    h    \vd 

w,    wd 

\v 

\v 

w 


hIj,  \vd 


o. 


hw 
hh 


w 


Inv 


hh 


hh 


iihr,  b 


w 


li/l . 


i   1 


I! 


14^ 


UKIS  OM  Dn  Wr.RELD. 


I 


8  Mei. 


U.  M. 

Bar. 

Th. 

iiygr. 

Wind., 

1 

Atniosph. 

o  30 

I 

29  73 

0. 

br 

23 

5 

38    3 

... 

w 

3 

... 

4 

... 

5 

... 

h 

rt 

>*• 

7 

29  r3 

23 

0 

38    5 

... 

b 

a 

... 

hh 

9 

2i>  r*^ 

23 

0 

38  0 

... 

\vr 

10 

... 

II 

29  r» 

22 

7 

... 

12 

29  77 

rt  *> 

7 

... 

u  30 

29  77 

22 

7 

40    0 

... 

w 

14 

2y  74 

22 

0 

40 

... 

w,  r,\vd 

•  5 

29  73 

23 

0 

42 

... 

r        1 

irt 

2y  .-2 

2.^ 

0 

... 

r,  b     1 

17 

... 

■  *> 

1  0 

*•■ 

'9 

... 

■ 

20 

29  7'T 

23 

-> 

39    c. 

... 

r       1 

21 

29  76 

22 

f) 

4»     - 

... 

2  ^ 

... 

=3 

ï9 

Mei. 

0    0 

1     0 

29  7f> 

O.t.Z. 

-   >3 

2y  75 

23 

35   5 

... 

h'i,  w-m 

3     0 

2y  74 

5 

34   5 

ozo. 

!•',    wdH 

4    0 

29  73 

23 

3 

35   0 

zo. 

11'.),  w  m 

5  15 

29  70 

23 

3^    0 

... 

hli,  UiB 

6  10 

2y  72 

23 

3rt     0 

... 

■ 

7    0 

2y  74 

23 

34    5 

0. 

z,  nis,  W|] 

8  40 

2'>   7!* 

35     0 

... 

hh,  W    1 

9  25 

2y  7» 

,» 

3^     5 



10    0 

2y  76 

a3 

5 

36     5 

... 

lih ,  W 

II 

29  76 

5 

37    2 

... 

w  nis  z 

12 

2y  74 

4 

38     5 

... 

w,  W's 

ïj 

29  74 

2J 

;< 

37    0 

... 

vv  W 

•4 

ay  75 

2J 

2 

37     5 

... 

w  W 

'5 

(»     0 

... 

/ 

16 

29  70 

23 

a 

37     0 

... 

l  W 

>.-  '5 

29  74 

23 

2 

i7    0 

zo. 

b  w 

iM   15 

29  74 

23 

2 

37     5 

... 

b,  w,  / 

Ity    10 

2y  -» 

2J 

n 

37    5 

... 

b  / 

uo    0 

29  7» 

i3 

4 

37    i' 

ozo. 

b  W 

21    30 

29  82 

23 

c 

37    5 

... 

b  W 

22 

zo. 

.1    15 

J'i  80 

as 

0 

30     5 

•  •- 

w  W$ 

1;.  M. 

0    0 

~ 

I    0 

3    0 

4    0 

5  'O 

, 

(',    0 

7    0 

- 

,;   0 

9   0 

^ 

10   0 

ri     0 

2 

IJ     0 

2 

r,    0 

2 

u   0 

1 

1.5    0 

n 

Irt     0 

-> 

17     0 

"^ 

1."     0 

?t 

19   15 

2( 

20      0 

2( 

21      0 

0, 

cz    0 

2' 

0 

0 

I 

0 

0 

?>o 

3 

30 

4 

30 

."> 

;!o 

6 

30 

7 

15 

8 

0 

9 

10 

II 

12 

13 

•4 

1(5 

17 

13 

'9 

20 

21 

"■," 

11 

"3  io 


i 


REIS  OM  DE  WEllELD. 


?o  Nfci. 


147 


I'.  M.      Jkir. 


10 

tl 

IJ 
r> 

u 

15 
\6 
17 

•9 

21 

23 


O 
O 

o 

o 
10 

o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 

15 

o 
o 
o 
o 


C9  80 

=9  73 

zo  76 

29  ra 
21;  -6 
2y  -6 

2';  75 
-j  :"' 

2y  r^ 
=9  r  I 

-'9  75 
29  73 
29  70 

-9  73 
29  70 

29  75 

29  7^ 
2(;  ;io 

29  7^5 
2y  75 


1 

1). 

llygr 

23 

5 

39  0 

23 

0 

40  0 

23 

0 

39  5 

23 

0 

40  0 

23 

0 

40  0 

23 

0 

''r'   0 

23 

0 

40   0 

23 

0 

40   0 

-'3 

0 

40  Ü 

23 

0 

40   Ü 

2S 

0 

40   0 

-V5 

0 

40   0 

-'3 

0 

40   0 

23 

0 

40   0 

23 

0 

40   0 

23 

0 

40   0 

23 

0 

40  5 

23 

0 

40  0 

-3 

0 

39  5 

23 

5 

39  5 

23 

5 

39  0 

/.O. 

o. 

NO. 
OM). 


O. 
ZO. 


ONO. 

O.  t.  N. 

ON  O. 


Atuiospl». 

w 
w,  W,  z 

z 
z 

b,  W 

l>,  z 

II 

vv  ms  z 

W    IIIS    Wil 
Wit 

b(wil)  z 

b  u  d  z 

b   wel  nl 

b  ins  Wil 

b  Wil 

w 

W,  Wil 

w 
hh  wd 

h 
il    wd 

I) 
h  wd 


21   Mei. 


0  0 

0\0. 

I  0 

*9  72 

23 

5 

39 

3 

0. 

w,Wd,  r 

2  ?,0 

29  6n 

23 

3 

39 

0 

... 

h 

3  33 

29  70 

23 

0 

4« 

0 

... 

w  VV 

4  3'--' 

-J    "O 

23 

41 

0 

... 

w,  wd 

5  ;io 

29   72 

22 

« 

41 

0 

... 

wr,  Wd 

6  30 

'29  74 

23 

0 

40 

2 

... 

b,  wd 

7  15 

29  75 

23 

0 

40 

5 

... 

W,  wd 

8  0 

29  75 

23 

0 

40 

0 

... 

h  wd  z 

9 

29  7<^ 

22 

7 

40 

0 

O.t.N. 

wd  z 

10 

29  7<^ 

22 

7 

4' 

0 

ZO. 

h ,  nis ,  wd 

II 

29  75 

2t 

7 

4' 

0 

0.  t.  N. 

h  nis  w  & 

12 

29  75 

2X 

7 

40 

o 

... 

w 

13 

29  75 

22 

7 

41 

0 

... 

W  wd  Z 

•4 

29  7» 

22 

7 

41 

0 

... 

w 

15 

29  73 

22 

7 

40 

0 

•  -■ 

h,  wd 

16 

29  72 

22 

7 

39 

0 

•  «■ 

h,  wd 

17 

29  74 

22 

6 

39 

0 

■  ■• 

b,  wd,  z 

i3 

29  74 

22 

7 

39 

0 

... 

h  w 

'9 

Ti 

29  75 

23 

0 

39 

0 

... 

hh  wd 

21  'i'^ 

29  76 

23 

3 

38 

3 

OZO. 

hw 

22  1-, 

29  78 

23 

3 

3» 

0 

0. 

hb 

".l  30 

29  74 

23 

3 

3« 

K 

0 
S 

... 

hh  w 

t] 

mk, 

,.i 

i 

I    ! 


m 


.  ril! 


i4(ï 


REIS  OM  DE  WERELD. 


i  ■ 

;  t. 


Mei. 


I 


1 

■i 
1 

^i^B 

S 

?•! 

■' 

9' 

1 

hH{ 

-1 

ifl 

! 

u. 

M. 

Bar. 

o 

30 

29  72 

I 

0 

29  65 

3 

2|;   63 

3 

15 

29  64. 

4  35 

29  ''5 

5 

0 

29  ^4 

6 

29  65 

7 

29  6.> 

3 

29  60 

9 

29   -2 

lO 

29  7S 

II 

29  74 

r; 

29  73 

i.< 

29  ro 

14 

29  64 

15 

29  69 

\6 

29  66 

I- 

29  f')» 

iS 

0 

29  6y 

ïy 

l;i 

29  70 

20 

0 

29  74 

2  1 

1 1 

0 

tn 

29  74 

O 

l 

3 

4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
1 1 
12 
13 
14 
15 
ló 

17 

18 

'9 

20 

21 
22 
-3 


15 


29  74 
29  73 


29  ro 

29  ^7 
29  6ji 
29  rt6 
29  68 
29  67 
icy  68 
2(;  70 
2y    72 

29  73 
29  70 

29  ro 

29  68 
29  63 
20  6.^ 
29  69 
29  70 
29  74 

29  76 
29  77 

■'•>  73 


Th.    I   Hygr.i  W  iiuLjAtmosph 


21 

2- 


22 
22 
22 
ZZ 

2.2 


2 

n  \ 


3 
4 

5 
5 
3 


23 
23 
23 
2^ 
23 

2ï  2 

2  3  2 

2  1  2 

2.i  2 

53  ■"- 

—  .> 

23  o 

2;?  o 

22  3 

22  o 

2>   3 


n 
o 
O 

o 
o 
o 


-  .> 


38  3 


39 
39 
40 

40 
40 
41 
41 
41 
4« 
4' 
41 
42 
43 
d6 

47 
46 


o 
o 
o 
o 
o 

5 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 


44  o 

4'; 

4Ö 

4:" 
47 


Mei. 


n 
5 
5 
5 

'  I 

}  I 

o  ( 
3  1 


47 
47 
47 
47 
47 
47 
47 
47 
47 
47 
47 

4- 
4  7 

4? 


o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 

o 
o 
ar 


46  fi 

4-'i    o 

47 
47 
47 
47 
47 
45 
43 


o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 






/o. 

Iiw 

ozo. 

..• 

h 

zo. 

lih   wd 

hh 

... 

lih 

..• 

w  nu 

... 

w  wd 

... 

lil< 

... 

h  nis   (\\\' 

... 

Il  (vvdj 

o/.o. 

b  r  rwd) 

NO. 

r  (wdj 

... 

'g 

ONO. 

r  fw.l) 

NO.    t.  0. 

l>  \v$ 

NO. 

b 

NO.  t.  N. 

\v   ("d)   nh 

O.NO. 

b  (wd; 

... 

hl> 

... 

h'o  r  wJ 

r  wd 

ONO. 


NO. 


NNO. 


NO.  t.  N. 


I       NO. 

'  -  I 
NO.  t.  O.; 
!      NO.     I 


h  v.'j 

h   ws 

h 

b   (wd) 

l)    w$ 

b  W5 

b  ws 

b  wf 
b    (wd) 
b   <  \Vi\j 

w  (wAi 
w  (wd) 
w  ms  (wJ) 
w  C»d; 


\V(wd)   Il IV 

w 

w  (vd) 

w  («Vil; 

\v 

hh 


r.  M.| 


4  '5 

5 

6  10 

8 

10   .iO 

IJ     o 

1^ 

15 

»4 

«5 

I^ 

'7 

16 

'9 

20 

SI 

22      O 
2J    20 


0 

z>, 

I 

-  7.0 

29 

•• 

29 

5 

2<) 

6  jO 

=9 

« 

29 

•d 

29 

9 

29 

lü 

29 

II 

29 

12 

29 

'3          t 

2y 

«4 

£9 

15 

29 

10 

29 

17 

-9 

lo 

29 

"; 

29 

20 

2«; 

21 

29 

"2  i; 

-9 

• 

=9 

ld) 


RLIS  OM  DE  WERELD, 

C4   Mei. 


M> 


1  ^ 

V.  M. 

i;ai-. 

lil. 

n> 

gr- 

Wind. 

Ainiosph. 

■ 

o     o 

29  r  V 

22 

2 

4i 

0 

NO.  t.  0. 

h  CwU) 

■ 

1 

:v  r.5 

2i 

A 

4^ 

0 

UNO. 

H 

2 

2!>    "O 

22 

2 

H 

.") 

2iy    ('(8 

22 

0 

»•• 

bh    ws 

H 

4  "5 

-y  ."O 

«22 

0 

■  *• 

hh 

1 

5 

2')    "1 

2? 

0 

A\ 

2 

... 

lili  (wd) 

H 

6   lO 

-'/  74 

22 

0 

44 

5 

... 

H 

r 

=  >  r.ï 

2  ^ 

0 

4:> 

0 

NÜ.  r.  0. 

hh   (wel) 

H 

'6 

2J    76 

21 

tl 
il 

4.i 

0 

... 

hli  ms  w 

H 

y  :.o 

2y  óü 

2  1 

~ 

45 

0 

... 

h 

H 

lo  ,;o 

2'j  !;o 

21 

.» 

4rt 

0 

... 

h  Cwd) 

H 

n     o 

^y    ó ' 

21 

- 

4^' 

0 

NO. 

h  tiis  \vü 

H 

1^ 

Zij      '» 

21 

0 

46 

0 

.-. 

h 

H 

•  •. 

i       2V    -" 

'y  • 

.1 

•i: 

0 

... 

w 

H 

14 

,.j    -6 

V    J 

.- 

■'" 

0 

... 

hli  VVS 

■ 

>f5 

=•>»  "3 

^1 

5 

!     A'> 

5 

... 

1 

lih 

ir, 

-y  :"' 

::! 

:"> 

4a 

ü 

... 

hh 

H 

«r 

2'J  ;-4 

^i 

:> 

^5 

5 

NO.  t.  N. 

hh   (\\'\) 

H 

16 

ly  r.*? 

ai 

6 

4<^ 

y 

1                 -  -  " 

hli  (wk\) 

H 

>y 

29  76 

1^  1 

6 

4f. 

y 

NU. 

hli   \vi 

^1 

20 

29  7« 

2  ■* 

0 

4« 

y 

... 

hh   ws 

^1 

21 

29  ,"^ 

Il — 

0 

^r; 

a 

0. 

hh    Wü 

^1 

22      O 

2v»  r^' 

C2 

0 

46 

U 

... 

hh    U'i» 

1 

2J    20 

2^  70 

2i 

0 

=  5 

4fï 

Mei 

0 

• 

hh    \\i 

H 

O 

~'J  ."ö 

22 

3 

46 

0 

0. 

hh   ws 

H 

I 

UNO. 

^1 

-  :;0 

2y  75 

(i  2 

6 

4,> 

0 

lih    w« 

^1 

rt 

No. 

H 

4 

='>>  74 

0  -» 

4 

43 

0 

OMK 

^1 

f; 

2';  -5 

22 

.S 

4-1 

0 

... 

Il  II     W^ 

H 

f»   jO 

2y   76 

«^  '1 

2 

4.') 

^ 

... 

hh  (w.i) 

^1 

r       1 

='>»  rr 

^  T 

ry 

45 

0 

NO. 

hh  w 

1  1 

2y  üo 

n  i 

C' 

4J 

0 

... 

hh   (\\^\) 

1  1    '■) 

2<_^   '^2 

22 

o 

45 

c 

... 

hh   (wii; 

^1  1  "^ 

2y  ;<2 

0  ( 

0 

44 

0 

... 

hh  (wd) 

^1 

II 

2y  Ü-, 

0  1 

0 

4.i 

0 

... 

hh   (wd)  z 

H 

12 

2yj    iiO 

21 

h 

45 

0 

... 

hh   (wd; 

H 

»3 

2y  ;;o 

11 1 

(i 

45 

0 

... 

h,  w  mi 

H 

1+ 

£y    '60 

n  1 

3 

47 

0 

... 

w   (w»i) 

^p 

15 

ay  7» 

21 

4 

4(' 

0 

... 

H 

ló 

2y  78 

n  1 

'•» 

45 

0 

... 

h  ms  (wd) 

H 

17 

29  So 

2  I 

n 

45 

0 

... 

h  w  (wd; 

H 

\'i 

2y  iio 

2  I 

o 

45 

0 

... 

w  (wd) 

H 

19 

£«y  «4 

ai 

rt 

46 

1) 

... 

h,  w  (wd) 

H 

20 

2y  i4 

21 

4 

aC> 

.\     i 

NU.  t.  0. 

h  wd 

■ 

21 

29  ;i5 

n  l 

f. 

4rt 

f) 

... 

h  w ,  Wil 

1  H 

V.:  i; 

'..'j  :!6 

n  1 

•« 

4<> 

5 

... 

h  w  ( wd) 

1  H 

>».>         • 

2y  H3 

*  •• 

L 

45 

u 

«■H 

hh   (wdj 

K 


\ 


■■r-\. 


I,   ' 


t  : 


!  I     t. 


^    1 


't: 


>f 


!  1  ! 


.  ^tAii,  Il 


mmm 


150 


REIS  OM  DE  WERELD. 


16  Mei. 


LJ.  M. 

Rar. 

Th. 

iiygr- 

Wind. 

Aumospli. 

U.  M. 

0  0 

R 

0   0 

29  82 

22 

0 

45    0 

NO.   t.  0. 

«i 

I 

29  80 

22 

4.1    0 

... 

\vd,  w 

1 

2<, 

0 

29  79 

rt  -^ 

44    0 

ONÜ. 

hh  (wdj) 

a 

as- 

s 

3 

ag 

4 

l'J  75 

22 

^4    0 

... 

hh 

4 

29 

5  .>o 

29  -rt 

21 

44    0 

— 

h  (wd) 

5 

29 

6  .<o 

29   «0 

rt  j 

8 

44     1 

... 

hli   (\vd; 

6 

29 

7  30 

ay  Jïo 

rt  1 

8 

44    5 

... 

hh 

7 

29 

0  r,o 

29  ;;4 

A  1 

0 

44    0 

n:>. 

hh  (wdj 

'h 

29 

9  10 

ay  [\6 

0  [ 

(» 
0 

44 

... 

llh  llli 

9 

29 

10 

29  :'.6 

2  1 

8 

44 

... 

hh 

H 

IQ 

29 

1 1 

29  S6 

2.  l 

8 

44 

... 

hli  (w.l) 

H 

1 1 

29 

12 

£9  ".ï 

21 

5 

44 

... 

hh 

H 

l.i 

29 

M 

29  !;,T 

21 

5 

46    0 

...     1 

vv  \v 

H 

IS 

29 

14 

29  !;4 

21 

5 

44    ° 

1 

U'.     11!  S,    Wil 

1 

29 

15 

29    »2 

«^  i 

5 

43    0 

1 

llll     W.l 

^1 

29 

16 

29    «2 

« I 

5 

43     0 

1     ' 

29 

•7 

2y   K2 

■^  1 

5 

43     0 

H 

i'' 

29 

i:i 

29  s.s 

2 1 

9 

4.;    " 

— - 

H 

i3 

19 

29  K6 

22 

0 

43   0 

... 

H 

'9 

a9 

."O 

2>    1)7 

22 

0 

4'3   : 

... 

^1 

20 

29 

21 

a.>  (p 

22 

5 

dl    2 

... 

hh  7. 

^M 

21 

29 

22  JO 

29  a6 

sa 

8 

41   0 

... 

hh  vvd 

H 

22 

29 

-Ï3 

... 

H 

2.5 

29 

2^7 

Mei. 

I 

0     0 

29  C4 

22 

9 

40   5 

NO. 

hh  wd 

H 

00           29 

( 

39  K4 

22 

9 

40   7 

Nü.t.O. 

hh  Wil 

H 

1                 29 

2 

?.v  82 

22 

8 

4'     3 

... 

h  w.l 

^1 

\ 

29 

^   '5 

29  70 

22 

6 

41     2 

... 

hli  w.l 

H 

j 

=9 

i 

... 

^H 

4 

2y 

S 

2y  80 

22 

6 

41     .') 

... 

hh  w 

^B 

f\ 

29 

6 

... 

H 

(i 

29 

•• 

29  ÖO 

22 

5 

42    0 

... 

hh 

^1 

T 

29 

» 

^9  JU 

22 

5 

... 

hh 

H 

it 

29 

y 

19  «5 

22 

5 

... 

H 

9 

29 

10 

ai;  ','>6 

22 

5 

42    5 

... 

hh 

^1 

10 

29 

Il  15 

29  1:4 

21 

5 

4.'    0 

... 

^1 

11 

2y 

11 

29  Ho 

22 

3 

43    0 

... 

llh    W  TllS 

H 

12 

29 

I  ï 

29    uO 

2.2 

3 

43    0 

... 

h  \vd 

^1 

I;'. 

29 

u 

2y  ;:> 

22 

3 

44    0 

... 

H 

H 

29 

13 

^9  rs 

rt  ^ 

3 

44    0 

... 

h    vvd 

^H 

15 

29 

16 

-9  73 

22 

a 

44    0 

... 

w 

H 

irt 

29  ; 

17 

29  76 

n  ^ 

2 

44    0 

... 

h  \vd 

^1 

17 

29  : 

iB 

29  7a 

22 

2 

44    0 

... 

h  wd 

H 

lil 

2y  ; 

19 

29  80 

22 

.1 

44    5 

... 

vv  \<ld 

H 

'y 

29  ; 

20  10 

29  84 

22 

8 

43    0 

... 

h  w 

H 

20                   29    \ 

51 

29    Ü3 

23 

0 

42    r. 

NO.  t.  N. 

llh 

H 

2[ 

Z:j   1 

22 

29    ',\2 

23 

0 

41     3 

... 

hh 

H 

~i 

-9  ; 

2', 

29   til 

•^    • 

0 

U     j 

... 

hh 

■ 

-9  ; 

.■'I 


■^'•,»•'  'I 


REIS  OM  DE  WERELD. 


151 


28  Mei. 


U.  M. 

Bar. 

Th. 

Ilygr. 

Wind. 

Atinosph. 

0   0 

29  80 

2i 

I 

42 

'y 

NO.  t.  0. 

hh 

1 

29  ;6 

23 

I 

42 

t 

... 

h,  wWd 

fl 

29  77 

22 

4 

42 

5 

... 

h  vv 

3 

29  7Ö 

22 

0 

43 

0 

... 

w 

4 

29  -5 

22 

2 

43 

ó 

... 

w  r  Wil 

5 

29  76 

23 

0 

42 

5 

... 

w  s  wd 

6 

2y  78 

22 

;! 

43 

0 

... 

W    W(i    z 

7 

29  79 

^2 

5 

44 

;ï 

... 

w   r 

« 

2y  3o 

22 

3 

45 

2 

... 

w  whr  wd 

9 

29  ai 

A  «^ 

0 

46 

0 

... 

(w)  wd   z 

IQ 

2y  yi 

22 

0 

4^' 

0 

... 

Il   w 

II 

2y  öo 

'      ■> 

0 

43 

0 

... 

Il ,  \v  wd 

IJ 

2y  7il 

■>  -> 

0 

46 

0 

... 

h,  w  VV  r 

t.< 

2y  -7 

21 

u 

47 

0 

NO.  t.  N. 

b  rg 

1  + 

29  ff) 

21 

1 

.17 

0 

... 

rg  wd  z 

Tl 

2^  "rö 

21 

2 

47 

3 

... 

r  wd 

K) 

29  rrt 

21 

2 

47 

5 

... 

rg 

17 

29  Uo 

21 

n 

47 

0 

Nü. 

rg  wd    • 
rp 

"; 

89  öo 

21 

1 

47 

0 

... 

r  (wd) 

20 

29  «2 

21 

1 

50 

0 

... 

rg  ws 

■21 

29  öo 

23 

0 

49 

0 

... 

b  r  ws 

22 

29  «4 

31 

5 

49 

0 

... 

r  ws 

2.J 

29  li» 

21 

n 

49 

Me 

5 

i. 

b  ws  z 

0    0 

29  !I6 

21 

I-t 
,1 

49 

1 
.> 

NO. 

b  r  ws 

1 

29  "7 

21 

3 

49 

6 

N.  t.  0. 

b  vv  z 

■1 

29  78 

21 

0 

49 

0 

... 

b  w  z 

J 

29  77 

21 

4'5 

-• 

... 

b   W   7. 

4 

2y  76 

ai 

49 

5 

... 

b  (wd) 

5 

2'^  75 

21 

49 

0 

... 

b  (wd) 

6 

29   7y 

£1 

4» 

5 

NNO. 

b  wd 

7 

2y  7« 

21 

4» 

- 

NO.  r.  0. 

b  wd 

ii 

29  7y 

21 

48 

0 

NO. 

b  wd 

9 

2y  ;io 

21 

4- 

0 

ONO. 

b  wd  z 

10 

29   'iio 

21 

48 

4 

NO.   t.  0. 

b  wd 

11 

29  7» 

21 

4« 

0 

ÜNO. 

b  wd  z 

12 

29  7» 

21 

4« 

0 

... 

b  wd  z 

!.'> 

29  7!! 

21 

48 

0 

... 

b  wd 

H 

29  7« 

21 

43 

0 

NNO. 

b  w  wd  /. 

15 

29  75 

21 

49 

0 

... 

b  wd 

ir. 

ay  74 

21 

4» 

0 

... 

(wd) 

17 

2y  76 

21 

49 

5 

NO. 

b  (wd) 

iH 

29  75 

21 

49 

0 

... 

b 

ly 

29  7ii 

21 

49 

0 

0. 

WW 

20 

29  Ho 

22 

3 

47 

5 

0.  t.  N. 

w ,  wd 

21 

29  «0 

22 

0 

47 

5 

... 

W   (\Vd) 

-2 

29  r\i 

£2 

n 

47 

5 

... 

W  (wd) 

-j 

-y  76 

22 

Cl 

4- 

5 

•>• 

1       W  (wd) 

I',  '  * 


f  !     ♦. 


V 


u 


■  'il 


1 

■i 

,  ! 

!  1 

K  4 


m 


1^. 


IIEIS  OM  DD  WERKLü. 


30  Moi. 


U.  M. 


4  .^0 

6   )f) 


9  10 
10 
II 
12 


«4 
•5 

17 

ld 
10 


:it  20 

2i    ij 


3  30 

4  30 

6   10 


10 
I  c 
12 


14 


10 
•7 

ia 


:o  I' 


2()  76 

2»^  r4 

a..  7a 

2y  ?4 
2t;  76 


i^  4rt 


ïy  -3 


:y  72 


2'> 


30 


2.^  i; 


^.>  7« 

21;    OO 
lm;  f 'o 


!    Bar. 

T 

h. 

29 

7,'> 

22 

4 

2y 

.-5 

22 

3 

2y 

74 

22 

2<; 

74 

22 

39 

r-i 

TO 

29 

74 

r^  ^ 

29 

-5 

2^ 

29 

r5 

22 

29 

-7 

22 

29 

-y 

22 
2  2 

2? 

-5 

22 

29 

76 

22 

29 

75 

22 

2V 

."4 

22 

2.J 

."4 

22 

29 

7  j. 

n  n 

2.) 

74 

22 

2> 

/^ 

21 

0 

29 

r-O 

21 

0 

2.J 

7b 

21 

,■> 

2.> 

»o 

21 

4 

2V 

79 

21 

b 

2'J 

70 

22 

0 

Hygr. 

0 

V^ind. 

Atmosph 

4:^   5 

t.  N. 

W  VV     (\V{\] 

4(>    5 

NO. 

hii  wlir 

4.'.    0 

0. 

w  \v 

46    0 

... 

>ih  wbr 

4 

... 

46    0 

... 

hli  whr  (wd 

4r»    0 

... 

(W)    (U'd) 

46    0 

0 

r.  N. 

(VV)      (UcI, 

46    0 

... 

(w)     fwü, 

4Ö   0 

... 

\v   b  (ivit} 

... 

w    (wdj 

... 

W     (wdj 

4(5    0 

... 

w  w 

... 

w  \v 

... 

w  wd  ms 

... 

W   Ui>  wd 

\V    S    V,-(i 

47    5 

... 

U'    W  1    z 

45   ;; 

... 

r  b  \\M  z 

4.-    " 

NO. 

r  b  wd 

47    0 

NO 

.   i.  0 

r  u\)  z 

4T    0 

u 

:.  i\. 

r  w  l 

47    9 

0. 

w   {v.\\) 

47    0 

... 

\i    wd 

31  M 


23      O 

22      O 


22      O 


Cl. 


47    o 


47  o 

47  o 

47  ^ 

47  " 

47  t' 


47 


20    8 

20    o 


20 


46  8 

40  o 

i\o  o 

40  o 


o. 


ozo. 


o.  t.  N. 


ONU. 


O.  t.  N. 


ZO. 

/.W.  t.  W 


b    r    Wd 
w  \vJ  i 

W    VVS 

rg  ud 
r  Wd 

r 
r  (wd) 

\V    (Wil; 

b 
b     Wi    l 

b    \^%  l 

r 

r  \vs 

r  7Z 

t  ''u-.i) 

Tb      Wd 

rg  wd  2Z 
rg  wd  i 

n  (wd) 

r  Cv\d) 


I 

UZVV.  ;    r  b  (w(i)j 


^■•'■^«I 


AANMr.RKINOLN    VAN    Or.    '1' i  L  li  S  I  U  L^  , 


0\'1:K    Dli.N 


jOCKO  01'  ORANG-OUTANG  van  Borneo, 

of  den  Oostindifchcn  Boscii-Duivel  (♦} 
(^Simia  Saiynis,   L.) 


V>^p   den  29  November   1Ö05,  gaf  ik  het  eerst 
^eii  bezoek  aan  Don  Caetano  dil  Sousa,  Gou- 

ver- 

(*)  BoichMcmc'i  {the  Mnn  cf  the  m-d,  VHonme  de 
Bn's')  is  eene  üi»gLp  sty  bJllami^^^;  bt::r  Sati't\  nosch- 
Duivel,  oi  Jocko,  Bui  kon,  XIV.  44.  Skeli'^mann's  V«ige! , 
VII.  inb.7.  Cami'ER,  over  den  Oiang-Ottfnvg^  1782.  blnd- 
zijde  48.  t:ib.  IV.  fi^'.  2,  3.  Cimi'Sr's  Kkii'  Sc'r  rfiefi ^ 
ub.  II.  bladz.49.  De  Oraiig  Outaig  is  etnc  Arp,  met  een' 
pjoteii  Uerfenfchcdd,  zendt r  Wangzakkcn,  Star.rt,  en  zon- 
dor  Eelt  op  de  billen,  mei  ccii  woord,  de  Arp,  die  het 
meest  op  een  mensch  giilijkt.  'Er  zijn  echter  verfchilleniie 
faorten  van  Oraug-Oufat/gs,  vnn  welke  wij  tot  nog  roe  rlloeti 
de  Afrikaatifche  {Pongo  of  Chiinpauf-^  en  de  Oostinoüohe 
Qvcko)  kennen.  De  laatstgenoemde  is  kleiner,  dan  de 
cerlle.  De  Heereii  PENNANxen  Bcchsthin  Iprekcn  nog  van 
eene  derde  foort,  die  gruoter  is,  en  in  ^If.ika  behocri; 
iuijies'olfee  het  berigi  van  Andrew  Bahtrl,  die  in  15P9 
gevangen  genomen  en  veilclieidenc  jaren  in  het  binneiifk* 
van  Cof.'/fö  heeft  i'oorgcbro^it.)       Deze  foort  wordt  gevoii- 

ivn  ii:  Piucha's  Pc'^iir:.  ii.jiSa.  V.  623.      Waarfchi;nii);: 


t 

é 

I 

J 

X 

■  i    '  * 

i  ,■• 

P  '1 


•■'Ij 


i\i 


i;t 


iJ-\ 


REIS  OM  DE  AVERELD. 


h 


verneiir  v.in  Macao  in  Chiva ^  en  zag  toen  (rij 
hem  verfclicidene  merk  waardige  zaken  van  lüt 
land,  en  van  de  nabiigclcgcne  eilanden.  Hij  liet 
mij  onder  anderen  zien  een  fchoon  bewerkt  VV.i- 
pcntnig  der  Wilden  van  B-^nuo:  liet  was  ccn 
Blaas-  of  Wind-Roer  van  zeer  fchoon  rood  hout, 
benevens  een'  k«'ker  met  kleine  vergiftigde  pij. 
len.  liet  Roer  kondc  tevens  als  Piek  gebruikt 
worden;  aan  het  eene  eind  van  hetzelve  nameliii; 
was  ecnc  fchroef,  waarop  eene,  goed  gewerkte, 
Bajonet  gezet  konde  worden.  De  Gouverneur 
vcriiaalde  mij ,  dat  dit  Wapentuig  ecnen  gcvar.. 
gen  genomen  Konuig  der  Wilden  had  toebehoord. 
die  hetzelve  gebruikte,  als  Haf  van  commando, | 
of  ook  als  werktuig,  om  zijne  onderdanen,  ;; 
geval  van  ongehoorzaamheid  of  defertie  ,  te  llnl-| 
ien.  Ten  zelfden  tijde  vertoonde  hij  ons  zliiK:. 
jfocko^  of  Oraag-üiiiang;  die  van  datzelfde  Li-| 
land  gebragt  was,  en  dien  hij  ons,  te  regt,  voor- 
(lelde  als  eene  groote  zeldzaumlieid,  en  mij  vo'ir- 
al,  als  een  voorwerp,  dat  mijne  bijzondere  up- 

iricri;- 

is  TvsoNs  Aiiatomy  of  a  Pyginy^  Londen  16^9.  In  fwiia, 
van  onzen  kleinen  Jucko  (Simia  Pygmaus^  Bluaienbacii); 
en  van  gcene  bijzondere  foort  des  Oostindifchen  Omngüu- 
tt.ngs,  majir  van  dezen  zei  ven.  Want  hij  heelt  een  perpen- 
diculair (Taande,  geweitu  Voorhoofd,  en  eene  horifontaal voor- 
uitlk'keiuie  Snuit,  welke  ik  juist  als  een  bijzonder  kenteeken 
befchouvv,  eene  kleine  Neus,  lange  Voor-  en  Achter-tan- 
den, en  lange  dunne  bruine  Haren.  Voorts  zien  wij  m 
uit  Audebert's  Afbeeldingen,  dat  Tysoms  Aap  de  C'iimpni'j' 
is.    Dz  C'üviihT.ifti  is  nog  minder  bikkend. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


155 


luKikzaamheid  verdiende.       Een  Kaller,  oen  van 
V.CS  Gouverneurs    flaven,   dien  hij   tot   oppasler 
dl  verzorger  van  dezen  nicrkwaardigcn  Aap  ge- 
Ibriiikte,   droeg    deze    i;ieine,    op    hem    vrij   wat 
Lelijkende,  figuur,  op  zijnen  arm.     Dit  vormde 
jccne  zeer  zonderlinge  groep.     De  KafFer  was  on- 
loenicen  Itclijk ,  en  ftond  voorzeker  op  den   laag- 
jltcn  trap  onder  het  nienfchelijk  gellacht ;  daarcn- 
jtegen  de  Aap,  niet  minder  leelijk,  op  den  hoog- 
Ijteii  van  het  redeloos  gedierte ;  en  hierbij  kwam 
[nog  de  houding,  waarin  wij  beiden  zagoi,.      De 
lap  was  eenigzins  fchuw   voor   het   hem   onbe- 
[kendc  gezclfchap ,  en  echter  nieuwsgierig,  en  had 
jzijiien  oppasfer  getrouwelijk   omarmd ;     in   dcs- 
bells  armen   achtte   hij    zich    veilig,    en  hij  be- 
tdiouwde  alzoo   elk   onzer   met  nijdige  en  mis- 
(irouwende   blikken.        Ik   maakte   tcrllond   eene 
Ifchetle  van  deze  groep ,   en  verzocht  den  Gou- 
Iverneur,  dat  hij  mij  de  vrijheid  verleenen  wilde, 
Iziinen   tuin   en    een   gebouw,  waar  de  Aap  met 
Iden  Kaffer  zich  ophield,  van  tijd  tot  tijd  te  be- 
zoeken, om  denzelven,   (taande  mijn  verblijf  al- 
liicr,  te  kunnen  waarnemen.       De  Gouverneur 
vergunde  mij  dit  niet  alleen,   maar  beloofde  mij 
Jaarenbovcn ,  dat  hij  mij  het  uitteckcncn  van  den 
Aap  gemakkelijk  zoude  maken,  door  dwMizelven, 
met  den  oppasfer,   voor   eencn  dag,    naar  mijn 
verblijf  in   de  Engelfche   Faktorij   op   Macao    te 
zenden,  waar  ik  den  Aap  te  naauvvkeuriger,  op 
mijne  kamer,  zou  kunnen  afbeelden.      Daar  ik 
hii ,  door  vericheidene  bezoeken  in  den  tuin ,  mee 
|het  dief  nader  bekend  geworden  was,  en  deszells 

ver- 


\s^ '' 


¥■: 


i 


H.  ij 


É  »»  t 


iL 


IfO 


REIS  OM  DE  WERELD. 


ifi^ 


ji' 


i 

j) 

9; 

t 

■• 

m 

'  1 

1 

il 

w 

H 

vertrouwen ,   door  kleine   fnocperijen ,   welke 
telkens  medebragt ,  gewonnen  had ,  zoo  zond  cA 
Gouverneur  zijn'  Aap  en  KalFer,  in  eenen  Dnin^. 
Itoe! ,  of  daar  te  lande,  gewone  Palankin^  ver:;,. 
zeld  door   twee   Seapois   en  eenen   Sergeant,  rri 
den  4  December,    in  den  vroegen  morgen,  na;,- 
de  Engellciie  Faktorij ,     alwaar  ik  op  mijne  h.l 
mer  ecniue  ftanden   en  houdingen  van  het  dinr. 
zoo  veel  deszelfs  ongeduld  en  gedurige  bewci;:i,. 
gen  dit  toelieten ,  heb  ontworpen.     De  Aap  voüj 
het  op  mijne  kamer,  waar  gcenc  lloelen  met  zacii 
te  zittingen  en   gecne  matten   en   matras  waren, 
niet  zoo  gemukkclijk,  als  te  huis,  en  gaf,  kor:| 
na  zijne  aankomst,  zijne  ontevredenheid  daarov-- 
te  kennen.       Hij  was   ook  geen   oogenblik  llil.l 
behalve ,  wanneer  ik  zelf,  door  eenige  luide  erJ 
harde   woorden ,    zijne    opmerkzaamheid    op  m 
Vestigde.       Evenwel  het  duurde  ook  niet  l;iii,^[ 
of  hij  gaf  den  Kdler  al   weder   te   kennen,  i:;!;| 
zij  moesten  heengaan,   eerst  door  liem  te  Ihiv- 
len ,  daarna  door  hem  te  kwellen  en  te  fchroeii- 
wen,  even  als  een  eigenzinnig  kind;  en  daar  Je, | 
Kaüer,   ondanks  dit  alles,    bleef  zitten ,   rprc;.: 
hij  op  den  ftoel  zonder  kusfen ,  en  fchudde  den- 
zelven  op  ecne  vreesfelijkc  wijze.       Zijne  oogeiil 
fonkelden,    en    zijne   magere    armen    en    haiuiea 
(lootten  den  houten  ftocl  met  zulk  een  geweld 
tegen  den  grond,  dat  mij  de  ooren  tuitedeii.   Ik 
ontdekte    ook   Ipocdig,    toen  ik  beproefde,  om 
zijne  handen,  waarmede  hij   den  Ilocl  vastliichl,| 
lostcmaken,  dat  hij  meer  kracht  bezat,  dan  i!w 
in  den  beginne,  bij  dit  kleine  dier  verwacht  ld- 


'"'-  \-an  het  i 


REIS  OM  DE  WERELD. 


r.enigen  tijd  daarna  kwamen  cic  Ikcrcn  Kihj.sf.x» 
STERN  en  II**  op  mijne  kanicv,  verwonderden 
zicii  over  mijn  zonderling  gczelfchap,  dat  einde- 
lijk nog  vermeerderd  werd  door  eenen  jong-en, 
:^cestigen  en  vrolijken  Franschman ,  den  Heer  Sa- 
lesle;  en  deze  Ilceren  hielpen  mij,  zoo  veel 
mogelijk  was,  om  mijne  tcckening  voorttezetrcn. 
Zij  hielden  den  Aap  bezig,  om  hem  maar  eenlg- 
zins  in  cenc  bepaalde  houding  te  doen  blijven, 
tMi  zijne  opmerkzaamheid  te  vestigen.  De  Aap 
vond  aan  den  geborduurden  rok  van  den  eerst, 
iïï  aan  het  gepoederde  hoofd  van  den  laatst  ire- 
locmden  zeer  veel  te  onderzoeken ;  dat  dan  ook 
|;;!)iie  aandacht  weder  ecnige  oogcnblikken  bezig 
iiield»;  en  zoo  gelukte  het  mij  eindelijk  hem  iii 
•enige  weinige  (landen  en  houdingen  uittetceke- 
xn.  Indien  voorts  de  aanmerkingen,  welke  ik 
lier  over  dit  dier  mededeel,  mijne  nr.tiiurkun- 
[jige  Lezers  niet  ten  volle  bevredigen  niogten, 
lian  verzoek  ik  hen  te  bedenken ,  met  hoe  vele 
I zwarigheden  ik  ook  te  dezen  te  kampen  had, 
I alvorens  zij  mij  veroordeclen. 

De  Oostindifche  Orang-Outang  of  Jocko  van 
W-^rneo  is,  in  zijne  gedaantt,  al  zeer  aan  ikii 
iiiensch  gelijk.  Zijn  hoofd  echter  is  mismaakt 
\[ÜM  fratzc)^  De  J.ocko ^  waarvan  ik  thaiis 
|fpreek,  was  zeer  klein,  omtrent  van  de  grootte 
;,ls  een  kind  van  drie  of  vier  jaren ;  liet  was 
aMi  wijfje  en  fchcen  nog  zeer  jong  te  zijn.  Zij- 
Ine  leilemate',-  waren  mager,  maar  de  buik  was 
Nik,  het  gelicclc  ligchaam ,  behalve  eenige  gedeel- 
|i';'^  van  het  gezicht  en   de  vier  handen,   wuren 

met 


* 


!i 


■4'':!.ii'^  NNI 

'  *l  i.il 

M    'M 


m 


'  I 


'!  il 


1 


158 


REIS  OM  DE   WERELD. 


met  briiinacluig-rood  liaar  begroeid.  De  ru,: 
was  eenigzins  gebogen,  als  die  van  een  geboj;. 
geld  mtiisch ;  de  hals  kort ,  de  fleiitelbcencn 
waren  echter  lang,  en  dus  zat  het  hoofd  dici 
tiislchcn  de  Ichouders. 

Onze  Aap  toonde  veel  meer  bedaardheid  c- 
ernst  in  zijn  dt)en ,  dan  andere  Apen;  ja,  h 
had  zelfs  een  treurig,  onvergenoegd,  oud  r 
gebrckkelijk  voorkomen;  evenwel  was  eene  veri\. 
gaande  nieuwsgierigheid,  die  zich  daarmede  ver- 
ccnigde,  duidelijk  in  het  oog  vallende.  Hij  on- 
derzocht alles  naauwkeurig;  ook  had  hij  de  or- 
ganen van  opmerking,  door  Gall  opgegeven, 
zeer  groot  aan  zijn  voorhoofd. 

De  teekeningen,  welke  ik  in  China ^  in  den!- 
daar  voorhanden  zijnde  Natuurkundige  werken, 
van  zijne  gedaante  gezien  heb,  werden  met  lici 
dier  zelf  vergeleken  en  onnatuurlijk  bevoiicieii; 
allen,  die  ze  zagen,  waren  dit  met  elkander 
eens;  zoodat  ik  twijfelde,  of  ik  wel  het  b:- 
fchrcvene  dier  voor  mij  had,  vooral;  toen  ik  op 
alle  de  duimen  nagels  vond,  welke  Campfr 
/meent,  dat  op  de  duimen  van  den  Oraiig-O.- 
tang  niet  gevonden  worden.  Evenwel  het  ove- 
rige kwam  nog  al  vrij  wel  overeen ,  en  ik  bc- 
floot  derlialvc,  om  nieuwe  afbeeldingen  eii  be- 
fchrijvingen  van  het  dier  te  maken,  ten  ciiia 
de   nog   overgeblevene   twijfelingen   wegtencmci. 

LiNNEUS     (*j,     IIoi'FlUS     (f),       Buri'ON      !)i 

IIris- 

(•)  LiNNEus,  S^Jl.  Ntitiir.  c'ti  Jinoiit.  Acad.  T.  VI.  i;oi. 
(t)  IIüPPius,  Oh  f,  de  Jntioponioiphis.       (|)  Bitkon. 


I<l     'El 


REIS   OiM  DE  WERELD. 


Ï59 


TVüN. 


r,PvissoN(*),  en  meer  amlerc,  i'.ic  over  i\cn  Oost- 
iiulirchcn  Orang-Outang  (f)  gclchreven  hebben, 
luidden  zelve  het  dier  nooit  gezien,  en  aan  het- 
zelve alle  de  eigenlchappen  van  den  Africaanl'chen 
Aap  toegekend.     Edwards  is  de  cenigc,  die  ons 
iiits ,  dat  met  de  waarheid  overeenkomt ,   bij  ei- 
!;cn  onderzoek,    zonde   hebben   kunnen   zeggen, 
iiiilicn  hij  een  Natuurkundige  en  Ontlecdkundi^e 
ware  geweest ,  nu  echter  hebben  wij  Hechts  ccne 
onnaauwkeurige   afbeelding  van  hem;     want  hij 
was,   naar  het  oordeel  van   Cami>rw.,  een  zeer 
middelmatig  teekenaar  (|).     P.  Camper   Iieeft, 
ten  aanzien  vau  de  natuurlijke  historie  van  dit 
.'Ier,  door  zijne   ontleding   veel   licht  verrpreid. 
Hij    zelf  heeft    naderhand    ook  een'    levendigen 
ik:rang-0!!tat7g  van  Bor?ico  gezien ,  over  welken 
,ij   echter    ons  weinig   belangrijks  iieeft  medege- 
deeld , 

'Jlistoire  Naturelle  générale  et  particulairc  ^nvsc  l.i  D<  /l-ifi- 
:m  du  Cnbinct  du  Kot ^  Tom. XIV.  p.  4^.)  door  Tuliiu» 
Misleid,  hield  den  grooten  Afrikaanfchon  Anp  v;ui  /Ini^ola 
en  Ciuinea  voor  den  Orang-Outmig.  Den  wnroii  Oüst- 
indifchen  Ormig-Outang  had  hij  nooit  gezien. 
(•)  UiiissoN,  Quntlnip.  134, 

(t)  Het  wuord  OrangOitatig  ontleent  zijn'  oorfprong 
ip  Borveo;  zoo  noemden  de  Indinnen  het  eerst  onze  Apen. 
liet  Maleifche  woord  Oratig-Outang  beteekent  liosch-uimsch, 
(I)  „  Edward  est  Ie  fcul ,  qui  nuroit  pu  en  dire  quelque 
chofe  avec  certitude;  tnnis  comme  il  iCéioit  ni  anntomiste,  ni 
naiuralistc  et  fort  médiocre  desfiiiatcur,  il  ne  nous  en  a  laislc, 
qu'une  mauvaife  defcription  et  uti  de:>fiQ  pliu  iropartcic  en- 
, corc.'    Oeuyrci  de  CAivn-tu. 


ffl 

M 

■  ■■-  f ' 

TaJflri 

■    'h\^m 

/'M    1 

V 

r'! 

1  .1 


H  :    I 


?     \1 


,  ■,    « 


m 


1<)0 


REIS  OM  DE  WERELD. 


^ 


deeld,  terwijl  Iiij  ook  niet  weinig,  dat  toevolli* 
was,  als  iets  naiuiirlijks  en  beftcndigs  heeft  op. 
gegeven:  b.  v.  het  niisfen  der  nagels  aan  de  diij. 
men  der  voorde  handen,  die  andere,  wel  is  waar, 
hebben  opgemerkt,  docii  als  veel  kleiner,  dan  zij 
liehoorden  te  zijn  (*).     Hierbij  komt  nog  de  0:1- 
derich^iding  van  Wi'kmd   tiisfchen  den  groeten 
en   kleinen    Orang-Outaiig    van    Borneo   (^Ponpo: 
en  jfocko^    van   welke  de  grootfle,  Pongo^  dien 
hij  beCchreven  en  zeer  zorgvuldig  gemeten  heeft 
(3  voeten  en  \o\  duimen  in  de  lengte),  zelfs  np 
Borneo    eene    zeldzanmheid    wezen    zoude    (f\ 
Daarentegen    is   een   Jocko^   die,  in    1776,  nasr 
Europa    gebra5t    werd ,    door    den    Heer    \(\^. 
MAEii  (I)  belchreven    en   afgebeeld.       Van  het- 
zelfde dier,  namelijk  van  den  ^ocko^  heeft  C/\^^ 

PER, 


(*)  T.iCHTENBRRGj  Mr^oiin ,  I  Biitiil.  4  Stul{.  Gotha  \-li 
fect.ö.  VA.N  WuRMB.  „  üe  teencn  en  vingois  /ijn  mot  zwnr:- 
„  nngels  voorzien,  even  a!s  bij  de  incnfeHen,  uitgenomea 
„  diedergrooceiocnen,  welke  veel  finnlk'r  en  korrcr  waren, 
„  dai  misfchien  veroorzaak!  wordt,  door  dat  dezelve  zoo 
„  veel  worden  gebruikt." 

(f)  Hec  zoo  even  {genoemde  werk,  bl.7.  „  De  Onv;- 
„  Outaiigs  van  de  grooilk  fuort,  Coiijros,  zijn  zelfs  in  mm 
„  vaderland  Fioiueo  met  algemeen;  en  men  heeft,  van  wege 
„  de  groote  moeite,  welige  het  kost,  zulke  fterke  en  bouj- 
„  aardige  dieren  magtig  10  worüon,  reeds  meer  dan  twinü' 
„  jaren  te  vergeefs  u:  rnirar  getracht.  Eindelijk  ijcliikte  lic; 
„  den  Heer  Fam,  RellJent  te  Rewbav.g  in  Sukkadmx^ 
„  zoodanig  cenm  te  bekome;»,  als  ik  liuiehiiit." 

(I)  Dcfcrip:   n  d'ür.ing-Outaugy  Amflcrd.  177!^. 


C*)  Natuur!:!Tn 
ji:«o.  4to.  pig.4 
jSchrifcen,  If.  p^jr, 
lOntlediiT;  van  vo; 

''^'^  Ter  boven 
Y  ''"'tl  van  den  h 

wnorviin  de  een 
I'.  floe?,  en,  ^^jq^ 

I»  '«^nslsi.Kjonoten 


..  !»  i't     ■'■ 


REIS  OM  DE  WEIIELD. 


l6i 


rr.Ri  in  i7S2(*),  de  ontleding  geleverd^  en  daar- 
iiii;  bewezen  ,  dat  dit,  anders  zoo  fcliranUere,  dier 
'jiigclchikt  is,  om  te  fpreken,  omdp.t  het  aan 
{•!kc  zijde  van  den  hals  ecncn  luchtzak  heeft,  in 
welken  de  lucht,  als  zij  de  (kmfpleet  voorbij- 
ür;uiL,  opgevangen  wordt,  en  zonder  kracht  of 
hjon  in  den  mond  en  in  de  keel  terugkeert.  IMij 
is  dit  betoog,  wat  het  ontkennende  betreft^  even 
min  duidelijk  geworden^  als  de  Hoer  Camim-.r 
bet  (bllige  nut  en  doel  van  deze  luchtzakken , 
welkers  bellcniming  wij ,  alleen  door  ecnc  Vlijtige 
waarneming  van  het  levende  dier,  ontdekken  kun- 
nen, Ichijnt  te  hebben  ingezien.  Ondertusfchcn 
iK'cIt  de  Heer  \Vi;R?iiii  denzeUden  toclland  ook 
bij  zijnen  Pongo^  of  grooten  O  rang-O  i:  tang  van 
[Ctornco  gevonden  (f).  Maar  zouden  'er  wcrke- 
l.ik  eenigc  wezenlijke  onderlciieidingen  tusfchen 
n:u  grooten  en  kleinen  Orang-OiUang  van  Bornco 
Ipliiats  vinden?  —  Ik  twijfel,  of  liever  ik  geloof ^ 
dat  de  grootte  alleen  een  gevolg  is  van  het  on- 
(leri'cheid  in  jaren  of  gcflacht :  waarfchijnlijk  zijn 
jdc  Mannetjes  grootcr  dan  de  Wijfjes.  —   Maar 

bij- 

(*)  Natiuirinmdige  Vevhnndellngen  over  den  Ovnng-  Outm>g , 
Irïlo.  4to.  pig.  48.  Tnb.  IV.  Fig.  2,3.  en  Cami'ERs  Kleine 
IScluifcon.  ir.  png.  49.  en  Deszelfs  Kort  Berigt  wegens  de 
|Onilcdin,'^  van  vcrfchciclcnc  0/w;g'-0///^«^5.  Amfterd.  1783. 

''*>  Ter  boven  aangehaalde  plaatfe,  bl.  6.  „  Onder  de 
1.,  liu'ul  van  den  hals  en  der  borst  vond  men  twee  zakken, 
I,  wpjrvan  de  een  het  grootfte  gedeelte  van  de  borst  be- 
L  floe?,  en,  zoowel  als  een  klein  zakje,  dat  in  den  groo* 
j„  tenslsi.üf.notenwas  gemeenfchap  mee  de  luchtpijp  had." 
IV.  DüEL.  1/ 


,<  ■.  1   1 


■  ■  \ 


.f      I 


( 

I 


1 1 


i6i 


REIS  OM  DE  WERELD. 


'.  f"! 


4 


bijaldien  'er  ook  al  waarlijk  teckcnen  van  onder- 
fclieid  tiisfclien  den  groeten  en  kleinen  Ofan^. 
0;:tang  van  Bonieo  plaats  vinden;  dan  mafr  men 
den  grootcn  in  uilen  gevalle  niet  Pongo  noemen, 
naardien  de  Arrikaanichc  Orang-Outatig,  welke 
van  die  van  Borneo  verfcliilt,  reeds  door  dezti: 
naam  gekenmerkt  geworden  is ;  maar  den  Groe- 
ten en  Kleinen  Jocko^  of  den  grooten  Jocko  en 
den   kleinen  Pygrnco  (^Satyrns  Pygmr/rrs). 

Uit  de  bijgebragte  twijrelaclitige  daadzaken  er 
tcgcnlb'ljdigheden ,  die,  zelfs  na  CAivrpr.iis  zo^^ 
vuldige  ontleding,  en  na  Wurmks,  Vosmai:us. 
EnwAiins  en  Allamands    bcfchrijvingen,  n 
overgebleven  zijn,  blijkt   het   duidelijk,  dat  lietj 
onderzoek  over  c:.n  Oostindifchen  Oraf/g-Oi/tivA 
noo:  niet   als   afgedaan    kan  bcfchouwd   worden, 
en  dat ,    zelfs   nog  in  de  toekomst ,  door  go^de 
waarnemers   van    het  levende  dier  van  bcidcricil 
gedacht,  zeer  veel  leerzaams  daarover  moet  ce- 
zegd  worden ,    vóór  dat  men   de  natiiiirliikc  f.- 
fchiedenis   van   hetzelve  als  volkomen   kan  nai- 
merken.        Evenwel   alleen    aan    Campkr   kél 
men  reeds  de  volgende  kenmerkende  teckcnen  t;] 
danken:    i*'.  De  Bovc///Ie  Kaak  van  den  Orm: 
Oiitang   rtaat    niet   regt    onder    het    gewelf  dcsj 
voorhoofds,    maar   maakt   met    den    gezigts-iril 
een'  hoek  van  5(S  graden.     Dezelve  beflaat  A-m- 
enboven  uit  twee  beenderen ,  het  bovenlte  knak- 
en het  in!ennaxillaar-hc(i\\,     2*\  De  S/aap-luol 
deran  zijn  zeer  fnial  en  de  VVervelbeendcren  \\M 
ben  lange  verlengingen,  welke  beletten,  dat  lieti 
hoofd   llerk  achter    over  kan   gebogen  worden. 


Reis  om  dé  wereld. 


163 


;;'-.  Het  Bekken:  de  Darmbeenderen  zijn  lioog, 
plat  en  fmal,  zoodat  zij  met  de  Lenden-  en  het 
ïleilij^been  als   in  eene  vlakte  vallen,   waardoor 
de  holte  van  het  Bekken  fmaller  wordt.     Daar- 
door komt  het ,  dat  de  holte  van  het  IJenedcnlijf 
kleiner  is,  dan  de  Borstholte.    4**.  De  Ribben: 
de  Orang-Ontang  heeft  23  paar  tibben;  de  mensch 
daarcntccjen  Hechts  12  paar.    5<>.  De  Rttggcgrand : 
bij   d:n    Orang-Outang   loopt  dezelve  regt  naar 
bencdun ;  bij  den  mensch  daarentegen  heeft  hij  de 
gedaante  van  eene  Latijnfchc  S.    6^'.  De  Twaalf- 
vip.^,cr~darm  van  den   Orang-Ourang  heeft  geene 
kronkels,  ook   de  Lever  en   Galblaas   zijn   niet 
zoo  als  bij  den  mensch.     7^.  De  Evenredigheid: 
de  lengte  van  het  hoofd  bedraaï^t  een   zesde  ge- 
deelte der  lengte-  van  het   gcheele  ligcliaam ;  bij 
den  mensch  daarentegen  een  achtfte.     8**.  Leng- 
IC  der  Armen:  hij  vademt  met  zijne  armen  acht 
malen  de  lengte  van  zijn  hoofd,  dus  twee  malen 
meer  dan  hij  lang  is;     de   mensch  vademt  juist 
de  lengte   van   zijn   ligchaam.       9*\  Lengte  der 
Handen:   zijne  hand  heeft  de  lengte  van  een  ne- 
;;cndc  gedeelte   van   zijn  ligchaam ,  en  is  dus  in 
evenredigheid   langer   dan    zijn   hoofd ;     bij    den 
mensch  heeft  de  hand  de  lengte  van  het  gezigt. 
10".  De  Achter fte  Handen:    zijne  voeten  bedra- 
gen omtrent  ecu  vijfde;     die  des  menfchen  een 
-'.csde  gedeelte  van  de  ligchaamslengte.     n".  De 
hom:  zij  is  fmal  en  diep,  waarom  hij  niet  op 
den  rug  kan  liggen.    Dit  ftrijdt  met  de  waarne- 
ming van  Cuvir.R. 
Wrr  betreft  de   onderfcheidende  kenteckenen. 


L  2 


waar- 


!        '  > 


)         ] 


'  5 


'l- 


.  (( 


Mi'* 

■  i 
i 


ir 


,^^J! 


5^4 


Ri:iS  OM  DE  WERELD. 


waiirdoor  hij  van  andere  Apen  en  van  de  oVcri^rj 
voor  lecring  vatbare  dieren  verfchilt,    benevens 
de  verrigtingen ,  waartoe  men  hem  bekwaam  kan 
maken:     daarover  kan  men  ScniinBER  en  Bui- 
VON  nalezen.     Bij  den  eerstgenoemden  vindt  men 
ook,  dunkt  mij,  de  beste  Afbeelding.     Offchooi) 
de    Heer  F.   C'uvier   (*),    die    ons,    onlangs, 
zeer  icherpzinnige  waarnemingen    en   belangrijke 
aanmerkingen  over  de  vatbaarheden  en  de  levens- 
wijze van  den  Oostindiichen ,  vrouwe! ijken  Orar,^- 
Oittafig  heeft  medegedeeld,  van  meening  is,  dat  de 
naauwkeuriglieid   der  Afbeeldingen,   welke  Vos- 
ïMAER.   geleverd  heeft,   alle  overige  Afbeeldingen 
van  den  Orang-Outafig  nutteloos  maakt,  kan  ik 
echter  dit  geenzins  toeftemmen ,  omdat  eene  en- 
kele ftand  of  houding,  hoc  naauwkeurig  anders 
ook  geteekend,  niet  voldoende  is,  om  een  voor- 
werp juist  te  doen  kennen.       Offchoon  nu  ou,, 

TüLPIUS   (f),    EdwARDS    (^),   VoSMAliR   (|), 

Bur. 

(*)  Defeription  d''un  Orang-Outang  et  Ohfervatiom  /i/c 

fes  faailtci  inti'Ilectuelks ,  par  M.  Fr^dilUIcCuvier,  Aiim- 

les  de  Mufèiim  (THistoire  Naturelle  y  Tom.  XVI.  Paris  1810. 

pag.46-(55- 

(f)  Nic.  Tur.rii  Ohfevvationcs  Medlcae  ^  Aniftelod.  1(^72, 
in8<>.  p:!g.284.Tab.  13. 

(^)  Edvvauds  Clcaui.gs^  VI.  Tab. 213.  Seeligmans /'lii' 
gel,  VII.  T:ib.  7.  IJ'aldtevfA. 

(I)  VosMAEii Dcfciptio:: de fcs^lcc de finge noinméc Omng- 
Outang,  Aniderd.  ir.-R.  in  4''.  en  P.  ALI.E.■\IA^D,  in  de  Hol- 
Ifltidfche  uitgave  van  ]ii;iFoN,  Tom. XV.  Tab.  XF.  pag./r. 
en  in  de  Supplementen,  T.V.  pn.u.45.  Tab.  18.  Oeuvresit 
P.CamI'ER,  publiées  par  Adrian.  Camper,  in  folio,  Paris. 


RlilS  OM  DE  WERELD. 


165 


BuFFON  (*),  LiNNEUs  (f)  CH  aiidcren  (|),  dit 
dier  afgebeeld  of  bcfchrcvcn  hcbbcii ;  zoo  kan 
liet  echter  van  nut  zijn,  dat  ik  ook  nog  ecnigc 
aairmcrkiii;.\cn  over  hetzelve  mededeel,  daar  zoo 
weinige  Natuuronderzoekers  dit  dier  ooit  leven- 
dig gezien  hebben. 

De  Orang-Outavg ^  dien  ik  gezien  heb,  (laat 
niet  geheel  regt  op;  hij  is  nie^'stal  als  ineenge- 
zakt, en  vertoond  zich  altijd  als  geboggeld. 
Zijne  lengte  is  omtrent  30  duimen.  Zijne  ar- 
men zijn,  naar  evenredigheid,  langer  dan  zijne 
kenen;  de  eerfte  waren,  van  de  fchouderholte 
af  tot  de  toppen  der  vingers  toe,  omtrent  27 
of  28  duimen  lang;  de  laatdc  daarentegen,  van 
het  dijbeen  af  tot  aan  de  voctfolen  toe ,  Hechts 
14  of  15  duimen.  Zijne  voeten  zijn  wezenlijke 
handen,  zoo  wel  wat  derzelvcr  gebruik  als  vorm 

be- 

(*)  UuFFON',  0/7g-.  ed.  in  410.  Suppl.  T.  VII.  p.  i.pl.  i., 
alsmede  Statius  Muller,  in  de  Duitfehe  uitgave  van  het 
Systeim  van  LiWiNEUu,  en  vervolg  van  hetzelve,  i  ïheil, 
pag.  5-6. 

(I)  SUnia  Satyrus,  Lixn.  Syll.  I,  i.  p.sd.  No.  i.  /ImoC' 
nitatis  /icademicne.  VI.  68.  'ïiCa.  76.  iig.  4. 

(|)  LiciiTENSTi  IN  (Ie  Sim.  rel.  pag.  30-73.  Keri^f.  the 
anima l  Kitigdom.  I.  n.  2.  Le  "Jokko  Bvjjhn^  Suppl.  VII.  6. 
AuPKBERT ///s/.  N^t.  des  SitigeSy  Livraison  I.  fig.  2.  Cam- 
Kus  Natuuriijive  Historie  van  den  Oranf;  Outaiig ,  en  van 
\Vi:RMiJS  MerUwurtigIcelten  aus  Oostindien,Gotha  1797.^252. 

No.  I.       II.  VON  ZjMMERMANS  Zoülogie.  Il.f.  I70.         DoNN- 

DORVs  Zoölügifehe  Beytrage.  I.  f.  ii.No. i.  Licutcnbkrc;* 
Magazin.  1.  4.  f.  i.  V.  2.f.  i.  Bf.umrnbaous  Abbildungeti 
Nauiih.  Gogenft.  utes  Heft.  No.  12.  Ilandbtieli  f.  58.  No.  a. 

L  3 


# 


i!  ' 

f 

\  i 

- 

<  1      f  . 

«i 

■   ï 

% 

1 1 

1 

i-    - 

! 

a 

■* 

u 


/ 


m 


i66 


REIS  OM  DE  WERELD. 


i.i 


betreft,  behalve  echter  dat  de  duimen,  zoo  als 
ook  die  van  de  voorlle  handen,  wat  inecr  achter 
uit  flaan ,  en  gecnen  regtcn  hoek  niet  de  overiü;c 
vingers  uitmaken  (*);  die  voorts,  gelijk  onl: 
de  vier  duimen,  alle,  zonder  onderltheid ,  imi 
nagels  voorzien  zijn.  De  vingers  evenwel  ziiu 
betrekkelijk  wat  langer  dan  bij  den  mensch,  maui 
anders  aan  dezelve  zeer  gelijkvormig.  De  benu- 
ming  Ouadrumana^  Vierliandig  dier,  is  dus  zeei 
gepast;  want  alle  de  vier  handen  zijn  tot  gelij!': 
bewegingen  gelchikt;  inzonderheid  zijn  tijzelvc 
bij  het  klauteren  van  zeer  veel  nut ,  zoodiit  uii 
dier  niet  eens  zijne  knie,  zoo  als  de  luenscL. 
daarbij  behoeft  te  gebruiken  (f).  De  dijen  <.;i 
armen  waren  dun,  hoewel  IK'rk  met  haarbegroeic; 

(•)  Ook  CuviER.  vond  aüe  na^e'i  naii  de  duiuicü,  c. 
waarfchijnlijic  wns  het  toevallig,  dnt  Camper  'er  gcene  voaj. 
CuviER  zegt  uitdrukkelijk:  „  Les  nir.ins  avoieiu  cinq  düifj*; 
coiiformées  exaccemont  comme  ccux  de  rhomme:  feuleiVion! 
Ie  pouce,  n'atteignoit  que  jusque  a  la  premiere  articuiiuiüu 
de  rindex.  Les  pieds  avoicnt  égaiement  cinq  doigts;  uidj 
Ie  pouce  étoit  fitué  beaucoup  plus  bas,  que  chez  rhor,;;;i, 
et  dans  fa  püfuion  ordinaire,  au  lieu  d'étre  parnllèle  r.ux  tu- 
tres  doigts,  il  formoit  avec  cux  6  peu  prés  un  angle  droit, 
Tüus  ces  doigts  du  pied  avoient  Ia  mérae  ftructure  qui  ceax 
de  la  maiu  et  étoient  tres  iibres  dans  leur  mouvemensi  t\ 
tcuSy  fans  exccption^  avoient  kuis  otig/es" 

(f)  „  Ënetlet,  autant  il  grimpoit  avec  facilité,  autantil 
luarchoit  péniblement,  lorsqu'il  vouloit  monter  i  un  arbre,  il 
en  empoignoit  Ie  tronc  et  les  branches  avec  fes  mains  et 
avec  fes  pieds,  et  il  ne  fe  fervoii  que  de  fes  bras  ec/'W'' 
de  Jii  amjei  mnime  Kous  les  fat  [ons  dam  ce  cas^* 


REIS  OM  DE  WERELD. 


lÓT 


;,  -ft  ïi  ^F'V 

f  >      V 
■   't 


dit  dier  heeft  geene  Achtcrvvangcn  en  geenc  Kuit- 
fpicreii.       Het  Hoofd  is  waarlijk  zeer  gelijk  aan 
dat  van  den  mcnscli ,  de  fclicdel  groot,  rond  en 
•Tcvveird  en  het  voorhoofit  zeer  vooruitftekcnde, 
en  met  de  zoogenaamde  Gi:///Jc/ic  verhevenheden 
van  het  opmerkingsvermogen  zeer  duidelijk  voor- 
zien;   en  hij  regtvaardigdc  ook,  d^or  zijn  doen, 
het  aanwezen  van  dezelve;    maar  zijn  hoofd  rust 
op  eenen  zeer  korten  hals,    en    (leekt   van  tus- 
fclien   de   ("chondcrs   vooruit,    zoodat    het    dier 
daardoor  ecu   geboggeld  voorkomen  heeft.       Hij 
lieert  flechts    iets,    dat   wat    naar  een'  neus    ge- 
lijkt;    de   opcne    neusgaten  zijn  op    ecnc   eenig- 
zins  verhevene  plaats ;     maar  de  bn/ts  nafi  ont- 
breekt  geheel,      of  is   ten    minfte   ten    cenemale 
ingedrukt.     Eige'-'ijke  lippen  heeft  het  dier  ook 
niet,  althans  zi;  waren  niet  zigtbaar;     doch  hij 
konde   de    vleezige  boven-  en  beneden-kaak,  die 
Je  plaats   der  lippen   vervulden ,   en  de  opening 
van  den   mond   vormden,    op  eene  wonderbare 
wijze  verlengen,  en  in  de  gedaante  van  eenen  fnuit 
vooruitfteken ,  als  hij  zijne  begeerte  naar  het  een 
of  ander  te   kennen   gal.       Dit  vermogen  komt 
mij  voor  een   voornaam  kenmerkend  teeken  van 
het  uitwendige  dezes  diers   te  zijn ,    en    ik   ver- 
wonder  mij,   dat  Cami'Kr,    in    zijne   Ontleding 
van   hetzelve,     ons    niet    opmerkzaam    gemaakt 
heeft   op  het    maakfel   en   de   infcrtic  van   i^<i.7.Q. 
zonderlinge  lipfpieren,   welke  zulk  een  vooruit- 
deken  kunnen   veroorzaken.       Had   hij    het  dier 
te  voren  levend   mogen   waarnemen ,    hij    zonde 
<lit  dan  zekerlijk   niet  verzuimd   hebben.     In  de 

L  4  bo- 


'n 


'  r 


'i 


■  >     «1 


t  I 


,!«' 


( I 


1 1 


'I 


i68 


REIS  OM  DE  WERELD. 


i 


bovenkaak    zijn   vier  fnijtandcn,    van   welke   da 

twee   voorflc    de   brcedllc   waren;     voorts  twcö 

hondstanden   (fpitii;  tanden)   en  drie  baktanden 

aan  elke  zijde;  zoo  ook  inde  benedenkaak  ,  alleen 

met  dat  onderlcheid,  dat  de  vier  Ihijtanden  al!c 

dezelfde  breedte  hadden.      De  mond  is  wijd  ge- 

fplctcn ,  maar  wordt  kiein  en  fpits  uitloopende, 

zoodra   de   Aap    de    lippen   vooniitlteckt.       De 

vooriiitllekende  oogcn    liggen   digt  bij  elkander, 

en  nioii  kan  het  wit  in   dezelve  niet  bemerken, 

als    de  Aap  regt   voor  zich  ziet,   maar   als  lijj 

zijne  oogen  ter  zijde  wendt,  komt  het  te  voor- 

icliijn.       De  ooren  liggen  digt   aan    het   hoofd, 

zijn  iets  kleiner  en  ronder,  doch  anders  a.ni  di: 

van  den  mensch  gcliik.       Het  hovende  gcdcel:. 

van  den  rug,  tiisiclieii  de  feiioiidcrs,  is  gewei; J. 

gelijk  bij    een    gebuggjld    mensch,   en   geelt  3 

iict  dier,  welks  Icïiedel  rond  en  bijna  kaal,  r.i- 

Ukuis  flechts  met  enkele  haren  bezet  is ,   en  weiks 

gelaatstrekken  zeer  ouusch  zijn ,  het  voorkomen 

Viin een' grijsaard.     Ook  is  de  naakte,  leikleurigc. 

of  zwartachtig-blaauwe  huid  van  dezen  Aap  in 

hvit  gezigt  en  op  de  handen   ruw  en   rimpeli;,; 

daarbij  is  dezelve  op  vele  plaatien  flap  en  l'pons- 

ïichrig,   zoo  als  ik  dit  ook  bij  de   oude  Nei^eis 

in  BraftliiH  heb  opjjenierkt  (*).     Van  daar  kvvara 

kt, 

(')  „  La  peau,  mais  prlncfpalcraent  celle  de  Ia  fnce,  t^toit 
Ijrosficre  et  chagrinüe,  et  c^lle  du  desfous  fi  flasque,  ciit 
liinimal  fettibloit  avoir  un  cuatre  lonsqu'il  étoit  cnuché  fut 
k  cócé "  De  krop  laat  zdch  verklareu  uit  de  vooruitvil- 
It^de  Ziikkcii,  die  uitc  de  luchtpijp  in  verband  (laan. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


i6(} 


liet,  dat  de  Aap,  zoo  als  ik  te  voren  zeidc,  zoo 
naar  zijii""  oppasler  geleek.      Met  lioolcl  van  den 
Aap   zaï;    'er   waarliik  uit,   als    het    hoofd   van 
eciien    zeer    utiden    Neger.       Alleen    rondom   de 
ooj^en ,  üoren ,  monden  neus,  op  de  borst,  aan 
de  buik  en  ond;.r  de  voetzolen,  of  liever  in  de 
holten    van   de   handen,  was    de    huid   niet    zoo 
zvvartachtiü;,   maar  meer  konerbruin,  i^t'lijk  bij  ilc 
Zuid-Amerikanen.        Ook  heeft  het  bruinachtig- 
roode  haar ,  waarmede  het   geheele  ligchaani ,  de 
reeds  genoemde  deelen  iiiigezoncerd ,  bedekt  is, 
meer  van    het  vosfcn-kleuriüe.      Het  haar  is  het 
dikfte    op  den  rug  en  op   het   bovenfle  gedeelte 
van  de  armen  en  dijen ;    het  langde  aan  den  nek 
en  op  den  rug,   en  het  kortfle  op  het  buitenfle 
gedeelte  van  de  handen ,   op  de  borst ,   aan  den 
buik  en   in  het  gezigt;    de  overige  deelen  waren 
geheel  zonder  haar,  namelijk  de  neus,    de  mond 
ea  het  vlakke  van  de  handen.     De  nagels  waren 
,:\vart  oi' /.warrtiehtig,  en  de  oogen  donkerbruin, 
ilet  haar    van   het   dier  was   dun    en    zacht    en 
van   eene    wolachtige    foort,    evenwel    was    het 
wreeder  en  dikker  aan  hc:  hoofd  (*),  waar  het 
zieli  voorwaarts  kromde  en  van  het  achterhoofd 
naar   het  voorhoofd ,   en   van  de  ooren  naar  de 
llapen  toe  boog.     Wat  nu  de  rigting  en  ligging 
van  het   haar   betref:;     aan    de   bovenarmen   lao: 
het  naar  beneden,  en  aan  de  bencdcnarmen  naar 
boven  »*;ekeerd,  en  dus  in  cene  tc^renoverG^cftelde 


(*)  Ook  ap.n  den  nek  en  tnsfchen  de  fchouders  was  hec 
haar  ftijver,  dikker,  en  iets  omhoog  ftaande. 

L  5 


"  t   il 


1   V 


s.!~V'! 


HM 


^^"'\m 


i 


?M  Hij 


170 


REIS  OM  DE  WERELD. 


'Ê 


!       .  'I.  '1 


rigting,  van  de  hand  en  van  den  fchouder  tot 
aan  den  ellebooc;  toe.     De  buik  was  tamelijk  dü. 
en   de    ichaamdeclen   zeer  verborgen   en  onmerk- 
baar.    Het  gclieelc  maaklel  van  liet  dier  en  des- 
zclt's   bewegingen  in   ii'^t   algemeen   toonen  meer 
gdchiktheid  oin  te  kruipen  en  te  klonteren,  dan 
om  rcgt  op   te  gaan ;    het  laatfte  fcheen  hem  ook 
zeer  moeijclijk  te  vallen.      Hier  kondc   men  het 
nut  van  het  hielbee  ^  en  van  de  vastere,  en  om 
tegenlhnd  te  bieden  gefchikte  voetpalmen  bij  den 
naakten  Neger  terdond  vergelijken;  en  opmerken, 
dat  de  mensch   alleen  voeten  heeft ,  om  regt  op 
te  gaan.      Daarentegen  behoeft  deze  Aap  in  een 
digt  bosch ,  waar  de  takken  der  boomen  elkander 
raken,  nooit  naar  beneden  te  klimmen,  om  ver- 
der te  komen;   maar  hij  grijpt,  met  zijne  achter- 
fte  handen ,  den  tak  van  eenen  volgenden  boom , 
terwijl  liij  zich,   met  zijne  voorde  handen,  aan 
den  eerflen  boom  vasthoudt ,   en   op  deze  wijze 
fpringt  en   kruipt   hij   van   den    eenen   boom  op 
den  anderen.      Zelfs  op  de  vlakke  grond ,  b.  v. 
in  de  kamer,  fchoof  hij  zich  op  dezelfde  manier 
voorvvaarti; ,   daar    hij    op    zijne   voorde  handei;i 
fteunde ,  en  met  het  overige  gedeelte  de  ligchaawis 
voortkroop.       Alleen  in  den  ftaat  van  rust  zat 
hij   op  zijn  achterfte,   en  dikwijls  floeg  hij,  als 
de  Oosterlingen,   zijne  beenen  kruislings   onder 
zich.       Wanneer  hij  Ilapen  wilde,  leide  hij  zich 
grootendeels  op  éénc  zijde  ^  trok  de  beenen  naar 
zich  toe,  en   leide   de  armen  kruislings  over  de 
borst.     Als  de  Kaffer  hem  dan  niet  zijne  gewo- 
ne deken  gaf  en  hem  toedekte,  fprong  hij  weder 

op, 


■^  t 


REIS  OM  DE  WERELD. 


171 


ep,  en  pakte  kleederen,  linnen,  en  alles,  wat  hi] 
niaar  krijgen  konde,  bijeen,  (lecptc  het  op  zijne 
legerltede  en  bedekte  zich  'er  mede;    een  duide- 
lijk bewijs,  dat  hij  toegedekt  wcnschte  te  flapen, 
gelijk  ook  eens  de  flimme  Macaco  uit  Brafilicn^ 
dien  wij,   een  jaar  lang,    op  ons  fchip  waarna- 
men,  zijne  eenvoudiger  landslieden,  de  CoatVs^ 
ter  zijner  bedekking  verkoos,  en  dezelve  dwong, 
om  op  hem  te  gaan  liggen ,  dewijl  hij  warm  fla- 
pen wilde.      Hij  toonde  veel  vaardigheid  en  be- 
kwaamheid in   het  gebruik  zijner   handen  en   in 
de  vlugheid  zijner  vingeren,  b.  v.  om  een' knoop, 
of  een  bos   in  elkander  verward  garen  lostcnia- 
ken,   de  pit  van  vruchten  te  openen,   cene  kas' 
met  allerleije  huisraad  te  doorzoeken,  en  hij  leg- 
jde  niet  minder  opmerkzaamheid  en  nieuwsgierig- 
heid aan  den  dag  bij  het  onderzoeken  van  alles, 
Idat  nieuw  en  vreemd  voor  hem  was.        Hij  gaf 
j zijne  beiïeertc   inzonderheid  levendig  te  kennen, 
|bii  het  zien  van  die  i'p ijzen,    van  welke  hij  een 
liefhebber  was,  als  Oranje-  en  Chinaas-appelen; 
|hij  ilak  dan  namelijk  kop,  fnuit,  armen  en  han- 
den vooruit.       Hij    zette    eijnen    ipitien    mond, 
wanrin    flcchts    eene   kleine    opening   bleef,    als 
wilde  hij  iiuiten;     door   deze    opening    trok   hij 
de  lucht  hoorbaar  naar  binnen,  en  wees  met  den 
voorden  vinger  naar  den  mond,  zijne  oogen  wa- 
ren op  het  voorwerp  zijner  wenfchen  gevestigd, 
tn  wel  met   zeer  veel  uitdrukking,  zoodat  zij, 
met  de  vooruitltekende  fnuit  (*),  die  ik  als  een 

voor- 

(*;  Verfcheidene  Waarnemers  hebben  ook  reeds  vóór  mii 

daaf' 


-*■•'! 


■W: 


ir 


t  , 


!ï 


t'  I 


i.l{ 


<■!'■ 


1t 


'     'tl 


tl    ,    ■     ,   , 
•-f, -is 
'.      '   ! 


■i' 


"' 


'f  .?'• 


Ü!'  '• 


\'-\ 


l'M'i 


m 


172 


REIS  OM  DE  WERELD. 


voornaam  kenteclvcn  in  het  karakter  van  dit  dier 
belchoinv ,  op  de  fprekcndfle  w'izc ,  deszeU's  he- 
vige begeerte  te  kennen  gaven.  Hij  1'cheen  het 
gaarne  te  hebben,  dat  men  hem  vleide,  heml 
llreeldc,  en  vriendelijk  met  hem  Iprak;  ja  liii| 
kwam  zelfs  dikwijls,  zonder  dat  men  liem  riep,| 
bij  de  perfonen,  die  hem  bevielen,  greep  hunne  1 
hand,  onderzocht  met  veel  opmerkzaamheid  hiir| 
nekleederen,  knoopen ,  en  wat  dies  meer  is;  h; 
zoog  ook  aan  de  toppen  van  hunne  vingers,  ejj 
klauterde  eindelijk  bij  hen  op  en  omhelsde  hei, 

Zij;i' 

daarop  opmerkzaam  geweest.  Cuvieu  zegt  p.  47:  „  Qiioi- 
que  les  lévres  fusfent  extrêmeraent  minces  et  peu  epparente?;  1 
iile  avoictit  la  faciilté  de  s'étendre  confuldrabilement."  h  \ 
pag.  50.  „  Il  portoit  Ie  plus  fouvein  fos  alimens  h  fa  bo:- 
chc  avec  fes  tloigts;  mais  quelquesfois  ausfi  il  les  f7hp>iit\ 
avec  fes  longues  lévres  et  c'étoit  en  humant  qu'il  buvoit 
cotnine  Ie  font  tous  Icï  nnimnux  dont  les  lèvres  pL'Uver! 
s'al/ongei"  Voorts  Phnnanf:  „  ïlct  voorhoofd  is  grootrr| 
dan  bij  de  overifre  ;\p:'n,  en  do  fiiuit  lleckt  als  perpeiiiii- 
culair  in  het  gezigt  re,»),!  vooruit."  Zoo  ook  von  Wurmb: 
„  De  mond  Haat  verre  j/ooruit."  En  eindelijk  zelfs  Cn- 
PEi*:  „  Dans  ^Orang  Outang  vivaut  la  bouclie  avoit  que! 
quechofe,  qu'on  ne  fauroit  pas  définir,  qu'on  u'auroit  jamnis 
pu  découvrir  dans  fanimal  mort  ( ?  — )  et  d'ont  on  pourt: 
fe  former  une  idee  en  comparant  la  lig.  8.  de  la  planche  11. 
(^Ocuvrcs  de  V.  Camper.)  avec  la  fij-.  2.  de  la  pi  nche  I. 
Dn  buvani  il  avaufoit  beaucoup  des  lèvres,  fiir  tout  la  fi- 
pcrieurc  et  la  formoit  en  pointe,  qu.'ind  il  vouU'it  en  Dilir 
quelque  chofe ,  tel  qu'une  pctit  fruit  par  cxemple.  Le  m 
est  d'ailleurs  fort  tlilTerent  dans  Panimal  vivant.  Ce  %i 
sppariient  ccpendant  aux  eimresn'* 


gewoon  eerst 
ven,  vóór  d 
tQonie  hierii 


..  «' 


REIS  OM  DE  WERELD. 


173 


Zijn*  oppasfer  en  zijn'  licer  kuste  hij  zelFs.  Zijn 
misnoegt'n  gaf  hij  te  kennen  door  met  zijn  hoofd 
te  Ichudden,  dimt  wantrouwende  ter  zijde  te 
zien,  en  door  zich  te  verwijderen ,  vooral,  wan- 
neer men  hem  niet  gaf,  wat  hij  begeerde,  of 
wanneer  hij  in  andere  opzigtcn  zijnen  zin  niet 
lirecg»  Maar  wanneer  hij,  geheel  ongeduldig, 
boos,  gefard,  of  door  gemeen  volk  beleedigd 
werd,  dan  werd  hij  toornig;  zijn  hals  begon  te 
zwellen,  de  krop  en  de  oogcn  kwamen  vooruit- 
deken,  hij  bloes,  (leende  en  fchrceuwde  en  wen- 
telde zich  om  op  den  grond.  Voor  het  overige 
fcheen  hij  niet  boosaardig  te  zijn;  meestal  was 
hij  zeer  bedaard,  en  Icliccn  in  alles,  wat  hij  dced,- 
bedachtzaam  en  voorzigtig  te  werk  te  gaan ;  zij- 
ne bewegingen  waren  eer  langzaam  dan  hevig; 
|hij  had  geheel  niet  het  fnelle,  hevige,  wantrou- 
wende en  onrustige  in  zijn  doen ,  dat  de  xMacaca 
m  de  andere  Apen  hebben;  zijne  phyfiognomic 
was  ernrtig  en  fomber. 

Onze  Oratig  -  Outav.g  at  volkomen  als  een 
niensch;  hij  bragt  met  zijne  vingers  het  eten 
/-eer  netjes  na.ir  dcMi  mond,  en  na  '^tw  maaltijd 
rccgile  hij  de  vingors  af  met  een'  doek.  Zijne 
'pijzcn  waren  ook  dezelfde,  als  die  de  menfchcu 
k\'bruiken,  brood,  vlcesch ,  groente,  peulvruch- 
:iii,  melk,  eijercn ;  maar  fuiker,  noten,  clioco- 
u:ul,  koffij  en  fruit  waren  lekkernijen  voor  hem. 
Vruchten  en  gebak,  die  hij  niet  kende,  was  hij 
^;ew.)on  eerst  zorgvuldig  te  beruiken  en  te  proe- 
ven, vóór  dat  hij  dezelve  eten  wilde;  en  hij 
toonie  hierin  niet  alken ,  maar  ook  in  alle  an- 

de- 


I  ■  t      1 


!      t 

1 

? 


fl 


«!■'■ 


■^ 


5 


:    '3I 


;  I       n    'I 

:   > 


ift*lH  \ 


'ïhiii 


; 


il"i»    1 


>. ' 


174 


REIS  OM  DE  WERELD. 


dere  gevallen  de  grootrte  voor;?if2:tigheid,  fcluan. 
dcrhcid  en  zorg  voor  het  behoud  van  zijne  ge. 
zondheid  en    zijn    leven.       Zijne    zintuigen   zijn 
fclierp,  evenwel   niet   «cherpcr   of  uitgeftrektcr, 
dan  die  van  den  mensch ;     maar  de  Schrijvers, 
die  de  vatbaarheden  van  den  geest  der  dieren, 
hunne  voorzigtigheid ,  flimheid,  list  enz.  als  ge. 
volgen  van  hunne  fijnere  bewerktuiging   Qorga. 
nifatlon') ,   of  van    de    uitgebreidere   vatbaarheid  1 
hunner  zintuigen  belcho'uwen ,  kunnen  door  dit 
dier  van  hunne  dwaling  overtuigd  worden.'    ]> 
handen  van  den  0raf?g-0i/ta?7g  hebben  een  cvci 
fijn  gevoel   aan   de  toppen  der  vingers,    als  die 
van  den  mensch ;    dit  merkt  men  aan  allen  o 
derzoek ,  dat  hij  doet;  en  zij  zijn  ook  even  ge-l 
fchikt  tot   velerlei  verrigtingcn ;     echter  is  hi;n| 
gebruik  zeer  bepaald:     nooit  zal  de  Orang-Ow 
/öw^leeren,  zijne  handen  tot  zoo  velerlei  bezig.l 
heden  en  oogmerken  te  gebruiken,  als  de  menscli 
de  zijnen;     het   ontbreekt  liem  daartoe  awi  Gor-I 
deel  en  vcrfland;    aan  doorzigt,  waaruit  de  wil 
en  het   voornemen   geboren  worden  ^  welke  ver- 
volgens,   door   de    herfenen   of  zenuwen  op  del 
werktuigen  der  beweging,  op  de  fpieren  werken,] 
om  de   daad  of  handeling,  waartoe  befloten  is, 
ten  uitvoer  te  brengen.     Evenwel  hij  Haat,  met] 
opzigt  tot  de  aangeborene  vatbaarheden  naar  den 
geest ,  ontwijfelbaar  op  een'  hoogeren  trap ,  dan 
alle  overige  dieren;    het   inftinct  heeft  bij  hem 
eene  volkomenheid,    welke    het   vcrftand   nabij- 
komt ,  en  de  keuze  der  middelen ,    om  hetzelve 
te  bevredigen,  is  bij  hem  vrijer,  dan  bij  alle  ove- 

ri- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


17  S 


tige  dieren.  Wanneer  hij  in  gevaar  is  van  zijne 
jongen,  of  zijne  eigene  vrijlieid  en  leven  te  ver- 
liezen, breel^t  hij  takken  van  de  boomen,  en 
verdedigt  zich  daarmede,  tegen eenen  talrijlcer'  of 
fterlter*  vijand,  tot  aan  zijnen  dood  (*).  Van 
hier  heeft  ook  Cuvier,  die  de  intellectuele 
vatbaarheden  van  den  Orang-OiUnvg  befchoiiwt, 
dezelve  onder  twee  hoofd  foor  ten  gerangfchikt , 
namelijk:  1".  dezulke,  welke  hij  aan  den  dag 
legt ,  bij  naderende  gevaren ,  door  het  inftinct  van 
zelfsbehoud;  alsmede  bij  verdediging.  2".  De- 
zulke, waardoor  het  dier  zijne  behoeften  bevre- 
digt ,  als  honger ,  dorst ,  geflachtsdrift ,  ter  voort- 
planting en  onderhouding  van  zijne  foort  (/pd^ 
cici')*  Men  moet  de  Phyjiologifchc  en  vooral  de 
Pjychologifche  Aanmerkingen  van  den  Heer  Cui- 
viKR,  over  de  intellectuele  vatbaarheid  van  de- 
zen Aap  zelve  nalezen,  om  te  kunnen  begrijpen, 
waarom  de  fchedel  van  denzelven  (f)  zoo  groot, 
gewelfd,  en  aan  des  mcnfchen  fchedel  zoo  gelijk- 
vormig,  en  de  herfens  zoo  uitgebreid  zijn  (j), 

f  als 


t!"'      I 


'     ■     .        > 

:               4 

;•  1 

■         ?! ; 

1  .V',  ■  . 

i^      •'' 

M 

'  ! 

,  i 

L   1 

> 

■  1' 

1I 

'<  ^ 

'             ■['< 

(*)  Met  Mannetje,  door  den  Heer  \Vur:mb  befchrevcn, 
diU  drie  of  vier  voeten  hooj^  was ,  brak  zeer  fterke  takken 
van  do  boomen,  toen  men  hera  vanjjcn  wilde,  en  lloeg 
dnarmede  zoo  behendig  en  woedende  om  zich  heen,  dat 
men  hera  levendig  iiiet  magtig  konde  worden.  Pennant. 

(t)  P.  Camper  Anatomie  de  /'Orang-Outang ,  Planche  f. 
tig.  2 , 3.  D.  O.  2.  A.  e  V.  K. 

(I)  Gelijk  boven.  Wanneer  echter  eenmaal  een  Herfen- 
en  Zenuw-phyfiologie  beftaan,  en  men  de  befteniming  en 
verrigting  der  afzonderlijke  deelen  van  de  herfeiien  en  zenu- 
wen 


[« 


.  ! 


■  \, 


u-I 


1  f' 


1  1 1 
'il' 


ï?6 


REIS  OM  DE  WERELD. 


nis  bij  i^ceii  ander  dier  plaats  heerc.       De  H  ..v 
CuviER  Iicefc  ceiicn  zeer    ichoonen  tak  der  N;i. 
tiuirlijke  liisturic    opgevat,  dien    men,  na   R;.:- 
WAiius ,  weinig  heeft  aangekweekt,  en  men  mn- 
verwachten ,     dat    hij    een    tweede  .  Rcimaiu-s 
voor  ons  worden  2al,    indien    hij    zijne    behiiii;. 
rijke  waarnemingen  in  de  Menagerie  van   Parijs 
zal  mogen  voortzetten.     Dit  is  de  ware  Natuur- 
filofofie,    niet  die  onzin,   welken,   helaas!    zuo 
vele,  aan   de   Duitfche  Akademien ,   nog  gediil- 
de  Profeslbren  voor  Natuur- filoloFic  uitventen. 
Docli  dit  belioort   gelukkig  niet  tot  ons    onder- 
zoek,  en  wij  keeren  dus  tot  onzen  Aap  terH;^^ 
die  veel   meer  aanleg  en  vatbaarheden  naar   dcii 
geest  bezit,    dan   alle   de   overige  Apen,    waar- 
door zelfs  VoLTAiRE  en  anderen ,  die  ook  meer 
dachten,  redeneerden  en  bcfluiten  opmaakten,  dan 
zij  onderzochten,   verleid   werden,   om   hom   te 
houden  voor  een  verbasterd  rnenlchen-ras ,  voor 
een  verwilderd    Bosch -mensch*       Doch   al  bad 
dit  dier  waarlijk  een  herfcngeflcl  als  de  menscli, 
en  ook  menfchelijke  vatbaarheden ,  dan  nog  zou- 
de het,  bij  gebrek  aan  de  werktuigen  der  fpraak, 

dii 


tven  zoo  klanr  inzien  zal,  als  die  van  liet  jiart  en  de  bloed- 
vaten ,  van  de  maag  en  de  darmen ,  dan  zal  men  dit  alles  niet 
alleen  kunnen  begrijpen,  maar  ook  kunnen  betoogen.  Het 
is  waarlijk  jammer,  dac  de  Heeren  Gall  en  Si'urtsukim  alleen 
op  de  denkbeelden  van  hunne  tegenpartij  en  niet  op  die  van 
pLAiTiNP.R  (Qjujeitmies  Phfio/ogkae  ei  /htthropologicae^  nciü: 
gegeven  hebben. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


177 


dit  middel  ter  befchaving  en  vorming  misfen,  en 
nltijd  dier  blijven. 

Wat  het  verftand  voor  den  mcnsch  is ,  dat  is 
het  inflinkt  voor  het  dier;  beide  regelen  derzel- 
vcr  bedrijven  ("15),  die  alle  uitloopen  ter  onder- 
houding van  elk  in  het  bijzonder  en  van  de  gc- 
hcclc  ibort  {fpccics)  in  het  gemeen.  Aan  het 
vci'lhnd  is  de  keuze  der  middelen,  bij  de  vrij- 
heid van  wil  en  oordcel ,  overgelaten ;  maar  aan 
het  inftinkt  ziin  dezelve  aangewezen,  en  door 
de  natuur  als  voorgcfchreven.  Beide  zijn  dus 
\Tin  elkander  onderfcheidcn  door  vrijheid  en 
dwang.  Doch  ook  hier  heeft  geene  eigenlijke 
iffchciding  plaats;  maar  'er  zijn  trappen,  lang- 
zame overgangen,  even  als  in  de  ligchamelijke 
lof  uitwendige  vatbaarhedeii.  Alle  dieren  heb- 
ben daarvan  cenc  verfchillcnde  mate  ontvangen. 
Men  kan  zelfs  bij  de  menfchcn  niet  altijd  naauvv- 
kurig  bepalen,  of  elke  daad  het  uitwcrkfel  is 
van  duidelijk  overleg,  van  een  juist  en  volko- 
liiicu  vrij  oordeel,  of  flechts  het  gevolg  van  een 
donker  gevoel,  dat  door  den  een'  of  anderen 
Kartstogt  ontflaat.  llartstogten  immers  zijn  bij 
lc£  menfchen  zeer  dikwijls,  wat  het  inftinkt  bij 

de 

(*)  Beide  aaiigeborene,  niet  verkregene  vermogens,  geene 

uitwerkfcls  van  het  zintuiy(.Mijk  geftel.    CuviERzegt:  „  Les 

I  jniuiaux  font  mus  pnr  des  idees  qu'ils  ne  doivent  point  k  leurs 

jfenfations,  mals  qui  nnisrent  inimétliatement  de  leur  cerveau. 

[L'inflinct  conftitue  eet  ordre  de  phénomènes;  il  fe  compofe 

d'idccs  ventablement  innuécs  aux  quelies  les  fens  n'ont  ja- 

Imnis  CU  la  moindre  part." 

IV.  Det.l.  M 


•  i  .1 


.:.J  1 


È 


W'  I 


'    '3 

.     'S. 


■\\ 


iii 


''M'! 


iÜ. 


!    « 


,':fM 


, 


I 


178 


REIS  OM  DE  WERELD. 


de  dieren  is,    inzonderheid   bij   onbclchaafde   en 
zoogenaamde  wilde  menfchen.      Meermalen  ver- 
laagt  ook,    zelfs  in  het  bcfchaafde  Europa^  de 
een  en    ander   zich    tot    den  rang    der    dieren; 
doordien  hij,  uit  traagheid  en  vreeze,  zijn  oor- 
deel  en   vrijen    wil   niet   gebruikt,  en  zich  aan 
zijne  hartstogtcn  en  inllinkt  overgegeven  heeft, 
en  door   de    gewoonte    dcrzelver  flaaf  geworJcii 
is.     Het  infliiiikt  nadert,  bij  de  hoogere  trappen 
in  het  rijk  der  dieren ,   meer  en  meer   het  ver- 
ftand;     naar  mate  de  vatbaarheden  bij  de  dieren 
toenemen,    naar   die    mate    neemt    de    volflrektej 
dwang    of   het    bewusteloos    handelen    af,   ci 
groeijen  als  't  ware  de  vrijheid  en  het  vcrmogeii 
aan,   om,   door   willekeurige  en  ondeffchcidciu 
middelen,  medetewerken  tot  eigen  onderhoud eJ 
tot   inftandhouding  van   het   gellacht,    of  fomt. 
Dit    ontdekt    men    duidelijk    aan     verfchcidciiil 
fchrandere  dieren  uit  de  hoogere  klasfen,  u-.iar- 
van    RiiiMARus  ,     Buffon    en    Bonnet  vel 
voorbeelden   bijbrengen.     Men    leze  flechts,  w;i 
zij    verhalen    van    i\c\\   V^os  ,    den    Hond,  deiil 
Olifant,   en  den  Aap.       Evenwel,   bij  geen  dier 
is   dit   zoo   in  het   oog   loopende,    als   bij  den 
Orang-Oittcitig^  die   men    menigerici    dingen  ïn\ 
leeren,  voor   welke  alle    overige   di(jrcn  onvat- 
baar zijn ;    en  die   dan  daarvan ,     ter  bercikiiiH 
van     zijne     eigene    oogmerken ,     gebruik   wcetl 
te    maken ;      maar    die    ook    door    oiuieiigdeii,! 
den  mensch  eigen,  zich  kenmerkt,  en  daardoiir| 
zijn  eigen   ongeluk  en  verderf  berokkent;    kt- 
welk  het   misbruik   vau    zijn   oordeel  en  vnieu 


REIS  OM  DE  WEPvËLD. 


K^ 


vclel 
,  \n\ 
den 
en  dier] 

tl  kan] 
oiiva> 

eikiii;;| 
wtct 

liet' 

vrijen 
wil 


wil  fcliijnt  aantetooncn,  met  Vv-clkc  vermogens 
liij  misfchien  het  meest  van  all»;  dieren  is  be- 
deeld. 

Wij  konden  ons  flechts  korten  tijd  te  Macrlo 
fiphouden ,  en  moesten  de  NacJesJula  volgen ,  die 
van  Macao  naar  Canton  zeilde;    doch  zelfs  den 
korten  tijd ,  dien  ik  in  eerstgemelde  plaats  door- 
bra;;t,   was   ook   aan   andere  bezigheden   toege- 
wijd.   Men  moet  derhalve  in  deze  vlugtige  aan- 
merkingen  geen  hoogeren  graad  van  Volkomen- 
lioid  verlangen,  dan  ik  aan  dezelve  geven  kondc. 
Niemand  zal  het  mij   ten  kwade  duiden,  dat  ik 
hier  gcene  zoo   naauwkcurige   afmetingen   bijge- 
voegd heb,   als  men  bij  den  Heer  Wurmb  kan 
vinden  (*);     indien  hij  bedenkt,  dat  ik  met  een 
levend  dier  te  doen  had.       Zoo  dikwijls  ik  met 
ccnc  maat  of  fnocr  hem  naderde,   keerde  hij   de- 
zelve van  zich  af,   of  hield  ze  (lijf  vast ,   mee- 
iiendc  zeker,   dat  ik  hem  met  de  maat  flaan  en 
met  het  fnocr  binden  wilde. 

Ingevolge  der  medegedeelde  aanmerkingen,  ge- 
loof ik,  dat  ik  de  tot  hiertoe  beftaan  hebbende 
befchrijving  (van  wegc  de  daarin  voorkomende 
uitdrukkingen:  ferrvginea^  pollice  manuiim  poS' 
urionim  niutico  tinguc  dcstUuto ,  of  pollicis  nn- 
lilt  mimmo)  wel  zal  mogen  en  moeten  verande- 
ren, aldus  namelijk: 
Simia  (f)  ecaudata  rtifa  fttbtripedatis  macrO' 

(*)  LiaiTr.NBERGs  Magazln.  Gotha  bey  Etünger  1786. 
tQeuPnndcs  4tesStuck,  pag.  10—13. 
(t)  De  nram  van  Sntcr  past  geheel  niet  voor  het  ern- 

M  5  lU- 


t 


i  t 


'I 


!:] 


r  itil 


'\vM 


>  ■ 


r.i 


r 


;  N 


iSo 


REIS  OM  DE  WERELD. 


p 


cephaïa  fiibtorofa    ciite    uncrascente    pilis    rt:fis 
tecta^   dorfo  humcrisque  pilofisfimis  ^   capitis    et 
lacertorum  pilis  rever  fis  ^  facie  ac    manubus  ad 
volam    nudis  ^    capiti   rotundato  frontis  fornict 
prominulo ,  maxillis  prominetitibus  labiis  retrac' 
tilibus  prodiictis   rost  rat  is  ,    nafo    depresfo ,  folii 
naribus    oblofigis    elevato  ,    auriculis   minorihia 
fubhumanis    cranio    adpresfis  ^   brachiis   lonpsfi. 
mis  ,  manubus   longiusculis ,  pollice    unguiculaH 
remoto,  extus  parum  pilo  fis  ^  intus  niidis  ^  digi- 
tis  omnibus  unguiculatis,      P atria  fola  Bormo^ 
eum  infulis  adjacentibus, 

flige,  fombere,  oudacluige  voorkomen  vaii  den  Oran^Ou- 
tang;  maar  beter  voor  de  meer  grappige  Zeekat^  welke 
de  Ouden  Sater  noemden. 


® 


O 


L  E  T  T  E  R  K 


Tot  hicrtc 
"nam  ,  maar 
til  11  r  was  inc 
van  meer  ar 
flcchts  opper> 


OVll 


OVER    DE    ZEEBLAZEN, 

ten  rrtadfeïachtig  Dieren- gejlacht  ^  heH'clk  hij 
de  Zeelieden  ook  onder  den  naam  van  Galere, 
Fregatte,  the  Portugiiefe  man  of  war,  Bezaand- 
jcs,  en  Bijdewind-zeiler  bekend  is;  uit  ver- 
fcheidene  /lukken  verzatneld  door  den  Natuur- 
kundige^ den  Doctor  Tilesius. 


' 

•^1  i' 

l 

*  •  ' 

', 

1 
-  \ 

'  1 


„  jflfümal  hoc  in  altisfimo  tantum  pel ago  occur- 
rit  et  natat ,  Navtis ,  quibus  notisftmum ,  dictutn- 

Bijdevvind-feglare tota  flructura  ita  a  re- 

liquis  animalibus  omnibus  dijj'ert ,  ut  vix  dcfcribi 
queat ,  — •  optamus  itaque ,  ut  aliquis  vivum  ani- 
mal  examinaret  et  delinearet ;  fed  cum  no7i  ojnni-^ 
lu/ü  liceat  adire  Corinthum ,  in  flructura  externa 
(onquiescendum*^^ 

LiNNEUS, 

Amoenitat.  ylcademic,  T.  IV.  p.  254. 
67;  incnfia  L  agerjlrocmiana . 

Letterkundige  Geschiedenis   der 

Ze  E  BLAZEN. 

Tot  hiertoe  kende  men  de  Zeel) lazen  wel  bij 
naam  ,  maar  met  derzelver  gedaante  en  na- 
tuur  was  men  onbekend.  Zij  hebben  het  lot 
van  meer  andere  zeedieren  ondergaan,  welke 
llcclits  oppervlakkig  zijn  waargenomen,  eu  wier 


M 


af- 


'     !  I  - 


\a 


i|'i-l;f.riM 


il 


f 


i 


i 


I.  ■  'I. 


l8» 


REIS  OM  DE  AVERELD. 


H 


M 

|f:i 
II' 


afbeeldingen ,  eerst  na  den  afloop  der  reis ,  naar 
pr(Cparaicn  in  liquor  gemaakt  zijn.  Wanneer  ik 
mijne  afbeeldingen  der  Zceblazen  vergelijke  met 
die,  welke  reeds  voorhanden  waren,  dan  nioei 
ik  gelooven,  dat  ik  de  eerfle  ben,  die  dezelve 
naar  het  leven  gcteekend  heeft ;  want  het  is  nici 
te  denken ,  dat  wezenlijke  kunllcnaars  een  levei^ 
dig   voorwerp  zoo  zouden  kur.aen  misteekencn. 

Ik  zal  hier  laten  volgen  eens  opgave  der 
Schrijvers ,  die  reeds  vóór  mij  over  dit  dier  ge- 
fchreven hebben;  en  hieruit,  zoo  wel  als  uit  aan- 
nierkiiig  van  den  geruinien  tijd,  welken  incn  reeds 
tot  eene  naauwkeurigc  kennis  van  hetzelve  be- 
ftecd  heeft,  zal  men  de  nuttigheid  mijner  pogi;;. 
gen,  om  hiertoe  te  geraken,  kunnen  afleiden. 

De  namen,  waarmede  men  de  Zceblazen  heeft 
befldtnpeld,  heb  ik  als  Synojiyfiic  gcllachtiiiiiM 
vooraan  geplaatst. 

Moocicu,  Piso  Uraül.  Lib.  Ilf.  p.44.  Liiil- 
tanis  Caravella  inde  Medula  Caravella.  Ll^^■. 
Syfl:.  Nat.  Edit.GjMELix,  p.  3139. 

Holothurio  urticae  fpecies  et  Epidromis  iiiarN 
na,  AmboinischHurum  ,  Ilollandsch  Bezaandies. 
Zie  RuMPHS  Ambüin.  Raritiitcnkammer,  bl.49. 

Arethufa  crinita  fubrubelU  vcuola,  Browi\£ 
Jamaic.   38^. 

Urtica  marina  foluta  jnirpurc.i  obloi);j;a  cirrliis 
longisfimis.  Sloane  Jamaic.  1.  p.  7.  Tab.  IV.f.5< 

Immondicitds  rouges  nagcaii};  üir  nier.  Lery 
Voy.  du  Brafil.  p.  398. 

The  Ship  of  Guinee,     {^tevos  Vjy.  bij  IIa- 

pLUYT,    p.  99, 

Ve- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


183 


Vefcie  de  mer.  Bcznans-zcil  (Zceblaas). 
Feuille  Joiirn.  I.  350.  en  Ndier  Schauplatz  der 
NatLir,  8  Thl.  p.  79. 

La  Calere.  Adanson,  IL  N.  de  Senegal,  p.' 
128.  (anPhyCalis?  an  Velclhi?  an  Porpita?) 

Holothiiriü  veliiicans,  Jjijdewind-zciler,  Be- 
zaandjes.  Osbek  (Reife  iiach  Ostindien,  p.  84 
eii  371.  tab.  12.)  en  ÜLor  TouRr.cN. 

Holothurio  phyfalis.  Linn.  Amoenitat.  Acad. 
T.  IV.  p.  254.  tab.  3.  fig.  6.  (flecht.) 

Medufa  ....  Kalm,  Reife  nach  America, 
p.  146 — 156.  Gmelin,  Linn.  Syfl:.  Medufa 
utriculus.  Linn.  Gmelin,  is  Meduia  Lamar- 
timierei. 

Holothurio  phyfalis  et  pelagica.  Linn.  Syfl. 
Nat.  p.  3139.    (Statius  Muller,  Toni.  VI.) 

Holothurio  phyfalis.  Horstrerg,  Act.  Holm. 
30.  p.  226.  tab.  7.  fig.  A,  B. 

Physfophora.  Adolph  Modeer  ,  neue  Schvve- 
tlifche  abhandl.  9  Band.  p.  261.  Tab.  N.  fig.  3. 
(Deze  vcrwisfelt  Phyfaliden  mot  Physfophoren, 
cii  brengt  dezelve  onder  één  geilacht.)  Schwarz 
in  Upfoftr.  Saellsk.  Tidn.   171^4.  p.  201 — 203. 

Velella.  Dr.  Koenig  in  Tranquebar,  door 
0.  F.  Muller  (Befchriiving  van  twee  Medufcn; 
deze  zijn  Caravella  de  groote  Zeeblaas  en  Por- 
pita,  v^relke  hij  Medufa  umbella  noemt),  in  het 
ede  deel  der  Befchaftigungen  der  Berliner  Gefell- 
Ichaft  naturforfchcnder  Frcundc,  p.  290 — 298. 
Tab,  IX.  fig.  I.  (Hecht  getcekend.)  Anno  1776. 
The  Portuguefe  man  of  war.  Phyfalis  holo- 
thurio.   ScHÖPr  Bcmerkungen  übcr  einiges  See- 


M  4 


ge- 


'  **ji^  'i 

•■  '■■  I 
t 


ii 


i 


1        : 

i 

M 

t^ 


f 


I.S4 


REIS  OM  DE  WERELD. 


tW 


1? 


gewiirm  im  siflen  Stückdes  Niiturforfchers.  1785, 
JU.  bl.  15.  (La  Fregattc,  het  Oorlogfchip,) 
Zie  Leske  en  Ijlumenbac^i,  HanJb,  der  Na- 
turgefchichto. 

La  Phylalide,  Phyfalis  pelagica.  Bosc  ,  Hift. 
nat.  des  Vers.  IL  p.  166.  PL  XIX. 

Pliyfalia.  Lamarkii,  Systcme  des  Animaux 
fans  vertèbres.  p.  355,  356. 

Thalia.  Brugiere  ,  Encycloped.  PI.  8i.  Lu 
Galère.  (geen  Plantdier.) 

Galère.  Bory  de  Saint  Vincent,  Voyage 
dans  les  quatre  isles  des  niers  d'Afriqne ,  T.I.  p.96. 
Phyialia  pelagica.   T.  lil.  p.  288.  PI.  LIV.  fig.  i. 

Arethufa  Browniana  veriim  Zoophyton.  (Zoo- 
phyta  francogallica  vero  a  Linnaeanis  abhor- 
rqnt),  Cuvier,  Mcmoii-e  fqr  les  Thalides  et 
Biphores.  Annalcs  de  Miifeum  de  l'IIistoire  Na- 
turelle de.  Paris,  p.  o.  en  Cours  de  l'Hist.  Nat. 
Vol.  IL  Animaux  a  iang  blanc.  MoUusques. 
Zoophytes.  DéfiniLioii.  (Een  Plantdier.)  La 
Piiyfale,  fregatte,  galère  gocletie,  '    •• 

PÉRON,  Voyage  de  dccouvertes  aux  terres  aii- 
flrales,  Tonie  I.  pag.  42  et  /j.3.  (Een  Plantdier.) 
Atlas  par  M.  Lem;:ur,  PU  ^^^vlX.  %.  i.  ge- 
drukt met  kleuren. 

DivScouRTiLZ,  Voyages  d'un  Naturalistc  et 
fes  Obfervations,  T.  Liiio",  1809.  p.  223— 225. 
Planche  XIII.  Thalie  vuig.  Galère  veritable  Zoo- 
phyte  de  l'ordre  des  MoUusques?  — 

De  berigtcn  der  aangehaalde  Schrijvers  wor^lcn 
in  de  volgende  afdeeliugeu  kortelijk  medegedeeld, 
en  toegclich;. 

Bc- 


REIS  OM  DE  WERELD.  185 

I. 

Bepaling  van  Linnkus  en  arumcrkiugen 
yan  Schopt. 

Bij  LiNNEUR  vindt  men  onder  het  gcflacht 
der  Hoiothuricn  Icderachtiirc  Zcewalfen,  of  Zee- 
roldicrcn ,  brandende  Zceblnzen  en  Siilpen ,  on- 
kundig door  elkander;  wcllcc  drie  verfcliillcnde 
i'cllacliten  uitmaken. 

Nadat  Linneus  zelf  eerst  eene  levondige  Zee- 
bhias  gezien  had ,  gaf  hij  van  dezelve  eene  zeer 
juiste  en    naauwkeurige   beichrijving ;     maar  in 
de  ffeflachts-kenteekencn   werd   door    hem   geene 
verandering  gemaakt.       Ook  behooren  de  Sy/10- 
■jiymen  niet   tot   de   ibort ,   welke  door  hem  be- 
Ichreven  wordt,  het  is  mijne  Glauca^  gelijk  uit 
de  groene  kleur  van  den  rug  der  Blaas   te  zien 
is;     ik  heb  deze  foort  ook  in  Brafilicn  gevon- 
den, tusfclien  Kaap  Frio  en  St.  Catharina.   — 
Hetgeen,  waarover  ik  mij  intusiclien  het  meest 
verwonderen   moet,    is,    dat  Linneus,    na   de 
verlangde  befchouwing,    het  gedacht  der  Holo- 
thurien  niet  verdeeld  heeft;  doch  hicrov^T  nader 
in  het  vervolg.      Zie  de  lade  uitgave  van  zijn 
werk,   alwaar  hij    zegt:     ,,  Corpus  oyatitm  [tih- 
irlgonum ,   hyalinum ,   dor/o  acuto   ohfcure  vi.  i- 
(U ,  umie  tien'i  cxcurrentes  phtrimi  autice  rufeS' 
.-nisr  (*) 

,,  Ros- 

C')  Aüe  deze  kentcekcMien  ^ijn  wcikeH|k  bij  do  Cluuca 
Vi'ürh .udon ,  de  Idciir  is  niet  zoo  fiaai  lozcsiooJ,  ;ils  bij 

M  5  dd 


■  .  I 


I!     i 


\'y 


'M 


■■:? 


li*' 


li' 


!';<' 


wx^ 


'\  ' 

1  ï 

11 

i 


''fl 


1 

1 

1,; 

i    . 

) 

1 

i86 


REIS  OM  DE  WERELD. 


,1 


'  1 
•i, 

1 


f 


„  Rostrum  fpirale  (♦)  mfescens  ad  extremita- 
tem  crasfio7-em,      Tcntacula  fub  extremitate  cras- 
Jiore  plurima  inaequalia  horum  brtviora  teretia 
crnsfiora ,    media  capillan'a ,    apice   latto  gloko- 
Jo  (f)  rtliqua  iotigiora  fiUrormia^  quorum  ifiter- 
mcdiirm  crasft::s  et  duplo  longius;  talis  vij'a  mi- 
h'  "  zegt  hij  intiirukkcliik.     Maar  ook  deze  bc- 
rclirijviiig,  in  welke  de  voornaamlle  kenieekenen 
bijeenverzameld  en  naauvvkcurig  vermeld  zijn,  is 
niet  genoegzaam,    om  iemand,   die  het  dier  niet 
levendig  gezien,    of  geene   gekleurde   afbeelding 
van  hetzelve  voor  zich  heeft,  een  volledig  denk. 
beeld   te   kunnen  geven;   vooral  daar  Z'ch  deze 
foort  te  midden  van   ccn   geflacht   vol    •  -p   gt. 
hc2l   ongelijklbortige   fchepfelcn  gephu  .,l    vüidt. 
Dit   heeft   ook    aanleiding   gegeven,    dat    in  de 

lio  groöte  Brafilifche,  ranar  meer  ros,  gelijk  die  der  vosfen: 
de  bl;iss  zclvo  helt  meer  naar  het  blanuw-groene,  en  de 
vnn>iii-rs  zijn  geheel  donker  groen.  De  rug  der  blaas  ver- 
heft zich  iu  der  daad  meer,  dan  bij  de  andere  foorten,  i? 
fiompachiig  driehoekig,  of  bijkans  kielvormijT. 

(*)  De  fniiit  maakt  het  dunner  uitloopendc  gedeelte  der 
blaas  u"t,  even  als  bij  de  overige  foorten,  en  is  derhalve 
niet  aan  het  tegenovergefl:elde  einde  {parte  crasfioie)  of 
aan  dcii  buik  te  zoekjn;  dezelve  is  ook  niet  fpinialvor  i^' 
mig,  maar  maakt  alleen  fomtijds,  wanneer  het  dier  zicii  w"'  S^ 
omkeeren,  fpiraalvorniige  bewegingen.  —  Zoude  dus  Lin- 
Ntijs  onder  Rustrum  niet  iets  anders  verdaan,  naniL-lijk  den 
prooien  Ipiraalvormigen  Vanger ,  met  den  rooden  en  als  met 
franje  bezetten  rand? 

(t;  Dit  zijn  de  gele  Zuigmondjes  aan  het  einde  der 
Vanger. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


1S7 


w"^ 

LlN- 

i 

dfii 

1 

ml 

1 

der 


iiicuvvrtc  uitijavc  van  liet  Systcma  van  F/INNf.us 
door  GiMELïN,  een  en  hetzclfib  dier  oiulcr  vor- 
Ichillendc  namen  voorkomt ;  hetj^ocii  tevens  veel 
misvatting  en  verwarring  heeft  veroorzaakt, 
waarvan  ik  in  de  volgende  al'declingen  gewag 
/.al  maken. 

Ondertuslehen  liecfL  Linneus  zelf,  in  zijne 
12de  uitgave,  daaraan  niet  weinig  toegebragt, 
dewijl  hij  lederachtige  rolvormige  dieren,  met 
ecnen  mond ,  in  het  midden  door  Vangers  omge- 
ven (Holothurien),  met  de  Salpen  (Thaüa 
ürgw.ne)  en  Zeeblazen  (Phylalides)  onder  een 
geplaatst  en  in  één  geilaeht  gebragt  heeft;  hij 
kende  bovendien  (lechts  éénc  ibort ,  en  verocnig- 
de  dus  ook  de  verlchillende  Synonyma.  Brow- 
Nii  en  Si^oANE  lehijnen  de  groote  Brafiliaanlche 
Zeeblaas,  of  de  brandende  Zeepaauvv,  die  men 
Phyfa/is  arethufa  oï pneitmatica ,  of  ook  bij  voor- 
keur tirtica  noemen  konde,  befehreven  te  heb- 
ben; Linneus  de  Glauca,  en  Osüek  de  Kleine 
Afrikaanlehc  (^P/iyfalis  cornutci) ,  zoo  als  wij  in 
het  vervolg  uit  de  vergelijking  zien  zuilen. 

Thans  evenwel  is  het  voornamelijk  ons  oog- 
merk, om  uit  de  waarnemingen  der  Natuurkun- 
ligen ,  die  dit  dier  op  hunne  zeereize  zelve  on- 
.lerzocht  hebben ,  eenig  goed  denkbeeld  aangaande 
\;  zonderling  fehepfel  optemaken.  SciiöPi'  (♦) 
vc.iiaalt  van  zijne  reis  het  volgende:  de  Phyfn^ 
lis,  of  het  zoogenaamde  Portuguefe  man  of'war , 
voiigcn  wij  in  menigte,  en  zagen   hetzelve   nog 

me- 
(•)  ScHüPF,  iraNatuiforfcher,  21  Siück,  1735.  III.  (.1$, 


(  ; 


t. 


II 


■  : 

5 

ff 

5 

1 ' 

«, 

i    1 

^ 

•  1 

'  1 

!i. 

i  1 

i  1"  I 


I     ! 


I      I  i 


f  1  ;  f 

\' 

1 

.ik 

isg 


REIS  OM  DE  WERELD. 


menigviildiger  met  genoegen  in  zee  zwemmen, 
alwaar  het  ongemeen  prachtig  met  al  de  kleuren 
van  den  regenboog  iciiittert.  Van  nabij  heeft 
het  cene  blaauwc,  naar  het  purperrood  hellende, 
kleur.  De  Lngte  van  het  ligchaam  is  meestal 
tüslchen  de  6  en  8  duimen.  De  Kam  {crista) 
ftrekt  zich  uit  over  het  grootfle  gedeelte  van  den 
rug,  is  van  een  dunner  en  losicr  zaraenftel,  dan 
het  ligchaam,  en  het  dier  kan  denzelven  laten  val- 
len  (*)  en  uitfprciden.  Ik  heb  echter  niet  kun- 
nen bel'peuren,  dat  hetzelve,  gelijk  de  zeelieden 
daarvan  gewoonlijk  verhalen,  dezen  kam  als  een 
zeil  in  verfchillende  rigtingen  naar  den  wind  zoude 
kunnen  draaycn   (f).       De  langde  voeldraden, 

door. 


.';■ 


(*)  T)e  pewone  bewcgih»,  welke  de  Zeeblaas  met  hnren 
krm  maakt,  is.  zoiuler  tegcnfprnak ,  Jat  zij  denzelven  op  zijde 
legt  c!i  v.wier  opri^t;  mnrr  de  vnn  hoven  langs  den  knm 
roiidliiopciide  roodc  rand,  die  als  het  ware  de  zoom  vrn 
den  fchcrnu'ormigjr.  kam  uitmaakt,  en  in  welken  zich  de 
loodregt  c\\  fclmins  op^fannc*e  aderen  vereenigen ,  trekt  zich 
Ibmiijdï  te  zamen,  maakt  den  kam  liol,  en  geeft  denzelven 
eene  boogvormige  gedanue.  Eij  deze  beweging  kromt 
zich  ock  de  blaas  doorgaans,  en  neemt  ecne  andere  rig- 
ting  arn.     Dit  nocmt-n  <^yi  matrozen,  zij  zet  het  zeil  uit. 

(t)  i\I'^'i  "]oot  dus  dit  uitzetten  vaa  het  zeil  niet  in 
de  Ürcngde  beteckcnis  opvatten;  want  hot  draaijen  van  den 
lianina.-ir  den  wird  heeft  on jj;ctwijfcki  zijne  grenzen;  evenwel 
toont  elke  beweging  vati  het  ditr,  dat  het  zich,  uit  krncht 
van  een  bijzonder  inflinkt,  den  wind,  tot  zijnen  beteren 
voort|;rng,  ten  nutie  mankt;  en  alzoo,  in  zekere  mate, 
ifijnen  kam,  welke,  zoo  ik  geloof,  en  in  het  vervolg  zal 

aai)- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


i?5) 


doorgaans  8,  ook  wel  lo  in  getal,  zijn  tusfchen 
de  3  en  4  voeten  lang;  echter  konden  wij  de- 
zelve tot  10  voeten  en  meer  uitrekken,  zon- 
der dezelve  te  breken  (*).  De  voeldradcn  zijn 
niet  getakt  (f)  en  vallen  in  het  blaaiiwroode. 
Men  raakt  dezelve  niet  ongeftraft  aan ;  zij  zijn 
fcherp  en  kleverig  op  het  gevoel ,  en  laten ,  gedu- 
rende eenen  geruinien  tijd,  eene  pijnlijkhcid  ach- 
ter, gelijk  aan  die  van  de  brandcnetcl ,  welke 
zich  ook  mededeelt  aan  elk  ander  gedeelte  van  de 
huid,  hetwelk  men  kort  daarna  onvoorzigtiglijk 
aanraakt  (+).  Bij  perfonen ,  welke  eeno  zachte 
huid  hadden,  heb  ik  zelfs  op  deze  wijze  blaren 
zien  ontdaan.  Zoodra  men  met  een  mes ,  of  ander 
fpits  werktuig,  eene  opening  in  dit  dier  maakt, 
valt  het  als  tot  eenen  klomp  te  zamen  (i).  Wan- 
neer 

aantoonen,  welligt  nog  meiiige  andere  beflcmming  hebben 
kan,  nis  een  zeil  gebruikt. 

(*)  Bij  ongefchotulene  dieren  hebben  wij  deze  nog  veel 
Isnger  aanpetrofFen. 

(f)  Maar  de  Zuitjmondjes,  welke  door  den  Heer  Schöpf 
niet  fchijnen  op^^cmerlcc  te  zijn,  die  welligt  alle  Vangers 
voor  yneldraden  liieki,  zijn  getakt. 

(„)  Dit  heb  ik  gedeeltcïlijk  aan  mij  zolven  ondervonden , 
gedeeltelijk  ook  bemerkt  bij  anderen,  w»)ikc  met  de  han- 
den, waarmede  zij  kort  te  voren  het  dier,  of  ook  alleen 
het  water,  waarin  het  dier  zwom,  aangernak:  hadden,  aan 
het  gezigt  kwamen,  en  dnnrop  eene  onvjrdrag.^lijke  bran- 
ding in  hetzelve  te  lijden  hadden. 

(I)  Dit  zoude  bij  elke  doode  blnns,  die  met  lucht  g». 
Vuld  is,  plaats  hebben;  dan  men  ontdekt  ook  bij  het  aan 
Hukken  ihijden  van  hetzelve  nog  eenige  zanienuekking  en 

dier- 


tl^  if'  k 


^- 

i 

If: 

7 

, 

t 
•i 

.)  1 


M:U\ 


.,..,, 

3 

i 

il.i     ' .    > 

!|'*            '    1' 

ri:.        ;  ! 

1 

^.  ,   i    .  H 

■    '    j 

1! 

I  I 


■é . 


ipo 


REIS  OM  DE  WERELD. 


Ticer  iriCn  lictzelvü  met  den  èoogenatimdcn  Hcl- 
Ichcn  Steen  aanraakte  of  ben-rcck,  werden  deze. 
plekken  melkwit  (*).  Het  dier  gaf  echter  te 
dezen  aanzien  geen  tccken  van  cenig  gevoel. 


I  I. 


Hcrigtcn  van  Sloane  ,  Browne  c?i  /);-.  Küxic, 


l.i 


pi 


II  I 


De  Heer  O.  F.  Muller  uit  Koppcnhagcn  le- 
vert ons ,  in  de  Brfchaftigungen  der  Berliner  gc- 
fclfchaft  ncUnrforfchender  Frennde ,  van  het  jaar 
1 776 ,  in  het  idcDeel ^  bh  290  tot  298 ,  ecne  bcfchrij- 
ving  en  afbeelding  van  cene  Zeeblaas  en  van  eenc 
Porpita^  welke  beide,  naar  cene  tcekening  met 
potlood  door  den  l\c\iv\)v.Kï)isiiCr\nTranqucbar, 
gegraveerd  zijn.       De  gravenr  heeft   evenwel  dj 

tec- 

dierlijk  leven,  zoo  nis  ik  bij  menigvuldig  herhaalde  ontle- 
dingon  gezien  heb. 

(•)  Wanneer  ik  hier  of  danr  met  eenig  hard  ligchanm 
op  de  blaas  drukte,  ontftond,  naar  de  verfchillende  manieren 
en  onderfcheidene  pljiaifen  ,  waar  ik  de  drukking  veroorzaakte, 
weldra  ecne  roede,  nf  blaauwe  vlak,  niet  ongelijk  aan  eene 
kneuzing;  nam  ik  de  oorzaak  der  drukking  weg,  dan  ver- 
dwenen deze  kleuren  weder,  na  eenige  weinige  oogenbllk- 
ken.  Dnnrcnboven  maakte  het  dier  telkens  de  noodigc 
bewegingen  ter  zijner  verdediging!  het  bragi  de  brandcnc'o 
Vangers  in  de  nnbijheid  der  beleedigde  plaats,  en  niemand 
v.:n  ons  gezelfchai^  heeft  het  dier  ooit  ongeftrafc  nrago- 
rankt  of  beleedi(!d.  Bovendien  verdrtkken  de  flerke  z.i- 
mentrekkingen ,  bij  de  ontleding  van  het  dier,  tot  ecü 
volkomen  bewijs  van  dcszelfs  pijnclijke  gewaarwordingen. 


"v-  H 


REIS  OM  DE  WERELD. 


ipi 


teckeningen,  welke  flcchts  bloote  omtrekken  wa- 
ren, niet  wel  begrepen,  en  —  zoo  als  het  mij 
ook  nog  dikwijls  gaat  —  het  oogmerk  van  den 
teekenaar  verijdeld. 

De  Heer  O.  F.  Muller.,   die   zelf  beide  de- 
ze dieren   niet  levendig  gezien  had,  noemde  de- 
zelve ten  onregte  Medufen^   waarfchijnlijk  door 
LiNNJvUS    daartoe   verleid;     met  dat    al   voegde 
hij  'er  doelmatige  Synonyma  bij ,  en  wel  die  van 
Sloane  en  Browne  ,  wier  berigtcn  hij  ook  me- 
dedeelt.    Dr.  KüNiG ,  die  destijds  nog  geen  Ve- 
lella  gezien  had ,  hield  de  Phyfalis ,  welke  even 
als  deze  van  een  zeil  voorzien  is ,  voor  eene  VcleU 
la;   doch  hij  werd  door  Mülleu  beter  ondcrri|;;;t. 
,,  Als  wij  op  dingsdag  den  ii  October  1687," 
dus  fchrijft  Sloane,  (Voy.Jamaic.  Vol.I.  p.  7. 
Tab.  4,  5.)  ,,  op  46°  Noor  ier  Breedte  warci-" , 
zag  ik  voor  de  eerftcmaal  bet  dier,  hetwelk  door 
de  zeelieden  het  Kleine  Schip  ,  of  tlic  Porti/gi/cfe 
man  of  war  genoemd  wordt,  en  hetwelk  een  Dier- 
plant  Ichijnt  te  wezen.      Het  is  cene  Ibort  van 
weeke  Visch  (*),dien  men,  wegens  zijne  branden- 
de tigenfchap ,  Urtica  of  Zec-netel  noemt.     De- 
zelve fchijnt  echter  van  alle  Zee-netels  Qartlniis^ 
onderfcheiden  te  zijn.       Bij    mij   draagt   zij   den 
iiaam  van  Urtica  marina  foluta  purpurca  ohlon- 
gff,  cirrhxs  lotiglsfimis,*^ 

Stv.- 

(*)  VVeekdisren,  Mollusken.  De  Engelfchen  noemen 
alles,  wat  zwemt,  of  zich  in  zee  ophoudt,  Visch,  dui 
noemen  zij  de  Schaaldieren  Sshellfiihes^  en  de  Sepien  Black- 


i^  ' 


1»  ^s  I 


\? 
I 


1', 


f  1 


>   '1 

't 


.m^   ( 


'  I 


ifja 


REIS  OM  DE  WERELD. 


Stevens  maakt  reeds  gewas;  van  dezelVc  bij 
Hakluyt,  bladz.  99,  onder  den  naam  van  het 
Scliip  van  Giiiné,  en  Lery,  bladz.  399,  noemt 
dezelve  het  Roodc  Uitwerpiel.  Bij  Marteis's 
heet  dit  dier  de  Tweede  Zeenetcl  uit  de  Spaan- 
fche  Zee,  welke  verfcheidene  ponden  weegt  (*}, 
eene  blaaiiwe,  roode,  gele  (f)  en  witte  kleur  C:x) 
heeft,  en  heviger  brandt,  dan  die  uit  de  Noord- 
zee (I).  Zij  kunnen  zich  zoo  fterk  aan  de  huid 
vastzuigen  (**),  dat  'er  naderhand  blaren  uit 
voortkomen ,  en  zij  plegen  ook  fomtijds  eenig  licht 
van  zich  aftegeven  (ff)."  Verder  zegt  hij ,  dat 
cene  ibort  van  deze  dieren  de  Zeefpih  (||)  ge- 
■;  ■  noemd 

(*)  Geen  eenigo  Zeeblaas  weegt  verfcheidene  pondi.;:; 
het  zijn  liiJte  luchtblazen,  welke  de  wind  van  de  opper- 
vlakte der  zee  zoude  wegblazen,  als  de  vangers  niet  lu-^ 
eenige  zwaarte  hadden. 

(t)  De  Monden,  of  Zuigniondjej  aan  de  Vangers  zijn 
alleen  geel;  wit  is  'er  niet  aan  te  zien. 

(^)  In  plaats  van  wit  zal  het  doorfchijnend  moeten  hee- 
ten. 

(I)  In  de  Noordzee  ontmoet  men  geene  Zeeblazen;manr 
de  plaats,  waar  zij  zich  ophouden,  is  onder  den  Aequaior 
en  tiisfchen  de  Iljerkringen.  ,  .      .    ,  , 

(**)  Zij  zuigen  zich  niet  vast  aan  de  menfchelijke  huid, 
mnar  alleen  aan  hunne  prooi,  aan  vliegende  Visfchen  en 
dergelijke.  Het  is  het  bijtende  flijra,  dat  op  de  menfchelijke 
huid  brandt. 

(+t)  Men  zie,  over  het  lichten  der  Zeeblazen  bij  nacht 
ook  de  af  deeling:  over  het  Phoaphoviesch  lichten  tlev  Zee- 
blazen, 

(41)  Hier  dwaalt  Sloane.    Deze  Zeefpin  is  of  de  Actinia 

pu- 


m 


m^ 


REIS  OM  DE  WERELD. 


193 


nocmd  wordt,  en  tot  voedfel  der  wrilvisfclien 
vcrlb-ekt ;  hetgeen  ons  ,  in  het  voorbijgaan ,  ecni;^e 
opheldering  geeft  omtrent  zelcerc  plaats  in  bet 
ji'i.meloos  werk  van  Peyrere,  onder  den  titel: 
Bcrigt  van  Groejiland ;  (*)  alwaar  de  Schrijver 
verhaalt,  dat  de  Walvisfclien  zich  met  Zeelpin- 
iicn  voed'in. 

LiGNON  heeft  de  Zeeblaas  op  400  mijlen  affland 
van  liet  land  waargenomen,  en  noemt  dezelve  Kar-' 
ville ,  (waarlchijnlijk  van  het  Portugeeiche  woord 
Caravclla ,)  en  dk  Laet  ,  die  haar  in  BrafiUen  be- 
fchouwde ,  heeft  haar  den  naam  van  groote  Zec-netel 
gegeven.  ,,  Het  dier  zweeft  op  de  oppervlakte  der 
„  Zee,  en  beflaat  uit  twee  deelen;  vooreerst  uit- 
„  eene  langwerpige,  rolvormige blaas  van  dezclfdü 
„  gedaante ,  als  het  ei  van  eene  kalkoenfche  hen , 
.,  opgeblazen  en  uitgezet  door  de  daarin  opge- 
,,  flotcne  lucht,  het  meest  gelijk  zijnde  aan  eene 
„  vischblaas;  wijd  aan  den  buik,  doch  naauwer 
.,  aan  den  rug,  alwaar  de  rand  of  kam  aan  den 
„kant  gekruld  was,  gelijk  een  hanekam,  wel- 
„  ke  aan  de  eene  zijde  verheven,  aan  de  andere 
„  zijde  hol   is.       Deze   kam  echter  was  door~ 

„  fchij- 

i;;/////,?  SwARTZii  (Schwedifche  Abhandlungen,  1788,  1789, 
pBsnd,  VII  Art.  pig.  193,  197.  Tab.  VI.)  of  mijn  Nereia 
^iraiter  en  hylrachra, 

(*)  De  Bmfiliaanfche  Zeedieren  zijn  van  de  Groenlandfche 

ItnNoordfclie,  over  het  ril(;-emaen,  zeer  onderfcheiden;    en 

"er  zullen  zeker  Hechts  weinige  zijn,  welke  beide  kliniatoa 

tegelijk  bewonen.—  De  bedoelde  Zeefpinnen  worden  .  ".on 

ji'.i  de  Noordelijke  wateren  gevonden. 

IV.  Dkei..  N 


i|:J 

1  ■ 
1 

*  i 

n--'A  i 

».  ^ 

1  ti:^     1 

r  '■ 

'%:\ 

'  ■  '■  1  , 

r*  1 

!5 


W    '.'i 


m 


V    I 


!     ,  i.  ;:■   1 


••  !■:  t^ 


?  % 


I  4 


k  i 


tUfHii 


4^n 


m 


s 


\\i 


f'l 


194 


REIS  OM  DE  WERELD. 


fchijnend  rozenrood  en  liemelschblaauw.  Het 
ander  gedeelte  van  het  dier  betlond  uit  eeiie 
menigte  donkere  draden ,  welke  uit  het  onder- 
fte  der  blaas  voortkwamen,  eenige  '2llen  lang, 
zeer  brandende  en  vergiftig  waren ;  zij  konden 
zich  echter  zoodanig  in  een  krullen,  dat  zij 
zeer  kort  werden.'* 

,,  Men  ontmoet  deze  dieren  dikwijls  in  den 
Atlandfchen  Oceaan,  en  de  fchippers  verzi. 
keren,  dat  dezelve  groote  bekwaamheid  heb- 
ben om  te  zeilen ,  en  ter  bereiking  van  di; 
oogmerk  hunne  blaas  en  zeil ,  met  overleg ,  naar 
de  verfchillende  winden  en  koerfen  weten  te 
befturen.  Op  deze  wijze  fchrijven  zij  aan 
deze  dieren  meer  bekwaamheden  toe,  dan  ik 
voor  het  tegenwoordige  geneigd  ben ,  in  een 
levendig  fcheplel  te  vooronderllellen ,  bij  het- 
welk ik  geenc  andere  deelen,  dan  de  boven- 
genoemde  blaas  en  draden  heb  kunneji  ontdek- 
ken." (*) 

Brow- 
(*)  Men  neme  voor  overleg  Inftinlct,  en  denke,  inpbisj 
van  aan  eene  vrijwillige  beweging,  aan  eene  door  demituur 
gedwongene,    zoo  wordt  het  geheel  onnoodig,    om  ccii;,] 
hoewel  fchijnbare,  fchranderheid  aan  dit  ook  flcchts  fchijn- 
baar  dier  toetefchrijven.     Vele  uitwerkfelen  van  het  inllinkt  1 
bij    de  landdieren  fchijnen  nog  grootere  fchranderheid  aan 
den  dag  te  leggen.      Zie  Reimarus,  von  den  KtmUviehm 
der  Thiere,      Voor  het  overige  is  dit  dier  niet  eenvoudig, 
de  Vangers,  en  derzelvcr  nuttigheid  aan  de  wortelen,  zijn 
nog  niet  ontraadfeld.  —  De  blnas  heeft  geheel  andere  veze- 
len, (welligt  vaatjes),  bezit  een  geheel  ander  weeffel,  en 
beftaat  ook  uit  eene  geheel  andere  ftof,  dan  andere  dieriiil;«j 


»» 


»9 


>> 


5» 


1> 


95 


»9 


99 


99 


99 


99 


99 


99 


99 


99 


99 


99 


99 


99 


*/■  ■' 


REIS  OM  DE  WERELD. 


195 


Browne  (^CivilamlNattiral  History  of  Jamai- 
ca^ p.  287.)  is   veel  korter,  en  noemt  de   Zee- 
blaas:  Arethiifa  crista  fubriihclla  vcnofa,    ,,  Het 
„  Portugeefche  Oorlogfchip   is  niets  anders  dan 
„  ecne    doorfchijnende    blaas    met  een'   grooten 
bundel  lange  flijmige  voeldraden.      Zij  gelijkt 
op  de  maag  van  een  mensch ,  en  is  van  ^oven 
met  eenen  celachtigen  hanekam  verfierd   (*). 
Pc  talrijke ,  in  leden  verdeelde ,  draden ,  welke 
3   tot  4  voeten  diep   in  het  water  afhangen, 
nemen  hnnnen  oorfprong  van  onderen  aan  den 
buik  der  blaas ,  waar  deze  het  brecdfte  is ,  uit 
14  of  15  fpierachtige  wortelen,   en  verdeden 
zich  daarna  in  oneindig  fijne  takjes  van  on-' 
derfcheidene  lengte ,  gedaante  en  grootte.     Alle 
„  de   fappen  van   dit   fchepfel  zijn  vol   van  bij- 
,,  tende  deeltjes."  (f) 
„  Volgens  de  befchrijving  van  Dr.  König  is  het 
,,  ligchaam  van  d't  dier  een  langwerpige  eivormi- 
.,  ge,  opgeblazene,  dunne,  gladde,  blinkende  en 
„  doorfchijnende  huid ,  voor  en  achter  fpits  toe- 
,,  loopcnde;  evenwel  met  dit  ondericheid,dathet 
„  voorde  eind  kort  en  dik ,  en  het  achterfte  iets 

dun- 


9» 


[bbzcn;  doch  dit  alles  is  110,^  niec  genoeg  onderzocht,  eu 
iteen  gezet. 

(*)  De  Kam  fchijnt,  door  zenuwen  en  middelfchotten, 
Ijeheelenal  in   celachtige  kamertjes   verdeeld   te  zijn,   ge- 
lijk ik  daarin  door  mijne  ontledingen  volkomen  bevestigd 
Iben. 

(t)  Ik  geloof,  dat  alleen  het  flijm  der  Vangers,  ai  nies 
|«lle  overige  fappen  bijtende  zijn, 

N  a 


i    \i 


■    i     i    i       i    •-* 


t  l.' 


t 


w. 


Ml 


ü  1 


pMk 


"A 


I  i 


Ir  ;    lil 


1    ^ 


1    '^  I 

U    i 


196 


REIS  OM  DE  WERELD. 


„  dunner  en  lan2;cr  (*)  is.       Op   den   mg  der 
„  blaas  vertoont  zich  de  huid  in  de  gedaante  van 
eencn  hanekam ,   zonder  zich  evenwel  tot  aan 
de  uiterfte  einden  der  blaas  uittcftrekken.       De 
hanekam  heeft  de  gedaante  van  ecne halve  maan, 
is  opgeblazen,  aan  den  kant  te  zamen  gedrukt, 
aav  de  eene  zijde  verheven ,  aan  de  andere  zij- 
de ingedrukt,   en    gcteekend  met  getakte  vo- 
ren  (f) ,   welke  van  boven  van   den  rand  bc- 
nedenwaards  afloopen.       Deze  maken  aan  doii 
rand  zelven  7  of  8  holle  bogten.     Van  hier  is 
de  rand  ingekcrfd,  en  met  fchoone  rozenroü- 
„  de,  doorloopende  aderen  verfierd." 

„  Van  onderen  is  de  blaas  tot  op  het  midden 
„  bezet  met  ongemeen  korte  en  te  zamen  gerolde 
',,  draden,  in  eene  gelijke  orde;  en  uit  het  midden 
,,  hangt  eene  menigte  zeer  lange  draden  neder- 
„  waards  af.  —  Deze  draden  7  meer  danccnj 
„  el  lang,  met  leden  voorzien,  .an  eenen  lij- 
„  migcn  aard ,  bezitten  eene  blaauwe  kleur ,  eiibre- 
„  ken  ligt  aan  Hukken  (j).     In  het  midden  dcrop- 


J» 
» 

Jï 
5» 

95 


}5 


eeii- 


(*)  Hiermede  wil  hii  den  Snuit  te  kennen  geven,  welke 
ik  voor  het  bewccglijicste  deel  der  blnns  houd. 

(t)  De  blaauwe  en  roode  aderen,  of  zenuwen,  liggen j 
in  deze  voren,  of  maken  dezelve,  wanneer  zij  den  tani| 
of  het  zeil  bijeentrekken.      Zij  ziin ,  zoo  als  ik  in  het  ver- 
volg heb  aangetoond,  als  het  touwwerk  van  het  zeil  aante- 
merken. 

(I)  Zij  breken  dikwijls,  maar  niet  ligt;    kunnen  vedeer] 
eene  ongeloofeliike  uittrekking  ondergaan,  alvorens  zij  nf' 
breken.    Daar  evenwel  de  mondjes,  hetgeen  zij  eens  n't 

!'C- 


i 


y 


M 


REIS  OxM  DE  WERELD. 


^97 


,,  cengehoopte  lange  dnuicn  bevinden  zich  vele  kor- 
,,  te,  enkele  buixen  zonder  leden,  liet  Snot  (*) 
„  van  dit  dier  brandt  en  veroorzaakt  ontlleking, 
„  doordien  het  de  kleine  liiehtvaatjes(Y)  van  hcni , 
„  die  dit  dier  aanraakt,  zoodanig  doet  verllop- 
„  pen,  dat  de  uitwazemingen  (^)  terfiond  belet 
„  worden,  waardoor  lij't  koudvuur  ontflaat  (|). 
„  De  HeerMÜLLi:R  voegt  hierbij,  dat  de  belchrij- 
„  ving  zoomin  ais  de  ligiiren  eenigen  twijfel  over- 
„  laten ,  of  de  QMedufa')  Caravclla  of  Zceblaas  van 
„  Dr.  KöNif;  is  een  en  hetzelfde ,  als  de  Urticafolu- 
„  ta  van  Sloaxü  en  de  Arethufa  van  Biiowxii ; 
„  gelijk  het  ook  waarfchijnlijk  is ,  dat  de  Engelfchen 
„  de  bijzondi  re  korte  en  niet  dadelijk  in  het  oog- 
„  loopcnde  traden  en  buizen,  gelijk  ook  de  Heer 
|„  KöNiG  de  fpierachtigc  wortelen  (**)  ,  overliet 

,,  hoofd 

gezogen  hebben,  niet  loslaten,  en  de  veerkrachtige  kleverige 
draden  zelfs  overal  aan  blijven  hangen,  en  ligtelijk  in  el- 
kander verwarren,  zoo  ligt  hierin  de  reden,  dat  dezelve  in- 
liedand  dikwijls  afbreken;  ofrehoon  zij  juist  het  tegcuover- 
gelleide  zijn  van  broos  en  ligt  bre>,kbr;ar. 

(*)  Hieronder  vtrüa:.t  hij  het  ruodüchtige  bijtende  (lijm 
der  Vangers,  hetwelk  evenwel  het  branden 

(f)  op  de  huid  mislehien  mindtr  veroorzaakt,  door  het 
beletten  dtr  uitwnzeming,  en  het  doen  verftoppcn  der 
poriën,  dan  wel   duor  eene  onbekende  fcherpte, 

(^)  waardoor  eehiet  in  het  eind  even  min  koud  vuur 
ontltaan  zal ,  als  dat  dit 

(I)  een  gevolg  zijn  kan  van  eene  verllopping  der  po- 
riën van  de  huid. 

(**)  De  uitdrukking  Spierachtig,  zooveel  als  Zenuwachtig, 
kan  uietwelop  iets  anders  zien ,  dan  op  den  te  zaïuen  getrokken' 

N  3  of 


■      M      ï 

•'   5^ 

,1-. 


■  l 

I . 


1                             '       , 

I 


ipa 


REIS  OM  DE  WERELD. 


J5 


>J 


>» 


9» 


9» 


5» 


99 


99 


hoofd  gezien  hebben  (*) ,  en  dat  de  uiterfte  eiii- 
den  van  het  ligchaam  (f) ,  welke  in  de  afbeel- 
ding van  Sloane  in  cene  opgehevene,  en  in  die 
van  den  Heer  Dr.  König  in  eene  ncdergebogcne 
houding,  voorkomen,  door  het  dier  naar  wil- 
lekeur  kunnen  bewogen  worden.  Da.irentegen 
blijkt  het  klaar  uit  de  befch rijvingen  en  afbeel- 
dingen ,  dat  deze  Mcdufc  (.{.)  niet  ic>  de  Vclelk 

der 


99 


!]. 


of  opgewonden'  Haat  der  Vangers;  wtint  de  llijmigc  lange  ci 
ronciloopende  fifpira!')  vezelen  zijn  niet  zoo  duidelijk,  è; 
zij  (pierachng  kunnen  genoemd  worden,  en  zijn  ii]  U 
mondjes  ia  lange  draden,  als  ook  in  de  worf'cn,  zeer  «;■ 
borgen,   gelijk  dit  uit  tie  digtheid  der  Hof  is  ïïfceleid>;.i. 

(*)  De  Engelfchen  hebben  deze  deelen  iüu  over  hn 
hoofd  gezien,  en  ook  korte  te  zamen  getrukkf.'ie  Vingers 
sfgcbeeld;  en  Browne  maakt  zelfs  u.tdrukkclijic  iiick;i.;g  v.q 
eene  verdeeling  van  den  algemeenen  ftam  en  van  de  veridiil- 
lende  lengte  van  zekere  foorten  van  Vanger?;  men  }!jlieve 
Hechts  zijne  befchrijving  nntclezen:  dan  men  moet  dit  dier 
levendig  gezien  hebben. 

(I)  Dit  zal  de  blaas  moeten  heeten.  Men  begrijpt  daar- 
om niet,  hoe  Köaig  door  MoDEr.it  kan  befchuldigd  worden, 
de  afbeelding  >vnn  Sloane  gekop-eerd  te  hebben,  dewijl 
toch  beide  verfciiillende  houdingen  voorftcllen, 

(1)  De  Medufen,  zoowel  als  de  J'hyiMiden,  VJeilcn  er 
Porpiten,  waren  destijds  nog  te  weinig  bekend  en  onder 
zocht,  dan  dat  men  ook  ze)f;  van  den  voor  het  overige' 
hl  zijn  vak  zoo  bij  uitüek  ervarenen  O.  F.  Muller,  eene| 
regte  onderfcheiding  van  alie  dieren  der  vier  verfchilleiulc 
geflachten  zoude  hebben  kunnen  verwachten.  Dit  is  een 
voornaam  onderwerp  van  mijne  onderzoekingen  geweest, 
CD  ik  zal  dezelve  naauwkeuriger  kunnea  befchrijven,  dan  | 

mij- 


REIvS  OM  DE  WERELD. 


799 


„  der  Natiiurbefchrijvcrs  (*) ,  waarvoor  vele  de- 
„  zelve  gehouden  hebben ,  maar  eene  eigene  foort 
„  vanBijdewindzeilers.  De  eer  van  deeerftcont- 
„  dekking  der  Caravella  behoort  alzoo  ontegen- 
„  zeggelijk  aan  Sloane  ;  maar  Dr.  König,  die 
„  van  deze  ontdekking  en  deszelfs  befchrijving, 
„  niets  geweten  heeft,  heeft  het  eerst  de  korte 
„  draden  en  buizen  aan  dit  dier  ontdekt  (f),  en 
,,  geeft  van  hetzelve  de  volgende  befchrijving: 
„  Medufa  Caravella  ovata^  fubti  s  medio  ientacu' 
„  lis  lotigisfimis ,  fi/pra  velo  crtniilato^  (^Vij 
weten  thans  voor  het  minst,  dat  de  Caravella 
geene  Medufa  is.) 

mijne  voorgangeren.  lic  mnak  een  begin  met  de  Phyfnli- 
den,  welke  onder  allen  het  moeijelijkst  te  befchrijven  zijn, 
en  waaromtrent  ik  over  mij  zelven  het  minst  voldnnn  beii. 
(*)  Van  de  Velellen  en  Porpiten  heeft  Forskal,  onder 
mijne  voorgangcren ,  de  beste  afbeelding  en  de  voornaam fte 
befchrijving  geleverd ;  ook  hebben  Bory  en  Péron  af- 
beeldingen gegeven,  uit  welke  fchijnt  te  blijken,  dat  zij 
andere  foorten,  dan  de  mijne  voor  oogen  gehad  hebben. 

(f)  Zonder  de  nadere  opheldering,  dat  namelij'c  deze 
fchijnbaar  korte  draden  en  buizen  niet  anders  zijn,  drn 
optjerolde  en  te  zamen  getrokkene  Vangers ,  was  deze  waar- 
neming toch  van  geene  beteekenis;  ik  heb  zelfs  verfchei- 
dene  foorten  van  vrngers  en  draden  der  Phylalidcn  getee- 
kend,  en  offchoon  ik  wel  weet  te  onderfchciden ,  welke 
de  monden  van  deze  dieren  zijn,  >veet  ik  toch  nog  niet 
gelieel  en  al,  waarin  het  nut,  de  oesommie  en  üet  oog- 
merk der  overige  gelegen  is. 


'  ni- 


vff 


■"j 


'"il 

■'     V  I     «1:  >( 


f't'flj 


r'    1 


N4 


III. 


; « 


f;» 


apo 


X 


REIS  OM  DE  WERELD. 
III. 


Adolph   Mode  er,    over  het  Ge/lacht  der 

Physfophoreti, 

Wie  zoude  hier  onze  Phyfalideii  zoclien?  (*) 

In  de  nieuwe  Schvedifche  AhhaiuUuti^en  at: 
der  Naiuriehre  ^  Oekoiiomie  etc.  vindt  men  reeds 
eene  ISIonographie  der  Zeublazcn  (lil.  van  pap. 
idi.  tüt  •111.  Taf,  X.  fig.  3.)  van  den  Heer  A. 

]\L- 

(*)  Hot  wns  geen   wonder,   dr.t  een  zoo  randlV'^cbL 
dipr,  hetwelk  zelfs  van  Limmlus,  en  düor  de  uitgevers  vrn 
zijn  weik  in  onderfcheidene  geflachtcn  te  geluk  is  gepbat;; 
geworden,  weldra  met  het  kraakbeenij;  Zeil- dier  Vele!;:,  0: 
ooi;  met  Salpen  en  Holothiirien  ver\vi>ll;Id  werd.      Dca' 
verwarriiig  is  ligter  te  vergeven  dan  de  vorii;e;  en  oui;  <i 
meest  geoefende  Natuuronderzoeker  zoude  hierin  kiiiir.w 
(iwiden ,  zoo  hij  dit  dier  niet   levendig  voor  zich  liufr. 
Ik  geloof,  dat  Muueer  noch  Piiyfaliden ,  noch  Phyjbphorcn 
levendig  gezien  heeft.     Deze  laatfle  fchijnen  echter  ook  uüg 
zeldzamer  te  zijn  dan  ^de  Phyfaliden,  want  ik  heb  nocli  op 
mijne  vorige  zeereize,  noch  gedurende  mijne  driejarige  uh 
ora  de  Wereld,   eene  foort  van  deze  hydrostatifche  dieren 
gevonden,  en  uit  de  befchrijvlng  van  Forskal  en  de  i>!ootc 
aflieelding  vnn  Plron,  (uio  dezelve,   wel  is  vvnr.  ieed,> 
zonder  eenige    verdere   omlchrijving   volgens  Ccvit:R,   /j* 
verba  viaghfri  jurom^  voor  eenen  Zuophyt  verkl::r.ri)  kan 
ik  voor  als  nog  met  geme  zekerheid  belluiteri,  of  dit  foui: 
van  dieren  Moliisca  centronu.' ^  of  activo.JtJ  ^  zooals  do  Ac 
rcui  of  Aq  /Ictitiio  piifilla  Swartzii,  dan  of  het  Polynfimata 
zijn,  gelijk  de  Zeeblazen  of  Phyfaliden;    warrichijniijli  be- 
hooiou  zij  wei  tot  de  lantdc  foort? 


I; 


REIS  OM  DE  WERELD. 


■löi 


MoDEKR,  Lid  van  de  Koninklijke  Akndemic  der 
Vv'etenfchappen    in    ^tokholm  ,     die   zich    wanr- 
fchijnlijk    door    de   befchrijving    der  Physfophore 
van  FousKAL  heeft  laten  verleiden,  om  de  Phy-^ 
falis  en  PhysJ'ophora  voor  een   en  hetzelfde  die- 
ren-geflacht  te  houden.     De  Heer  Modker  heeft 
hier  beide  geflachten  onder  het  volgende  karak- 
ter vereenigd :    Corpus  polymorphum  facpius  ge- 
latinofo-memhrauaccum  vcfica  acrca  aut  urmi/ia- 
turn  lid  fuperjicicm  aquae  pendctis ,  aui:  ia  tot::?n 
inflatii^n  fiipcrnatans.     Taithcala  cirrhivc  pluri- 
ma  dcpcndentia  fcre  reiractilia  d/iTormia. 

Onder  dit  karakter  heeft  nu  de  Heer  Modi: er 
uit  beide   geflachten  datgene    bij   elkander   geno- 
men, hetwelk  hem  fcheen  te  kunnen  dienen;   zoo 
dat   hetzelve   nu   alle  Vliyfalidcn  in    zich  Z(Hide 
bevatten.        Hoe    veel    Jïeleerdheid    evenwel     de 
Heer   Modeer,   door   de   uitvoering    dezer   on- 
derneming,    aan    di-n    dag   legt,    ondoelmatig    is 
toch  altijd  de  zaak  zelve,  naardien  dezelve  zich 
grondt  op  de  verwisfcling  van  twee  vcricliilleiide 
geflachten,  welke  de  natuur,  zelfs       ^(iw  uitwen- 
digen   vorm,    zoo  duidelijk   van  elu.uider  fchljiit 
ondcrfchei'len  te  hebben;    gelijk   ons   nog    kort- 
lings  uit  de,  volgens  de  natuur  gekleurde,  pla.it 
cciier  PhysJ'op/iorc ^    in   den    Reis- atlas   van  i\c\\ 
Heer  PÉRON,   ten   kiaarfle   gebleken   is;   terwijl 
ook  reeds  de  afbeelding  van  Forskal  ons  iie- 
i:oe!:;zaam   overtuigt,     dat   eene    zoodanige    ver- 
u'iiiging  niet  kan  plaats  hebben.      Ik  wil  iutus- 
fclicu  dat,    wat    tot    ons   onderwerj)  betrekkinsr 
heelt,  hier   aanvoeren.      Hij    noemt   zoowel    de 

M  5  iV.jj- 


''■■f'iT' 

^  $■  ■  i. 

l .  1 


I 


'     M 

il 

',!'■■  1  5 

;;  '5 

) 

•  i  Si 

« 

L    / 

t> 

:\\ 

^  1 

'il 

) 

,      ■    ■  rl 

j 

'      il 

•    [    i 

'i>if.i;i 


::t 


w 


w 


Mi 


I  i 


r 


'!  t 


►'i 


202 


REIS  OM  DE  WEllELD. 


Physfophoren   als    de   P/iyfaliden  Zeeblazen ,  en 
merkt  aan ,  dat  zij ,  gelijk  de  Salpen  en  Medufen , 
de  onftuimige  zee  doen  bedaren;  —  dat  Linneus 
flechts   2   Salpen   en    12  Medufen  gekend  heeft, 
maar  dat  hij ,  Modeer  ,  van  de  eerften  11,  van  de 
laa'den  43  loortcn  ontdekt  had;  hierop  gaat  hij 
d«*   Physfophoren    van  Forskal  door,  en  komt 
als   dan  in  ,§.  9.  N.  4.  p.  268.  op  de  Bijdewind- 
zeilers,  (^Physfophora phyfalis').    ,,  Zij  zijn  vol- 
„  komen  gelijk  aan  cene  blaas ,  bijna  langwerpig 
5,  eivormig,  in  ecuc  liggende  rigting;  de  voeldra- 
„  den  zijn  van  onc.crcn  tegen  het  einde  te  zanien 
j,  gehoopt  en  hangen  nederwaards.     Zij  worden 
„  gevonden  in  Oost-  t\\Westi7idièn  ^  doch  in  twef 
5,  verlchillende  loorten  a  en  b*     Tot  hiertoe  beeft 
„  men  dit  onderfchcid  niet  belioorlijk  opgemerkt, 
„  en  alle  zijn  onder  de  volgende  Sinonyma  te  za- 
„  men  begrepen  geworden  :  Portugeesch,  Caravel- 
„  Ia;  Engelsch,  the  Portugucfe  man  of  war  ^  tk 
„  Spant sh  mauofwar;  Hollansch ,  Bezaanaje^; 
„  Amboinisch,    Hurum^   wegens  deszclfs  biaii- 
„  dende  eigenfchap.    De  eerde  foort  a  wordt  ver- 
„  meld  door  Lery,  Voy,  d,  Brefil.  p.  399.  on- 
,,  derden  naam:  immondicités  rouges  nageans  fur 
.,  mer.    vStevüns  bij  Hakluyt,  Foy.^<).  noemt 
,,  dezelve   ihc  Ship   of  Guinea,      Sloane  geeft 
,,  eene  befchrijving  en  afbeelding.     Bij  F;;uille 
„  Journ.  1.  350.  heet  dezelve  Vcfcie  de  mer.    In 
,,  Kalms  Amerikanifcher  Rcifchcfchrcibuvg^  li. 
»»  P«  15Ö.  draagt  dezelve  den  naam  van  Medufa^ 
„  en  SwARTZ  noemt  dezelve  in  Upfostr.  Saclh- 
,,  kabet    Tidn.    1784.    p.   aoi — 203,    HolothuriA 


REIS  OiM  DE  WERELD. 


203 


„  phyfalis^.  —  De  tweede  foort  b  komt  voor  bij 
„  RuMPr  ,  Amboin.Karitatenkammer  ^  pag.  49 
„  als  Ilolothurio  iirtica  J'pccies  vel  Epidromis  ma' 
„  rina;  bij  Osbeck,  ReiJ'e  nach  Ostindicn  und 
„  China  ^  P^'^g*  Ö5 — 284.  Tab.XII.fig.  i.  als  Phy- 
„  J'alis  pclagica  en  Holothurio  veüjicans.  Ook 
„  maakii  in  dat  zelfde  werk  O.  Tor  ken  vaii 
„  deze  foort  gewag  op  pag.  374.  Linneus  heeft 
„  haar  flechts  oppervlakkig  bcfchreven  en  ook 
„  niet  goed  afgebeeld.  Amoen.  acad,  IV.  p.  ^5. 
„  Tab.  2.  fig.  6.  Zoowel  hier  als  in  7A}\\Sy]hma 
„  noturae  heet  zij  Holothurio  phyj'alls  ^  cirrhis 
„  dijformibus  pcndulis;  in  Adanson's  Ui  flor, 
„  Nat.  Scn^gal^  pag.  ic8.  draagt  zij  den  naam 
„  van  La  G^/</;r;  Horstderg  heeft  haar  in  de 
„  Schvedifche  Abhandliuigcn  ^  XXX.  pag.  226. 
„  Tab.  7.  fig.  A  B.  onder  den  Linn.  naam  van 
^^  Holothurio  phy/dlis ^  niet  gelukkig  befchreven 
„  en  afgebeeld.  De  Heer  Mode  er  is  van  gevoe- 
„  len,  dat  men  beide  foorten  zoude  kunnen  noe- 
„  men  :  Physfophora  phyfalis  in  tot  urn  inflata  ve- 
„  ftcularis  oblonga  fubnvata  dcxumbens  tentacu- 
„  Ui  infra  cirrhii'que  ad  apiceni  altcrum  con- 
^^fertis^  pcndulis.  Men  vindt  in  de  Zeeblazen 
„  bijna  geene  ingewanden,  deze  moeten  zich  dcr- 
„  halve  ergens  [?]  in  de  aanhangende  dcelcn  bc- 
„  vinden  (♦).     Men  kan  dien  ten  gevolge  de  Zcc- 

„  bla- 
C*)  Behalve  de  Blaas,  als  het  intcjlin.  pncumat.rf  a'éri- 
/'/•.,  en  de  Vangers,  fchijncn  bii  dit  dier  ^ceiie  andere  in- 
gewanden voorhanden  te  zijn.  De  Vanf>ers  evenwel,  welke 
wen  tot  hiertoe  voor  niets  anders  dan  monden  en  n;ai;en 
houden  kan,  bevinden  zich  werkelijk  buiten  de  blaas.    Be- 

fchüuvvt 


!v  < 


\ 


m 

\V\1 


.'.I     i 


\ 


m\ 


.1/  1  V 
I  i 
'  1 


,p::,  |i 


1!' 


i 


\ 


204 


REIS  OM  DE  WERELD. 


„  blazen  voor  fclicprclcn  houden,   welke  hunne 
„  ingewanden  uitwendig  hebben  —  hetgeen  in  de 
„  natuur  bezwaarlijk  zijns  gelijken  vinden  zal  (*). 
§•  lo.  ,5  De  Bijdcwindzeilers  (Zeeblazen)  heeft 
,,  men  tot  hiertoe  alleen  in  den  Grooten  Oceaan, 
„  nooit  boven  de  40°  Breedte,  tuslcheii  de  Keei- 
5,  kringen ,  gevonden.    Zij  zijn  aan  alle  Zeelieden 
„  bekend;  maar  het  is  hier  mede  gegaan  ,  als  met 
„  andere  dingen,  die  men  dikwijls  ziet:  men  heel't 
„  'er  weinig  aclit  op  geflagen."     Van  hier  zoekt 
men  bij  de  reizigers  te  vergeefs  eene  naauwkeii- 
rige  befchrijving  (f),  eene   duidelijke  ai  beeldiiig 
van  dit  zonderling  dier,  en  nergens  zal  het  der- 
halve noodzakelijker  zijn  eene   naauwkeurige  cii 
duidelijke  befchrijving  te  geven,  dan  hier,  bij  ccii 
zoo  moeijelijk  onderwerp,  waaromtrent  men,  in 
plaats  van   door  de  vergelijking  der  voorhanticn 
zijnde   teekeningen   en   befchrij vingen   van  goede 
Natuurkundigen,    cenig  licht  te  erlangen,   dooi; 
dezelve  nog  meer  in  de  war  gcbragt  wordt.  — 

Do 

fchouwt  men  nu  de  blaas  nis  het  met  lucht  gevulde  lig- 
chaam  van  het  dier;  zoo  heeft  het  indeJaad  zijne  ingewan- 
den nitt  in  het  ligehanm,  maar  uitwendig. 

(*)  Deze  aanmerking  is  zinrijk  en  vernuftig.  De  hedeu- 
diiagfehe  Schrijvers  en  Stelfelvormers  mogen  dezelve  zkh  ten 
nurtc  mnken,  danr  deze  loch  zoo  gaarne  vreemde  inval- 
len, wanneer  ze  ook  al  wat  oud  zijn,  aannenun,  en  lU 
eene  eigene  ontdekking  in  het  nieuwe  Sy>tema  invlechten. 

(t)  Onnaauvvkcurig  kan  men  de  bcfchrijvingen  der  reizi- 
gers wel  niet  noemen,  maar  wel  veel  te  kort  en  onvolledir. 
Van  hier  evenwel  zegt  elk  van  hen  iets  belangrijks ,  dat  bij 
de  overige,  niet  gevonden  wordt. 


Kil*. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


205 


an- 


Dc  een  zegt:  ,,  de  blaas  is  ovaal;''  df 
der:  ,,  zij  is  driehoekig;"  de  derde:  ,,  zij 
gelijkt  naar  eeiie  vischblaas;"  de  vierde:  ,,  zij 
heeft  veel  overeenkomst  met  de  maag  van  een 
mensch"  (♦).  De  meesten  geven  aan  dit  dier 
verfchillende  (f)  foorten  van  Voeldradcn ,  ter- 
wijl andere  maar  ddnc  foort  befchrijven.  An- 
dere wederom  fpreken  van  een  bepaald ,  of 
ook  van  een  onbepaald  getal  van  dezelve  (^). 
Hunne  berigten  aangaande  den  vSniiit,  de  Ar- 
men,   de   Zuigmondjes,   de  Mondopening    (j) , 

den 

(*)  Zij  hebben  allen  gelijk,  en  verfchillen  toch  met  el- 
knnder.  iVIaar  hoe  kan  dit  anders  zijn?  daar  een  iedjr  in 
de  omfchrijving  van  een  zoo  veelhoekig  en  vreemd  dier 
kort  wilde  zijn. 

(f)  Dit  is  mede  zoo;  aan  eenige  groote  foorten  heb  ik, 
zoo  als  het  vervolg  leeren  zal,  drie  verlchillcnde  foorten 
van  voeldraden  gevonden. 

(^)  Hun  aantal  is  ook  indedaad  moeijelijk  te  bepal^, 
wijl  dezelve  zoo  ligt  verloren  gaan;  het  dier  zelve  ze  dik- 
wijls bij  i^ukken  afwerpt,  en  men,  bij  het  uitftriiken  >ler 
vlakten  van  de  llijmige  blaas,  het  verlies  vnn  dezelve  niet 
hefpeuien,  en  derhalve  niet  bepalen  kan,  of  men  een  dier 
in  zijn  volliomen  geheel  voor  zich  heeft  of  niet. 

(I)  Hoo  veel  is  zeker,  gelijk  mijne  befehrijving  in  het 
vervolg  '^al  aantoonen,  dat  de  Zeeblazen  niet  Hechts  ééuc 
raondoi^cpi'jg,  maar  ve/e  monden  he'.)bcn :  elke  dr;i;ui  of 
vanger  eindigt  in  eenen  mond,  in  de  gedaante  van  een  geel 
ïuigmondje,  hetwelk  zich  aanmerkelijk  kan  verwijderen,  en 
vereenigd  is  met  het  buisvormig  gedeelte  van  den  vanger,  dat 
zich  evenzeer  verwijderen ,  en  ook  verlangen  en  verkorten 
Jcai];  en  hetwelk  men  moet  aanmerken  als  den  mond  of  de  maag, 

waar- 


1 

v^Êm 

11 

i 

bHv'  '; 

'' 


;;si 


;^i; 


il  ■ 


'\\  Ik' 


mi 


■  ;i' ".  t> 


ao6 


REIS  OM  DE  WERELD. 


den  Aars  (*) ,  en  andere  organen^  komen  even 
min  overeen,  als  die  omtrent  de  gedaante  der 
Blaas  en  de  natuurlijke  kleur  van  dezelve. 

De  afbeeldingen  eindelijk  zijn  zoo  van  elkan- 
der  onderlcheiden ,  dat  dikwijls  de  eene  met  de 
andere  niet  de  minde  overeenkomst  lieeft.  Mcii 
zoude  bijna  denken ,  dat  'er  meer  foorten  van 
Bijdcwindzcilers  wezen  moeten  (f).     Is  dit  het 


waaruit  zij,  even  als  de  Actinien  of  Polypen,  de  uitgczn. 
gene  buit  weder  liunnen  uitwerpen.  Dien  ten  gevolge  hci.f: 
het  dier 

(*)  geen  Anrs  noodig ,  evenmin  als  de  Actinien  en  Polypcn, 
(t)  Dit  is  ook  ontwijfelbanr.  Ilt  zelf  heb  vcrfchillemie 
füorten  nanr  het  leven  geteekend,  en  alleen  die  van  Lamar- 
TfNièRi!:,  welke  juist  door  de  meeste  latere  reizigers,  Borv, 
I'ÉRON  en  anderen  waargenomen,  en  naar  het  leven  getee- 
kend zijn,  heb  ik  nooit  zelf  gezien,  maar  uit  andere  iil- 
bceldingen  moeten  ontleenen;  voor  het  overige  is  het  zeer 
wel  mogelijk,  dnt  'er  nog  meer  foorten  zijn,  welke  deels 
onbekend,  deels  niet  afgebeeld  noch  befchreven  zijn.  Van 
hier  wil  ik  ook  deze,  zoo  zorgvuldig  met  moeite  bijeen- 
verzamelde, en  met  alle  mogelijke  volkomenheid  opgetefr 
kende  waarnemingen,  niet  befchouwd  hebben  als  de  proeve 
eener  iVIonoi-jmphie;  maaralleen  ris  bouwftoffen,  voor  eene 
toekomflige  bcrrbeiding  der  Zeeblazen.  Ik  heb  door  deze 
opgave,  welke  vergezeld  gaat  van  eene  menigte  aanmerkin- 
gen over  de  levenswijze  der  dieren,  niet  alleen  aanleiding 
willen  geven  tot  eene  bloote  Systematifchc,  maar  tot  eene 
uitgebreide  Phyfiologifche  befchouwing;  zonder  acht  te  ge- 
ven, noch  mij  te  bekommeren,  van  mij  welligt  aan  het 
verwijt  van  eene  te  groote  wijdloopigheid  te  hebben  bloot- 
gelleld. 


'f 


IIEIS  OM  DE  WERELD. 


ft07 


geval,  dan  ts  het  den  Schrijvers  geenszins  kwa- 
lijk te  nemen,  wanneer  zij  niet  overeenftemmen : 
want  I.)  hebben  zij  allen  niet  eenc  en  dezelfde 
ibort  belchrevcn  en  afgebeeld;    2.)  is  het  voor 
den  fchilder  en  befchrijver  eene  raoeijelijke  taak, 
om  eene  goede  teekening  en    naauwkeurige  be- 
fchrijving   te  leveren,    als   zijnde   dit  dier  eene 
levendige,  doorfchijnende,  en  met   de  fchoonfte 
kleuren  van  den  regenboog  vcrficrde  luchtblaas; 
welke  door  eene  onbegrijpelijke  menigte,  in  allerlei 
rigtingen  verdeelde ,  en  bijna  onmerkbare  flijmve- 
zelen  in  beweging  gebragt  wordt,  en  hare  gedaan- 
te ieder  oogenblik  verandert ;   hebbende  voor  het 
overige  Vangers  van  nog  veel  veranderlijker  vorm 
en  grootte ;  welke  nu  eens ,  opgewonden  in  eenen 
verwarden  bundel ,  de  in  elkander  geflingerde  flijm- 
draden  vereenigt;   dan  eens  als  enkele  doorfchij- 
nende, met  leden  voorziene,   draden  afhangen; 
of  zich  ook  wel  afgebroken  vcrtoonen:    zoodat 
ook  de  grootfte  kunltenaar,  naar  elke  verfchillen- 
de  manier,  waarop  dit  dier  voorkomt ,  eene  ver- 
Ichillende  teekening  van  hetzelve  zoude  leveren; 
3.)  wordt,   bij  de  zigtbaie  verwarring  en  duis- 
terheid der  uitwendige  ledematen,  welke  in  de  na- 
tuurlijke lloffe  van  dczelvi,  in  het  flijm,  gelegen 
is,  elk  onderzoek  nog  mo.;ijelijker,  en  de  ontleding 
van  het  dier  zeer  bezwairlijk  gemaakt,  door  de 
onvermijdelijke  pijn,  welke  het  brandende  (lijm  op 
de  menlchelijke  huid  veroorzaakt;    4.)  behoort 
de  onderzoeker ,  wegens   den  invloed  en  de   za- 
menloop  van  alle  deze  zwarigheden  en  hindernis- 
fen,  ontleder,  befchryver  en  fchilder  in  één  per- 

füon 


■',4    ' 


l  •,>;  : 


V;' 

Uil. 


\  I 


I  I 


^.\ 


II 


'^H 


io8 


REIS  OM  DE  WERELD. 


foon  te  zijn.      De  Voeklradcii ,  Ziiigmondjes  en 
Vangers,  welke  zich  bij  het  levendige  dier,  we- 
gens de  onophoudelijice  en  onafgebrokene  zamen- 
trckkingcn,  niet  laten  ontleden,  en  bij  het  doodc 
dier  afvallen  en  zich  ontbinden  (*),  moeten  dour 
hem  in  de  eerde  plaats  waargenomen ,  befchrevcii 
en  in  verfchillende  rigtingen  getcekend  worden; 
daartoe  wordt  gevorderd,  dat  hij  niet  flechts  ceii 
middelmatig,  maar  een   vlug  en  bekwaam  Schil- 
der zij;  voorts  genoegzame  kennis  bezitte  in  do 
natuurlijke  historie,  om  alleen  het  gewigtigde  en 
noodzakelijk ile   optemerken  en    uittekiezen;    ter- 
wijl   hem  eindelijk  eene   menigte    van  Phylifclk', 
Chemifche  en  Mechanilche  hulpmiddelen   behoo 
ren  ten  dienst  te  (laan,  ten  einde  eenigermate  ju 
(laat  gefield  te  worden,  om  de  opgenoemde  zu> 
rii»heden  te  overwinnen. 

Hoe  zelden  evenwel  treft  men  alle  deze  omflaii- 
digheden  en  vereischten  aan  bij  Natuurondcrzoe- 
kers ,  welke  zich  op  reis  bevinden  bij  den  /Vcqiia- 
tor  en  tusfchen  de  Keerkringen  V  Sloane.s  tcc- 
kening  is  zeker  niet  voor  de  beste  te  houden; 
vergelijkt  men  echter  met  deze  die  van  Browx;: 
en  anderen,  zoo  kan  men  wel  met  Linneus  zeg- 
gen, dat  Sloank  reeds  vroeg  eene  ongemeen 
goede  bijdrage  tot  de  natuurlijke  historie  van  dit 


(')  Ilct  bÜjkt,  uit  hetgene  ik  iu  het  vervolg  uulictdng 
bock  mijner  reize  melden  zal,  dnt  de  vangers  ook  reeds 
ftuksgewijze  bij  het  levendige  dier  afvallen,  en  als  een  vlok- 
achtig  en  beweegbaar  flijui  op  den  bodem  van  het  vst 
blijVv'n  iijjgcn. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


209 


Blaas-dier  geleverd  heeft;  fclioon  dit  onderwerp 
in  geeneii  deele  is  uitgeput  (*).  Dit  zelfde  even- 
wel geldt  ook  ten  aanzien  van  Osbec:;,  en  van 
meer  anderen ,  welke  hem  gevolgd  zijn.  —  Deze 
en  vele  der  latere  afbeeldingen  zijn  blijkbaar  ont- 
worpen naar  Zeeblazen,  welke  in  wijngeest  be- 
waard waren :  dit  ontdekt  men  voornamelijk  aan 
den  in  een  gekrompen'  en  te  zamen  gevallen'  kam, 
of  zeil,  aan  de  dunne,  te  zamen  gekrompenc, 
knoestig  ge  wordenc  Vangers ,  aan  welke  men  vruch- 
teloos zuigmondjes,  roodachtige  ilijmftippen ,  cu 
dergelijke  meer  zoude  pogen  te  vinden.  Zelfs  de 
nieuwlle  reizigers  om  de  Wereld  zijn  hiervan  niet 
vrij  te  pleiten  ,  en  ik  vrees  zelfs  maar  al  te  zeer, 
dat  de  onnatuurlijke  mond  aan  den  fnuit  welligt 
niets  anders  is  ,  dan  het  vastknoopfel  van  den  draad, 
aan  welken  de  Blaas  in  den  wijngeest  is  opgehan- 
gen (f).  MoDEER  heeft  de  Zuigmondjes  aange- 
wezen;  maar  zijn  oordcel,  dat  de  teekcning,  wel- 
ke door  Dr.  König  uit  Tranquehar  gezonden,  en. 
iloor  O.  F.  Muller  in  de  Schriften  der  Bcrl'nicr 
^üturforfchcndcn  Freundc  medegedeeld  is  ,  uit  de 
Werken  van  Sloane  zoude  gekopieerd  zijn,  is 

vulsch. 

• 

(*)  'Er  is  bijna  eene  eeuw  n»  Sloane  verlöfcpcn;  vele 
hebben  zicli  fedeit  buijverd,  om  dit  oiulcrwerp  uiiteputten; 
dan,  helaas!  hetzelve  is  nog  niet  half  verklaard ,  voel  minder 
uitgeput. 

(t)  Men  vergelijke  iii  de  ttSbeeidlnnen  vr>n  Lamartinièrb 
(inde  reis  van  Peyrouse),  van  Pi5kon  en  Büry,  den  Zuig' 
mond  of  het  Bindfel  voor  aaa  den  fnuit. 

JV.  Deel.  O 


^'■4  ■* 


( 


'M 


l'-i 


3 


1: 


.  I 


li! 


i«|t4;i 


'-:'    ! 


}.;■ 


Ai  I 


aio 


REIS  OM  DE  WEltELD. 


m 


ri 


p 


valscli  (*).     Wanneeer  men  ook  al  niet  uitdruk- 
kelijk fpreekt   van  Zuigmondjes ,    zoo  zijn  toch 
de  gewaande  gele  knoopcn ,  of  verwijderingen  aan 
het  eind  der  draden,  welke  ecne  aanklevende  ci- 
genfchap  bezitten,  en  zoo  ligtelijk  aan  ieder  lig- 
chaani,  met  hetwelk  zij  in  aanraking  komen,  aan- 
hangen  en  zich  vasthechten  ,  niets  anders  uan  Zuig. 
mondjes.     Rumpf  gelooft ,  dat  zij  weder  aangroei- 
jen,  als  zij  afgebroken  zijn;  doch  ik  heb  niet  on- 
dervonden ,  dat  dit  plaats  heeft.     Hetgeen  de  Voel- 
draden  nog  het  meest  tegen  het  afbreken  bevei- 
ligt,  is  juist  de   kleverige   eigcnfchap,   die  a!s 
oorzaak  van  het  breken  derzelve  wordt  opgege- 
ven; deze  geeft  ook  te  gelijk  aan  de  draden  de 
gefchiktljeid  van  zich  te  kunnen  laten  uitrekken, 
en  veroorzaakt  tevens ,  dat  zich  alle  draden ,  zoo- 
dra het  dier  uit  het  water  opgehaald  Vvordt,  tot 
eenen   bundel  vcreenigen,    in  welke  rigtiiig  zij 
door  onderfcheidene  Schrijvers  zijn  afgebeeld  ge- 
worden. —  De  keuze  van  een' zoo  onnatuur,  ikcii 
ftand  ter  afbeelding  kan  voorzeker  aangaüiK'j  de 
natuurlijke  houding  van  dit  dier  geen  begrip  ter 
wereld  opleveren.      Dit  ondertusichen  is  jiet  ge- 
gevolg  van  de  zorgeloosheid   dier  Natuuruiulei- 
zoekers ,  welke  de   afbeelding  van  een  zoo  be- 
langrijk "onderwerp    der  natuurlijke  historie  aan 
een*  gewoon'  kunftenaar ,  aan  eenen  oningewijden 
in  dit  vak  hebben  overgelaten.       Geluklcig  liij, 
die  tijds  genoeg  overig   heeft ,  om  zijne  afbeel- 

diii- 

(*)  Dit  is  reeds  ia  de  vorige  Ilde  afdeeling  wederlegd 
geworden. 


*    ( 


REIS  OM  DE  WERELD. 


aix 


;!    i 


dingen  niet  alleen  zelf  te  teekenen,  niaiir  ook 
üclf  te  graveeren.  Hoc  veel  heb  ik  in  ile  plaat 
niot  weggelaten,  dat  in  de  tcekening  gevonden 
wordt?  De  plaatfnijdcrs  volgen  over  het  alge- 
meen zelden  zoo  naauwkeurig  de  afbeeldingen 
der  bij  hun  geheel  onbekende  en  vreemde  voor-r 
werpen;  het  is  hun  ook  meer  om  betaling, 
dan  om  geleerdheid  te  doen.  Ignoti  ni/Ila 
cupido.  Geen  hnnner  tracht  te  onderzoeken. 
Wilt  hij  eigenlijk  graveert.  De  natuurlijke  his- 
torie is  ondertusfchen  met  de  beeldende  kunften 
te  zeer  vermaagdfchapt ,  dan  dat  men  niet  zoude 
wenfchen,  beide  met  elkander  vereenigd  te  zien; 
zij  hangt  te  zeer  van  deze  kunften  af,  dan  dat, 
door  verwaarloüzing  of  verkeerd  begrip  van  ^.^iw 
kunllenaar  (*),  gcene  verwarring  en  misteeke- 
.  •  •  ning 

(*)  De  meeste,  in  de  natuurlijke  historie  doorgaans  onr 
ervarene,  pteatfiiijders  zijn  veeltijds  niet  in  flaat,  om  eene 
hoe  wél  ook  uitgevoerde  tcekenini»  van  eene  Mollusk,  of 
dergelijlie,  op  eene  voldoende  wijze  in  het  koper  te  bren- 
gen i  hoezeer  zij  ook  in  het  graveeren  van  Portrniton  of 
Landfchnppen  nog  zoo  bekwaam,  en  in  het  werktiiigolijke 
der  kunst  nog  zoo  geoefend  en  bedreven  zijn.  —  Zij  ver- 
daan de  hun  voorgelegde  leekening  niet,  dewijl  zij  het  on* 
derwerp,  dat  in  dezelve  voorgertuld  wordt,  niet  kennen, 
uoch  kennen  willen.  Mogten  zij  dit  laatfte  inrusfehen  be- 
goeren,  dan  was  het  altijd  raadzamer,  hun  het  ondervverp  zelf 
ia  handen  te  geven,  ten  einde  zij  de  teekening  of  omtrek 
van  hetzelve  zelve  zouden  kunnen  ontwerpen,  en  de  vlak- 
ten, rondingen,  diepten,  kleuren  en^,.  naur  het  voor  den 
fpiegcl  geplaatfte  voorwerp    zouden    kunnen  overbrengen. 

Het  zien  van  het  origineel  der  natuur  zelve  zoude  hen  in 

O  2  ibac 


i  ■; ; 


^ 


\\\ 


211 


REIS  OM  DE  WERELD. 


ning  ontdaan  zoude.     De  nieuwfle  belchrijvers 
en   teekenaars   van   onze    Zeeblazen ,   waaronder 
de  Heer   Modeer    ook  moet  gerekend  worden, 
hebben   in  de  draden   knoopen   afgebeeld.     Deze 
gewaande  knoopen  zijn  intuslchen  niets  anders , 
dan.  kronkelingen ,  door  het  te  zamen  trekken  der 
lange   en  omloopende  vezelen,  door  middel  van 
welke  de  Vangers  zich  opwaards  trekken,   ver- 
korten en  in  elkander  draaijen.      De  Heer  Mo- 
DEER  heeft  dezelve  ook  uitgerekt  gezien  ter  leng- 
te vjiii  3  tot  4  voeten;   dan  ik  heb  ze  nog  on- 
eindig langer  was  •genomen  ;     derzelver  rekbaar- 
heid is  ongeloofelijk ;  men  iv^i"  ze  met  even  veel 
rcgt  8  voeten ,  als  8  duimen  lang  noemen.     Ik 
heb  afgebrokcne  (lukken  vau  Vangers,  welke,  iii 
een  getrokken,  maar  2  duimen  lang  waren,  als  ik 
ze  op  papier  legde,  om  ze,  gedroogd  zijnde,  aan 
mijne  vrienden  te  laten  zien,  tot   2  ellen  uitge- 
rekt (♦).     Men  moet  de  Vangers  Hechts  te  vo- 
ren in  water  ontwikkelen,  en  niet  bevreesd  zijn 
voor  pijn  en  branding  op  de  huid.     „  Mij  is  liet 

voor- 


5» 


ftaat  ftellen,  om  de  ware  f  rondtrekken  optemei'ken  eii  m- 
tebootfen;  terwijl  de  teekenln«r,  welke  in  dit  op^^igt  on- 
naauwkeurig,  en  in  de  gekleurde  of  gewasfchene  manier 
ontworpen  is,  dikwijls  ecnige  onzekerheid  overlaat. 

(*)  Over  de  verfchillende  lengte  en  rekbaarheid  der  van- 
gers komen  vervolgens,  onder  mijne  eigene  vvaarneminf^en , 
belangrijke  zaken  voor.  Van  eepe,  door  ons  gevangene 
in-09te  Zecblaos,  die  in  do  badkuip  zwom,  werd  een  der 
vangers  over  de  niarsrteng  gelogd,  welke  nog  aan  de  ün- 
dere  zijde  van  het  fchip  iü  zee  hing. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


213 


n 

»> 
J) 

»» 


voorgekomen,"  zegt  de  Heer  Modeer,  ,,  als 
of  op  zekere  plaatlen  verlcheidene  voeldraden 
uit  ecnen  gemecnfchappelijkcn  (lam  ontlproten  , 
gelijk  de  takken  van  een'  heester  uit  eenen  ge- 
nieenfchappelijken  wortel ;  Ibnimige  waren  giad 
en  aan  het  eind  wijd  uitloopcndc,  als  een  Zuig- 
inondje ,  andere  als  digt  aan  elkander  geregcne 
parels.      Midden  uit  deze  menigte  voeldraden 
kwam  een  flerke  en  dikke  ftam   te  voorfchijn , 
uit  welken  beurtelings  3  tot  4  voeldraden  ont- 
,,  fproten;  waarvan  ecnige  flap  en  hangende,  an- 
,,  dere  terug  getrokken ,  en  tot  eenen  bundel  op- 
„  gewonden  waren.     Dit  laatfte  toont  aan,  dat 
„  de  Zceblazen   hunne  voeldraden  kunnen  terug 
.,,  trekken,   even  als  de  Klootdiertjes  QBcrcë').''^ 
ja,  zij  kunnen  dezelven  nog  veel  meer  uitrekken; 
ik  heb  gezien ,  dat  een  draad  van  10  ellen  lang 
zich  inkromp  ,  gelijk  eene  flak ,  en  door  opwinding 
m  opzwclling    aan   den  wortel ,    of  bodem   der 
blaas,  niet  meer  hngte  behield  dan  3  tot  4  dui- 
men.     SwARTZ  zag  zelfs,   dat  draden,   welke 
driemaal   lan:rer  dan  het   ligcliaam  van   het   dier 
waren,   tot  op  eene  lijn  van  de  lengte  terugge- 
trokken werden.    Adanson  telde  flcchts  8  zul- 
ke draden,  Modeer  evenwel  neemt  'er,  met  het 
hoogfte  regt ,   nog  meer  dan  16  aan  (*),   dewijl 
men  dezelve  zeldzaam  geheel  bij  elkander  vindt, 
en  zij  dikwijls  ailclieuren  of  afbreken.  —  ,,  i\an 
5,  de  eene  zijde  der  foort  l*  fig.  2 ,"  zegt  Modeer  , 

9»  be- 
(*)  'Er  zijn  'er  nog  veel  meer  dan  16,  doch  derzelver 
getal  te  bepaleu  is  mocijelijk. 

O  3 


\l 


i  'U 


H'iB 


1:7 


I 


pm'^ 


{•tl 


£14 


REIS  OM  DE  WERELD. 


!i1 


),  befpeurdeik,  aan  het  voorde  gedeelte  der  blaag  , 
j,  eene  langwerpig-ronde  ,  donkere  vlek,  alwaar  de 
huid  inwendig  dikker  fcheen  te  wezen.  _  Wclligt 
is  dit  hetzelfde  deel,  hetwelk  fommige  voor  een 
blaauwachtig  uitwas  aangezien  hebben  ,  andere 
voor  een  oog  (♦),  en  wederom  andere  voor  eene 
kleine,  langwerpige  blaas;  bij  welke  gelegenheid 
hetzelve  dan  verwijderd  moet  geweest  zijn.  — 
Eene  ware  opening,  of  open'  mond,  heb  ik  aan 
de  blaas  niet  kunnen  vinden,  hoezeer  ik  daar- 
naar  ook  gczoeht  heb ;    gelijk  ik  ook  in  het  ge- 
heele  blr.asvormige  ligchaam  niet  het  geringde 
fpoor  van  ingewand  of  voedfel  heb  kunnen  oiit- 
dek]-'en.    Daar  zich  echter  toch  in  de  blaas  cciii- 
gc  vochtigheid  bevond  ,  zoo  hing  ik  dezelve  eerst 
rnct  het  grootlle  einde  ncderwaards  ,  vcrvoljveiis 
in  verscheidene  andere  rigtingcn  ,  zonder  dat  Vr 
iets  van  het  vocht  uitliep ,    tot  dat  ik  ze  ten 
laatfte  met  lictklcinlto  einde,  [waarlchijnlijk  dcii 
Snuit,]    alwaar  zich  een  klein  vlcezig  mond- 
je bevond  (t),  naar  beneden  hield,   waardoor 

„  cin- 
(*)  Hiermede  lant  zich  het  iiloine  Ziiigmondje,  omrlniid 
van  Ilralon,  welke  in  een  middelpunt  te  zamen  kor.ieii,  wc! 
vergoelijken;  dan  men  vindt  'er  niet  een  maar  nvcc  aaii  de 
blaas,  en  wel  een  aan  den  fuuit  (of  het  vooreinde)  en  een 
aan  den  buik  (of  het  achtereinde)  ;  ook  fehijnt  de  lieer  Rl., 
evon  nis  wij,  bij  .jolegenheid  dat  hij  ovcv  hei 

(t)  zien  (Ier  Zoebla/.cn  fpreekt,  van  twoc  to  gewagen. 
Ik  ;.^eloof  naauwlijks,  dat  hij  iet<!  anders,  dan  de  sjeOcriidt' 
zuigniondjes,  die  ik  bcichrevcn  heb,  kan  goiv^eend  hebben. 
Wt'1  is  waar,  men  zal  achter  in  het  ritirekfel  uit  mijn  dng- 
bot'k   van  onze   terii^'.ei/e  naar  Europa ^  melding  genwükt 


5» 
99 
9> 
5> 
5» 
5> 
J> 
5» 
95 
9» 
*ï 
95 
95 
95 
95 
95 
95 
95 
99 


Vin- 


H'l 


REIS  OM  DE  WERELD. 


!115 


i» 


„  eindelijk  een  droppel  fchcen  iiittevlocijen. 
Het  was  beter,  dat  de  Heer  Modiler  niet  van 
fchijnen^  maar  met  zekerheid  gefproken  had; 
want  wanneer  het  in  de  daad  zoo  is,  dat  zich  de 
gcdernde  mondjes  openen  en  water  uitlaten  kun- 
nen :  dan  heeft  de  blaas  twee  zoodanige  openin- 
gen, welke  tot  den  beurtelingfchen  in-  of  uitganp; 
der  lucht  en  des  waters,  naar  willekeur  van  het 
dier,  beftcnid  zijn.  Swartz  meldt,  dat  hij  eens 
de  blaas  geheel  met  water  gevuld  gevonden  heeft, 
jammer,  dat  wij  niet  vernemen,  bij  welke  gele- 
genheid? —  hoe  gevangen?  waarfchijnlijk  toch 
wel  onder  het  zinken?  met  het  net?  —  Dit 
was  eenc  ontdekking,  die  nog  door  geen' Natuur- 
onderzoeker  gedaan  was ,  en  welke  echter  het 
willekeurig  zinken  der  blaas  naar  den  grond 
fchijnt  te  bevestigen. 

§.  13.  De  Zeeblaas  is  zeer  gevoelig;  ook  zelfs, 
wanneer  zij  uit  haar  element,  het  zeewater,  op- 
genomen wordt,  verandert  zij  nog  met  veel  le- 
VLindighcid   hare   gedaante,     heft  den  fnuit    op, 
trekt  haar  zeil  in ,  of,  hetgeen  hetzelfde  is ,  legt 
den  kam  neder,   wikkelt  voorts  een  gedeelte  van 
liare  voeldradcn    in   elkander,    die  zich  vervol- 
>vcns  in  eenen  te  zamen  gevlochtenen  bundel  oprol- 
len.   In  ecne  kleine  hosveelhcid  zeewater,  in  een* 
bak  of  eene   tobbe  leeft   zij ,  wel  is  waar ,   nog 
ccnigc  dagen  voort ,  maar ,  na  weinige  uren ,  vallen 

reeds 

vinden  van  vliezige  zakken  of  iiitwasfen,  bij  twee  Zee- 
blazen  waargenomen,  welke  weder  verdwenen,  en  die  het 
ook  zouden  kunnen  wezen. 

O4 


4  !.:i 


H> 


f'-:   V 


't 


-11  % 


,';  \, 


ff 

11',-'. 


aiö 


PvEIS  OM  DE  WERELD. 


if 


V' 


reeds  de  draden  en  zuigmondjes  af,  en  ontbin- 
den zich  tot  een  vlokachtig  flijm  (♦).  Modeer 
fchrijft  het  onderduiken  en  omverwerpen  van  het 
zeil  toe  aan  ccne  plotfelinge  verheffing  van  wind; 
dan  het  heeft  bij  het  dier  willekeurig  plaats,  en 
wordt  veroorzaakt  door  de  werking  ecner  fpier- 
kracht  aan  dit  dier  bijzonder  eigen ;  ook  bij  het 
ftilflie  weder  trekken  zich  de  rondloopcnde  en 
fpiraalvczelen  der  blaas  tot  dit  einde  te  zamen, 
en  brengen,  zoo  als  ik  zelf  dikwijls  gezien  heb, 
het  gemelde  vcrfchijnCel  voort  (f). 

SwARTz  ij  de  eenigc,  welke  berigt,  dat  de 
zeebhizcn  op  het  water  van  plaats  veranderen, 
door  fpringen  ( j) ;  dit  fpringcn  is  echter  flechts 
jchijnbaar;  de  veerkrachiig_e  blaas  heft  zich  niet 
op  door  hare  eigene  beweging,  maar  veel  meer 
tioor  de  botfing  en  tegenftand  van  het  water. 
J)c  wind  zoude  haar  zelfs  wegblazen  (zoo  Ii!:t 
is  zij  van  zich  zelve),  wanneer  zij,  niet  op  de 
oppervlak'ie  ^'^.  waters  werd  teruggehouden, 
door  de  L-a.-  .oeldraden,  welke  zich  aan  het 
nchtcrftc  gedeelte,  aan  den  bodem  der  blaas  be- 

vin- 

(*)  Hiervan  worden  in  het  vervolg,  bi)  mijne  eijjene 
v.'aartiemingen ,  merkwaardige  verfchijnfelen  verhaald. 

(t)  OsBECK  vcrkla.irt  insgelijks  het  omflaan  en  onder- 
dompeleu  van  het  zeil  als  eene  van  de  willekeur  van  het 
dier  afhangende  heweginfr. 

(4.)  Het  fpringen  der  blaas  is  iii  tegendeel  ecne  wezen- 
lijke onmogelijkheid,  1)  wegens  de  zwaarte  der  diep  in 
het  water  naflepende  vangers,  2)  wegens  gemis  van  de 
daartoe  noodige  werktuigen.  i 


REIS  OM  DE  WERELD. 


217 


vinden,  en  vcrfclicidene  ellen  diep  in  het  water 
naflepen.     Dus  is  dit  Ichijnbaar  l'pringen  of  dau- 
ien  der  blaas  op  de  golven  niers  anders  dan  een 
natuurlijk  gevolg  van  de  botfing  en  den  tegcnftand 
des  waters ,  welke  door  de  veerkracht  der  blaas , 
als  ook  door  die  des  waters  veroorzaakt  worden. 
De  zware  masfive  vangers  der  blaas ,  welke  diep 
in  zee  neerhangen,  zijn  aantemerken,  als  de  ei- 
genlijke ballast  voor  de  zeilende  Zeeblazen.    Mo- 
DUER    zegt   zeer    juist:   ,,  Zij  zijn  zoo  ligt  als 
,,  eene  veder,  en  zinkei,  ook  in  wijngeest  r.ict  jiaar 
„  beneden."     Zij  bezitten  de,  ter  bewaring  zoo 
nadeelige,  eigenfchap  ,  dat  zij ,  niettegenftaande  dat 
iDcn  haar,    ook  met  de  grootlle  voorzigtiiclieid , 
inidden    in  het    glas   op    den  wijngeest   plaatst, 
toch  telkens  naar  den  rand  van  het  glas  toe  zwem- 
men,  en   aan   denzelvon    vastkleven.        Om  dit 
voortci'omcn ,  en  het  dier  tot  zinken  te  noodza- 
ken, heb   ik  zelf  de  proef  genomen,  om  aan  de 
wortels  van  de  tot  een'  dikken  bundel  vereenigde 
vangers  een  (tuk  lood  vasttemaken ;  dan  'er  werd 
ccn  te  aanmerkelijk  gewigt  gevorderd ,  om  de  blaas 
onder  den  wijngeest  te  houden ;   en   na   weinige 
dagen  brak  de  geheele  bondel  bij  het  gewigt  af, 
tn   de  blaas   fteeg  weder   naar   de    oppervlakte, 
kgde  zich  aan  den  rand   van  het  glas,  en  ging 
tot  bederf  over.     Bovendien  wordt  dit  dier  reeds 
door  de  eerfle  aanraking  van  den  brandewijn  van 
al  deszclfs  fchoone  kleuren  beroofd ;    zoodat  'er 
vnn  de  bewaring  der    Zeeblaas   niet    veel  te  ho- 
pen is. 
5.  14.  De  meeste  Schrijvers  melden  eenparig, 

O  5  dat 


il 


I* 


i.  u 


,  1; 


2X8 


REIS  OM  DE  WERELD. 


dat ,  als  men  de  zeilende  Zeeblazen  met  de  bloote 
handen  aanraakt,   zij  dan  eenc  hevige  branding, 
hitte  en  blaren  veroorzaken.      Ri>mpf  echter  be- 
weert, dat  dit  branden  alleen  van  de  voeldraden 
oorfpronkelijk  is;    want  hij  heeft,  bij  de  aanra- 
king van  het  ligchaam  der  blaas ,  geene  branding 
belpeurd  (*).     Die,  welke  aan  den  oever  gewor- 
pen zijn ,  branden  zoo  fterk  niet ;  evenwel  moet 
men  behoedzaam  met  dezelve  omgaan  (f).  Feuil- 
LE    zegt ,    aan  llrand   een  met  eenen   ftok   op- 
geheven,    en   dus   op  zijn'  neusdoek    gelegd  te 
hebben,  ten  einde    het   dier  niet  met   de   bloote 
handen  aantegrijpen ,   en   zich   voor  branden  te 
b?hoeden.      Nadat   hij    nu  hetzelve  genoegzaam 
van  alle   kanten  belchouwd   had ,   wierp  hij  het 
weder  weg.      Den   volgenden   dag    (l) ,   als  liij 
zijne  handen  gevvasfchen  had,  wilde  het  toeval, 
dat  hij  zich  afdroogde  met  denzelfden  doek ,  waar- 
op daags  te  voren  het  dier  gelegen  had,  waarna 
hij  terllond  eenc   brandende  pijn   gewaar  werd, 
welke  niet  overging,  vóór  dat  hij  de  handen  met 
wijn-azijn  op  nieuw  gewasfchen  had.     Adanso.v 
bevestigt  dit,  naardien  deze  zegt,  ,,  dat,  wan- 
neer 


j» 


(*)  Dit  is  volkomen  wnarj  evenwel  hecfc  'er  dan  eenc 
uitzondering  plants,  als  de  blaas  met  het  bijtende  flijin  der 
vangers  bezoedeld  is,  loo  als  ik  eenige  malen  ondervonden 
heb. 

(t)  Men  vergelijke ,  wat  Piso  vandeMoocicu  zegt,  meer 
nacr  achteren. 

(I)  Na  verloop  vnn  8  dagen,  heb  ik  mij  nog  aan  doe- 
ken ,  anii  welke  het  bijtende  Uijni  v^istgcklecfd  was ,  gebrand. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


219 


H 


neer  hij  zich  hier  of  daar  op  eene  gevocliire 
plaats  van  zijn  ligchaam  met  de  gebrandde  hand 
aanraakte ,  hij  ook  daar  pijn  gevoeld  had.  Uit 
dien  hoofde  zijn  de  visfchers  ook  zeer  bezorgd, 
wanneer  het  blaasdier  zich  aan  hunne  netten 
of  touwen  heeft  vastji-cmaakt.  Ondertusfchen 
vindt  men  de  Zeeblazen  niet  het  geheele  jaar 
door,  maar  mecrendeels  alleen  in  Augustus, 
bij  zekere  winden,  en  dan  in  grootc  menigte. 
De  Amboineczen  zijn  zeer  op  deze  dieren  gs- 
rtehi,  gebruiken  dezelve  tot  fpijs  (*),  en  hou- 
den ze  zelfs  voor  eene  lekkernij.  Zij  koken  de- 
ze dieren  met  Sajor  Songn  (J'''crhcfina  aquati' 
ca)  ,  en  eten  dezelve  met  Limoenüip.  liet  moet 
Avcinig  voedfcl  geven,  en  het  is  te  denken,  dat 
lüo  Zeeblazen  een  mensch  naauwelijks  verza- 
,,  digcn  kunnen.  Rumpf  is  de  eeniglle,  die  ons 
„  berigt,  dat  zij  eetbaar  zijn;  zou  hij  dezelve 
„  ook  verwisfeld  hebben  met  het  Zeil-blad  {Ve- 
„  leUa^  Phyllidoce  lahris  coenilds')  vanÜROWN, 
„  dat,  wel  is  waar,  bij  de  zeelieden  onder  dcn- 
„  zelfden  naam  bekend  is ,  maar  van  de  fchadelij- 
„  ke  Zeeblaas  geheel  verfchilc,  en  een  onfchade- 
„  lijk  Zeildier  is?"  —  Hoogstwaarfchijnlijk  bul- 
len de  Amboineezen  wel  Velcllcu,  maar  zeer  ze- 
ker geene  Zeeblazen  eten ;  welk  laatfle  geen  volk 
zonder  wezenlijk  nadeel  zoude  kunnen  doen. 

§.  15.     De  befchrijving  der  Zeeblaas  van  Mo- 

i)i:i:ii  fchijnt   ontworpen   te  zijn  naar  de   groote 

,  '  Bra- 

(*)  Ik  heb  veel  grond  om  hier  aan  ie  twijfelen.     Ve- 
lelleij  eef  men ,  doch  Zeeblazen  niet. 


( 


M  t 


ü;    } 


I,  ,  • 


'iKi':' 


• 


£| 


.t 


I'     ! 


V. 


i     l\ 


220 


REIS  OM  DE  WERELD. 


Brafiliaanfche  foort,   of,   zoo   als  hij   zich   uit- 
drukt, naar  de  eerllc  variëteit  a;   daarbij  merkt 
hij  echter  het   vcrfchil   op   der  foortcn  ö  en  ^, 
door  de  verklaring  zijner  afbeeldingen.   (Tab.  X. 
fig.  1,2,3.)   99  I^^  Westindifche  heeft  de  grootte 
van  een  hoenderei,  fig.  i.  0!  i.;  den  buik  noemt 
hij  het  voor-einde,  r/ den  fnuit  het  achter-einde, 
hetwelk  eene  opening  fchijnt  te   bezitten;    b  is 
de  kam,  of  het  zeil,  met  deszelfs  leden  (*)  en 
fpieren  (t_),   waardoor  het^iil 'e   fchijnt   opgerigt 
te  worden."    Ik  ga  de  verfchillende  foorten  van 
voeldraden    met   ftilzwijgen   voorbij,    dewijl   wij 
daar  niet  het  minde  belang  bij  hebben.      ,,  De 
tweede   foort    uit  Oostindien  b  is  niet  grooter, 
dan  een  Amandel,  en  van  de  vorige  onderfchei- 
den  b^  door  den  kam ,  welke  meer  naar  den  kant 

en 

(•)  Deze  leden  zijn  niets  anders,  dan  de  blaauwe  en 
roode  trits  nderen  of  zenuwen  in  het  zeil,  welke  ik  met 
het  touwwerk  vergeleken  heb. 

(t)  De  fpieren  zijn  niets  anders,  dan  de  om  de  bla.s 
rondloopende  vezelen,  welke  zich  daar,  waar  zij  met  de 
blaauwe  en  roode  aderen  vereenigd  zijn,  (lerker  en  zigtbsar- 
der  te  zamentrekken ,  dan  ergens  elders;  waardoor  indruk- 
kingen veroorzaakt  worden ,  die  zich  dikwijls ,  als  6  oï  % 
kringswijze  knepen,  om  het  ligchaam  der  blaas  of  om  den 
buik  van  dezelve  vertoonen.  Zij  doen  dan  in  de  daad  den 
dienst,  waarvan  Modeer  gewag  maakt;  zij  trekken  de  blaas 
meer  bij  een,  en  bewerken  daardoor  de  oprigting  van  het 
zeil.  Uit  de  peervormige  einden  en  de  aanwezigheid  der 
meelrtofFe,  alsmede  uit  den  langen  vanger  in  het  midden ,  blijkt 
het,  dat  de  Oóstii)dirche  Zeeblaas  van  den  Heer  IVTodeer 
niet  wel  iets  anders  zijn  kan,  dan  de  Pelagica  Bokii, 


if-A.  -u 


REÏS  OM  DE  WERELD. 


22t 


en   ook  naar  beneden  gerigt  is,   als  mede  door 
de  onderfcheidene  aanhangfèls ,  welke  gedeeltelijk 
met  een   bruin   meel    gevuld,   gedeeltelijk   lang, 
gedeeltelijk  kort  en  doorfchijnende  zijn ,  en  voor- 
zien van  peervormige  einden  ƒ),   in  welke  de 
gemelde  meelftofFe  nog  niet  voorhanden  Ichijnt  te 
wezen.     In  het  midden  der  overige  vertoont  zich 
een  lange  Vanger    (door  den  Heer  Modeeii  de 
Snuit  genoemd),   omwonden  met  eenen  kam  ge- 
lijkende franje ,  beneden  uitloopende  in  eene  cir- 
kelronde  (?)  vlakte  m.      Waarfchijnlijk ,"  voegt 
hij 'er  bij,   ,,  bezit  ook  de  Westindifche  foort  a 
dezen  Snuit"  (middelden  Vanger).    In  de  derde 
figuur  geeft  hij  een'  blooten  omtrek  van  de  West- 
indifche Blaas ,   zonder  vangers ,   „  deWijl  deze 
bij  beide  de  foorten  dezelfde  (?)  waren ,"  —  en 
houdt  deze  voor  dezelfde  foort,   als  die,  welke 
ook  door  König  befchreven  is.     Den  fnuit  van 
dezelve  noemt  hij  Snavel  en  ook  Staart,  daarente- 
gen den  langen  middelden  vanger.  Snuit  en  Snavel. 
Daar  ik  de  Zweedfche  taal  niet  magtig  ben ,  zoo 
kan  ik  niet  bepalen,  of  de  fchuld  der  verwarde 
kunstfpraak  bij  de  Duitfche  Overzetters,  zoo  als 
het  my  wel  toefchijnt,  moet  gezocht  worden. 

I  V. 

BijLiNNEUs  zijn  in  het  geflacht  derHolothurien 
de  meest  ongelijkfoortige  fchepfelen  bij  elkander 
gevoegd,  als  blaasachtige ,  vliezige,  lederachtige 
en  geleiachtige  van  geheel  uit  elkander  loopende 
organen,  gedaanten  en  natuilr;    h.y,  f  rondo/a, 

phan^ 


m'^ 


r 


m. 


82'! 


REIS  OM  DE  WERELD. 


fhatitapus  tremula ,  pentactes  en  priapus ,  met  de 
Zecblazen  en  Salpen,  p/tyfa/is,  cai/daia ,  denuda- 
ta^    gelijk   dit   ook  bij    ecnige    andere  geflachten 
der  MoUusken,  wier  foorten  Linneus  evenmin 
zelf  gezien  had,  heeft  plaats  gehad.  —  Naar  de 
Zeeblazcn  te  rekenen,  hoedanigcn  ik  zelf  4  foor- 
ten kcnne,  moeten  dezelve  van  het  geflacht  der 
Holothurien  worden   afgefcheidcn ,   en  een  cii;en 
geflacht  uitmaken,  gelijk  dit   ook  bij   de   Salpcii 
behoorde  te    gefchieden.        De  befchrijving   van 
Browne    (^Jamalc.   Arcthufa    crista  fubnibcllu 
venofa)  is    wel  eene   van   de  beste ,  QVcfica  dia- 
phana   tcntaciiïis    numerofis ,      figuram    refcrc;,> 
yentricuH  humani  ^  fiipra  injlrticta  C7'ista  ccUr- 
lofa ;  fuh  altera  extremitate  tentacula  depetidcm 
nuinerofa^  ramofa')   waarmede  de  Zcepaauw,  u[ 
de  groote  v    ;nroode  Zeeblaas  ,  van  welke  ik  de 
befchrijving  merbij  gevoeiid  heb ,  bedoeld  wordt. 
Ik  twijfel  evenwel ,  of  het  den  besten   en  gcoc- 
fendlien  Schrijver  wel  zou  mogen  gelukken,  cciic 
zoo  juiste   en   volkomene  befchrijving  van  deze 
zoo  ongewone  en  moeijelijke  Zeeblaas   te  geven, 
dat  de  foorten  daaruit  alleen  reeds  zouden  kun- 
nen gekend,    of  voor  den  Natuuronderzocker, 
die  nooit    in    de  gelegenheid  geweest    is  dezelve 
in  perlbon  op  zee  waartenemen ,  dit  dier  in  des- 
zelfs  ganfche  wezen  en  volkomene  gedaante  vol- 
doende zoude  kunnen  gefchilderd  worden:  ja  ik 
♦geloof  veeleer,  dat  niemand,  zonder  eene  goede 
afbeelding  dezer  Zeeblazcn ,  zich  een  juist  denk- 
beeld van  dezelve  maken  kan ,  wanneer  men  hein 
ook  de  gedroogde  blaas ,  zelfs  met  de  volkdigitc 


/ 


■•  1 


REIS  OM  DE  WERELD. 


^'i'\ 


bcfclirijving   in   handen   geeft;  want  de  Vangers 
en  de    Kam   gaan   altijd  verloren.       Ik  herinner 
mij  ook  niet,  ooit  ergens  een  zoodanig  pracpa- 
raat  in  eenigc  verzameling  van  Naturalien  f;ezien 
te  hebben;  en  het  is  mij  zelvcn,  flechts  na  her- 
haalde proeven ,  mogen  gelukken ,  een  droog  prac- 
parc'zi  te  vervaardigen;    want  die,  welke  ik  in 
brandewijn  bewaard  had,  waren  reeds  na  weini- 
ge weken  niet  meer  te  onderkennen.       De  Van- 
gers krimpen  in,  verliezen  hunne  kleUr,  en  daar 
de  Blaas  altijd  boven  op  zwemt ,  zoo  droogt  de 
Kam  of  het  Zeil  desgelijks  in,  en   verliest  mede 
deszelfs  kleur.     In  wijngeest  kunnen  de  Vangers 
(jcnlacula)   wel    goed   gehouden    worden ,    maar 
hunne  gedaante  en  inwendig  zamenftel  ondergaan 
eene  zoodanige  verandering,  dat  hij,  die  ec;:e  ge- 
trouwe afbeelding  van  dezelve  gezien  heeft,  liet 
in  wijngeest  bewaarde  dier  niet  voor  het  origi- 
neel der  tcckening  houden  zal.     Ik  heb  mij  alle 
mogelijke  moeite  gegeven,  om  dit  dier,  w 't  des- 
zelfs gehcele  uitwendige  gedaante  betreft,  als  ook 
het  inwendig  zamcnllel  van  deszelfs  afzondcrli;-' 
ke  deelen  ten  naauwkeurigfte  afteteekenen ;  maar 
ik  vrees,  dat  de  geringe  vorderingen,  die  ik  als 
liefhebber  der   fchildcrkunst    gemaakt  heb,  niet 
toereikende    zullen    zijn,    om    den    zoo   grooteii 
graad  van  doorfchijnendheid,  en  de  zoo  voortrede- 
lijk  fchoonc  kleuren  van  het  levendige  dier ,  naar 
eischuittcdrukken.    Wanneer  deze  fraaije ,  en  met 
alle  de  kleuren  van  den  reirenboop:  verfierde  Zee- 
blaas,  zich  bij  (lil  weder  op  de  oppervlakte  des 
waters  heen  en   weder  wentelt,   en  Iiaren  rozen- 

roo- 


\  1 


fit 


♦H 


\ï 


£24 


REIS  OM  DE  WERELD. 


rooden  fnuit  met  ccne  trotfche  fpiraalvorniigc  hc- 
weging  naar  boven  rigt ,  om  zich  naar  de  andcru* 
zijde  over  te  werpen:     zoo  fpcelt  zij  intusfclien 
niet  hare  vioollïhiaiiwe   en   gele   zuigmondjes   cu 
diklvcn  bondel  van  te  zamen  gerolde  voeldraden, 
welke  in  het  water  hangt,    terwijl  cene  meni^'te 
van    wecke    zcewormen   en  kleine   vischjes  door 
deze    talrijke    mondjes    uitgezogen    en     verteerd 
worden :     dit    alles    levert    eene    onbefchrijfelijk 
prachtige  vertooning,  en  men  geraakt  in  verzoe- 
king, om  dit  fraaije  dier  den  Zeepaauw  te  noe- 
men.      Naast    Brown  is    Bosc    wel   de   eenige 
Natuurkundige,    ontlcr  die,  welke  het  dier  zelf 
levendig  gezien  hebben  (*) ,  die  eenigzins  bevat- 
telijk en  juist  over  hetzelve  gefchreven  heeft. 

In  de  uitgave  van  het  Systema  van  Linneis 
doorG-MELiN  vinden  wij ,  zeker  uit  hoofde ,  dat  hij 
deze  fchepfelen  waarfchijnlijk  nooit  gezien  heeft, 
de  Zeeblazen  onder  verfchillende  geflachten ,  na- 
melijk onder  de  Hololhurien  en  onder  de  Kwal- 
len ;  de  Holothuria  phyfalis  en  de  Mcclufa  Cara- 
vella  is  echter  maar  één  dier,  heeft  dezelfde  Sy- 
nonima,  en  wordt  ook  door  de  Schrijvers  als 
één  en  hetzelfde  genoemd,  namelijk  de  grootc 
Brafiliaanfche  Zeeblaas.  Met  de  kleine  Zeeblaas 
van  Bosc  of  Lamartinière  wordt  de  Medufa 
litriculus  van  Gmülin  gemeend;  de  kleine  ge- 
hoornde Zeeblaas,  of  de  Afrikaner,  welke  ik 
bcfclirijf,  en  die  Osbeck  reeds  Tab.  XII.  fig.  i. 

in 

(*)  Bosc  heeft  de  kleine  Zeeblaas  ^Phyfalis  pelagica) 
ontleed. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


425 


in  fel  net'  rcife  tiach  China  ^  f.  371 — %%  heeft  ;it- 
gobeeld ,  is  iii  het  geheel  nog  niet  vermeld.     Dat 
cle  urtica  mariua  foh:ta  purpurea  ohlonga  cirrhis 
lortgisftmis ^  bij  Sloane  iiber  Jamaica,  I'P.7.  t. 
4.  fig.   5.    en  de  Arethufa  crisia  fiibrubella  \\  - 
nofa,  bij  Brovvn  über  Jamaica,  3S6,  werkelijk 
niets    anders   zijn,    dan  de  groote  Brafiliaanlche 
Zceblaas,    daarvan  houd   ik   mij  overtuigd;    het 
zijn  wezenlijke  dieren  en  gecnc  dierplanten,  zoo 
veel  is  zeker;  offchoon  Cu  vier  ,  in  eene  Memorie 
bij  ÓQ  Annalen  van  het  Nationale  Miifcum  over  de 
thalides  en  biphorcs-^.  3 ,  zegt ,  dat  hij ,  bij  de  ecrfte 
gelegenheid,  op  eene  andere  plaats  wil  aantoonen, 
dat  (\q /Ir  et  hu  fa  van  Brown  eene  ware  Zoophyt  is. 
Waarlchijnlijk  ligt  de  oorzaak  hiervan  in  het  denk- 
beeld, dat  hij    zich    van   Zoophyten    maakt.  — 
Maar  wat  overigens  de  Salpen  aangaat,  omtrent 
welke   wij   bijna  geheel   en   alleen  aan   Fors  kal 
en  Bosc ,  al  wat  wij  van  dezelve  weten ,  te  dan- 
ken hebben,  en  die  men  volftrekt  levendig  zien 
moet ,  wanneer  men  derzelver  ontleding ,  op  grond 
t-ic  Sy-   H  eener  gezonde  Phyfiologie,    wil  bewerkftelligen: 
s  iils    ■zoo  heeft  hij  volkomen  gelijk,   wanneer  hij  het 
;rootc   ■  aeflacht  der  Holothurien  van  Linneus  ,  waarin 
blaas   ■  de  meest  ongelijkfoortige  fchepfels ,  als  lederach- 
\cdufa   ■  tige  Zeeroldieren,  met  den  mond  in  het  midden 
Ie  ge-   ■  omringd   van  met   franje   bezette    Vangers,   (de 
ie  ik    ■  Holothurien  van  Rondelet  en  Fistularien  van 
lig.  I.    BForskal,)   Zeeblazen  of   maagvormige   Lucht- 
i^^    ■blazen  {Phyfalides^    en  Salpen  (Thalides  Bipho' 
i^ica)   |r«)  bundeling  onder  elkander  geplaatst  zijn,  aan 
eene  ftrenge  Kritiek  onderwerpt, 
IV.  Dkel.  P  Fff' 


I  i 


% 


l    M 


;  7 


,«{» 


>■«.     1 


m  ^ 


}.vl 


\       I 

V\ 


I 


i^ 


>  !l 


ftj6 


REIS  OM  DE  WERELD. 
V. 


Vervolg  der  'waartienüngcn  ran  Bosc ,  Osdf.ck 
cfi  Lamartinière. 


%i 


Het  is  waarrcliijnlijk,  dat  de  Zccblaas  een  ge» 
deelte  der  lucht  niet  uit  het  water  ontwikkelt; 
want  waartoe  dienen  anders  de  beide  tepelvor- 
mige  gellüter.e  monden  V  liet  dier  voedt  zich, 
even  als  de  Zcenetelcn,  Velellen  ofPorpiten,  of 
in  het  algemeen  als  de  Polijpen  door  vele  mon- 
den,  welke  alle  de  gclchiktheid  hebben  tot  ziii- 
gen,  en  zich  zoo  buitengewoon  kunnen  verwij- 
den, dat  zij  kleine  visfchen  (^Exoce tas  volt tn;n] 
Velellen,  Porpiten  en  Medufen,  welke  li:\chi»iiie;i 
hebben  van  ecne  nog  zesmaal  grootere  middelliiü, 
met  dezelve  naar  zich  kunnen  nemen ,  en  zoo 
lang  uitzuigen,  tot  'er  niets  meer  overblijft  dan 
de  gruten,  die  zij  alsdan  weder  uitwerpen.  Ik 
heb  in  de  vangers  of  vocldraden  vwn  eenc  groote 
Zccblaas,  die  ik  ontleedde,  ecne  tamelijke  me- 
nigte graten  van  jonge  vliegende  visfclicn,  a'< 
ook  ftoentjes  van  de  Porpiten  en  kvaakbceiiige 
Schildjes  van  de  Velellen  gevonden  en  bc\v:i;ird. 
Het  verkregene  vocdlcl  wordt,  door  miltlcl  van 
de  wortelen  dezer  vocldraden ,  door  ecne  onnoe- 
melijke menigte  van  lijne  vaatjes  door  de  blaas 
en  de  geheele  huid  van  het  dier  verder  vcvlprcid. 
Oi'HIU  ilit  dier  zijn  voedlel  ontvangt  door  de 
vangers  oï  tcntaciila  ^  zoo  wordt  dit  verder  VDort- 
gelluwd  door  eene  zekere  andere  Ibort  van  voel- 
Uraden,   die   zich  mede   in  den   bondel  van  tt 


fvrooie 
iikc  me- 
en, nh 
diconige 

ilcl  v;\n 
onnoe- 
c  blvias 
vl'prc'ul. 
Iloor  ile 
r  \{)Q\^' 
n  VMcl- 
van  i« 


REIS  OM  DE  WERELD.  027 

zaniengedraaidc    en    in    elkander   gewikkelde   or- 
ganen bevinden;  maar  liet  kost  veel  moeite,  op- 
merkzaamheid en  herhaalde  waarnemingen ,  alvo- 
rens   men   zich    van    de   werkzaamheid  dezer  be- 
ftendig  onder  het  water  hangende  werktuigen  kan 
overtuigen.     Zij  zien  'er  allen  uit,  als  in  elkaiv 
der    gedraaide    (Irikken,    ol'  als  een  knoestig  ge- 
flacht  van  in  elkander  gewondenc  darmen,  welke 
aan    flijmige   vleesch-mondjes  verecnigd   zijn,    en 
vcrlchillendc    lengte    en    maaklel    hebben  :    eenige 
zijn  enkelvoudig  en  lang,  antiCie  zijn  korter,  en 
ontleenen   hunnen   oorfprong  uit   ciinen  gemcen- 
i'chappelijken    Ham.      Alle   deze    werktuigen   zija 
evenwel    onder   aan    den    buik   van   het   dier  ge- 
plaatst, eenigzins    naar  het  achtereinde,  en  zijn 
de    eenige  deden  der  Zceblaas,    welke  beficndig 
nnder   het  water  hangen;    dezelve   zijn  ook  veel 
kleveriger,    weeker  en  glibberiger,    dan  het  ove- 
risve  blaasachtige  gedeelte  van  het  dier.     L.  Bosc 
{Ilis/:.  Nat.  des  vers  II. p.  150.),  welke  zich,  ten 
aanzien   van  het  karakteristieke,   der  dieren  niet 
inh;at   met   anatomilche   ol'  phifiologifche  onder- 
zoekingen;   maar  zich  alleen  bepaalt  bij  de  uit- 
wendige kenteekenen ,    drukt  zich,    in  zijne  op- 
gave   van  de    kenteekenen    vnn    het    geilacht  der 
Phylaliden ,    met    betrekking    tot    de    plaats   der 
V'.ini',ers  zeer  juist  uit,    d;iar  hij  zegt:    ,,  Carpj 
lihrc^  mcmbrcfieiix  .f  ovale  ^  comprimé  fur  les  c6' 
/c/j,  ayatit  fur  Ie  dos  unc  cvête  rayonnée  ^  et  fur 
ti!i  (les  cólös  tme  ftiite  de  tubercales  gt^latifieux^ 
Des  tcntacitles  tres  nombreiix  de  diverj'es  forme^ 
*f  lorget.rs ,  placécs  foiis  ie  vcntre.'*     Over  het 

V  ?.  üU 


V:' 


I  i 


tsS 


REIS  OM  DE  WERELD. 


t    H 


algemeen  erkent  men  in  de  bc'lcIirilvinïTcn  en  op- 
gaven der  dier-lbortcn  en  hunne  kciitCwkcncn  door 
Büsc ,  den  practifchen  natmirkenner,  die  de  Zee- 
dieren levendig  gezien  hoeft,  en  antoptifche  ken- 
nis  der  afzonderliikc  foorten  met  een  uitgebreid 
fystheniatisch    overzigt  vereenigt.     Hij  zegt  met 
veel   waarheid:      ,,    'lu'  bedaat  gecne  trelfender 
,,  zaak,  dan  het  zaïnenilel  van  een  bij  name  zoo 
,,  algemeen  bekend  dier,  als  de  Fregaitc^  en  dat 
,,  ons  meer  overtuigt  van  de  groote  moeiielijk- 
,,  heid,  om  zich  uit  teekeningcn  en  befchrijviii- 
,,  gen  van  zulke  reizigers,  welke  zich  niet  geheel 
,,  en  al  aan  de  kennis  der  Molluskcn  toegewijd 
5,  hebben,  een  juist  denkbeeld  te  vormen  omtroiit 
,,  het  zamenftel  der  Phyfaliden." 

De  Fregatte  is  intlisfchen  In  de  daad  een  cUr 
dieren ,   welke    men    in  menigte   ontmoet   iii  ^.^•![ 
grooten   Oceaan   tusfchen  de  Keerkringen,    wan- 
neer   'er   flilte  van  wind  is;   en  het  is  voorna- 
melijk onder  de  Zeelieden  zeer  algemeen  bekend, 
zoo,   dat    zelfs   de  Matrozen  van  allerlei  nntiën 
dit  dier  met  denzelfden  naam  van  Frc^aitc^  Ca- 
Icrc  ^    Ooiiogfc/ilp^  tilt  porlugcfche  man  oi'  war 
Bczaandjcs   enz.  beftempelen:    daarteboven  heb- 
ben   vele    reizigers    over    hetzelve    }';elelireveii , 
en  het  weldra  onder  den  naam  van  Zeeiictcl,  en 
ook  omler  die  van  PhyJ'alis  afgebeeld  ;  en  niette- 
genftaande  dit,  kan  men   beweren,  dat  juist  dit 
zelfde  dier  i\t:n  wezenlijke  natuurkenneren ,   zoo 
wat  deszelfs  organifatie  als  oeconomie  aangaat, 
nog   ten    eenemaal    onbekend   is.      Om   zich  van 
de   waarheid  hiervan   volkomen   te   overtuigen, 

bc- 


behoi 
gen  c 
Bosc 
van  J 


'  5 


uns  t 
dig  d( 
dit  (il 
doorzi 

zament 
kunnen 
eenigcri 
2ak5  1» 
pen,  dl 
dikke  bc 
of  haarl 
kam  mei 
Ichen  W( 
welijks  I 
allfjopcn 
icIiKJnen 
gi^vcn,  t( 
ren  vornK 
kam;  een 
den  kam  o 
te  van  den 
eenigt  zie 
rcglc  ader 
ken    ais 
noodige  ri 
boven  ovc 
achtige  gc( 


REIS  OM  DE  WERELD. 


229 


beliocft  men  Hcclits  de  ondcrlclicidcinj  afbeeldin- 
gen en  bcfclirijvingcn  te  VL'i.^clijken  met  die  van 
Bosc  en  van  LATNrARTiNii';:Ri: ,  in  den  Rcis-atlns 
van  La  Pfj house  en  in  liet  Jourval  de  Phyft- 
qi:c. ,  Novemhrc  1787.  Jjclialve  dezen  laatd  n ,  jveeft 
ons    toch  geen  een  iclirijver  ecnig  noenienswaiT- 
dig    denkbeeld   van    de    gedaante    en   natuur  van 
dit    dier.       De    Pliy lauden     zijn    niaag-vormige 
doorzigtigc  blazen,   welke  liunnc"  gedaante  door 
zanicntrckkingen    en   beweging   zeer  menigvuldig 
kunnen  veranderen.     De  meest  algemeene  komen 
eeiiigermate  overeen  met  cenc  zakpijp  of  doedel- 
zak 5  maar  aan  i\c\\  buik  hangen,  in  plaats  der  pij- 
pen, de  in  elkander  gedraaide  vangers,  als  een 
dikke  bondel  van  in  elkander  gekronkelde  darmen, 
of  haarbos.      De  rug  der  blaas  eindigt  in  cencii 
kam  irict  6  tot  8  Aderen  of  roode  zenuwen,  tus- 
fchen  welken  even  zoo  vele  kleinere,  die  naau- 
welijks  half  zoo  lang  zijn,  loodregt  nederwaarts 
alloopen ,  en  zich  in  de  blaas  als  verliezen.    Deze 
fcliijnen    aan   den  kam  verfchillcnde  rigtingcn  te 
geven,  terwijl  zij  zich  zamentrekkcn  en  diepe  vo- 
ren vormen,  tusl'chen  de  opgeblnzene  cellen  van  den 
kam  ;  een  andere  rootle  band  ,  welke  den  boog  van 
den  kam  omvat  en  fpant ,  loopt  echter  over  de  leng- 
te van  den  kam  in  ccne  horizontale  rigting,  en  ver- 
cciiiü;t  zich  met  de  12,  zoo.evengenoemde,  lood- 
regtc  aderen,  die  over  het  geheel  zijn  aantemer- 
keii    als    het   touwwerk ,    waardoor   het   zeil  de 
noodige  rigting  erlangt.     Zij  halen  den  kam  van 
boven  over,  en  geven  aan  denzelvcn  cene  gevvelf- 
achtige  gedaante,  ten  einde  i\ti\\  wind  optcvangcn  , 

V  ^  waar- 


I 

I,  .  .   :  7 


Jk' 


:  t- 


I   I 

'  il 


^11 


p  \ 


[,; 


-  I 


:'  \ 


t 


■  'II'  ' 


ilf : 


t  I 


y\mv 


■f 


i'i!^ 


(  ! 


ir 


•* 


2"^0 


REIS  OM  DE  WERELD. 


waarvan  het  dier  zich  naar  willekeur  bedient : 
ook  kromt  zich  de  gchccle  blaas ,  terwijl  zij  zich 
Verlengt,  en  den  langen  boogvoiniigen  band,  die 
boven  over  den  gcheelcn  kam  heenloopt ,  te  zamen- 
trekt,  zoo,  dat  de  Zeeblaas  even  zoo  goed  bij 
den  wind ,  als  voor  den  wind  zeilen  kan.  Zij 
geeft  aan  haar  zeil  telken  reize  de  daartoe  ge- 
vorderde rigting.  Het  voorlle  gedeelte  der 
blaas  ,  hetwelk  in  ecne  langwerpig  ronde  ge- 
daante dun  uitloopt,  kan  ziclï,  wegens  de  veze- 
len, die  rondom  en  langs  de  blaas  geplaatst  zijn, 
fleeds  naauwer  zamentrekken  en  verlengen  ,  zoo 
dat  het  in  cene  bijna  Ipitlcn  Ihiiit  toeloopt; 
welke  buitengewoon  trotlche  en  levendige,  Ipi- 
raalvormigc  bewegingen  maakt,  en  zoo  zeer  in 
flaat  is  van  zich  te  kunnen  omdrauijen ,  dat  hij 
daardoor  de  geheele  blaas  kan  omwentelen. 

Deze  beweging  van  den  in  uit  gaat  ook  telkens 
vooral",  wanneer  zich  de  blaas  op  de  andere  zUn 
wil  overwerpen  (*3  ->  gelijk  ik  reeds  te  V(jrcii 
heb  aangemerkt.  De  rondloopenue  vezelen,  wel- 
ke naar  de  Ipirs  der  Inuit  toe  eene  rozeiirooilc 
Ideur  aannemen ,  en  bovenalen  meer  gedrongen 
bij  elkander  geplaatst  zijn,  brengen  onderlcheidene 
rigtingen  in  den  liuiit  voort,  en  geven  aan  dtuzcl- 
ven  eene  kegelvormige,^  algeronddc,  lang\vt?rpiiTe 
of  fpits  toeloopende  gedaante.  Alle  deze  bewe- 
gingen ka:i  men  evenwel  bij  geene  foort  van  dit 


PC- 


(*)  IJczaandjc;  zoildcn  voorbij,  (loegcii  foiniiids  om  cii 
dompelden  liet  zeil  onder  wnter.  Omjcics  RiiiC  devtfchi: 
Ucl/erJ'etzr4):g.    'lab.  12. /T;;-.  i.  p,  84. 


geliacli 
liaanJL 
harer 
fchc  1)1 
deels  c 
het  dui( 
zelfs  b 
kcr  zijl 
fchijnt 

ook      7A 

enkele  f 

enteren 

de   groo 

reeds   d( 

fchrijvin 

mij  vooi 

Aan  h 

vormig 

over  (S.<L\\ 

lehillende 

op  welkt 

van  vang 

wier  mid 

wordt.    ' 

Il  o  op  van 

darmen ,  a 

noemelijkc 

lige  wijze 

van  de  aan 

ook  20  e 

<itze  groo 


liJ' 


as 


'*,a 


^1 


REIS  OM  DE  WERELD. 


331 


gellaclit  beter  waarnemen,  cUm  bij  de  i^rootcBrafi- 
liaanichc  Zccblaas,  (welke  ik,  wegens  de  pracht 
harer  IVaaije  kleuren,  en  uit  liuordc  harer  trot- 
icbc  bcweginii^en,  den  Zcepaaiiw  genoemd  heb) 
deels  omdat  dit  dier  het  i^rootfle  en  onder  alle 
het  duidelijkst  gcorganifeerde  is,  deels  dewijl  des- 
zelfs  bewegingen  ook  veel  levendiger  en  llcr- 
ker  zijn,  dan  die  der  beide  andere  foorten.  Het 
lehijnt  dat  Bosc.  zijne  gcflachts-teekencn,  als 
ook  zijne  afbeelding  ,  naar  de  kleinde  foort 
iP/iyf.  jidagkci)  ontworpen  Iieeft,  en  alleen  eene 
enkele  foort  van  dit  gedacht  aanneemt.  Ik  daar- 
entegen geef  de  gellachts-kenteekenen  op ,  naar 
de  grootllc  en  volkoraenfle  foort;  welke  ook 
reeds  door  Brown  en  Sloane  bij  hunne  l>e- 
fchrijvingen  ten  grondflag  gelegd  is,  en  bepaal 
mij  voorts  tot  4  foorten. 

Aan  het  onderfle  en  naar  achteren  dik  en  buik- 
vormig  gedeelte  der  blaas,    hetwelk  juist  tegen- 
over den  fnuit  geplaatst  is,   bevinden  zich  ver- 
iLliillende  rijen  vanblaauwe,  flijmige  heuveltjes, 
op   welke   de  wortelen  der  verfchillende  Iborten 
van  vangers  en  voeidraden  zijn  ingeplant,  en  in 
wier  midden  door  Bosc  de  mond  vooronderlleld 
wordt.    'Jk   heb   mij  echter  in  dezen  verwarden 
lioop  van  flijmige  en  digt  in  elkander  gewondenc 
darmen, aan  welken  ik,  met  onzen  IIornijr  ,  on- 
noemelijke reizen  de  vingers  op  pene  zeer  gevoc» 
ligc  wijze  gebrand  heb,  niet  kunnen  overtuigen, 
van  de  aanwezigheid  van  eencn  mond  ;  oUcIkjou  j|( 
ook  20  en   meer   afzonderlijke  voorwerprn  van 
deze  groote  foort  ontleed,  in  hfi  vele  vnnninmc- 

'     V  4  lijk 


'ff.'       > 


« •  .« 1 


i-^  f' 


k  ;  i 


tl 

'      1  'i 


1 
ï 

5 

s. 


\  \\ 


I        I 

I . 


!    1^!   i! 


!! 


f 


m 


232 


REIS  OM  DE  WERELD. 


lijk  de  vangers  ,  bij  den  wortel ,  met  de  fcliaar  af- 
gelneden  lieb ,  ten  einde ,  ware  liet  mogelijk ,  den 
door  Bosc  opgegeven'  mond  te  mogen  ontdek- 
ken; maar  vergeefs.  Ik  heb  geen'  mond  kunnen 
vinden ,  en  befchouw  veeleer  ieder  zuigmondjc 
als  eenen  bijzondcren  mond,  en  elk  kanaal  van  de- 
zelve, in  hetwelk  ik  zeil' zoo  menigerlei,  reeds 
half  verteerd  overblijffel  van  Visfchen,  Medii- 
fen,  Porpiten,  Velellcn  enz.  gevonden  heb,  als 
eene  afzonderlijke  maag,  die  het  vermogen  heelt 
van  zich  zeer  buitengewoon  te  kunnen  verwij- 
den en  geheel  en  al  omtekeeren ,  gelijk  ik  meer 
dan  eens,  met  mijne  eigen  oogen,  gezien  heb, 
Niet  alleen  verfchil  ik  met  Bosc  daarin,  dat  hij  ecncn 
mond  aanneemt,  maar  ook  daarin,  dat  hij  5  ver- 
fchillcnde  foorten  of  gedaanten  van  vangers  o." 
tentacula  ten  grondflag  legt;  welke  toch  niet  bij 
alle  iborten,  maar  alleen  bij  de  kleinen,  bij  de 
pelagica  en  glauca  voorhanden  zijn.  Als  gv- 
flachts-kentei-kenen  is  het  reeds  genoeg,  wanneer 
hij  zegt:  ,,  ayant  fur  Ie  dosiine  crête  rayon- 
,,  nee  et  fur  un  des  cutcs  iine  liiite  tubercules 
5,  gdlatineux.  Des  tentaculos  tres  nombreux  de 
,,  diverfes  ibrmes  et  longueurs,  places  foiis  Ie 
,,  ventre."  In  het  algemeen  mag  men  liet  over 
het  geheel  voortreflelijk  opflel  van  den  lieer  Bosc 
befchouwcn ,  als  cene  getrouwe  bcfchrijving  der 
kleine  fonrt,  {Phyl'.  pdagiia)  '^  aan  dcj^e,  gelijk 
ook  aan  de  door  mij  ontdekte  kleine  gehoornde 
foort  van  de  Afrikaanfche  kust,  bevindt  zich 
werkelijk  een  grootcr  vanger,  welke  zich  vati 
alle    overige  zeer  kennelijk   ondcrfcheidt ,   en  die 

liij' 


•Ai 


n. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


233 


',   I 


hij  zeer  naauwkeurig  en  juist  belchrijft  (*);  daar 
echter  de  iilzonderlijke  deelcn  der  P//yfa/ickn, 
oflchooii  ^eze  dieren ,  wat  het  geheel  aangaat ,  zoo 
wel  overeenkomen ,  dat  alle  foorten  zeer  natuurlijk 
onder  één  geflacht  kunnen  gerangfchikt  worden, 
toch  zoo  zeer  van  elkander  verlchillen,  dat  deze 
beter  kunnen  dienen  tot  ibortel'jke  onderfchei- 
ding-kenteekenen  ;  gelijk  de  Kam  en  de  met  franje 
bezette  Tentacula  aan  de  groote ,  de  hoorn  aan  de 
AFrikaanfchc ,  en  de  groote  middel-vanger  aan  de 
kleine  Zeeblaas  bewijzen  mogen;  zoo  moet  van 
dezelve  flechts  gewag  gemaakt  worden,  bij  de 
befchrijving  der  afzonderlijke  foorten,  en  niet  bij 
die  van  het  geflachts-karakter,  hetwelk  daardoor 
te  zeer  zoude  beperkt  worden.  De  groote  van- 
ger der  kleine  Zeeblaas  bereikt,  volgens  Bosc, 
fomtijds  de  grootte  van  3  decimeters,  en  die  der 
groote  Brafiliaanfche  Zeeblaas  plegen  zich  dik- 
wijls tot  30  decimeters  te  laten  uittrekken; 
zoo  als  ik  in  het  bijzonder  gezien  en  opgemerkt 
lieb,  toen  ik  met  den  Heer  Langsdorff  te  de- 
zen  aanzien   bepaaldelijk  de  proef  man,   om  de 

dra- 

(*)  Le  plus  cüLindérable  de  ces  tentacules  peut  acqué- 
lir  plus  de  trois  décimetres  de  long  dnns  les  grands  indi- 
vidus;  il  piiroit  étre  plrct  fur  les  bords  niémes  de  la  bou- 
che  et  fcrvir  esfentiellement  i\  raetion  du  maiiger.    Sa  pnr-  - 
tie  fupérieure  est  très-;.pai!)fe,  mals  dimituie  promptement 
et  fe  change  en  un  canal  mombraneux ,  transparent ,  ^  Tun 
lies  cótcï  duqiicl   fe  voicnt  des   globules  rcnifbrmes  d'un  ■ 
bleu  tbncé,  qui  fe  presfent  les  uns  centre  les  autres  daus 
te  fens  de  leur  largeur. 

P  5 


l-i,.  !' 


'  i '. 


„f 


234  l^I^IS  OM  DE  WERELD. 

dra'lcn  eener  Zceblaas  over  de  groote  marsfteiig 
van  ons  fcliip  heen  te  leiden,  welke  aan  de  an- 
dere zijde  weder  in  het  water  afhingen . 

Alle  Zecblazcn  komen  hierin  met  elkander  over- 
een ,  dat  het  ligchaam  uit  eene  langwerpige  lucht- 
blaas  (*}  beflaat ,  welke  boven  het  water  zwemt, 

voorts 

(*)  OsBECQ  (^Rcife  finch  Oitindieti  tind  China  p.  84.) 
2egt:    „  Bezaaniljes  is  bij  onze  Oostindiscb-vaarders  een 
„  zoo  bekend  woorJ,  als  het  dier,  dat  daardoor  wordt  te 
„  kenuen  gegeven ,  bij  de  natuur-onderzoekeren  tot  hiertoe 
„  onbekend  was,  —  Eene  menigte  van  Bczaandjes  zeilden 
„  heden   (den   30   JManrt  i;r5i  onder  den  ip*»  34'  Noor- 
„  der  breedte,  n:;bij   é<^  Kannrifche  eilanden)   met  hunne 
„  bougvoriiiigo,  uirgefpannc-n  vliezen  ons  fchip  voorbij ,  flüe- 
„  gen  echter  fonitijds  omver  en  dompelden  het  zeil  onder 
„  water;  op  een'  afltend,  geleken  zij  naar  groote  visclibla- 
„  zcri  met  'kleine  zeilen,  waarvan  ook  hun  naam  afkom- 
„  fllg  is."    ch  pn^.  371.  (den  17  Maart  1752  onder  den 
2%"  34'  Zuider  breedte  nabij  de  Kaap  de  Goede  I-Jocp  z.10; 
bij  ze  weder  en  zegt:    „  Deze  diertjes  verwisfelen  liiimie 
„  kleuren ,  bijna  als  de  regenboog.     Ons  volk  noemde  de- 
„  zelve  Bezanu'JjOS    of  Bijdewindzeilers.     'Er   werd  eeii 
„  Be^'.'.nndje  opgevischc,  lietvvelk  echter  klein  was  en  vccil 
„  gekck  nanr  de  luchiblars  van  een'  visch.    Ik  hadhetnfiai- 
„  welijks  eenen  dng  in  zeewater  bewaard,  toen  het  ilieri"; 
„  hetwelk  men  niet  anders  kon  befpeuren ,  dan  dat  de  voel- 
„  draden  zich  in  een  fiijm  ontltonden,  en  eveu  zoo  mis- 
„  vormd  werden,  als  dit  gewoonlijk  plaats  heeft,  bij  die, 
„  welke  men  wel  eens ,  in  Spaanfchen  brandewijn  bewaard , 
„•  van  China  nnar  Europa  overbrengt."     De  befchrijving, 
naar  het   levendige  dier  opgemaakt  is  de  volgende:  llolo- 
thuria  ph^fulis,    Beznandjes  llujvifF  /Imb  49.    Het  lijf  is 
eivormig,  opgeblazen,  doorfchijneud  met  eeneu  s^cl-gm- 

ven 


m 


REIS  OM  DE  WERELD. 


a35 


voorts  aan  het  boveneinde  voorzien  is  van  ecnen 
};ain  ,   welke  de  plaats  vervult  van  een  zeil ,  en 
van  onderen  lange  vangers  heeft,    die  de  plaats 
bckleeden    van   monden  en   riemen.      De  Armen 
{Tcntacula^   en  voeldraden  {Cirrhi^  zijn  -flijme- 
lig,  en  brandden,  bij  het  aangrijpen  erger,  dan 
netelen;    ja,  wanneer  men  met  de  beleedigde  vin- 
geren in  het  gezigt  komt,  dan  deelt  zich  de  pijn 
üük  mede  aan  de   plaats  ,  welke  men  aangeraakt 
heeft.      Dit   zoo  wel,   als  dat  dezelve  zoo  digt 
bij  een  geplaatst  zijn;    maar  ook  de  groote  me- 
nigte ,  en  de  verwarde  ligging ,  maakt  het  onder- 
zoek   te    dezen    aanzien    zeer   moeijelijk  ,    gelijk 
mijn  Ambtgenoot  Dr.  Hörneu  ,  voornamelijk  heeft 
ondervonden.     Intusfchen  heb  ik  bij  de  mcesten 
drie  hoofdfoorten  kunnen  onderfcheidcn;  te  we- 
ten i)   tot  lo  van  de  langden:  deze  zijn  aan  den 
wortel  dik,  hebben  de  gedaante  van  eenen  darm, 
zijn  donkerblaauw,   met  bruine  flippen  gevlekt, 

;.,...  in 

r,in  flaait.     De  rug  donkergroen,  fclierp,  en  uit  dezelve 
onifpiingeu  7  of  meer  aJeren,  welke  naar  voren  goel-rood, 
zijn.    De  fnavel ?(/«///)  is  gedraaid,  geel-rood.     De  voqI- 
armen  zijn  veel  in  getal,  de  kortfte  van  dezelve  zijn  rond, 
cie  niidddite  het  fijnlte,  doorfchijnend  en  aan  de  punt  ko- 
gelvormig;   de  overige,   welke   het  raeerendeel   uitmaken 
hebben  ftelon  en  zijn  langer;  cm  ven  dezelve,  in  het  mid- 
den is  dikker  en  veel  langer  dan  de  overige  ^  ook  donker- 
blnauu'i  hiertegenover  bevindt  zich  op  de  andere  zijde  eene 
blaau'.va  zamengeflelde   verhevenheid,  hetgeen  welligt  het 
zeil  is,  hetwelk  het  dier  in  zee  uitfpreid.    (De  afbeelding 
en  de  onderftreepte  woorden  zinfpelen  op  de  Afrikaanfclie 
Zeeblaas.)        .  .         ' 


m  \ 


,7 


■'M 


•i* 


;.i 


!*!  i  i 


*  I 


»■<' 


=  3^ 


REIS  OM  DE  WERELD. 


m 


in   elkander  gedraaid,    en  hangen  onder  aan  den 
buik,  ongeveer  in  de  midden,  lang  naar  beneden, 
en  kronkelen  zich  met  fpiraalvormige  bewegingen 
tot  eene  aanmerkelijke  diepte  in  zee;  beneden  de 
wortels  worden  zij  doorfchijnende  en  zijn  tot  aan 
het  eind  regelmatig  afgcdceld  in  een  onnoemelijk 
getal   roodachtige    ringen ,    of  cellen ;    welke  de 
geCchiktheid   hebben  van  zich  te  kunnen  verwij. 
deren.     Zij  zijn  dus  als  van  leden  voorzien,  bijna 
als  het  Zeewier  of  Zeckoraal,  en  kunnen  zich  voorts 
tot  aan  de  wortels  naar  boven  te  zamentrckkcii, 
en   tot   eenen   bundel   bij  elkander  draaijen.     De 
tweede    foort   heeft   even    zeer   dikke   wortelen, 
die  echter  te  zaraouiiciteld  zijn ;  van  dezelv.e  heb 
ik   nooit    meer  dan  een  in  getal  in  den  geheelen 
bundel  aangetroffen  ;  zij  zijn,  even  als  de  vorige, 
zeer  lang,  en  voorzien  van  eenen  roodcn met  fraii- 
jen  omzetten  rand,  die  zich  van  boven  aan  den 
wortel   bijkans  in  eenen  gcdraaiden  haarbos  ver- 
liest.    Eenen  zoodanigen  vanger  had  de  Zeeb!a;is 
van  Lamartinière  ,   Bosc ,   Bory  en  Perox. 
Deze,  met  franje  bezette,  voeldraden  bezitten  aan 
hunne  einden  geene  zuigmondjes  ;  maar  fchijnen  al- 
leen te  dienen ,  om  eenigen  buit  op*  fporen  ,en  zich 
van-  de  diertjes ,  die  tot  voedfel  van  de  P/ijfall- 
den   verflrekken   moeten,   en    welke  zich  daarin 
verwarren  ,  te  verzekeren.     De  eerlle  foort  echter 
heeft  aan  het  eind  zuigmondjes,  en  kan  zicb  aan- 
merkelijk   verwijden.      De    derde    foort    beftaat 
uit    korte    rolvormige   vangers    of  van  ftecltjcs 
voorziene  zuigmondjes ,  welke  bij  hoopen  op  el- 
kander liaan  en  eenen  gemeenfchappelijken  Ibm 

heb- 


ve 


REIS  OM  DE  WERELD. 


«37 


licbben,  uit  welken  fomtijds  lo  en  12  van  deze 
vangers  ontCpringen  ;  zij  maken  verre  weg  liet 
grootfte  gedeelte  van  den  dikken  bundel  voeldra- 
den  uit,  en  fchijnen  het  voedlel,  dat  niet  door 
de  afzonderlijke  zuigmondjes  der  lange  vangers 
kan  worden  opgenomen ,  uit  te  zuigen  en  ge- 
mccnlchappelijk  te  verteeren.  Deze  laatfle  zijn 
ook,  zoo  het  ichijnt,  in  het  lang  niet  met  zoo 
vele  vezelen  voorzien ,  als  de  beide  eerde  foor- 
ten; hunne  monden  zijn  grooter  en  geel;  men 
befpcurt  in  hun  zamenftel  vele  rondloopende  ve- 
zelen, en  zij  kunnen  zich  flechts  weinig  verlen- 
gen en  verkorten,  maar  wel  buitengewoon  ver- 
wiiden  en  zich  naar  alle  zijden  draaijcn  en  kee- 
ren.  Het  flijm  der  vangers ,  en  voornamelijk  der 
roodachtige,  is  brandend  of  bijtend,  en  men  kan, 
door  een  vergrootglas,  geenerLi  mechanilche  oor- 
zaak, als  Hekels,  weerhaken  of  dergelijken  in 
hetzelve  ontdekken;  waarfchijnlijk  is  deze  eigen- 
fchap  Scheikundig  daarin  verborgen. 

In  eene  zoo  eenvoudige  blaas ,  welke  niets  be- 
vat dan  lucht,  en  voorts  geheel  opgeblazen,  en 
doorfchijnend  is,  zoo  dat  men  het  kleinfte  ve- 
zeltje in  dezelve  ^■an  ontdekken,  en  waar  men 
dus  in  alle  opzigten  eene  volledige  duidelijkheid 
verwachten  zou,  is  echter  nog  zeer  veel  duis- 
ters; en  een  opmerkzaam  natuuronderzockcr  ont- 
moet hier  de  eene  zwarigheid  na  de  an  'ere,  ter- 
wijl 'er  voor  hem  nog  veel  raadfelachtigs    verblijft. 

Zij  beweegt  zich  in  alle  rigtingen,  brandt,  is 
gulzig,  plant  zich  voort,  en  voedt  zich;  hare 
voeldradcn  ontbinden  zich  ,  reeds  na  verloop  van 

eene 


•  ;  1  :  t 


'i  ;• 


',  ), 


•     1 


IMAGE  EVALUATION 
TEST  TARGET  (MT-3) 


1.0 


l.l 


1^  K^ 

|2.2 


11:25  i  1.4 


2.0 


I 

1.6 


^ 


V 


Photographic 

Sciences 

Corporation 


23  WIST  MAIN  STMIT 

WHSTIR.N.Y.  MSSO 

(716)  S7a-4S03 


p 


A<Sf 


•^v^ 
n,v 


4p. 


«38 


REIS  OM  DE  WERELD. 


eenen  dag,  tot  aan  de  wortelen,  in  flijni,  en  vallti 
naar   <.kn  bodem;    en  cvcnwjl  beweegt  zich  i}-di\ 
de  blaas  nog  en  leeft  voort.     Men  befpeurt  aan 
de  blaas  organen^  b.  v.  de  kleine  opening  of  het 
ftLTvorniige  mondje  aan  den  fniiit,  en  achter  aan 
den  buik;  en  men  is  niet  in  (laat,  de  waarfchijn- 
lijke    bellomming  of  werkzaamheid   vun  hetzelve 
opti geven.     Men  ziet  deze  dieren  alleen  bij  hel- 
der. Uil  weder,   op  de  oppervlakte  van  het  wa- 
ter; den  overigen   tijd  of  bij  (lonn  ,  leven  ;^/ij  on- 
der waier,   en  toch  kan  men  de  bovenilrijvend^ 
luchtblaas  door  geene  kunst,  door  gecncrlei  pro^i 
onderdompelen,    of,    zonder   geweld,    zoodani:: 
van  de  lucht  ontledigen,  dat  dezelve  naar  bene- 
den zinkt.     Ik  geloof  derhalve,   dat  de  Zeebl:'.- 
zen    zelve    misfchien   alleen  door  inllinkt  of  iiii 
eigene  willekeur,    de  gemelde  raadfelaclitigc  O- 
gancn  openen ,    de  lucht    'er  uit  en  daarente;;.' 
water 'er  in  laten  kunnen.  Ik  heb  ook  alles  beproei.:, 
om  haar  hiertoe   te  bewegen;  onder  andoren  heb 
ik    haar   door   middel    eener   fpuit  met  bron-  t'ii 
ook   met    zeewater   bcfproeid ;    het  water  in  ckii 
bak  of  tobbe,    waarin  zij  zwommen,    in  bewe- 
ging  g'^bragt;    buskruid    in   hare  nabijheid  l;ite/i 
ontbranden;   ook   heb    ik   haar   met   naahleii  {;e- 
ftoken ,    en   dergelijke   meer;    doch   alles  te  ver- 
geefs.   —    Intusfchen    befpeiir  ik  nu,  i':if  toch 
Bosc  (*^  hier  omtrent  van  gelijke  gedachten  is; 

maar 

(•)  Il  feroit  didlciic  d-  rcconnoltre  nurement  qii''  pnrdc^ 
obl'i  rvntions  bien  fiiivles  l'ufrigo  do  toiites  les  paitics  i'.c  cc 
fin^uiicr  animal.     C)n  nc  volt  poinc  en  lui  de  place  pmu 

lei 


REIS  OM  DE  WEllELD. 


239 


1  valÏE'' 
:h  du  il 
irt  a;m 
of  het 
ter  aan 
•Ichijii- 
etzclve 
bij  hcl- 
hct  wa« 
7*1)  011- 
rijvcnJc 
ei  prcKi 
oodani;^ 
ar  bciic- 
Zccblii- 
t  oi'  ui', 
tioic  O- 
rente;4/ 
|cproL'i.:, 
oren  liei) 
ron   til 
in  i\cii 
n  bewe- 
id laten 
Icii  gt:- 
tc  ver- 
ar  tocli 
Uen  is; 
nv.iar 

iio  pnr  tlo 
tics  lic  cc 
jlace  poin 


u 


maar  dat  hij  de  plaats,  alwaar  zij  de  lucht  in- 
tn  uitlaten  ,  onder  de  voeldradcn  zoekt.  In  't 
kort,  de  Zccbiazcn  zijn  zulke  raadlclachtigc  die- 
ren ,  dat  men  alleen  door  lanire  en  heriiaaldc 
vvaarncmiiigon,  het  nut  en  de  bedemming  harer 
O;  .jj-i^W/V  zal  kunnen  te  weten  komen.  Door  yl/ia~ 
/o^76'  is  hier  niets  te  verklaren;  de  invip;ting, 
het  zanicndcl  en  de  gedaante  der  deelen  van  deze 
zonderlinge  Zeebiaas  verlchillen  te  zeer  met  die 
van  alle  bekende  Mollusken,  en  zelfs  van  de 
meest  nabijkoniende  irellachtcn  en  der,  r.i  zekere 
mate,  verwandte  Velcllen,  dan  dat  men  ,door  ver- 
gelijking van  dcrzclver  bclleniming  iets  met  ze- 
kerheid zoude  kunnen  zciyoicn.  Men  luoet -van 
tijd  tot  tijd  alle  waarnemingen  ,  die  bij  het  leven- 
dige dier  gedaan  zijn,  alle  gemaakte  opmerkin- 
gen en  daadzaken  bij  een  verzamelen  en  zorg- 
vuldig opteekenen ,  en  de  gisfingen  der  latere 
waarnemers  van  het  levendige  dier  daarmede  ver- 
,";ernkcn.  De  gisting  van  Dosc  over  de  werk- 
tuigen ,  welke  ter  voeding  of  fpijsvertcring  zou- 
den dienen ,  past  b.  v.  reeds  zeer  wel  bij  mijne 
opmerkingen,  aangaande  de  vangers,  hunne  ge- 
tcliiktheid  om  zich  te  verwijden  ,  hunne  zuigmond- 

jes 

•js  organes  de  Ia  digestion,  a  moins,  qu'on  ne  les  fuppo- 
(c  d?ns  la  inasle  de  Ia  ball*  des  temacules  etc.  La  vefi- 
>iile  ne  contiene  qua  de  Pair.  L'aninial  peut  Tiibfürber; 
traisonno  voic  pas  les  nuisclos  qu'il  cmploic  pour  eet  objet, 
il  uioirs  (lu'ils  ne  folent  dans  la  raembrane  longitudinale  in- 
férieure, aux  extrtinitcs  de  Inquclle  fout  attachcs  tous  les 
:k.';itaciilcs  prtcitts.    Bosc,  ///;;.  JVaf,  Jcs  vers  II.  p.  164. 


I 


.»!., 


-! 


;!? 


»  ;  \    I 


Ui 


{* 


:1 


t 


£4^ 


REIS  OM  DE  WERELD. 


jes  en  het  half  vcrtccrile  ovcrbliiflcl  van  (^'orcn, 
dat  ik  daarin  nog  gevonden  hob;  ja  wordt  door 
dit  ccn  en  ander  (Icllig  bevestigd  :  zoo  ook  zijne 
gisling  omtrent  den   kam  ol'  het  zeil  der  Zecbla- 
zcn ,  als  het   Orgdan  voor  de  ademhaling.     Mij- 
ne proeven  en  waarnemingen  over  dit  wcrktnig, 
welke  ik  aan  eene  talrijke  menigte   van  verlchil- 
lende  groote  Zeebiazcn,   in  groote ,   met  verstil 
zeewater  aangevulde,  tobben  en  badkuipen  ,  op  het 
fchip    in   het    v/erk   gelleld   heb,    worden  in  hel 
vervolg ,    als   een   woordelijk    uittreklcl    uit  hei 
dagboek   mijner  reize,    medegedeeld:    en  daar  ik 
nu    ook  vermeen,  het  gcvvigtiglle  tot  een  over- 
zigt  van  de  geflachts-kenteekenen  der  Zeeblaz..n 
en   ten    grondllag    van   het  gellachts- karakter  t: 
hebben    aangcv(jerd;    zoo    biyit    mij    niets    niccr 
overig,    dan    nog   gewag  te  maken  van  een  oiiJ 
bcrigt    van   Piso    over   de    groote  lirafiliaanfe;!: 
Zeeblaas ;  lietwelk,  hoezeer  weinig  in  acht  gjiij- 
men,    echter   zeer   belangrijk   is:    voorts   de  a:- 
bedding  en  belchrijving  van  den  lieer  Boeiy  )>l 
Saint    Vince.nt  te  vergelijken,   en  dan  tut  de 
belchrijving  en  al'beelding  miiner  overige  P/iya- 
//VA «-foor ten    overtegaan.      De  aanmerkingen  en 
afbeeldingen  van  i\cn  Heer  Pf^nioN,    welke,  ne- 
vens   lioRY    j)i:    vSaint    VixcENT,    en    nevens 
twee  kunllenaars ,  de  Meeren  Prtit  enLi-:  Scf.lk, 
die  vele  Molhisken    (niislchien   ook  P/iyfalidcfi) 
zonden  hebben  afgebeeld,  van  de  reis  van  Uau- 
1)1  N  teruggekomen  zijn  ,  hebben  wij  nog  niet  ont- 
vnrgcn ,   en   worden   door  ons  met  verhingen  te 
gcmoet  gezien. 


KEIS  OM  DE  WERFXD. 


C41 


VI. 


Ciltrekfel  uit  het  dagboek  der  reis  van  1803, 
betref emie  de  groote  LrajUiaufifche  Zcc- 

blazen. 

De  groote  Zecbhizeii  ontmoctedcn  ons  voor 
(ie  cerflemaal ,  op  iloiulcri.lag  den  17  November 
1003,  tiisfclicn  ilcn  6**  en  7^  Noorder  Breedte 
lH  onder  i\c\\  210  Wcstor  Len;;tc,  op  onze  reis 
van  de  Katiarifclic  Eilanden  naar  Biufilien^  bij 
eciic  warmte  van  23**  Rka umur..  Tegen  den 
avond,  als  de  wind  ecu  wcinijx  ftil  was  gew  ir- 
ccn  ,  bcfpcurden  wij,  op  Ac  oppjrvlakte  van  hjt 
water,  naast  het  fcliip ,  een  zeer  fchoon  blaas- 
vorniij;  dier,  hetwelk  als  een  langwerpige,  ro- 
zcnroodo ,  glazen  bol  op  het  water  zwom ;  hei  biies 
zich  met  trotsheid  op,  even  als  een  paauw, 
en  fcheen ,  terwijl  het  zijne  gedaante  bedendig 
veranderde  en  zich  meer  in  de  lengte  vertoonde, 
kt  zeil,  dat  zich  op  den  rug  van  de  blaas  be- 
vindt omtel pannen  en  in  het  water  te  d  >mpelen. 

Al  ons  fchecps-volk  werd  opmerkzaam  op  dit 
zonderlinge  dier,  en  ieder  wcnschte  hetzelve  van 
Eihii  te  befchouwcn. 

Eindelijk  fprong  een  matroos,  met  name  Kcr- 
r.ANOw,  een  goed  zwemmer,  in  zee  en  overviel 
jce  raadfclachtige  Zeeblaas ,  met  dit  gelukkig  ge- 
ldig, dat  hij  dezelve,  onder  het  gevoel  van  ecne 
Iriinclijkc  branding  aan  de  vingers  en  armen,  op 
Pet  dek  bragt.  liet  dier  (leepte  draden  ach- 
|:r  zich  aan,   die  wel   12  tot  15  ellen  lang,  en 

IV.  Deel.  O  zctr 


I : 
7 


f.  «1  i 


!,.>' 


;i> 


iili 


i  s 


•  ■  .1 


!^ 


1 1 
•''1 


241 


llEfS  OM  DK  WKllRLD. 


zeer  lliitnior  waren,  overal  aankleefden  ,  dikwijls  in 
de  war  raakten, en  wanneer  men  dezelve  uit elkaij- 
deren  los  wilde  maken,  aan  de  vingeren  brandden. 
Toen    nu    elk    zijne    nieuwsgierigheid    bevre- 
digd, en  vele  daarbij  den  neus  en  de  vingers  ge- 
brand  hadden,  werd  het  aan  mij  overgelaten,  om 
het  dier  naauwkcnrigvjr  te  onderzoeken.     Ik  zci- 
rede   het   terllond   in   een   groot    vat ,    dat   nii; 
verscli    zeewater   gevuld    wxs,    waarin    het   vril 
konde  rond-zcilen  ,  en  nam  hier,  gedurende  eeiii- 
gen    tijd,    deszcHs  menigvuldige  en  vcrauderlijki' 
frcdaanten  en  bowegiugeu  waar;    waarbij   ik  a.ui- 
lb»nds   opmerkte,    dat    het    cenc    grootere   lo,:! 
was  van   de   kleine  Zceblaas  {phyfalis  pda^ia:. 
Me  dl! fa  i.'trict:lt:s  Linn.  Edit.  Gmf.lix.)  wel.!;: 
reeds  op  den  i  November  dezes  jaars,  omftredi 
TcncrijJ'e  ^  was  waargenomen.  Daar  echter  ditdi^r 
ten  minde  6  oK  S  maal  grootcr  was,  dan  de  vo- 
rige  Ibort,   ook   ecuigc  anders  gevormde  deekii 
had;  van  ecne  duidcüikcre  zamenllelling,  en  daar- 
enboven ook  met  veel  prachtiger  kleuren  vcrfierd 
was;  zoo  was  ik  ook  in  liant,  cene  meer  diiiiie- 
lijke    en   volkomencr  arbecKling  van  hetzelve  te 
leveren,  olTchoon  het  niet  mogelijk  was,  zulks 
op   dat   oogcnblik  volledig  ton   uitvoer  te  bren- 
gen,   dewijl    de   avond  viel  en  het  rccifs  donkerl 
begon  te  worden.    Intuslchen  maakte  ik  nog  eenc| 
ichets,   als  ook  eene  kopij  van  het  levendig  e:: 
loriet   dezer    Zeeblaas.      j)c   microsci>pirclic  af-j 
beelding    der   vangers    moest    ik     echter   uitbel- 
len, en  dit  werk  nam  ik  voor  den  anderen  ni^r- 
gcn  te  verrigten:  dan  hoe  verbaasd  was  ik,  tüL'ii| 

ik 


RF'S  OM  DE  WERKLD. 


'-:« 


'lils  in 
elkan- 
iddcn. 
bevrc- 
:rs  ge- 
il, om 
Ik  zet- 
at   ma 
ict   vrii 
Je  cciii- 
ideiiijke 
ik  a;i:;- 
■e   lo'.:: 

,)  WL'!!;: 
nillrcc!;> 
r  dit  lüc- 
n  de  vo- 
^e  (".eckii 
en  dsav- 
vcrficrd 
Ier  duiile- 
: zelve  te 
,  zulks 
te  bren-i 
donker 
,11  o  (T  ccncl 
ndig  co- 
lilchc  af" 
Ir   iiitllel-| 
ren  ni"!"- 
ik  ,  toenl 


ik  den  volgenden  dn;T  het  dier  zelf,  wol  is  waar, 
nog  zeer  levendig  en  vaartlig  in  alle  zijne  liewe- 
gingcn   aantrof;    nia;ir    deszclfs    vangers    llijniig, 
ingekort,  half  verwoest,  en  de  afgevallene  fluk- 
ken  op  den  bodem  van  het  vat  vond ,  in   de  gc- 
dr.ante  van  een  wollig  llijm  ,  hetwelk  zich  in  het 
zeewater,    dat   ik  's  avonds   te  voren  meermalen 
vcrverscht  had  ,  opgelost  en  ontbonden  vertoon- 
de.     De    oorzaak    van    dit  verfchlnifel  kondc  ik 
riet    vorklaren.      Het     zeewater    was   volkomen 
zuiver,    en   niet  het  geriiiglle  infekt,    dat  eenig- 
zins  deze  verwoesting  had  kunnen  aanrigten  ,  was 
in   hetzelve  te  befpeurcn.     Ook  had  het  dier  alle 
zijne  fraaije  k'euren  nog  behouden,  als  ook  zij- 
ne  volkomene  levenskracht;  welke  ik  voor  zeer 
gevoelig  houden  moest,  naardien  ik  door  de  aan- 
raking van   de   verwoeste  vangers  en   zuigniond- 
jes ,    die    ik    nog   en  weinig  naauwkeuriger  on- 
derzoeken wilde,    kleine,    pijnelijke,    ontllokene 
plaatfen  tusfchen  de  vingeren  bekwam.     De  lip- 
pen had  ik   niet  natte  vingeren  kort  daarop  toe- 
vallig aangeraakt,  en  ook  hier  werd  ik  cenc  zeer 
hevig  brandende  pijn  gewaar,  doch  geene  blaren, 
lienige   heeren    van    ons    gezellchap ,    welke   het 
in  het  geheel  niet  gewaagd  hadden  ,  het  dier  zelf 
aantevatten,  dewijl  ik  hun,  door  mijn  eigen  voor- 
beeld en  waarfchuvving,  daarvan  afgefchrikt  had, 
klaagden    over   de/elfde    pijn    bij  de  bloote  aan- 
r;iking  van  het  water,  in  hetwelk  dit  dier  over- 
nacht  had.      Ik   heh   van  deze  zonderlinge  Zee- 
blaas ,  welke  ik  nog  bij  geen'  Schrijver  volkomen 
eied  en  getrouw  befchreven  en  afgebeeld  gcvon- 

()  2  den 


7 


!:    I 


'1 


{ 


'-'i 


.tl 


/ 


a4l 


REIS  OM  DE  WERELD. 


''i    I 


den  heb,  verlcbillende  teckcningen  gemankt,  om 
dat  zij  bare  gedaante  zoo  wonderbaar  en  zoo 
dikwerf  verandert,  en  ik  zal  de  belcbrijving  van 
mijne  ontdekkingen  bier  laten  volgen. 

Het  blaasvormig,   opgezet  en  niet  lucbt  aan- 
gevuld  gedeelte  van  bet  ligcbaam ,  hetwelk  zich 
fonitiids  door  de  werking  der  roode  en  blaaiiwe 
aderen,    of  zenuwachtige    draden   van   het  zeil- 
vormig    gedeelte    in    buiksj^ewiize    afdcelingen , 
ii;et   vooren    of  kneepen    vertoont,    heeft  ecneii 
inuit,  welke  zich  het  meest  draaijen  en  naar  al!e 
zijden  been  en  weder  bewegen  kan.     Deze  bezit, 
aan    dcszclfs    ronduitloopende  punt,   eene   zeer 
fchoone  rozenroode  kleur,  terwijl  men,  kort  ach» 
ter  denzelven ,  een  klein  ondoorlchijnend  wit  zuig- 
mondje  aantreft,  hetwelk  rondom  met  (Iraalvor- 
mige   vezelen   ftcrsgcwijzv.!  omringd  is,    en,  .-^oö 
bet   fchijnt,    in   het   midden  eene  opening  heeft, 
welke  door  het  dier,  wclligt  naar  willekeur,  gcfloo- 
ten    wordt:    en    in    het  acbterfte ,    buikvormig, 
doorfchijncnd  en  rond  tocloonendc  gedeelte,  aan 
hetwelk   de  blaauwc    vanpjcrs    {cirrhi)  zich  be- 
vinden ,    benevens   de    lange ,    met    leden   voor- 
ziene, zuigwerktuigen  of  vioolblaauwe  vastziii- 
gende  voeldraden  Qintac  la)^  als  ook  de  menig- 
te   uit  eenen  ilain   voortkomende,    kort  gclteel- 
de,  rolvormigc  zulgmondjes  ,  {Coty ledones  ramo- 
fae  pcduncuhitac')  bevindt  zich  een  tweede  zuig- 
mondje.     Het  zeilvormig  gedeelte  ,  hetwelk  zicli, 
in    de   gedaante   van    eenen   rood  gcbordtiurden, 
ingekerfden    kam ,    op    den    rug   der   blaas    ver- 
toont, is  met  het  vorige,  evenwel  door  eea  vlics- 

acli- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


245 


om 
zoo 


2  van 


t  aan- 

.  zich 

aauvve 

:  zcil- 

ngen , 
eenen 

lar  alle 

bezit, 

ie   zeer 

)rt  ach- 

'it  zuig- 

raaU'or- 

:n,  zoo 

2  heeft, 

,  geüoo- 

vormig, 

iltc,  aan 

zich  bo- 

[1   voor- 

[Vastziii- 

menig" 

gcllecl- 

h  ra'.nO' 

l\e  zuig- 

Ik  zich, 

luuriicn, 
ps    vcr- 
Jcii  vli^*5- 
ach- 


achti»  middenCchot  afiiedccld,  vercenigd,  en  heeft 
van  binnen  ecne  prisiratilche ,    met  lucht  opge- 
zette, lange  en  holle  riiimic,  M'elke  weder  door 
londrcgte  middenichoticn,  en  daarmede  verbon- 
dene,  Fi^ode    of  blaauwe,  nederwaarts  loopcnde 
aderen    in     8 ,  of    meer   afzondcTli'kc    cellen    of 
kamertjts    afgedeeld    is.      De   opgezette  kam  of 
het  zeil  vormt,  met  dcszclfs  bovcnlle  gedeelte, 
cenen  lcberp(.n  ingekeepten  rug,  welke  zich ,  al» 
ecu  halve  cirkel,   van  den  fnuit  tot  aan  het  ach- 
terfle  £!;edc  Itc  der  blaas  uitllrckt.      F  ize  rug  is 
oirzounid    met    eene  hoogroode  zenuw  of  ader, 
waardoor  de  kam  of  het  zeil  krom  getrokken  of 
reut    uitiïeftrekt   wordt:    wanneer  zich  deze  ader 
zamentrekt,    wordt  de  omtrek  van  het  zeil  ver- 
naauwd  ,  en  hierdoor  verkriigt  de  kam  of  het  zeil 
zelve  aan  den  cenen  kant  eene  holle,  en  aan  den 
iiuiercn   kant   eene  bolle   gedaante.      De  kam  is 
bcnedenwaaris ,  zoo  als  reeds  gezegd  is,  in  des- 
zdfs  gchecle  lengte  door  een  vlak  vlies  {feptum 
horizontale^^  hetwelk  de  huid  der  blaas  zelve  is, 
van  het  holle  gedeelte  des  diers  afirefclieiden ,  en 
wordt,  door  \i  of  meerder  aderen  of  zenuwen , 
welke  loodregt  van  de  hoogroode  aderen  of  zenu- 
wen van  den  rug  naar  het  genoemde  vlies  afdalen , 
tn  door  middenlchotien  {fepta  perpefulicvlaria') 
in  even  zoo  vele  kleinere  holligheden  of  celletjes 
verdeeld.     Tuslchen  ieder  van  deze  is  eene  diepe 
voorc,   in   welke   de   loodregte    zenuw   of  ader 
[loopt,  en  van  deze  zenuwen  of  aderen  zijn  ins- 
gelijks ook  de  inkervingen  boven  op  den  rug  van 
i.n  kan\  al'kouiftig;   want  deze  blaauwe  aderen 

(»   -  üf 


I 


r 


»     ^^ 


Mi 

^■  I 

[ '    1 


1 


% 


1  .  I 
t  il 
I 


;ii 
■1 


IM 


c 


1i 


<l 


I   !, 


-x^ 


iifd 


REIS  OM  DE  WERRLD. 


1.* 

in 


of  ztnuvven  zijn  gelijk  aan  de  touwen  of  het  ta» 
kelvvcrk  van  een  zeil,  waardoor  hetzelve  uiteen- 
gcfpannen   wordt.    —    Tusl'chen    elke  loodregre 
nder  of  zenuw  loopt  eene  dergelijke,  maar  floclics 
half  zoo  lang  benedenvvaarts ,  welke  het  vliesach- 
tig middenfchot  der  blaas  niet  bereikt:  aan  deze 
kortere,  loodregte  aderen  bel'pcurdc  ik  voorname- 
lijk  vele  luchtblazen ,  wanneer  zich  het  dier  orc- 
wenteldc,  en  met  den  kam  onder  water  dompelde; 
en  dit  heeft  mij  ook  aanleiding  gegeven,  om  inde- 
zelve   eene    foort   van  werktuigen  te  vooronder- 
ftcllen ,    welke   tot   de   ademhaling  gefchikt  zi'n. 
De  voeldraden  en  vangers  zijn  bij  deze  foort  laii- 
gcr   en    talrijker,   maar    aan    minder   afwijkiiign 
onderhevig,  dan  bij  de  vorige  kleine  foort  (/»/;- 
fa/is  pf/ngica).     Hier  is  geen  grootere  vanger  ia 
het   midden   te    zien ;    maar  de  groote  zijn  bi;;ia 
alle  van  gelijke  lengte,  aan  den  wortel  zeer  dik, 
lazuur-blaauw,  opgewonden  en  in  een  gedraaid, 
als  een  dikke  bundel  in  elkander  geflingerde  dar- 
men;    zoo  als  zij  in  dikte  afnemen,   worden  zij 
doorfchijnender ,  en  vertoonen  zich  als  dunne  hol- 
le buizen    met   roodachtige   of  vioolblaauvve  re- 
gelmatige  banden   of  ringen,   waardoor  zij  he; 
aanzien    verkrijgen    van    het    met    leden    voor- 
ziene   Zeewier;    en    welki^    ringen    waar ichijnl ijk 
zeer  veel  toebrengen  tot  de  gefchiktheid  der  van- 
gers,   om  zich  verbazend  te  kunnen  verwijden, 
gelijk  ik  bij  dezelve  heb  opgemerkt.  In  den  hwud 
vangers  bemerkte  ik,  den  eerften  dag,  ook  ecni- 
ge.  dikke  ftammen ,   welke  zich  verdeelden  in  lo 
tot  12  kort  gedeelde  zuigmoaidjes,  welke  echter 

f 


mmm 


y: 


RlilS  ÜM  \)V:  WE  HELD. 


--♦/ 


tioor  de  verwoesting,  welke  des  nachts  aan  dezel- 
vcn  had  phiats  gehad ,  zoo  onduidelijk  geworden 
waren,  dat  ik  niets  meer  van  dezelve  zeggen  kp.n. 
De  fnuit  der  blaas  kon  zich  onbelchrijrclijk  ver- 
lengen en  verkorten;  het  dier  hief  zich  met  den- 
zclven  i'.i  de  hoogte  en  keerde  zich  op  de  andere 
zijde.     Elk  Hond  verbaasd  over  deze  wonderbare 
beweging   van   het   dier.      Zoodra   het    in    wiin- 
:-eest   gelogd    werd,    in  welken  het,  even  als   de 
vorige  kleinere  loort,  boven  op  zwom,  verioi-r 
hetzelve  oogenblikkelijk  en  te  gelijk  zijne  Ichoo- 
ne  kleuren.      Het  dier  is  overal  gevuld  en  zeer 
opgeblazen ,    en   beQaat    over   hei   gclieel  Hechts 
uit  eene  fijne ,  doorfchijncnde  huid  ,  welke  ,  wegens 
(Ie,  in  dezelve  beflotene,  lucht,  zeer  uitgezet  is. 
Het  is  daarenboven  bijna  te  belchouwen  als  een 
fchipjdat  zijn  zeil,  zonder  behulp  van  matrozen, 
uitzet;  dat  zich,  wegens  zijne  ligtheid,  reeds  van 
ile   geringde  wind -koelte  met  voordeel  bedient, 
en  zich  zelfs  als  een  ijiet  lucht  gevuld  en  door 
lacht    uitgefpannen    zeil    voordoet  ;     want    bij 
nn.aiiwkeurig  onderzoek,   befpeurt  men,  dat  het 
diesachtig    middenlchot    {feptam   horizontale) , 
hetwelk   het   zeilvormig  gedeelte  van   het  biaas- 
vormige  alfcheid,  wanneer  het  zeil  flerk  gefpan- 
iien  is,    naar  beneden  daalt,   of  veel  meer  naar 
beneden  gedrukt  wordt  door  de  lucht ,  die  in  de 
Ca\i:i  triangularis  ycli  is  opgefloten.      Het   is 
üerlialve    niet    onwaarlchijnlijk ,    dat  de  deelen , 
v;eikc  ik  zenuv/en  genoemd  heb,  of  de  roode  en 
blaauwe  aderen,  die  de  werking  doen  van  zenu- 
wen, welligt  luchtvaten  wezen  kunnen  ,  begaafd 

Q  4  i"*^'^ 


I 


t  A 


ii'1 


;i  r 


r.48 


Ri:iS  OM  Dli  WERELD. 


niet  het  vermogen  van  zich  te  kunnen  zanicn- 
trekken,  en  door  welke  het  dier  de  lucht,  uit 
het  holle  ligchaam,  of  uit  de  blaas,  in  het  drie- 
hoekig ruim  van  het  zeil  inperst.  Zoo  veel  al- 
thans is  zek'r,  dat  deze  prachtige  Zceblaas  al- 
tijd moet  belchouwd  worden ,  als  het  zonder- 
lingfic  pneumatilche  werktuig,  hetwelk  de  Na- 
tuur flechts  als  model  aan  de  kunst  kan  ople- 
veren. 

VII. 

Sponsachtig  maakfel  der  Zeeblazctu 

Op  het  eind  van  December  1803,  deed  ik  dik- 
wijls cene  wandeling  aan  het  Brafiliaanfche  ftrand 
van  St.  Catharina  en  St,  Miguel ^  en  vond,  tot 
mijne  groote  verbazing,  in  het  brandend -heete 
zand,  aan  den  oever  twee  groote  Brafiliaanfche 
Zceblazen  dood ,  maar  niettemin  met  een  leven- 
dig colorit.  Zij  waren  door  den  hoogen  vloed 
en  branding  op  dien  oever  geworpen  geworden, 
en,  gedurende  de  ebbe,  in  het  heete  zand  geheel 
uitgedroogd ,  het  welk  een  zeldzaam  verichiinrel 
is;  want  het  is  zeer  moeijelijk,  dezelve  door 
kunst  te  droogen ;  hiertoe  worden  groote  hit- 
te ,  een  geruime  tijd  en  beftendige  opmerkzaam- 
heid en  zorgvuldigheid  gevorderd;  en  dan  nog 
blijven  zij  altijd  de  gevoeligde  hygrometer,  en 
trekken  ,  wanneer  zij  ook  nog  zoo  goed  gedroogd 
en  bewaard  zijn,  bij  betrokken  of  nat  weder, 
altijd  op  nieuw  de  vochtigheid  naar  zich.  De 
grond  hiervan  ligt  in  het  bij  uitftek  fijn ,  en  vnii 

vaat- 


i'S 


'% 


!' 


KEIS  OM  DY:  WliRELD. 


[9 


vaatjes    rijkelijk    voorziene    zamciiftcl    en   in  liL't 
fpousachtig  maaklcl    dezer  doorlchijncndc   blaas. 
De  talrijke  of  zeiniwaclitige  en  veerkrachtige  ve- 
zelen   dezer   blaas    rdiijnen    te    gelijk    vaatjes   te 
zijn,    of  als   geleiders  te  dienen    van   het  in  de- 
zelve  omloopende   fap;    gelijk  de  proef,    die  ik 
zoo  dikwijls  bij  levendige  dieren  in  het  werk  g> 
Iteldheb,  aantoonde,  waarbij  ik  de  door  de  in- 
geflotcne  lucht  uitgezette  blaas   met  eene  (lompe 
naald  te  zamen  drukte,  en  terllond  op  de  plaats, 
waar    de   drukking   gefchiedde,    en  die  te  voren 
geheel    doorlchijnend    was ,    eene    bhia'iwe    ph.'k 
ontdaan    zag,    welke    eerst   na    eenige     miniitL-n 
weder  verdween.     De  beleedigde  ])laats  was,  zoo 
lang  de  drukking  aanhield ,  omgeven  met  een  net 
van  bevvonderingswaardige  ,  fijne,  hemclsblaauwc 
vaatjes.     WaarfchiJTilijk  worden  de  fappen  uit  de 
blaauwe  en  donker  gekleurde  deelen  (de  wortelen 
der  vangers  enz.)   w:uir  dezelve  in  grootere  me- 
nigte voorhanden  zijn  ,  en  door  verwijderde  vaat- 
jes zigtbaar  blijven  ,  door  de  prikkeling  der  druk- 
king hier  henen  gelokt,   en  O.ezc  zetten  de  iijne 
vaatjes    zoo     uit,    dat    zij  flechts  zoo  lang   als 
deze   uitzetting    en    verzameling   der    lappen    in 
dezelve  aanhoudt,    te  zien  zijn.      Ik  heb  verder 
dergelijke    verfchijnfelen   bij    andere   ondoorlchij- 
nende  Mollusken,  namelijk  bij  de  kleinfle  Sepiën 
der    hooge    Zee    {Stpia   pehrgica^    hcxapus  cit 
ihryfophtalmos')  opgemerkt ,    die   ik  bij  eene  an- 
dere gelegenheid   zal   medcdcelen ;    ten   einde  nti 
de  gefchiedenis  der  doode  ,   uitgedroogde,  groote 
Zeeblazen  weder  te  kunnen  vervolgen.     Men  mag 

Q  5  hèt 


1 1 


i 


REIS  OiM  DE  WERELD. 


het    voor  een    merkwaardig  vcrrchijnfel  houden , 
dat    ik   geheel   uitgedroogde,    bij  liare    levendige 
kleuren  wel  bewaarde  en  tot  berstens  toe  uitgc- 
fpannen  groote  Zeeblazen  in  het  heete  zand  van 
ócn   oever  gevonden   heb ,   en ,   zoo   als   ik   zal 
aantoonen ,   niet   zonder   grond;    want,   zoodra 
het  dier,  in   zeewater  of  fpiritus  bewaarvi,    op- 
lioudt    te   leven ,   verdwijnen   te  gelijk  de  fraaije 
kleuren,  en  de  flerke  uitzetting,   door  de  in  de 
blaas  bcflotene  lucht ,  houdt  op.     Bovendien  is 
'de  blaas  niet  droog  te  krijgen ,   dewijl ,   zoo  als 
gezegd    is ,    haar   wccflll   en    bewerktuiging  van 
cenen  gchcele  anderen  aard  zijn,  dan  bij  eene  pis- 
blaas  of  het  darnivlies  der  warmbloedige  dieren; 
welke,  gedroogd  zijnde,  even  doorfchijnende ,  en 
geheel  en  al  van  gelijk  zamenftel  fchijnen  te  we- 
zen —  maar  het    echter   niet   zijn ;    want  bij  d: 
laatftc  is  de  vezel  niet  hol,  niet  poreus ,  maar  re 
zamcn  gedroogd  en  digt,  bcftaat  uit  een  lijm  ot" 
gluten^   dat    tot   verharden   en  droogen  zeer  ge- 
neigd  is ;    en    hare  doorfcliijncndheid  wordt  ver- 
oorzaakt  door  eene  olie  of  vet ,  waarmede  de  ge- 
heele   vezel  doordrongen  is.      Dit  alles  is  ^ztxi- 
zins  het  geval  bij  de  Zeeblazen;  de  vezelen  en  liet 
gehcele  wecffel  der  blaas  zijn  poreus,   en  door- 
drongen   met    loogzoutigc ,   ammoniacale  en  flij- 
mige-zoutaardigc   fappen.      De  vangers  en  zuig- 
mondjes  bcllaan  zeker  Bijna  alleen  uit  een  bloot 
flijmerig  wceffel ,  dat  ook  terflond  weder  tot  llijm 
vervloeid ,    zoodra   de    noodwendige    vereischten 
lot    hunne    zamenhouding,    die   in    de    frisfche 
zeelucht  en  iu  het  ;:cevvater  te  zoeken  zijn,  ook 

Hechts 


Ie  ven  digi 
gt^rs,  W( 
om  was 
riet,  en 
liaar  in 
titcd  bliji 
de  kam 
zand  wai 


•mMSBKK!^- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


15- 


(kchts  maar  weinige  uren  ontbreken;  en  het 
verschte  zeewater  wordt,  door  deze  rchiclijke 
ontbinding ,  zoo  ftinkend  en  walgelijk ,  als  of 
het  reeds  lang  met  rottende,  dierlijke  zelfftandig- 
hedcn  was  bezwangerd  geweest.  liij  VDclitig 
weder,  werden  de  droogde  Zeeblazen  weder  zoo 
nat,  als  of  zij  in  het  water  gelegen  hadden;  en 
men  kan  deze  groote  gevoeligheid  voor  de  voch- 
tigheid der  lucht,  dit  gretig  inzuigen  van  alle 
vochtige  dampen  niet  anders  voorkomen,  dan 
door  de  Zeeblazen,  eer  dezelve  gedroogd  wor- 
den, zeer  lang  in  zoet  water  te  laten  weken  en 
dikwijls  afteCpoelen ,  voorts  met  zeep  of  met  een 
loog  van  asch  aftewasfchen ,  en  vervolgens,  na 
voorafgegane  volkomene  droogte,  met  een  ver- 
nis te  overrtrijken,  door  welk  hiatfte  de  inzui- 
gende poriën  van  buiten  geüoten  worden. 

DczQ    gedroogde    praeparaten    hebben   evenwel 
toch    vveJiiig    nuttigheid,    naardien    noch    de    be- 
werktuiging der  blaas  zelve  duidelijk  te  herken- 
nen is,  noch  de  lucht  in  dezelve  behouden  blijft; 
gewuonlijk  worden  zij  llap  en  vallen  ineen ;    zij 
bezitten  ook  geen  fpoor  meer  van  de  prachtige  en 
levcndise  kleuren ,  noch  van  den  kam  en  de  van- 
gers,  welke  geheel  in  elkander  krimpen.      Hier- 
um  was  de  doode  blaas   met  het  levendig  kolo- 
riet, en  met  de  daarin   behoudene  lucht,  welke 
haar  in   hare  oorfpronkelijke  uitgezette  gedaante 
deed  blijven,  voor  mij  zeer  belangrijk,  alhoewel 
tld  kam  en  de   vangers   door   de  golven   en   het 
zand  waren  afgefcheurd.      Zij  llrekte  ten  bewij- 
ze,   dai;   de  Natuur,    door  het   brandend  heete 


ifi. 


!;  r 


■tl 


[     1 


i  '  ■: 


i     1 


2  5  2 


REIS  OM  DE  WERELD. 


^1^ 


zand.  en  de  i  itdroogende  zonnedralcn,  meer  ver- 
mns;,  dan  de  kunsr;  terwijl  het  mij  altijd  nog 
onlu'iïripeliik  is ,  hoe  de  zoo  levendige  kleuren 
daarbij  zijn  behouden  gebleven.  Ik  bewaarde 
deze  volkomen  drooge  en  uitgezette  blaas,  met 
haar  fchoon  koh>riet,  bijna  twee  maanden  lang 
in  boomwol.  Toen  wij  echter  onze  reis  om  do 
Kaap  Hom  voortzetteden ,  en  op  den  duur  voch- 
tig, betrokken,  en  ftormachtig  weder  hadden, 
begon  zij  de  vochtigheid  der  lucht  naar  zich  te 
trekken,  werd  op  het  laatst  geheel  nat,  viel  in 
elkander  en  verloor  hare  Ichooue  rozcnroode  en 
blaauwe  kleuren. 

De  inboorlinffen  van  Braziliën.  meerendecls 
Portugezen,  noemen  dczi  groote,  brandende  Zcc- 
blaas  Caravclla:  en  dit  heeft  welligt  aanleidinij 
gegeven,  dat  de  Heer  Gmelin,  in  de  nicuwlle 
uitgave  van  het  Systenia  van  Linneus,  nadat 
hij  dezelve  reeds  onder  den  naam  van  Holothi- 
rio  p/iy  alis  befclireven  had,  dit  dier  nog  een- 
maal onder  het  gedacht  der  Meduzcn,  met  de 
vorige /V,70//T//;<7  en  aanwijziiigen,  als  de  MechiJ'a 
Caravella  befchrijft.  Verleheidene  OiTicicrcii, 
welke  op  St,  Caiharitia  geboren  waren,  de  Gou- 
verneur en  andere  liefhebberen  der  natuiiifijke 
liistorie,  verzekerden,  dat  deze  gedroogde  Zce- 
blazen  hier  seenszins  onder  de  zeldzaamhcden 
behoorden,  en  dat  dezelve  ibmtijds,  na  langdw- 
rigc  (lilte,  door  plotfeling  invallende  windvla- 
gen, in  zulk  eenc  groote  menigte  op  het  llrand 
gedreven  werden,  dat  de  voetgangers,  welke  [ge- 
woon waren  barrevoets  te  gaan,  zich  zeer  mots* 

tcti 


<  tmi^S^y^ 


REIS  OM  DE  WERELD. 


253 


ten  in  acht  nemen ,  om   geene  van   dezolvcn   aan 
ftukken  te   trappen,    ten   einde    door  het   vergif 
van  deze  dieren  hunne  voeten  niet  te  belee  lii!;eii ; 
want  men  houdt  hier  dit  dier  bijna  algemeen  voor 
zoo  vergiftig,  dat  men  zelfs  zeer  op  zijne  hoede 
is,  om  hetzelve,  wanneer  het  kleuren  behouden 
heeft,  en  wegens  de  nog  voorhandene  lucht  op- 
gezet gebleven  is,  niet  met  de  laars  of  den  fchocn 
zoo  te  trappen ,  dat  'het    met  een'    Ilag  van   een 
berst;  uit  vrees,  dat  iets  van  het  vergift  door  de 
laars  of  den  fchoen  op  de  bloote  huid  komen  mogt : 
ja,   men  verhaalt  zelfs   allerlei  kwade  gevolgen, 
welke  jonge  lieden  zich  door  hunne  vermetelheid 
en  moedwil  in  het  vertrappen  dezer  blazen ,  t^n 
einde  eencn   harden  flag  voorttebrengen ,  zouckii 
op    den  hals  gehaald  hcLbcn.    —    W'aarrchijnlijlc 
heeft  Piso  eene  zoodanige,  aan  (Irand  geworpene, 
groote  Zeeblaas ,  welke  den  kam  en  de  vangers  reeds 
in  het  zand  verloren  had ,  maar  die  evenwel  nog 
brandde,  nog  uitgezet  was,  en  ook  hare  fchoo- 
ne  kleuren  nog  behouden  had,  tot  grondfl.ig  ge- 
legd van  zijne  teekening;     want    men    ziet    aan 
dezelve  noch   vangers,   noch    kam;    en    niemand 
kan  ook   door  deze   afbeelding  cenig,  ook   niet 
het   flaauwfte,   denkbeeld    van  dit  dier  erlangen. 
Dan  uit  zijne  befchrijving  blijkt,  dat  hij  het  dier 
zelf  levendig  gezien  heeft,  en  deze,  hoc  kort  zij 
daii  ook  wezen  moge,    vergoedt   het  gebrekkige 
en  weinig  afdoende    der   teekening.  —  Men   zal 
uit  zijne   befchrijving,    welke    ik   hier   nog  ten 
flotte  wil  laten  volgen,   ontwaren,  dat  hij  wer- 
kelijk een  zeer  belcliadigd,  eu  van  kam  en  van- 
gers 


< 

'1 

»;   . 

f 

7 

• 

I 

] 

5 

f 

'j 

i 

«i 

l  -l 


h  ]'  I 


!;..t 


<\-,  i 


I    I 


:  .If 


1?! 


C54 


REIS  OM  DE  WERELD. 


gers  beroofd  ilier  gezien  had.  De  oude  Brafi- 
liaaiifche  naam  van  dit  dier  is  Moncicu^  althans 
zoo  noemen  het  de  Wilden,  of  de  roodbruine 
Boschmannen. 

,,  Moucicu  Brafilienfihus'''  zcï^t  Piso  (jle  Me- 
dicina Brafilicnfium^  Lib,III.  de  yenenis  toni}::- 
que  antidolis^  ^.44.)  ,,  exa'cmcntitm  maris  pel- 
,  lucidiim  pulchrc  ruhnim  et  levisfimnm ,  hi:Uac 
,  inflar  ^  figara  varia  niinc  ovali  ^  niinc  trian- 
,  gitlari  [ere ,  aquis  fupcrnatat ,  flatiique  iniu-. 
,  contento  ttirgidum^  flrcpitum  edit  ^  ft  vi  ram- 
,  patur,  Qj'i  ni/dis  pcdibus  obambulant  ^  bul- 
,  lamqut  hanc  venenatam  minus  provide  ir.- 
,  culcant  ^  magno  et  dolofofo  ardore  afficiuntr 
,  in  plant  is  pedum  ,  Heet  c  all  o  fis»  Ad  horr 
,  aliqrot  diirat  malum  invito  quovis  rcmcdio  n- 
,  frigcrante  et  anodyno^ad  quod con^vgiunt  fa.- 
,  pe  fruflra :  c£0  feit  ei  us  cauflicis  et  calidis  d 
,  extrahcndtim  ardorem  uftts  fittn  appUcato  /;;.?••. 
,  dnci  Ulo  olco  castaneae  deAccju  disfoluto»'*^ (te. 


VIII. 

BoRY  DE  St.  Vincent,  Voyage  dans  les  qi.af.. 

principales  isles  des  ?ne>'S  d^ACriqite ,  Tom.  I. 

p,^6.  T.  Ill.p.in,  {Atlas  PI anch,  Lir.) 


De  fchrijver  van  dit  werk,  hctwcllc  zoo  me- 
nige aanmerking  over  de  Vulcanen,  over  zcM- 
zanie  en  nieuwe  Planten,  en  over  Mollusken 
bevat ,  was  als  natuurkundige  tegenwoordig  op 
de  reis   van  Baudin,  en  heeft    zich    ook   ovcx 

un5 


REIS  OM  DE  WERELD. 


255 


ons   onderwerp  als  ccn   bekwaam  natuurktimligc 
doen  kennen.       Zijne    afbeeldingen    zijn,  wel  is 
waar,  even  min  naaiiwkcurig  geteekend,   als  de 
fraai  gegraveerde  en  met  kleuren  gedrukte  Phyfa- 
liden  of  Mollusken  van  Péron;   maar  zijne  op- 
merkingen verdienen  hier  eene  plaats,   te  meer, 
daar  de  fchryver  zeer  weinig  door  zijn:  landgenoo- 
ten  in  de  natuurlijke  historie  wordt  aangehaald, 
bij  welke  alleen  gewag  gemaakt  wordt  van  Mr. 
PÉRON   en    Lesuüur.       In    het   eerlle    deel  be- 
Ichrijft  de  Heer  Bory  de  groote  Zceblaas  flcchts 
zoo ,  als  hij  dezelve  voor  het   fchip  zag  voorbij 
zeilen,  te  weten:  als  eene  groote  doorschijnende 
rozcnroode  in  het  hemelsblaauw   fpelende  lucht- 
blaas,   met  eene  foort  van  kam,  die  van  boven 
gekruld  en    als  met  plooijen  te  zamen    gefnoerd 
is ,  en  welken  het  dier  naar  willekeur  draait  en 
keert,  als  het   zich   op  de  oppervlakte  des  wa- 
ters vertoont.       Onder  aan  den  buik   der   blaas 
bevinden  zich  eene  menigte  langi^,   diep    in   zee 
neerhangende  draden  o\'  tetitacula  ^    door  middel 
van  welken  het  waarfchijnlijk  zijnen  buit  of  voed- 
fel  aangrijpt,  en  zich  voor  anker  ligt.  —  In  het 
derde  deel,  bl.  28^  en  289,  verhaalt  hij  eindelijk, 
ue  kleine  Zceblaas  QPhyfalis  pelngica)^  op  de  te- 
ruffrcis  naar  Europa^    omflrceks  St.  llchiia  ge- 
vangen te  hebben,  als  ook,  dat  hij  dezelve  naar 
liet  leven  geteekend   had,  dewijl  alle   de    afbeel- 
''iigen,  welke   destijds  voorhanden  waren,    niet 
met  de  natuur  overeenkwamen.     Maar  ook  zijn 
eifïcn  werk  heeft  hem  flccht  niogon  gelukken.     Hij 
merkt  in  de  noot  zeer  juist  aan,  dat  Bul-c;ierk, 

in 


■pi 


* 


*i^ 


25<5 


REIS  OM  DE  WERELD. 


in  de  Encyclopedie ,  de  Zeeblaas  (/^  Galère~)  met 
de  Thalia  (Salpa)  van  Brovvn  verwisleld  heeft; 
prijst    voorts  de   naauwkcurige  berchrijving   der 
Phyfalis  pelagica  door  Bosc ,  en  geeft  niettemin 
ccnc  afbeelding,  welke  die  van  Bosc  niet  over- 
treft,  van  dezelfde  Ibort,   of  veelmeer,   zoo  ik 
mij   niet  vergis,    van   cene   grootere   foort,    die 
meer  gelijkenis  heeft  niet  die  van  Lamartiniè- 
RE.     Zie  mijne  befchrijving  der  foorten.     Bory 
zegt  zelf:     ,,  Le^  plus  gros  individus  de  cctte 
,,  espèce^  exci'sfivemcnt  commune  par-tout  ,^  rï'ex- 
,,  cedent  jamais  Ie  volume  d^un  oeuf  de  poule ," 
en  de   Phyfalis  pelagica  bereikt  wel  nooit    deze 
grootte.     Ook  daarin  fchijnt  hij  zich  te  vergis- 
fen,  dat  hij  de  groote  Zeeblaas  voor  zeldzamer 
houdt ,  dan  de  kleine  ,  en  derzclver  tcntacula  voor 
korter;  als  ook  daarin,  dat  hij  dezelve  voor  zes- 
maal grooter  opgeeft.     Overigens  heeft  hij  zeer 
juist   opgemerkt,    dat   de    fnuit   zich  donkerder 
rozenrood   gekleurd   vertoont,    dan    het    overige 
der  blaas ,  en  dat  de  kam  bij  de  groote  Zeeblaas 
regelmatiger  geplooid  is,  dan   bij  de  kleine;  dat 
het   roodachtig   flijni   der  vangers  eene  gevoelige 
brimdirg,  even    als   dat   der  brandnetelen  op  de 
menlchelijke    huid    veroorzaakt,    hetwelk  cclitcr 
niet  gevolgd  wordt  door  puistjes,  of  ontftokcnc 
eruptiones :  dat  dit  branden  alleen  te  wet g  geb ragt 
wordt   door   het   roodachtig   (lijm    der  vangers , 
als  moetende   dit  eene  bijtende  eigenfchap  bezit- 
ten,    en   door   gccne   andere    dcelen   der  blaas; 
ook    dat  hij    de   blaas   zelve   zonder  letfel  heeft 
aangeraakt,  (NB.  flcchts  dan,  wiinncer  de  v:in- 


gers 


f^ers 

blaa 

dat 

dagc] 

waar 

voor 

door 

eerst 

en  bij 

boude 

dat, 

kwetst 
onvvill^ 
niag  hi 
Heer  JJ 
tuuronc 
dat  alle 
eene   br 
zit;    00 
cii    O.czd 
J)r.  Hoj 
tegen  \vo( 
"og    me 
moeite  ec 
ïlofraad 
rigc  waa 
te  doelen 
van  deze 
hi-'rhaalde 
noemde  ei 


IV.  ];k 


REIS  OiM  DK  WERELD. 


257 


:blaas 
dat 

IJl  de 
:chtcr 
pkenc 
Ibvagt 
Igcrs , 
liczit- 
tlaa? ; 
heeft 
v.'.n- 
gers 


i^ers   niet   in  de  hoogte  getrokken  waren,  of  de 
blaas  niet  met  derzelver  (lijm  bezet  was,)  maar 
dat   andere  van   het  aanraken  der  van2;ers   twee 
dagen  hing  eene  branding  en  jeukte  bcfpeurden, 
w.iarom  dan  ook  de  zeelieden ,  niet  zonder  reilen  , 
voor    3eze   dieren    vreesden;     terwijl  intuslchen 
door  fommige,  welke  dit  Ichoone  dier  voor  het 
eerst  niogten  zien,  deze  vrees  voor  vooroordeel 
en  bijgeloof,   uit  gebrek  aan   ondervinding ,   ge- 
houden werd.     Kapitein  Baudin  verhaalde  hem, 
dat,    wanneer    meu    Zeeblazen    aan    den    navel 
kwetste,  men   zich    opgewekt   gevoeU'.e    tot   een 
onwillekeurig  lagchen  Qn'/hs  Sardonicits  P')     Hoc 
mag  hij  toch  aan  deze  proef  gekomen  zijn?  .  De 
Heer  Bory    is    alzoo    een   van   die   weinige   na- 
tuuronderzoekers, welke   waargenomen  hebben, 
dat  alleen  het   roodachtige   (lijm  aan  de  vangers 
QcnQ.  brandende    en    pijnverwekkende   kracht  be- 
zit;   ook   ik    heb  deze    eigenfchap   opgefpoord, 
en    dezelfde    ontdekking    gedaan;    evenwel    heeft 
Dr.  HoRNi'R,  die  als  Sterrekundige  op  onze  reis 
tegenwoordig  was,   de  uitwerking  van  dit  flijm 
nog    mcnigvuldiger    ondervonden  ,     en ,     zich 
moeite  gevende ,  om  zijnen  leermeester,  den  Heer 
llofraad  Blumenbach  te  Götihigen,  naauwkeu- 
rige  waarnemingen   omtrent   de   Zeeblazen   mede 
te  dcclen,   voor  wien   hij   ook   werkelijk  eenige 
van  deze  dieren  gedroogd  had ,  heeft  zich  door 
herhaalde    ontledingen   der    vangers   van  de   ge- 
noemde eigenfchap  overtuigd. 


iV.  I)Kr.L. 


R 


IX. 


f* 


I 


\ 

1 


<'li 


t ,' 


b  , 


%• 


il 


I  ^  \ 


"*i' 


«58 


REIS  OM  DE  WE  HELD. 
IX. 


Pékon,    Foyage  de  decouvertes  aiix  terres  atts^ 

tiaics^  pc^.  42.     Atlas  par  M,  Lesueur, 

i^/.  XXIX.  fig,  1. 

Deze  werkzame  en  Iclirandcre  natuurkundige, 
lUe  als  Aiit]iropol(»gist  op  de  reis  van  Baudin 
was  aangefteld,    licutt  zich  ook  ten  aanzien  van 
de  natuurlijke  historie  der  Molliisken  zeer  veel 
moeite  gegeven,   en  wij  hebben  in  dit  vak  zeer 
gewigtige  waarnemingen   aan  zijne   opmerkzaam- 
heid te  danken,  voornamelijk  omtrent  de  Salpcii 
en  Mcduicn.      Door  zijne  voorzorg,  zijn  wij  in 
het  bezit  gekomen  van  onderfcheidene  nieuwe  en 
voor  een  gedeelte  goede  afbeeldingen,  welke  op 
kosten  van  de  Franfche  regering  vervaardigd,  in 
cene   zeer  fijn  gepointeerde    manier    gegraveerd, 
en  met  kleuren  gedrukt  zijn.     De  hier  voorko- 
mende  afbeelding  der   Zceblaas  is  juist   niet  ile 
beste,  doch  Ichijnt  anders  dezelfde  foort  te  moe- 
ten voorftellen,  welke  reeds    door  Bory  is  af- 
gebeeld.      De    opgeheven    fnuit   fchijnt  aan  de 
punt  van    eene   duidelijke   opening   voorzien  te 
zijn,  en  de  buik  is  over  deszelfs  lengte  geheel 
met  vangers  bezet,  van  welke  de  zeewiervormige 
door  fnoeren ,  met  aangeregene  knoopjes,  zijn  uit- 
gedrukt; eene  nadere  vergelijking  der  afbeelding 
van    den  Heer  Péron  met  de  mijne  zal  weldra 
het  verfchil  tusfchen  beiden  doen  zien.     De  Heer 
Pjïron,  een  leerling  van  den  beroemden  Cuvier, 
welke  hem  de  beoefening  der  Mollusken  en  Zoo- 

phy- 


■Ma 


REIS  OM  DE  WERELD. 


259 


phytcn  ten  fterkfte  had  aanbevolen,  omhelst  het 
Systema    van    zijnen    leermeester,    die,    zoo  als 
bekend  is,  het  ftellel  van  Linneus  aangaande  de 
Zoophyten  niet  aanneemt,   doch  alle  Weekdieren 
der   lagere  kla.sien,  welke  geen  hart,  harslenen, 
noch  zenuwgcllel  liebben,  maar  van  vele  monden 
voorzien   zijn,   Plant-dieren    noemt,    zij   mogen 
dan  eene  plantvormige  gedaante  bezitten  of  niet. 
De  Zceblazen  zijn  alzoo  volgens  hem  Plaut-dic' 
rtn ^    welke   door    middel    van    vlieziy,e   blazen, 
die   bij    zekere    bewegingen    aan   de   zwemblazen 
der  visfclien  gelijk  zijn,  (zij  gelijken  echter  nog 
meer  naar  eene  menlciien-maag)  betlendig   op  de 
oppervlakte  der  zee  zwemmen.     Zij  hebben  eenen 
geplooiden  en  door  i'picrkracht  in  beweging  ge- 
bragt  wordenden  en  te  zamen  getrekkenen ,  vliezi- 
ge kam  ,  (welke  insgelijks  door  hicht  uitgezet  is) 
en  der  luchtblaas,  over  welker  rug   hij  zich -.in 
de  lengte   uitftrekt,  in  plaats  van  een  zeil  dient, 
h;.t\vclk  naar  willekeur  van  het  dier,  naar  de  rig- 
ting  en  llerkte  des  winds ,  op  verfchillende  wijzen 
gebogen,  uitgebreid  en  te  zamengetrokken  wordt, 
van  waar  zij,  door  alle  zeevarende  volken,  met 
fchepen  vergeleken  en  Fregatu ,  Qalerc  of  Goc' 
lette  genoemd  worden.      In  weerwil  der  fraaije 
kleuren   en    trotfche  bewegingen ,   is   de   groote 
Zeeblaas  toch  een  boosaardig  en  valsch  dier,  en 
verbergt  aan  het  onderde  gedeelte  van  hare  blaas 
eene  menigte  giftige  vangers ,  welke  hemelsblaauw 
van  kleur  en  verfchillende  voeten  lang  zijn,  en 
diep  in  zee  nederhangen.     Wee  de  hand,  die  deze 
brandende  en  verdoovende  werktuigen  aanraakt  I 

R  1  eene 


*:  i  { 


'  \'- 


\i 


I 
I 


a6o 


REIS  OM  DE  VVERELn. 


nr^ 


eene  brandciule  piiu  en  phlyctanen  (blanves^^  op 
de  huid,  gelijk  ;kiii  die  der  brandnetelen,  ijn 
de  gjvolgcn  dezer  aanraking,  welke  24  tot  36 
uren  aanhouden. 

Waarin  beflaat  de  natuur  van  dit  vergift? 
,,  Tot  hier  toe,"  zegt  de  Heer  Péron,  ,,  heeft 
men  nog  geene  proeven  genomen ,  nog  gccne  ont- 
dekkingen gedaan,  welke  hieromtrent  geencn  twijfel 
overlaten.  Dit  eenige  heb  ik  waargenomen  ,  dat 
het  fraaije  blaauw  der  vangers  oogenblikkelijk 
rood  werd,  zoodra  ik  het  dier  in  water  zcttcde, 
hetwelk  ik  fterk  met  zwavel-  of  zout-zuiir  be- 
zwangerd had ,  even  als  eene  plantaardige  blaaii- 
we  verwftof:  ook  moet  ik  hier  gewagen  van 
mijn  vermoeden ,  dat  in  de  vangers  eene  verdoo- 
vende  kracht  aanwezig  zijn  moet ;  want  zonder 
deze  blijft  het  mij  onbegrijpelijk,  hoe  een  zoo 
zwak  dier,  in  zijne  wceklle  organen  eene  kraciit 
bezitten  zou,  waardoor  het  levendige  visfclicn 
van  4  of  5  duimen  lengte  aanvallen ,  vcrflinden 
of  vertceren  kan ;  want  ik  heb  inderdaad  de  zoo- 
danige gevonden  in  de  zich  zoo  gemakkelijk  ver- 
wijderende zuigmondjes ,  die  zich  aan  het  eind 
van  eiken  vcrflindenden  vanger  bevinden*"  De 
Heer  Péuon  is  derhalve,  zoo  ver  ik  weet,  de 
eenige  ,  die  buiten  mij  ^^zo.  ontdekking  gedaan 
heelt.  De  graten,  welke  ik  uit  de  opgezette, 
en  in  de  lengte  geopende  vangers  3  duimen  hoog 
boven  de  zuigmondjes  heb  uitgenomen,  waren 
van  vliegende  visfchen  i  en  de  luchtftroom,  wel- 
ke bij  eene  (lilte  van  wind ,  door  eene  zaamge- 
pakte  menigte  van  vliegende  visfchen  werd  ver- 

oor- 


oorza 

eene 

nemen 

keurjo 

beflisf 

en  Péi 

zoo  m 

hebber 

daarto( 


■iHii 


REIS  OM  DE  WERELD. 


261 


oorzaakt,  deed,  in  de  nabijheid  van  ons  fregat 
ecne  groote  Zccblaas  juist  de  koers  d:i:ir  henen 
nemen,  waar  de  vliigt  neder  viel;  of  dit  wille- 
keurig of  bloot  wcrktuij^lijk  was,  wil  ik  niet 
beflisfen.  —  Daar  intusfclien  de  Hecren  Cu  vier 
en  PÉROJV  de  Zeeblazen  voor  Zoophytèn  houden, 
zoo  moeten  wij  zien ,  welke  gronden  zij  daarvoor 
hebben ,  en  of  de  veelvuldige  monden  alleen  hun 
daartoe  regt  geven  ? 


./.' 


I  .'■ 


X. 


Over  het  denkbeeld  van  Plant-dier, 


i    I 


Zoophyten  zijn ,   gelijk  de  natuur  dezer  leven- 
dige fehepfelen  en  de  etymologie  van  het  woord 
aantoont,  dieren,  welke  in   hunne    huishouding 
en  gedaante  vcel  met  de  planten  gemeen  hebben, 
AnimeiUa  vegctantia ,  of  zekerder.  Forma  vegcta" 
hiJiiim.   —  Ik   heb    reeds    in   het    ade    deel  der 
Mémoires  de  la  Soelétó  Impériale  des  Naturalis- 
tes  de  Moscou ,  waarin  ik  het  Alcyonium  arborcum, 
befchreven   heb,    uitvoeriger   over  dit  Ruk  ge- 
fproken,  het  welk  ik  vriendelijk  verzoek  hierop 
iiatelezen :  evenwel  wil  ik  mij  niet  alleen  beroe- 
pen op  mijn'  eigen'  arbeid,  maar  ook  op  Pallas, 
welke  een  zeer  gezond  denkbeeld  van  Zoopbyren 
heeft,  en  eigenlijk  als  een  clasfiek  Schrijver  (*) 
te  dezen  aanzien  moet  befchouwd  worden,  gelijk 
hij  ook  als  een  der  dicpdenkendfte  en  ervareiuKlc 

Na- 

(*)  Lknchui  Zoophporum^  pag,  19, 

1^  3 


-Ml 
i  ! 


162, 


REIS  OM  DE  AVF.RFJ.D. 


Natiiurondcrzockcrs    onzer    eeuw    door    goliccl 
Earopa  verecru   wordt.      Pai.i.as  belcliouwt  de 
Zoophyteii  als  dieren ,   die  in  de  gedaante  eencr 
plant  groeijen ,  en  zich  ,  even  als  deze,  door  ecne 
fcliijnbare  zaad-korrel  (welke  echter  uit  aanmer- 
king van  derzelvcr  gevoelige  natuur  een  ei  is,  in 
het  welk  het  jonge  dier  opgcfloten  ligt,)  voort- 
planten :    ,,   Zoüphyta  csft    aminalia   verc   vege- 
,,  tantia    in    plantae     i  ormam     excrefcentia 
,,  plantarumque    alias    qiioquc  proprietatcs   af- 
,,  fectantia;    cafc    plaiitas    quaji    animaias^ 
,,  fabricasque   tiutritiütiis  ^    iticrenicnti ,  gcnerti- 
,,  tionis  ^    habitus    mi  ra   analogia    inttr  pïcbcm 
,,  vcgctabikm    et    AnirnaVunn      ultimas     das  fes 
,,  intermedia  et  ambigaa,^^     Het  komt  ook  op 
hetzelfde  neder,  of  men  de  plantdieren  bcfcliouwi 
als   Planten^   welke    met  dierlijke  levenskracht, 
dat  is   met  gevoel  en  beweging  in  dcrzelver  al- 
zonderlijke  ledematen  begaafd  zijn;  of  alsZ)/>/Y//, 
die   voor   het   uiterlijke   in   derzelver  Oeconomie 
welligt  ook  hier  en  daar  den  fcliijn  geven  van  tot 
de   planten    te   bcliooren.      Men  moet  Hechts  de 
dierlijke  levenskracht  aannemen  als  den  grond,  als 
de  voornaaniftc  oorzaak  van  alle  de  eigenfcliap- 
pen,   vcrrigtingen  en  veranderingen ,    w-lke  uicii 
bij  deze   ichijnbare   planten   waarneemt,  als,  bij 
voorb. ,  van  den  groei  (*),  van  de  wijze,  wiiarop  zij 
zich  vastzuigen  en  voeden  (f),  van  hunne  bewe- 
ging 

(*)  7a]  hebuL'n  geene  wortelen. 

(t)  Zij  grijpoii  en  oveivalkn  hunnen  buil  met  vele,  voor 
een  i/edeelie  gewiipcade ,  monden. 


Rl':iS  OM  DE  WERELD. 


263 


j'iiiir  e*)  van  de  voortnhntiiis;  en  voortteeünp;  van 
dierlijke  gründbellamldeelcn  (f)  «^n  aan  de  gi'oei- 
Icracht    der   planten  alleen   de  keus  der  middelen 
toekennen,    ter  bereiking  van  de  oogmerken  der 
genoemde  verrigtingen ,  ot"  aan   deze,  de  uitvoe- 
xing  dezer  verrigtingen,  volgens   de  wijze  en  on- 
der de  gedaante  der  planten  ,  overlaten.     In  beide 
gevallen   vooronderllelt   men   geene   afzomierlijkc 
of  bloot  te  zamengelleldc ,  maar  eenc  verëenigde 
werking   van   dierlijke  en  plantaardige  krachten, 
als  een   noodig   vereischtc  ter  voortbrenging  der 
Zoopliyten.     liet  zoude  echter  belagchelijk  klin- 
ken ,  wanneer  men  ,  bij  de  definitit  of  het  algemeen 
begrip  van  Plant-dier,  fpreken  wilde  van  het  al 
of  niet  beftaan   van  de   noodige  organen  van  het 
hart,  van  de  herslenen,  als  mede  voor  de  adem- 
haling of  fpijsvertering.     Dan  wat  doet  men  niet 
uit  liefde  voor  een  fystema?   —   Naar  het    zoo 
even  aangetoonde  begrip  van  Plant-dieren  waren 
alzoo  de    Zeeblazen   geenc   Plant-dieren ;    ik  ten 
niinllc   vind   bij    dezelve   niets    plantaardigs ;    zij 
bewegen  zich,  zij  vangen  hunnen  buit,  en  voe- 
den zich ,  even  als  andere  dieren  ;  zij  hebben  alleen 
dit  met  de  Plant-dieren  gemeen  ,  dat  zij  vele  mon- 
den hebben;    maar  dat    maakt  nog  niet,   dat  zij 
werklijk  Plant-dieren  zijn :  men  zou  dezelve  nog 

eer- 

(*)  Deze  is  van  eenen  zinnelijken  oorfprong ,  wordt  door 
prikkel  en  gevücl  voortgebragt ,  en  is  derhalveu  wille- 
keurig. 

(t)  Vergelijkt  Reaumur  ,  Mémoir.  de  VAc.  Fr.  1 727  />.  27  r , 
en  de  proeven  van  Geoffroy  ,  Lemerv  eu  Marsigli. 

R4 


t 


L        1 


! 


i 


if 


264 


REIS  OM  DE  WERELD. 


m 

il. 


eerder  Polypen  kunnen  noemen,  (zonder  ann  de 
benauiing  Zoophyt  de  ware  betekenis  en  het  regte 
begrip  te  ontnemen.)    Polyp  echtvir  is   een  veel 
beieekenende    naam.       (De    Sepiën  noemde   men 
ook  Polypen.)      De   Zeeblazen  zijn  ontegenzeg- 
gelijk Polyojlomen  (veel-manden;)  maar  niet  alle 
Polyoflomen   zijn  daarom   reeds  Zoophyten,   'er 
behoort   nog   meer  toe,   dan  de  bloote  monden. 
Veel  gemakkelijker  zoude  het    te   bewijzen  zijn , 
dat   de    Flap    en    de    reemi    Zoophyten    zijn, 
dan  de  Phyfaliden.     De  Phyfaliden  hebben  niet  de 
ininftc  overeenkomst  in  gedaante  met  de  planten 
of  Plant-dieren  ;  hunne  Oeconomie  en  inwendige 
natuur,    met   welke   wij    bovendien,    gelijk  met 
meer  andere  dingen,  nog  te  weinig  bekend  zijn, 
rchijnt  zelfs  ook  met  de  Zoophyten  (welke  noch 
eene  luchtblaas  bezitten,   noch   een  bijtend  flijm 
afzonderen    enz.)    weinig    overeentekomen ;    en 
toch   rigten  wij  ons  evenwol  bij  de  verdeelingcn 
in  de  natuurlijke  historie  naar  de  uiterlijke  kcn- 
tcckenen  en  overcenkoridcn.     Dit   zijn   de  gron- 
den  welke    mij    niet  veroorloven,    om    de  Zec- 
bhizen  voor    Zoophyten    te    houden ,    offchooii 
ik  tevens  aanmerkc,  dat  de  Phyfaliden  en  Pliys- 
fophoren    dezelve    meer    nabij    komen ,    dan  (Je 
Velcllen,    Porpitcn,    JNleduicn ,    Actinien,   Y\^' 
tuliden    (Ilolothurio^    Asteroiilen   en  Eclii:iic!cn. 
Het    is    in   het   algemeen  nog  te  vroeg,   om  alle 
ligchamcn ,  die  men  nog  niet  naauwkeuilji;  kent , 
hunne  bepaalde  plaats  te  willen  aanwijzen,  en  de 
nieuwere    Natuuronderzockers ,     welke    niet    de 
levende  natuur,  maar  hunne  doode  kabinetten  vul 


mS 


REIS  OM  DE  WERELD. 


2Ö5 


geraamten  ,  (lukken  en  brokken  en  in  een  gekrom- 
penc  overblijflclen  bclchouwen ,  en  nllcs  volgens 
cene  zeer  bedenkelijke  riingichikking  bepalen  wil- 
len,   verraden    hierdoor   meer   ijdelheid   en  zelf- 
liefde  (voor  zoo  ver  zij  daarbij  hun  vernuft  kun- 
nen aan  den  dag  leggen)   dan   wijsbegeerte,  om 
zieli ,  als  eenen  Savammerdam  ,  Needham,  Lyo- 
n:.t  ,  Ror.SF.L ,  Tremuley  ,  Ellis  ,  Boiiadsch  , 
Ijastkr,  IVxllas,  o.  Fr.  jNIülljmi,  jMonroo, 
Poli,   Clivier,   Ramdoiir  en  Me!;el,   op  het 
wezen  der  zaak  (niet  op  den  uitwendigen  vorm) 
toeteleggen ,  en  te    Haan    naar   de  ware   kennis , 
naar  het  pit  der  wetenfcbrtp.     Bij  Lamark  (Systè- 
mc  dei  animaux  fans  vtrlebrcs^  ƒ>.  341.),  die  de 
even  zoo   ichranderc    als    overeenkoniflig   de  na- 
tuur ter  nedergedelde   Ccfitronia  van  den  waar- 
heidJievcnden  Pallas  (^Misccllan.  ZdoJ.^  pag.  37 
('/  153.     Spicilegla  Zoolog.^  Fase,  X.  pag.  26.) 
opgevat ,    en    ziine   Radiaires   daaruit    afgebeeld 
liceft,  zijn  de  PliyHüiden   met  even   zoo  weinig 
rrgt  gephiatst   onder  de  Radiaires  luolasfcs  ^  als 
bij  CuviER    (^Tableau  elementaire  des  animaux, 
IL  S.  4.)  onder  de  Zoopliyten ;  want  zij  Inreken 
niet  van  eenen  ftraalvorniigen  Hand  en  kringvor- 
mige  houding  der  voeldraden ,    rondom  eenen  in 
het  midden  gcplaatflen  mond,  die  zij  geheel  niet 
hebkii.       r)eLer  betiooren  hier  de  RleJufen,  Be- 
ruën,  Vclellen,  J^orpiten ,  llolothurieii    of  Zee- 
wallcn ,  Zecdorren  en  Zecëgcls ,  en  zelfs  ook  nog 
beter  de  Acriniën.     Dan  wij  verwijderen  ons  te 
zeer  van  ons  onderwerp.      Daar  echter  in  den 
tcgenwoordigen  tijd  200  vele  fchrijvcrs,  uit  groo- 

11  5  te 


•IV 


7 
I 

j-, 

> 


W 


±66 


REIS  OM  DE  WERELD. 


te  zucht  voor  een  eigen  Systema,  het  allesom- 
vattend ftelfel  van  Linneus,  met  ftoiitmoudigheid 
en  drift,  durven  aanvallen  ,  en  waar  zij  fleclns  op 
cene  enkele  afzonderlijke  plaats  ecne  kleine  zwak- 
heid bij  hem  ontdekken',  alles  hervormen,  wat 
deze  gemaakt  heeft,  en  daardoor  zeer  dikwiils 
ook  het  goede  verdringen;  is  het  noodzakelijk, 
dat  iemand  van  genoegzame  fchrandcrheid  en 
doorzigt  het  Systema  van  Linneus,  dat  over 
het  geheel  op  i>;oede  gronden  gebouwd  is,  zui- 
vere ,  en  zich ,  in  vereeniging  met  onderfchcldc- 
ne  mannen  van  naam,  van  welken  ieder,  gedu- 
rende zijn  gehecle  leven  ,  fleclits  een  afzonderli;!: 
vak  heeft  bearbeid,  'er  op  toelegge,  om  de  vtk 
onbekwame  ftelfel-vormers ,  wier  willekeurige  in- 
vallen  en  met  de  natuur  (Irijdige  verdeelingcii 
reeds  vancerstbeginnenden  en  onkundigen  nageaapt 
en  gevolgd  werden ,  te  verbannen. 

Wij  keeren  thans  weder  tot  de  nieuwfte  letter- 
kundige bijdragen  aangaande  onze  Zeeblazen.  Reu 
Fransch  Geneeskundige,  welke  bij  de  bevrijding 
van  St.  Bom/f/go  door  de  Negers  weder  naar  Eu- 
ropa tcru'^keerde ,  gaf  zijne  reisbefchrijving ,  be- 
nevens zijne  waarnemingen ,  betrekkelijk  de  natuur- 
lijke historie,  uit  in  sdeelenin  8vo,  Part/'s  ilhcf, 
met  vele  platen.  (Descotilz,  Foyage  (fun  Na- 
tiiraliste^  Vol.  /.  pag.  223.)  In  dezelve  vindt 
men  ook  eene  afbeelding  en  belchrijving  van  de 
groote  Zeeblaas.  ,,  De  Galercn  oï  Fregatten  ^^^ 
zegt  hij,  ,,  zijn  Mollusken  (onder  de  plaat  ech- 
ter Haat  Fer  Zoophytc  da  Vordre  des  MolUn- 
qua  —  /*)  „  welke  ons  in  de  nabijheid  der  Anie- 


">") 


ri- 


WSBS^SI^rirT'i:  "w^"'^ 


al 


{  "ir 


REIS  OM  DE  WERELD. 


z6j 


rikfianfche  kusten,  ook  dikwijls  dieper  in 
zee  te  ^cmoet  dreven.  Men  noemt  dezelve 
ook  Zeeblfizen  of  Zcilblazen  (^Félctte^^  ook 
Moocicu  in  Brafillèn,  Wanneer  men  deze  die- 
ren bij  de  kusten  ontmoet,  dan  kan  men  zeker 
(laat  maken,  dat  'er  een  ftorm  op  handen  is.  — 
Een  matroos ,  welke  bezig  was  met  zeewater 
te  Icheppcn ,  om  het  verdek  Ichoon  te  maken , 
betrapte,  bij  die  gelegenheid ,  cene  zoodanige 
Galèrc^  welke  hij  bij  mij  bragt.  Het  is  het- 
zelfde dier,  dat  in  de  EncyclopüVic  -par  ordrc 
de  matièrcs  ^  Thalia  genoemd  wordt.  Dit  dier 
is  niet  anders ,  dan  ecne  levendige  luchtblaas , 
welke  allerhande  gedaanten  aanneemt ,  zich  naar 
willekeur  uitzet,  of  te  zamentrekt.  De  blaas 
is  vliesachtig,  doorfchijnend ,  alleen  met  lucht 
opgevuld,  waardoor  dezelve  op  het  water 
zwemt ,  en  geheel  ledig  van  ingewanden  en 
zonder  openingen.  Men  zoude  dezelve  kun- 
nen vergelijken  met  de  zwemblaas  der  karpers , 
bijaldien  dezelve  op  den  rug  nicu  voorzien 
ware  van  eenen  opgezctten  kam,  welke  zich  in 
„  de  lengte  op  dezelve  vertoont  en  met  rozcn- 
,,  roode  fnoeren  zamengevat  en  opgekruld  is. 
,,  Deze  luchtbevattendc  kam  is  niet  anders  dan 
,,  bet  zeil  of  de  rugvin  van  dezen  blaasgelijkendeu 
,,  visch.  De  geheclc  blaas  vertoont,  wegens 
,,  eeiien  haar  eigen'  perlemoeren  glans,  alle  de 
,,  kleuren  van  den  regenboog;  zij  is  doorgaans 
„  langwerpig,  en  bijzonder  aan  het  cene  einde 
,,  (de  fnuit)  dikwijls  fpits  toeloopendc ,  langer 
,,  en  rozenrood.      Zij  beweegt  zich  heen  en  wc- 

5,  der 


99 

99 

99 

99 

99 

99 

99 

99 

99 

99 

99 

99 


59 

99 
99 
99 

99 
?9 


99 


^    4, 


m 


i.  \  I 


I 
I 


I'' :  ♦ 

■»  1  I 


^li:. 


i 


11:  I 


'VA  i«' 


'  ül 


■;'ll 


* 


t' 


^ 


'm: 


268 


REIS  OM  DE  WERELD. 


,,  der  op  de  golven  der  zee,  en  fleekt  dikwijls 
Hechts  niet  de  helft  der  bl-ins  boven  het  wa- 
ter uit,  dewijl  dezelve  van  onderen  aan  den 
buik,  van  het  eene  eind  tot  op  de  helft,  ge- 
heel met  onnoemelijke,  ï^nge,  (lijnierige  draden 
bezet  is,  welke  diep  in  zee  neerhangen,  met 
een  zuigmondje  eindigen ,  en  tegen  de  ledige 
ligte  luchtblaas  een  aanmerkelijke  zwaarte  heb- 

,,  ben.  Deze  lange  draden,  of  vangers ,  kunnen 
zich  ongeloofelijk  te  zamentrckken ,  en  uit- 
breiden. Aan  den  buik  zijn  dezelve  dikker 
ineen  gewonden,  en  vormen  daar,  digt  in  el- 
kander gellingcrd,  eenen  Üijmcrigen  bondel  van 
blaaiiwe,  rozenroode,  lilukleurige  en  hcmclsc'i- 
blaauwe  fnoeren,  welke  in  het  water  naflepen, 
overal  aankleven,  en  alle  vaste  ligchamen  ea 
levendige  dieren,  welke  door  dezelve  aange- 
raaktworden, in  zich  verwarren,  en  aan  zich 

,,  vastzuigen.  De  Galére  heeft  in  hare  vangers 
zulk. een  doordringend  en  bijtend  vergift,  dat 
men,  op  het  oogenblik,  als  men  het  dier  heeft 
aangeraakt,  eene  brandende  pijn  in  de  huid 
befpeurt,  gelijk  aan  die  der  brandnetelen, 
waarop  zwelling  en  ontfteking  volgen.  (Dit 
heb  ik  niet  ondervonden.)  Om  hiervan  gene- 
zen te  worden ,  moet  men  een  klaauwtje  knof- 
look op  de  beleedigde  en  pijnlijke  plaats  aan 
(lukken  breken ,  of  dezelve  beleggen  met  linnen, 
dat  met  vloeibaar  alkali  natgemaakt  is,  als 
wordende  het  vergift  daardoor  geneutralifeenl. 
Men  beweert,  dat  hei  gift  van  dit  dier  zoo 
fijn  en  zacht  is,  eu  tevens  zoo  verderfelijk, 

dat 


59 
59 
59 
95 
59 
59 
39 


39 
99 
99 
99 
99 
99 
99 
9'» 
99 


99 

99 

99 

99 

99 

39 

39 

99 

99 

59 

99 

99 

99 


99 


REIS  OM  DE  WERELD. 


a69 


,,  dat  het  vleesch  dier  visfchen,  welke  Zeebla- 
„  zen  eten,  (welke  zijn  die?)  fchielijk  door  het- 
,,  zelve   verteerd    en   veranderd    wordt,   zonder 
,,  dat  evenwel  de  visch  'er  door  derft."     Ecne 
zonderlinge  zaak,  welke   ik  nooit  gehoord  heb. 
De  verCchillcnde  llekclbuiken  (JfeiraoJon  fascia- 
iL'S,  nndulatus  ^  inarmoratus ^  enz.),  welke  we- 
gens onnoemelijke  treurige  en  noodlottige  onder- 
vindingen   in    Japan ,    als    wszenlijk    vergiftige 
visfchen  bekend  zijn,  i'chijnen  niet  op  alle  tijden, 
en  alleen  wegens  hun   voediel,  hetwelk  in  Zee- 
flakkcn  (^Limacina^  bcftaat,    (^ylplyfia  dcpilans  ^ 
barbarica  Pocrctii^    tiigra  fasclaia  ^    ylcera  vel 
Lobaria  Mi'illcri  ^    Doris  nigra^  ocellata^  enz.) 
vergiftig  te  zijn;    maar  van  dieren,  die  zich  kun- 
nen voeden  met  luchtige  Zceblazcn,  heb  ik  zoo 
iets    niet   gehoord.       De   A'-olgende   plaats  in   de 
befchrijving  van  den   lieer  Descotilz,  is  even 
zoo   onnaauwkeurig    als    onvcrftaanbaar:    „  Les 
„  deux   extremitcs  de  la    Qalére   resfemblcnt   a 
,,  deux  f  eins  que  r  anima  l  fait  ::io:ivoir  a  Vin- 
^^  ftar  des  phalènes.     Ces  deux  tettins,  y? 
„  je  puis  leur  donner  celte  expreslion  ,  font  d''un 
„  bleu  azour.'*''     (Dat  is  alleen  het  achtcrfte  ge- 
deelte van  den  buik,  hetwelk  afgerond  is,  en  aan 
hetwelk  de  vangers  zich  bevinden;  het  voorde  ge- 
deelte  of  de   fnuit   is   rozenrood.)     „  Ojiclqucs 
,,  miiscles  (?)  cartilagineux  (?)  utiles  a  la  con- 
,,  traction  des  parties  de   Vanlinal  tap>isfent  la 
,,  crCte  fupérieure  que  f  ai  déja  comparéc  a  la 
,,  twgcoire  dorfalc   des  poisfons.  (<*)      Elk  est 
.,  frangce  d"" miö  lifière   rofe  glacéi  de  nacre.^* 

De 


I 


rii'Jr 


■1  7 


ilki 


li'  ii 


='11 ' 


1  V 


i 


270 


REIS  OM  DE  WERELD. 


De  rood'j  fnoeren,  als  ook  de  blaauwe,  doen  \\\th 
ligt  de  werking  van  fpieren:     uit   liet  zamenftcl 
echter  laat  dit  zich  niet  met  zckcriicid  opmaken ; 
dezelve  kunnen  ook  wel  vaten  zijn;    kraakbeen- 
achtig zijn  zij  niet.     Het  zeil  laat  zich  niet  ver- 
gelijken  met   eene    rugvin,   deze   toch  doet  hare 
werking  in  het  water;  het  zeil  in  de  lucht;    in 
het  zamenftel   is  nog  minder  overeenkomst ,  dan 
in  de  werking.     Wij  zijn  derhalve  ook  door  deze 
befchrijving  niet  veel  wijzer  geworden ,  en  zullen 
dus  de  gewigtigfte  bijdragen  uit  onze  eigene  waar- 
nemingen moeten  ontkenen,  om  een  naauwkeurig 
denkbeeld  van  de  Zeeblazen  te  erlangen ,  en  der- 
zelver  gcflachtskcnteekencn  tot  zekerheid  te  bren- 
gen. 

XI. 

Vervolg  van  het  uittrckfcl  uit  /nijn  Dagboek. 


Eerst  op  onze  terugreis  van  China  naar  Ei:rc' 
pa^  in  het  jaar  ifïoö,  ontdekten  wij  weder  cenige 
Zeeblazen,  onder  welke  zich  (den  12  April)  de 
kleinde  foort  {P/iyJ'alis  al'ra  ^  cornuta  of  Oi- 
bcckii')  en  de  grootere  Brafiliaanfche  Iborten, 
waaronder  ook  de  Ph.  glaiica  was,  (den  17,  Jp 
April  1806)  bevonden.  Bij  só**  Breedte  en  33^)2^ 
Lengte ,  zagen  wij  'er  verfcheidene  voorbij  zwem- 
men, en  bij  35°  5'  Breedte  342''  Lengte,  in  de 
nabijheid  van  de  Kaap  de  Goede  IIoop^  (30  jM ij- 
len afftand)  vong  ik  eenigc  hemclsblaauwe  Zee- 
blazen van  middelbare  grootte,  met  donkerblaaii- 
we  en  groenachti^e  fnuit  en  vangers ,  onder  welke 


zic!i 


tm 


tiémL    ^' 


REIS  OM  DE  WERELD. 


ari 


zich  ook  een  groote,  niet  franje  bezette,  vanïter 
bevond  (^P/i.  glaiica^.     De  bewegingen,  die  de- 
zelve maakten ,   waren  fterk  en  hevig ;    de  blaas 
trok  zich   zeer  in    de   lengte   uit,   en  de   groen- 
achtige   üuiit    maakte   kringvormige   bewegingen 
in  de  lucht;  de  met  franje  bezette  langere  van- 
ger moet  eene  toevalligheid  geweest  zijn,  of  bij 
de  andere   dieren   moeten   deze  verloren   geraakt 
zijn,  want   ik   heb    dezelve   maar   bij   een    enkel 
dier  aangetroffen;  in  haast  teekende  ik  dezelve, 
en  wilde  hem  ook  nog  nader  onderzocht  hebben  , 
maar  ongelukkig  was ,  na  het  eten ,  het  vat  met 
mijn  dier  over  boord  geworpen ,  en  ik  werd  niet 
wijzer,  dan  ik  was.       Zij  waren  niet  volkomen 
van  de  grootte  als  de  rozcnroode  Zeeblazen,  die 
ik  in  Braftlicn  gevangen  had,  maar  toch  grooter, 
dan  de  Glai/ca  met  den  roestkleurigen  rooden  Ihuit , 
die  ik  in  de  nabijheid  van  Kaap  Frio  in  Brafilien 
gevangen  heb.     Deze,  op  den  17  en  19  April,  bij 
de  aangewezene  graden  der   Breedte  en  Lengte, 
gevangene  Zeeblazen  branddeden ,  gelijk  de  groote 
Brafiliaanfche ,  en  zwommen  ineen  water,  in  het- 
welk 's  nachts  zeer  vele  lichtende  Zce-infecten  en 
Infüüe-diertjes  gevangen  werden,  als  het  Zilver- 
blad {ouisciis  fulgens^ ,  een  rood  gedippeld   Ko- 
geldiertjc  {jnammaria) ,    Kreeften  met  gele  ban- 
den, Salpen,  welke  veel    overeenkomst  hadden 
met  de  democratica  en  polycratica  van  Forskal. 
Na  ons  vertrek  van  St,  Hdcna^  op  den  16  Mei 
1806,  ontmoeteden  ons  bij  70  20'  Zuider  Breedte, 
en  16"  23'  op  den  thermometer  van  Reaumur, 
eene  menigte  groote ,  brandende  Zeeblazen ,  welke 

ia 


I . 


WW 


i  A 


%   ■ 


272 


REIS  OM  DE  WERELD. 


in   zeldzame  grootte  de  Bialiliaanlclie  ver  ()v\i- 
trolieii. 

XII. 

Phosphoriesch  lichten  der  Zccblazcn. 

Dagelijks  werden  'er  vcrfcheidenc  van  deze  Zcc- 
blazcn gevangen ,  en  om  dien  tijd  had  tevens  bij 
nacht  het  lichten  der  Zee  op  eene  zeer  zeldzame 
en   ongewone  wijze   plaats;    waarom   de   meeste 
van  ons  gczclfchap  van  mecning  waren,  dat  dit 
door  de  grootc   Zeeblazen  moest  verfpreid  wor- 
den.    De  Genees-  en  Sterrekundige  van  ons  fchip 
riep  mij  reeds  bij  de  avondlchemering  op  het  dek, 
om  de  groote  vuiir-kogcls  in  het  water  aan  de  kic! 
en   bij   het   roer   waartencmen.      Hoe  donkerder 
het  werd ,  hoe  meerder  gloed  deze  groute  ovale 
lichten ,  bij  eiken  golfflag ,  aan  het  ftuiir  verfprcid- 
den.      Wij  gaven  ons   moeite,  om  een  zoodanig 
licht  met  den  vaiigzak  of  het  net  magtig  te  wor- 
den, doch  te  vergeels;  het  lichtende  dier  fcliecn 
het  vangen  te  ontduiken ,  en  ontkwam  zelfs  nog 
uit  den  zak.      Dit  ftrckte  voor  de  aanichuiiwcrs 
nog  meerder  tot  overtuiging,  dat  het  Zecbhizcii 
waren ;    dewijl  dit  glibberige  dier  zich  zells  bij 
dag   niet  dan  met    veel_  moeite  vangen  Iaat ,  en 
dewijl    de    groote    Telephoren   of   vermoedelijke 
eicrftokken   der   Salpen,  welke  door  Bory  Mo- 
liophora  en  van  Péron  Pyrofoma  genoemd  wor- 
den ,   en   die  wij  in  de   Zuidzee  in  de  nabijheid 
der  irashiugton-Q.ï\^ndiC\\  gevangen  hadden,  veel 

tra- 


trrtire' 
zich 
eenigc 
van  h 
ven. 
viel  in 
cnteo-e 
groene 
Phospl 
kleine 
chaamp 
geflotei] 
groote 
2ijn,  z( 
de     bla: 
g^^^^^  e 
'm    de 
's  avond 
fchap    V', 
ook  de  k 
gaven  's 
den  dag 
dat  elk 
zoodra  I 
of  zich 
uit  droom 
venskrac 
Jiielijk  fhe 
zeilden , 
welke  de 
ftuwde  bai 
^eroorzak( 


REIS  OM  DE  WERELD, 


C73 


tragere    en    lon;gere    ligchamen    warerl  ,     welke 
zicli  gemakkelijk  lieten  opvangen ;  maar  toch  de 
eenige,  welke  een  even  zoo  groot  licht,  oflchoon 
van  hetzelve  geheel  onilerfcheiden ,  van  zich  ge- 
ven,   liet  licht,  dat  wij  zagen  (den  17  iMei  1806)  , 
viel  meer  in  her  roode;  dat  der  Telephorcn  daar- 
entegen was  vi'.iiger,  en  liep  meer  in  het  blaaiiw» 
groene,  geiijk  de  vlam  van  zwavel  of  het  licht  der 
Phosphoriis;  het  beftond  ook  uit  even  zooveel 
kleine    flippen ,     als    'er    ondoorfchijnende    lig- 
chaampjes   in  ecne  zoodanige  flijmrol  lagen  op- 
gefloten.       Wanneer   derhalve    de    hier  bedoelde 
groote    roode    ovale    lichten  Zceblazcn  geweest 
zijn,  zoo  kan  men  vooronderftellen ,  dat  alleen 
de     blaas     van     deze     dieren    licht    van    zich 
geeft,  en  niet  de  vangers.      De  opgevangene  en 
in    de    badkuip    geplaatlle    Zeeblazen    lichteden 
's  avonds  niet ,  naardien  deze  in  hare  gevangen- 
fchap    van    eenige   uren   te  zeer  wafeu  afgemat; 
ook  de  kleine  lichtende  kreeftaardige  Zee-infekten 
gaven  's  avonds  geen  licht  meer,  wanneer  zij  in 
den  dag  waren  opgevangen.     Ik  heb  opgemerkt , 
dat   elk   lichtend  Zeedicrtje  ophoudt  te  lichten, 
zoodra  hetzelve  uit  zijn  Element  genomen  wordt  j 
of  zich  vermoeid  heeft ;  dat ,  met  één  woord ,  de 
uitftrooming   des    lichts  van  de  vlugheid  der  le- 
venskracht afhangt.     Daar  wij  in  dien  nacht  ta- 
melijk fnel  (5  knoopen  voor  den  wind)  vooruit 
zeilden,  zoo  was  de  fchuring,   of  de  beweging^ 
welke  de  fchuimende  en  door  het  fchip  voortge- 
ftuwde  baren  op  de  lichtgevende  Zeedicrtjes  moest 
veroorzaken ,  zoo  fterk ,  dat  het  fchip  beftendig 
JV.  Deel.  S  een? 


I   < 


1      !   ' 


[•| 


•  é 


m 


\j 


i      iiA 


074 


REIS  OM  DE  WERELD. 


eene  brcede  en  wel  vijftig  voeten  lange  en  vurige 
voore  achter  liet,  waaruit  groote  en  kleine  vuur- 
bollen voortkwamen ;  en  in  welke  men  de  vlie- 
gende haringen  zeer  duidelijk  kon  opmerken. 
Bijna  overal ,  waar  ik  vliegende  haringen  gevon- 
den heb,  waren  ook  de  Zeeblazen ,  Bnniten, 
Doraden  niet  verre  verwijderd;  alle  dezen  ont- 
moetede  men  tusfchen  de  keerkringen  dagelijks. 

Den  ipden  Mei  1806,  bevonden  wij  ons  op  de 
50  26'  Zuider  Breedte  en  20^  20'  Wester  Lengte. 
Hier  trok  ons  weder  een  groot  aantal  brandende 
Zeeblazen  van  de  ecrflie  grootte  te  gemoet ;  het 
geen  in  de  verte  het  aanzien  had  van  eene  kleine 
vloot  met  rozenroode  zeilen.  Daar  ons  fregat 
hare  liniën  verdeelde,  zoo  werden  'er  weder 
drie  van  haar  opgevangen ,  en  op  het  dek  in  eene 
groote  kuip  met  versch  zeewater  geplaatst ;  waar- 
door  ik  gelegenheid  verkreeg,  de  waarneminjen, 
die  ik  bij  deBrafiliaanfche  foort  in  het  werk  gefield 
had ,  te  voltooijen  ,  en  de  Zeeblazen  meer  in  vcr- 
ichillende  houdingen  afteteekenen :  want  ik  hield 
het  voor  verdienstelijk,  een  dier,  dat  zoo  weinige 
Natuuronderzoekers  in  de  gelegenheid  geweest 
"waren  om  te  zien,  van  verfchillende  zijden  te 
teekenen,  waardoor  men  een  volkomener  begrip 
van  hetzelve  zoude  erlangen ,  en  de  zaak  over 
het  geheel  in  duidelijkheid  moest  winnen. 

(^Phyfalis  maxima.')  Zij  waren  twee-  ook  drie- 
maal grooter,  dan  deBrafiliaanfche,  en  hare  kwet- 
zingen  waren  gevoeliger.  Aan  onze  handen  moes- 
ten wij  onze  nieuwsgierigheid  boeten,  en  hij, 
die  het  gezigt  met  de  gewonde  hand  aanraakte, 

werd 


u-erd 

brandc 

ccnc   h 

andere 

nnt?crc 

tcndc    : 

dieren  1 

liaanfcl 

fcheen 

grootgli 

befchou 

roode  k 

in  de  pi 

ligt  ook 

tle    bran 

wanneer 
vuldig  j 
was,  de 
wekkend 

dere  gclc 
\'elcllcn , 
de  klaau 
waren,  e 
ding  vcrc 
en  vangci 
zoo  dat 
wanneer 
J^g;   de 
'-etwelk  d 
ïe  kunne 
visch ,  da 
lengte  v.in 


r 


m 


REIS  OM  DE  WERELD. 


'75 


werd 


werd    ook    op    deze    nog  gevoeliger  plaats  cciic 
brandende   pijn   gewaar;   fomniige  klaagden  over 
ecnc  branding  aan  de   lippen  en  aan   den  neus; 
andere   wiesichcn   de   oorcn   met   azijn ,    en   nog 
andere   klaagden    over  liet  voorlioofd.     Het  bij- 
tende  flijm ,    hetwelk  aan   de   vangers    van  deze 
dieren  kleefde,  was  Icherper ,   dan  dat  der  Brafi- 
liaanfchc,  en  roodachtig;  deze  roodachtige  kleur 
fcheen  echter,    bij    het   onderzoek   met  een  ver- 
grootglas ,  waarmede  ik  alle  de  pijnlijke  plaatfen 
befchouwde,  veroorzaakt  te  worden  door  rozen- 
roode  korte,  kromme  buisjes  of  haartjes,  welke 
in  de  poriën  der  huid  hangen  bleven  ,  en  die  wcl- 
ligt  ook  de  pijn  te  weeg  bragten ;  evenv^'el  h'ieki 
de   branding   op   de  huid  nog  gedeeltelijk    aan , 
wanneer  ik  ook  reeds  alle  roode  vezeltjes  zorg- 
vuldig  had  weggenomen.      Waarom   ik  geneigd 
was ,   deze  rozenroode  haartjes  voor  de  pijnvcr- 
wckkende  deelen  te  houden ,   wil  ik  bij  cene  an- 
dere gelegenheid   nader    openbaren,    wanneer  ik 
VolcUcn,   Meduzen  en  andere  dieren,   welke  in 
de  klaauwcn  en  vangers  der  Zeeblazen  verward 
waren ,  en  aan  mijne  vingers  eene  pijnlijke  bran- 
ding veroorzaakten,  befchrijf.     Hare  voeldraden 
en  vangers  waren  boven  20  tot  30  voeten  lang, 
zoo  dat    dezelve   nog   diep  in  zee  nederhingen, 
wanneer  de  blaas  reeds  op  het  dek  van  het  fchip 
lag;  de   zuigmondjes    of  het  eind  der  vangers, 
liCtwelk  de  gefchiktheid  heeft  van  zich  aanmerkelijk 
te  kunnen  uitzetten  en  ook  eenen  veel  dikkcren 
visch ,  dan  het  zelf  is ,  kan  opnemen  ,  hebben  de 
lengte  van  1  tot  3  lijnen.    De  magen  of  zccwlerach- 

•  S  ?.         '  ti- 


■'••  l.j 


!    i 


i    1 


1.1,, 


h    'É 


^ 


^i. 


-^ü. 


.T^ 


REIS  OM  DE  WERELD. 


tige  inul'-lLinfcliottcn  vvordcii  bij  deze  dieren  nr.nn- 
vver,  of  (taan  veeleer  digtcr  bij  elkander  in  den 
(Kiat  van  rust;  maar  zoodra  zij  liuiinen  btiit  op- 
nemen ,  zoo    verwijden    zieh    dezelve    boven  alle 
verbeelding.     Deze  dieren  bezitten  een  taai  leven, 
dat  zoo\"el  in  liet  een  als  het  ander  deel  huisvest, 
]k  (need  eenigc  vangers  af,  en  wierp  dezelve  in 
eenen  emmer  met  versch  zeewater,  in  welken  zij 
bleven  voortleven,  en  zieh,   nog  twee  uren  lang, 
even  levendig  te  zamcn  trokken ,   als  of  zij  nog 
met  de  blaas  vereenigd  waren.     De  middcllljn  of 
de  breedte  der  opgefpannen  blaas  bedroeg  bij  den 
fnult   3  duimen,   aan  den  buik  5   duimen,   en, 
wanneer  zich  het  dier  uitftrekte ,  was  de  lengte 
der  blaas  in  haar  geheel  8  tot  10  duimen.     Daar 
ik  tot  de  afbeelding,   welke  ik  van  deze  grooto 
Zeeblaas   levensgrootte   gemaakt  had,    en  welke    1 
nog  niet  volkomen  af  was ,    nog  een  onbcfclia- 
cligd  dier  voor  den  volgenden  dag  noodig  liad, 
zoo  hing  ik  een  van  dezelve,  door  mij  in  eciien 
emmer  met  zeewater  bewaard,  aan  de  boegfpriet 
op,   en  de  beide  andere   liet    ik  in   het  water. 
Vele,  die  deze  dieren  befchouwden,  maakten  de 
aanmerking,   of  dezelve  niet  wel  van  twee  vcr- 
fchillende  geflachten  (Scxus^  wezen  konden,  de- 
wijl zij,  hoe  dikwerf  men  hen  ook  van  elkander 
fcheidde,   telkens  weder   tot   elkander  kwamen, 
zich  met  hunne  blazen  digt  naast  elkander  plaat- 
Iten,   en  met  hunne  vangers  zoo  door  elkander 
ftrcngelden,  dat  men  hen  niet  van  elkander  kou- 
de los  krijgen  zonder  eenigc  zuigmondjcs  te  kv/et- 
fen  en   aftcfcheuren.    —  Alhoewel    ik    nu  §ccb. 

ver- 


verf 
bcfp 


mtm 


\riamÊaemSsa 


KEIS  OM  DE  WJUlKLi). 


'-77 


vcrfchil  in  gcflacht  bij  deze  dieren  \kU  IvuniiJ'n 
bcfpeurcn ,  zno  zij:i  zij  toch  w.iarrcliiinlijk  iii 
paring  gcwvcst  of  'er  li'.'clt  ccnc  vijandcliikc  Ih-ijd 
riisichen  hen  beiden  plaats  gehad;  want  den 
volgenden  morgen  von  1  men  onder  hen,  op  den 
bodem  der  kuip,  ceiic  mor.igtj  geleiachtif^e  llufle, 
van  cene  wollige  gedaante,  welke  duarenboven 
vermengd  was  met  vele  kleine  eivormige  blaasjes , 
Hukken  van  vanger:,  en  znigmondjes,  wcllcc  allen 
nog  in  gedurige  beweging  waren.  Ik  droogde 
van  dit  (lijmig  en  vliesachtig  nederplofïel  zoo  veel 
als  op  de  punt  vaneen  mes  kon  liggen;  doch  kon 
aan  hetzelve  naderhand  met  een  vergrootglas  nog 
mir.der  ontdekken,  dan  te  voren  met  het  blootc  oog. 
Daar  wij  heden  in  de  vroegte  weder  tv/cc  ve'rfchc 
Zeeblazen  met  het  fchepnet  gevangen  hadden  ,  zoo 
befloot  ik ,  die  van  den  vorigen  dag  te  ontleden , 
en  de  rcekeningen  en  waarnemingen  met  de  nieu- 
weren voort  te  zetten. 

XIII. 

Be  vocdh/g  en  talrijke  monden  der  Zablazen, 

De  vcr?ch  uit  zee  opgehaalde  Zeebla/en  hadden 
;':kke  opgezette  vangers ,  en  de  dikke  bundel- van 
'c  naar  de  bi-aas  opgewondene,  blaauwc  (Irengen 
t)czat  eene  zonderlinge  uitgebreidheid ;  zij  we- 
ken niet  van  elkander,  maar  kleefden  onophou- 
dclijk  te  zamen ,  en  ik  was  dus  begerig,  deze 
ziekelijke  gefteldheid  van  dezelve,  waar  voor  ik 
het  in  de  eerfte   oogenblikken  hield,  naauwkcu- 

S  3  ri- 


^ 


HJ^ 


REIS  OM  DE  WEPvELJ3. 


riger  te  onderzoeken,    alhoewel  ik  acds  vooraf 
berekenen  kon,  dut  deze  bewerking  zeer  pijnelijk 
voor  mij  moest  uitvullen.     Als  ik  de  in  elkander 
gcflingcrde  vangers ,   door  middel  van  twee  pin- 
cetten, cenigermate  uit  een  gewikkeld  had,  vond 
ik  dezelve  op  verfchillende  plaatfcn ,  3  en  4  dui- 
men hoog  boven   de   zuigmondjes ,  ongclijkmatiir 
verwijderd,  en  ontdekte  reeds  uitwendig,  zonder 
moeite,   dat     de    oorzaak     dezer     bLiitCiirüevvone 
uitzetting   aan  cenige  vreemde  ligchanien ,  die  in 
dezelve   voorhanden  waren  ,    was  toetefchrijven. 
Kiot  zonder  gevoel  van  pijn,  wegens  het  bijtende 
llijm,    dat  overal  aan  de  vangers  kiceicle,   liiecd 
ik  de  opgevulde  plaatfen  open,   en  vond  in  de- 
zelve half  en  geheel  verteerde  vliegende  visfchcn 
en  een  nog  bijna  onverteerd,  met  (lijm  omgevenL', 
kleine   Zilverllrecp    (clupea  athcrinoidcs ^')  bene- 
vens ecnigc  met  llijm  omwondene  Hukken ,  weikc 
mij  voorkwamen,  als  niet  ongelijk  aan  de  krar.k- 
benige  fchildjes ,  weii'e  het  geraamte  der  Vcldla 
uitmaken.    Ecnigc  vangers,  welke,  gedurende  dat 
ik  dQ.z^  operatie  in  liet  werk  ftelde,  in  het  water 
afhingen,  wierp  het  dier  vrijwillig  van  zich  al", 
en  die,  welke  ik  had  opongcfncden ,  en  aan  welke 
ik  den  uitgezogen'  buit  poogde  te  ontnemen,  lie- 
ten van  zelfs  los.     Ik  had  reeds  meermalen  on- 
dervonden,  dat  de  Zeeblazen  nog  liever  den  ge- 
heelcn   vanger   wilden   laten  varen ,    dan   dat   zij 
hunnen  buit  zouden  loslaten.     De  opgezette  van- 
gers ,  welke  de   overige  verzwolgene  visfchcn  in 
zich  bevatteden,   hadden   zich  aanmerkellj!:  ver- 
kort, en  waren  geheel  te  zamcn  getrokken,  gelijk 

de 


* 


REIS  OM  DE  WERELD. 


279 


de  fpiraalvormige  kronkelingen  der  darmc", ;  de-'^ 
zelve  losten  zich  bijna  geheel  in  (lijm  on,  toen 
ik  de  viscligratcn  uit  dezelve  wilde  wegnemen , 
en  het  fchcen ,  dat  dit  ilijm  zelfs  levendig  was  ; 
het  zwol  op ,  en  werd  door  kleine  luchtblaasjes 
opgeheven :  ik  heb  op  meer  plaatien  van  dit 
blaasachtig  flijm  geiprclen. 

Ik  fpreide  de  opengefnedene  vangers  uiteen ,  en 
legde    dezelve    op   doorfchijncnde  glazen  platen , 
opdat  men  de  over  lang  en  rondlopende  vezelen 
duidelijk  zoude  kunnen  nagaan.     Verder  op  naar 
de  wortelen  der  vangers ,  alwaar  zij  met  de  blaas 
vereenigd    zijn,    bevinden    zich   ook  nog  andere 
organen  in  de  buis  der  vangers ,  namelijk  de  op- 
flurpende   vaten,   welke   het    uit   den  gevangen* 
buit  gezogen'  voedlel-fap  opnemen ,  en  naar  alle 
deelcn    der    blaas    heenleiden ;    dezelve    gelijken 
]iaar    de    villis    intepinon/m    Lkbcrkühniu       Ik 
zoude   dezelve  ook    zekerlijk    afgebeeld  hebben, 
wanneer  het  taaije  flijm  ,  dat  zich  overal  aanhecht, 
en  ook  dan,   wanneer    men    meent  hetzelve  zoo 
zuiver  mogelijk   afgeveegd  te  hebben ,   nog  altijd 
op  nieuw  met  blaasjes  opzwelt ,  niet  alles  ondui- 
delijk gemaakt  had.     In  weinige  minuten  was  alles 
weder  eene  taaije,  blaasaclnigc,  flijmige  maslh  ge- 
worden ,  welke ,  hoe  dikwijls  ik  ook  mijne  vin- 
geren verbrandde,    en  van  nieuws  af  mijn  best 
(leed,  om  verder  voorttegaan ,  mij  tocli  alle  hoop 
benam,    van    hier  in   te   zullen    Hagen.       Toen 
echter  het   d'fT  volkomen  dood  was,   kon  men 
ook  reeds  in  deze,  anders  weeke,  flijmige  deeleii 
van  hetzelve ,  welke  aanvingen  te  vcrvloeijen  en 

S  4  tö 


'Ir) 


^  i 


I 

6   <i 

n 

I 

\ 

ï 


,¥ 


•I 


^i 


1  . 


t8Q 


REIS  OM  DE  WERELD. 


^'m 


te  verworden,    geen    fpoor  van   organifatie  ont- 
dekken.      Het   onderde    doorfchljncnder  gedeelte 
der  vangers ,  hetwelk  boven  alle  verbeelding  veer- 
krachtig is,  en  zich  tot  verbazing  toe  kan  ver- 
lengen en  uitrekken ,  is  door  afzonderlijke  klep- 
pen of  blaauvve  middenfchotten,    die   men  reeds 
met  het  bloote  oog  zien  kan ,  en  welke  aan  den 
ïang  uitgerekten  draad  der  vangers  het  aanzien  ge- 
ven van  Zeewier,  in  even  zoo  vele  kamertjes  of 
magen  verdeeld.     Het  laatlle  dezer  middenfchot- 
ten rust  op  het  geele  zuigmondje ,  welk  zich  aan 
het  eind  van  eiken  vanger  bevindt ,,  en  zich  even- 
eens,   boven    alle    verbeelding,    kan    verwijden 
en  zamentrekken.    Het  wecke  taaije  flijm  ,  uit  het- 
welk de  in  de  lengte  en  rondlopende  vozclc"  der 
zuigmondjes   beflaan,    het    opgeblazene      r     :   : 
fponsachtige    weeffel  binnen  in  de  vangers,   dit 
alles  werkt  mede,  om  de  ve.rrigtingen   dezer  ': 
vendige    flijmvangers ,   welke    ons  zoo  zeer  ver- 
bazen ,  voörttebrengen.    Ik  heb,  wel  is  waar,  de 
onafgebrokene  werkzaamheid   der  fpiervezeleii  iii 
de  zuigmondjes  en  vangers  waargenomen;  ik  heb 
opgemerkt,    hoc   zich   liet   inwendige    der   ziiij)-- 
mondjes  voordeed,  en  hoe  de  vezeleii,  in  duizend 
kronkelingenen  znmentrekkingen  ,  den  nangcaTcpeii 
buit  verdrikten  en    vastllingerden ;   hoe  de  lang- 
zaam golfswljze  beweging   in    de  draden,   welke 
met  ÓQ  motus  peristalticus  intcHinonim  kan  ver- 
jreloken  worden  ,  her  al'knagcn  en  uitzuigen  van  den 
buit  te  kennen  gaf;  maar  ik  heb  de  organen  niet 
kunnen  opfporen,  waardoor  het  fchadelijke ,  bij- 
tende ftijm,  da'L  zoo  wel  aan  de  zuigmondjes  als 

aan 


aan  di 

fchijn 

zich 

telen 

welke 

aanzie 

ontdel 

het  on 


mmtiimtmi 


REIS  OM  DE  WERELD. 


a8i 


aan  de  vangers  kleeft,  afgezonderd  wordt;  waar- 
fchijnlijk  zijn  de  roode  verhevene  pnntjes  ,  welke 
zich  in  eene  talrijke  menigte  aan  de  dikke  wor- 
telen der  vangers  bevinden,  de  flijmkliertjes, 
welke  daartoe  beftemd  zijn.  Daar  echter  te  dezen 
aanzien,  met  het  microscoop',  volftrekt  niets  te 
ontdekken  was ,  zoo  ben  ik  ook  hieromtrent  in 
het  onzekere  gebleven.  Dit  evenwel  kan  ik  (Iel- 
lig  verzekeren ,  dat  het  vocdCel  van  het  dier  door 
ve/g  monden  uitgezogen  wordt,  gelijk  bij  de 
Polypen  en  Plant-dieren.  Deszelfs  gedaante  ech- 
ter ,  welke  niets  met  de  planten  gemeen  heeft , 
deszclis  vrije  en  willekeurige  heerfchappij  op 
de  oppervlakte  der  Zee ,  de  menigvuldige  trot- 
fche  bewegingen ,  en  in  het  algemeen  liet  hoogere 
ftandpunt,  waarop  dit,  nog  zoo  weinig  bekende, 
dier  in  de  natuur  geplaatst  is,  verbieden  ons, 
hetzelve  onder  de  Zoophytcn  te  rangfchikkcn. 

XIV. 

Proeven  en  waarnemingen.     Spousnchtig  man" fel 

der  blaas ^    kneuzing  van  dezelve^ 

2  TepcHjcs  aan  de  blaas. 

Daar  ik  mij ,  bij  de  veelvuldige  ontledingen  ,  of 
liever  mislukte  onderzoekingen  van  de  flijmige 
'"  ngcrs,  gebrand  had,  zoo  beproefde  ik  deze 
t»!'  te  lenigen  door  eene  waslching  met  azyn , 
rnet  verdund  falpeter-zout-  en  vicrioolzniir  en 
ook  met  ammoniakgeest;  maar  al  wat  ik,,  te  dezen 
wnzien,  op verichilicndc  tijden,  mogt  in  het  werk 

S  5  ftel- 


;  r 


;1    "j 


% 
'    '.11 


A 


aS'i. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


(lellen,  of  ook  aan  anderen  liet  beproeven,  hielp 
weinig;  nadat  ik  echter  de  pijnelijkde  plaatlen 
niet  cenen  loup  onderzocht  en  de  fijne  rozenroo- 
de  haartjes ,  welke  het  flijm  in  de  poriën  der  huid 
hadden  achtergelaten,  door  middel  van  een  pin- 
cet had  weggenomen ,  verliet  mij  de  pijn  weldra 
van  zelfs.  Eene  herhaalde  afwasfching  der  pijne- 
lijke  deelen  met  zeep  en  rivierwater ,  is  wel  het 
zekerde  middel,  om  fpoedig  van  de  pijn  ontheven 
te  worden,  hier  door  worden  de  rozenroode 
haartjes  en  het  flijm  losgefpoeld.  ' 

De  onbefchadigde  en  noa:  vliiiiaie  Zeeblazen  bc- 
voelden   beftendig  met  hare   vangers    alle    vaste 
■,;chamen,    welke    zich    onder  water  bevonden; 
^uire   zuigmondjes   bragten   zij  aan  hout,   (leen, 
glas ,  porcelein  enz.  en  alle  ikzc  zelfilandighedca 
werden  hier  door  met  het  brandende  flijm  o  ver- 
togen,  zoodat  ieder,  die  dezelve  aanraakte ,  zich 
daar  aan  brandde.     Eene  porceleinen  waschkom, 
in  welke  ik  eene  Zeeblaas  had  waargenomen,  was 
niet  naauwkeurig  genoeg  uitgewasfchen,   en  toen 
ik ,  na  verloop  van  eenige  dagen ,  water  in  dezelve 
deed,  om  mij  te wasfchen,  brandde  ik  mijne  lip- 
pen ,  neus  en  wangen  :  een  bewijs  ,  dat  de  bijtende 
kracht  van  het  half  verdroogde  llijni  nog  niet  uas 
verloren  gegaan. 

(Den  19  Mei.)  Kleine  blaaiiwe  Meduzen,  wel- 
ke heden  in  menigte  met  de  Zeeblazen  waren  op- 
gevangen, raakten  dezelve  niet  aan,  fchoon  ik 
'er  onderfcheidene  nevens  haar  in  versch  water 
in  de  kuip  plaatste.  Gedurende  dat  ik  de  op 
het  water  zwemmende  Zeeblazen  befchouwde ,  eu 

een 


REIS  OM  DE  WERELD. 


2S3 


ccn  v:ui  dezelve ,  welke  zich  overal  moeite  gaf, 
om   met    liarc   blaas    tegen    de    wanden    van    het 
lioiiten   vat  te  ledigen,   met  een   ftokjc   naar    het 
midden  Ichoof,    zoo  bcfpeurde  ik,   dat  de  aan- 
raking  en   drukking  van   hetzelve  cenc  blaauwe 
vlak   op   de   blaas    achterliet,  die   weldra  weder 
verdween,  en  welke  ik  niet  anders  weet  te  ver- 
klaren, dan  voor  het  gevolg  eener  kneuzing.     Ik 
herhaalde  deze  proef  meermalen  en  in  eene  fter- 
kcre  mate ,  en  bragt  mij  te  binnen ,  deze   zelfde 
verfchijnfelen  ook  reeds  in  het  jaar  i«So3  te  heb- 
ben waargenomen  bij  de  Brafiliaanfche  Zeeblazen, 
als   mede    bij  de   aanraking   der   levendige  Sepia 
officinalis  (^i-^)S  ^'^^^  den  Portugecfchcn  Zccocvcr)  , 
en    bij    de  Scpiola   Chryfophlclmos    \\\   ürajUleu, 
Zoowel  de  huid  der  blaas ,   als  die  van  den  kam 
is  door  de  in  dezelve  bcilotene  lucht  uitgezet  en 
doorfchijncnd;  zij  bcllaat  uit  een  weeffel  van  in 
de  lengte  en  in  de  rondte  looiende  vezelen,  welke 
'üiisfchicn   ook   wel  de  plaats  van  vatjn   bekke- 
dcn;     want  i)  het   gehccle  weeffel   der   huid  en 
van  ^^zt  vezelen  is  fponficus,  en,   buiten  ^Q.zii 
vezelen,   ontdekt   men   niet   het   geringde  fpoor 
van  vaatjes ,  welke  het   ontftaan   eener   blaauwe 
plek  zouden  kunnen  bcgunfligen ;  2)  de  blaas  en 
de  kam   verliezen  al  fpocdig  de   vorige  gedaante 
eener  doorfchijncnde   huid,   zoodra  men  dezelve 
aar.  {lukken  fnijdt  of  doorlleekt,  om   de   in    de- 
zelve beÜotenc  lucht,   waardoor  deze  ligcharaen 
tot  hiertoe  uitgezet  waren,  te  laten  ontfnappcn; 
CU  zij  verkrijgen  het  aanzien  van  een   los,  on- 
üoorfchijuend ,  vuil-graauw  en  fponsachüg  weef- 
fel. 


'm 


IS4 


f  ,1 ' 


\  i 


284 


REIS  OM  DE  WERELD. 


fel,  dat  weldra  In  een  (liiikciul   flijni   wegvloeit; 
3)  de   in  de  lengte   loopende   vezelen   vcrtoonen 
zich  bij  het  levendige  dier  meer  met  eene  blaau- 
we  kleur,  en  die,  welke  zich  in  de  rondte  van 
het  ligchaam  verfp reiden,  meer  rood.     Deze  laat- 
fte  kleur  is  inzonderheid  meer  zigtbaar  op  plaat- 
fen,  waar  deze  vezelen  bijzonder  llerk  zijn,  als 
aan  den  fnuit;   en   waar  dezelve  zicii  geheel  als 
dikke  fnocren  of  vaten  vertoonen,  gelijk  aan  den 
■kam.       Uit  hoofde  van  het  fponsachrig  weeffjl 
dezer  vezelen  en  dcrzelver  dubbelde  bellemming, 
door  welke  in  dezelve   ook    fappen   rondgevoerd 
wor(ien,    kan  men  verklaren,    waarom  dezelve, 
wanneer  de   doodc  blaas  nog  door  lucht  uitge- 
zet is,  zulke  gevoelige  Hygrometers  zijn,  gelijk 
ik  te  voren  heb  aangemerkt.     Het  dier  kan  odk 
zelve,  zonder  Tiitwendigen  prikkel,  zijne  huid  i:i 
ccnia;e  oogenblikken  eene  blaauwe  kleur  medcdee- 
Icn;     dit  doet  het   bijzonder  door  eigene  wille- 
keurige infpannin^,  b.  v.  bij  het  omwcntelcn  der 
Maas,  of,  zoo  als  Bosc  zich  uitdrukt,  bij  liet 
onderdompelen  van  het  zeil.     De  bewegingen  zijn 
hierbij    zoo    menigvuldig   en    zoo   duidelijk,  dat 
men  het  verkortend  en  uitrekkend  vermofren,  en 
He  als  eene  i'chroef  draaijendc  werking  der  veze- 
len niet  ontkennen  kan.     Hetgeen  ik  bij  deze  ge- 
legenheid aan  den  kam  waarnam,  was  voJkoraeu 
hetzelfde,  wat   ik   voor   twee  jaren  in  BraJUien 
s;czien ,  en  reeds  te  voren  vermeld  heb.      Diït 
aan  de  punt  van   den   fnuit,  befpeurt  men  een 
klein  tcpcltje  of  mondje,  hetwelk  omringd  is  door 
ftralcn,  die  in  het  middenpunt  zamenloopen,  en 

be- 


>t  I  Éjt' 


REIS  OM  DE  WERELD. 


28*; 


bepaald  wordt  door  rondloopcnde  vezelen,  wel- 
ke de  cigenfchap  bezitten  van  zich  te  kunnen 
zamentrekken.  Dit  tepeltjc  ichijnt  in  het  midden 
ecne  opening  te  hebben,  die  wclligt  niet  altijd 
gelloten  is.  Een  dergelijk  mondje  vertoont  zich 
ook  aan  het  tcgenovcrflclde  eind  der  blaas ,  na- 
melijk achter  aan  den  buik,  digt  bij  de  wortelen 
der  vangers.  Dit  mondje  is  insgelijks  gefloten, 
en  flcrsgewijze  met  witte  flralen  omgeven,  wel- 
ke mij  toelchijnen  musculi  apcricntes  te  wezen. 
Ik  nam  de  proef,  om  deze  mondjes  ,  door  het 
inbrengen  van  de  punt  eencr  naald ,  te  openen , 
dan  dezelve  waren  vast  en  digt  gefloten;  ik  ge- 
loof echter  toch ,  dat  zij  zich  fonuijds  naar  wil- 
lekeur van  het  dier  openen,  hetwelk  misfchien, 
wanneer  het  onder  water  duiken  wil,  door  de- 
zt'lve  een  gedeelte  der  in  de  blaas  en  den  kam 
beflotene  luclit  laat  ontfnappen.  Hieromtrent 
zijn ,  zoo  ver  ik  weet ,  nog  gcene  ontdekkingen 
gedaan,  ja  zelfs  het  is  nog  niet  eens  bekend, 
of  misfchien  deze  levendige  hydrosiatifchc  bla- 
zen niet  beflemd  zijn,  om  gedurende  haar  geheelc 
leven  op  de  golven  rond  te  zwerven.  Niemand 
heeft  dezelve  nog  ooit  bij  eenen  opkomenden  ftorm 
zien  onderduiken,  noch  aan  ecne  rots  onder  wa- 
ter voor  anker  liggen.  Misfchien  heeft  men  zelfs 
niet  eens  deze  mondjes,  door  weike  zij  mogelijk 
de  ingeflotene  lucht  uit  de  blaas  kunnen  uitla- 
ten, ontdekt,  en  wclligt  ben  ik  de  cerltc,  die 
dezelve  heeft  afgetcekend.  Dit  zij  echter  zoo  het 
wil,  zeker  is  het  intusfchen,  dat  deze  beide 
mondjes  tot  sxewigtige  oogmerken  in  de  dierlijke 

huis- 


|l| 


.  I 


^ 


286 


REIS  OM  DE  WERELD. 


huishouding  moeten  bcftcmtl  zijn.  Warirfchiji:- 
lijk  bcliooren  zij  alken  tot  het  pneumatisch  za- 
mcnfrcl,  gelijk  al  het  overige,  dat  boven  het  wa- 
ter uitlleekt.  De  eigenlijke  ingewanden  hangen 
onder  het  water,  zijn  nog  glibberiger  en  flijme- 
riger  dan  de  blaas  zelve,  en  blijven  aan  elk  lig- 
chaam,  waarmede  zij  in  aanraking  komen,  en  te- 
gen hetwelk  zij  zich  aanloggen,  vastkleven,  zoo, 
dat  zij  niet  ligt,  zonder  breken,  weder  zijn  los 
te  maken.  De  korte  vangers  zitten  op  ecnen 
gemecnfchappelijken  (lam,  en  zijn  niet  zoo  door- 
fchijnend ,  als  de  langere ,  welke  ook  voor  eenc 
grootere  uitrekking  vatbaar  zijn. 

XV. 


Vijanden  der  Zeeblaas,     Uilwas  dej'ze/ye  aau 
hef  zeil,  en  aan  de  blaas, 

(Den  20  Mei  1806.)  Heden  in  den  vroegen 
morgen ,  waren  weder  twee  groote  Zeeblazen  ge- 
vangen, waardoor  ik  mij  zag  in  ftaat  gefteld, 
om  de  afbeeldingen  der  vcrfchillende  (landen  van 
deze  dieren ,  naar  verfche ,  levendige  en  vlugge 
Zeeblazen  te  kunnen  voltooijeii ;  want  de  oudere 
voorwerpen,  die  ik  nog  fteeds  in  een  vat  met 
zeewater  bewaard  had,  hadden  in  den  verleden' 
nacht  zeer  geleden,  th  men  verzekerde  mij  zelfs 
reeds  vroegtijdig,  dat  twee  van  dezelve  eenc  derde 
half  opgevreten  hadden.  Ik  vond  aan  di(izQ  ook 
flcchts  nog  eenige  overblijffels  van  de  wortelen 
der  vangers,  al  het  overige  lag  (liikswijze  onder 

de 


m^F^m-^mmmtf^m^Êf^Êm 


■n 


.:?i-, 


:P 


REIS  OM  DE  WERELD. 


«187 


de  blaas  verftrooid ,  en  het  water  'was  geheel 
ftinkend  en  fliimerig  geworden,  terwijl  hij,  die 
hetzelve  aanraakte ,  zich  de  vingers  brandde.  De 
temperatuur  der  lucht  was  22^  volgens  den 
Therviometcr  van  Reaumür. 

Den    22   Mei    iiïoó  werd    (op    s^**   Noorder 
Breedte,  23°  VVcster  Lengte)   weder  eene  kleine 
Zccblaas  (^Phyfalia  pehs^ica^  met  eene  doorlchij- 
nende  blaas ,  blaauwen  Inuit  en  blaauvve  vangers 
gevangen,  en  naar  het  leven  gctcekend.     In  den 
nacht  vertoonden  zich  weder  groote  zee-lichten 
in  de  lichtende  ftreck  achter  het  roer;    hoe  die- 
per de  lichtende  ligchamen  te  water  gingen,  des. 
te  grooter  werden  zij  in  omvang ,  en  des  te  dof- 
fer was  de  glans  des  lichts.      Eenige  hadden  de 
grootte  van  kokosnoten.     Men  wilde  dezelve  in 
den  beginne  voor  Zeeblazen  houden ,   doch   an- 
dere   hielden   dezelve  voor   de  eijerftokken    der 
Salpen;    ligchamen,  wier  aard  nog  onbeflist  is, 
en  die  ïkl^elcphorus  australis  ,  Péron  Pyrofoma^ 
en  BoRY  Monophora  noctiluca  genoemd  hebben. 
Het  bleef  echter  in  het  onzekere ,  dewijl  geen  van 
dezelve  koude  gevangen  worden.      Den  26  Junij 
1806  (bij  390  20'  Noordcr  Breedte  85^47'  VVes- 
ter  Lengte),   als  wij  reeds  de  Breedte  der  Azo- 
rifche  Eilanden  gepasfeerd  waren ,  zagen  wij  op " 
nieuw  eenige  Zeeblazen.     Het  was  toen  flil,  eii 
de  oppervlakte  der  zee  was  uit  dien  hoofde  vol 
van  dieren,   die  bij  winderig  weder  niet  uit  de 
diepte  te  voorfchijn  komen.     Onder  de  verfchil- 
lende  dieren ,  welke  wij  vongen ,  waren  dr'  '■  *bor- 
tcn  van  Meduzen ,  en  eene  Zeeblaas.      Van  de 

Me- 


l 

I 

6 
16 


!i 


\\' 


% 


1] 


i 


I 


n 


i- 


s88 


REIS  OM  DE  WERELD. 


Medufen  maak  ik  alleen  melding,    voor  zoovn 
ik  mij  aan  eene  van  dezelve  gebrand  heb. 

Ecnc  variëteit  vvLn  Aq  Medi/fa  aurita,  en  twee 
andere  van  de  Medufa  radiata  (^hyfoscella) ,  en 
tuherculata  uit  het  gedacht  der  Pclagien  (il/t- 
dL'fa  pclagica^'Lii^s.')  waren  in  de  vangers  der 
Zceblazen  verfirikt  geweest^  wier  ftiikken  nog 
aan  dezelve  vastkleefden;  hetgeen  ik  echter  niet 
eerder  belpeurde,  vóór  dat  ik  mij  aan  een  der- 
zelvcn  gebrand  had.  Het  was  namelijk  de  groot- 
fle  van  allen;  dezelve  had  geene  voeldraden  meer, 
en  een'  Icherm  ,  of  halfronden  hoed  vol  van  zuig- 
moni'ijcs ;  de  hoed  was  hol  en  uitgevreten  en  hati 
de  grootte  van  een  kinderhoofd.  De  ingang  of 
opening  van  denzelven  was  van  onderen,  door  de 
ineengewikkelde  flijmdraden  der  Zeeblazen ,  geheel 
belemmerd ,  en  in  de  holte  had  zich  een  kleine 
visch ,  van  de  gedaante  der  Steilooren  (*) ,  ver- 
Icholcn.   Ik  teekende  de  geheele  wonderbare  groep 

uit, 

(*)  Coryphana  ininnta ,  corpore  giyfeo  a  latere  compresfo, 
nïgro  vwculato  fubcancellato ^  capite  latimcuïo  truiicato,v:a- 
ciilis  epidermide  ablata  intcrceptis  (door  de  Zeobl.izen  ge- 
kwetst} abdomine  vdcante  fubviolaceo  linea  laieaü  verfus 
medium  dorfi  descendent  e ,  oculis  maguh  coeruleo  albis,  iride 
ar  genten^  dentibm  fetaceis.  Membrana  branchiofiega  ra- 
diis  6  piim.  peet.  rad.  12  pin.  dor  fat.  longhf.  radiii  46, 
privio  folitario  fpinofo.  pinn,  ventr.  rad.  4  divijis,  pinn.  anal. 
rad.  29.  pinn.  caud.  rad.  20.  ab  omnibus  htic  mque  notis  dif- 
f  er  re  videtur,  In  het  eerrte  oogenblik  meende  ik  den 
zwarten  Chincefchcu  Goudkarper  hier  te  vinden,  doch  het  is 
mogelijk,  dat  deze  visch  de  Cyprims  van  Osbixk  is. 


uit, 
dors 
dufe, 
zeer 
door 
heeft 
bragt, 
genom 
offcho( 
///ca  ge 
die  ik 
deze  in 
cenen  h 
ïk  meen 
Otto 
onderzo 
vangers 
De  7a 
Medufen 

180Ö  20( 

gedroogd 
der  vang 
bewaard 
of  worte 

weggenen 

draden 

droogd. 

wel  is  wal 

men  of 

O^'nsacht: 


vervolg 


a: 


zoo  dat  2 
IV.  Dei 


REIS  OM  DE  WERELD. 


289 


uit,  en  zal  nog  wel  gelegenheid  hebben  iets  na- 
ders van  dezelve  te  zeggen.  Eene  andere  Me- 
dufe,  welke  tot  hetzelfde  gedacht  behoort,  en 
zeer  naauw  vermaagdfchapt  is  met  die ,  welke 
door  Pékon  Pclagia  panopyra  genoemd  wordt, 
heeft  waarfchijnlijk  de  groote  zeelichten  voortge- 
hragt ,  die  wij  in  de  vorige  dagen  hadden  waar- 
genomen; want  de  Pelagiën  lichten  bijna  allen, 
offchoon  men  tot  hiertoe  nog  maar  ééne  nocti' 
Itica  genoemd  heeft.  De  variëteit  van  dc^uriia^, 
die  ik  reeds  in  Karnfchatka  en  Japan  ^  alwaar 
deze  in  menigte  en  ter  grootte  van  den  bol  van 
eenen  hoed  voorkomt,  ontleed  heb,  en  waarin 
ik  meende  nog  iets  verder  te  zijn  gevorderd,. dan 
Otto  Fr.  Muller,  wilde  ik  juist  daarom  ook 
onderzoeken ,  en  bevondt ,  dat  ook  zij  door  de 
vangers  der  Zeeblazen  befchadigd  was. 

De  Zeeblazen ,  die  wij  te  gelijk  met  de  gemelde 
Medufen  gevangen  hadden ,  werden  den  26  Junij 
1806  zoo  goed,  als  het  gaan  wilde,  in  de  zon 
gedroogd,  dewijl  dezelve,  zonder  het  volle  getal 
der  vangers ,  niet  waard  waren ,  om  in  fpiritus 
bewaard  te  worden.  De  dikke  flijmige  klompen 
of  wortelen  der  overgeblevene  vangers  werden 
weggenomen ,  eii  alleen  derzelver  lange  uitgerekte 
draden  werden  op  papier  uitgefpannen  en  ge- 
droogd. De  in  de  zon  gedroogde  blazen  bleven , 
wel  is  waar ,  opgefpannen  ,  maar  derzelver  kam- 
men of  zeilen  vielen  meerendeels  als  een  flap, 
fponsachtig  vlies  te  zamcn,  en  waren  in  het 
vervolg  aan  de  gevoeligfte  Hygrometers  gelijk, 
zoo  dat  zij,  bij  vochtig  weder,  eene  zoodanige 
IV.  Deel.  T  me- 


7 
I 


l 


1,^ 
ik 


15 


i  ! 

I '  1 


11  :a 


,-  -v 


29© 


REIS  OM  DE  WERELD. 


menigte  vochtigheid  naar  zich  trokken ,  als  had 
men  haar  op  nieuw  in  haar  vorig  clement  gedum- 
peld.  Daar  ik  dien  dag  weder  zeer  veel  met  deze 
dieren  had  te  doen  gehad,  zoo  ichrecf  ik  daar 
aan  toe  de  (lekende  pijn,  die  ik  's  avonds  aan  het 
fpits  van  m^nen  tong,  aan  mijn'  hals  en  aan  mijne 
oogleden  te  lijden  had ;  alhoewel  ik  mij  niet  kon 
herinneren ,  een  der  genoemde  dceicn  met  de  vin- 
.■^eren  aamj-crjiakt  te  hebben. 

Op  den  29  Junij  1S06 ,  zagen  wij ,  bij  eenen  zeer 
zwakken  Zuidwesten  wind ,  en  bij  een'  warmte- 
graad  van  17°  Rkaumur  (onder  44**  6'  Noorder 
Breedte  en  32^  3'  Wester  Lengte)  een  groot  aan- 
tal  kleine  fpitshoofdige  Delphinen  en  Springers; 
dezelve  trokken  in  regelmatige  colonnen  van  5 
in  het  front  pijl-fnel  langs  ons  Ichip  henen,  en 
lleepten  in  hunne  vaart  twee  fraaijc  Zecblazcii 
mede,  welke  in  de  grootfte  (lilte  '^f^zig  waren, 
om  met  hare  lange,  diep  in  zee  ^hangende, 
vangers  beneden  zich  rond  te  voeku. 

Op  den  30  Junij  üloó  werden  weder  Zeekwal- 
len ,  met  fchijven ,  borden  of  fchermen ,  uit  het  ge- 
flagt  der  Pelagiün  gevangen ,  welke  geheel  waren 
opgevuld  niet  zuigmondjes  en  armen  van  bran- 
dende Zeeblazeii.  Men  kon  dit  niet  eerder  be- 
merken, vóór  dat  men  dezelve  in  een  vat  met 
versch  zeewater  geplaatst  had,  waarin  zij  weder 
ongehinderd  hunne  ter  ademhaling  gcfchikte  be- 
wegingen (Sy/Io/e  et  Diaflole^  verrigten  konden; 
en  vóór  dat  ik  mijne  vingers  reeds  aan  het  met 
het  water  onvermengbare  (lijm  gebrand  had.    Ik 

Medufe  i 


vond  zelfs   in  het  holle   ligchaam   der 


nog 


nog   c 
(Jijni  V 
de    bel 
Hjden  1 
De  I 
halins: 
«fat  het 
letfcl  V 
te,    of 
Zceblaaj 
voeden 
geval   fc 
and  VOO 
noch  vai 
%^\\  aanv 
len,  wie 
ter  \s  ze 
naamde   ; 
Actinia  tt 
zij  dat  zï] 
brandende 
men  zich 
lijke,    dan 
inaar  allee 
ven.     In 
tevens   eer 
mede  de 
Meloen -k\ 

Mijn  vrii 
ons  fchip , 

ö"  Z^'  Noo 


fvFJS  OM  DE  WERELD. 


291 


nojT  cene  menigte  zuigmondjcs  en  roodachtig; 
flljm  van  zeilende  Zccblazen,  zonder  dat  ik  kon- 
de  belpeuren ,  dat  de  Medufe  daarvan  iets  te 
lijden  had. 

De  Medufe  zcttede  hare  bewegingen  ter  adem- 
haling geheel  ongehinderd  voort,  en  het  Icheen, 
dat  het  haar  aanklevende  (lijm  haar  volftrekt  geen 
letCcl  veroorzaakte;  dit  bragt  mij  op  de  gedach- 
te ,    of  misfchien   de  Medufe  ook  de  vijand  der 
Zceblaas    konde    wezen ,    en    zich    met    dezelve 
voeden  mogt?  —  Ten  minfte  in  het  omgekeerde 
geval   fcheen   de   Zeeblaas   geen   gevaarlijke    vij- 
and voor  de  Medufe  te  zijn.     Overigens  heb  ik 
noch  van  de  -iene  noch  van  de  andere  zijde  eeni- 
gen  aanval  k'  .nnen  befpeuren  ,  en  kan  niet  bepa- 
len, wie  de  aanvallende  partij  is;  zoo  veel  ech- 
ter is  zeker,   dat  ik  mij  nooit  aar  eene  zooge- 
naamde   Zee -netel    Qurtica    marina  antiquiorum 
Actinia  nee  Meditfa')  of  Medufe  gebrand  heb ,  ten 
zij  dat  zij  nog  overblijffelen  van  den  ftrijd  met  eene 
brandende  Zeeblaas  met  zich  voerde.     Wanneer 
men  zich  brandt  aan  Kwallen ,  Vclcllen  en  derge- 
lijke,  dan   is   dit   niet   aan   deze    dieren    zelve, 
maar  alleen  aan  dit  vergiftig  voedfel  toetefchrij- 
ven.     In  het  lijf  van  deze  Kwal  bevonden  zich 
tevens   eenige    Salpen   met   blaauwe  aderen ,   als 
mede  de   kleine,   met   gele   banden    geteekende. 
Meloen -kwal    en   het    Zilverblad    (^onifcus  f  ui' 

iMijn  vriend.  Dr.  Horner,  Sterrckundige  op 
ons  fchip ,  vong,  den  a  Julij  1806,  (onder  den 
6'J  35' Noorder  Breedte,  3o*>  53'  VVester Lengte) 

r  2  bii 


> '.] 


t9'^ 


REIS  OM  DE  WERELD. 


bij  eene  temperatuur  van  i4<*  volgens  Rëau- 
MUR,  eene  groote  Zeeblaas,  welke  eenige  zon- 
derlinge, tamelijk  groote  uitwasfen  aan  den 
kam  of  het  zeil  had ,  die  even  zeer  door  de  inge- 
flotene  lucht  uitgezet  waren ,  en  welke  fommige 
voor  jongen  wilden  gehouden  hebben.  Dr.  HoPv- 
NER  heeft  deze  Zeeblaas  nevens  andere  gedroogd , 
en  aan  den  Heer  Hofraad  Blumenbach  in  Göt- 
tingen  toegezonden,  in  wiens  verzameling  zij 
nog  aanwezig  is. 

Den  a  Julij  1806,  werden  wed«r  onderfcheidene 
groote  Zeeblazen  gevangen  en  eene  liog  grootere 
menigte  ontkwam  aan  onze  netten.  Die,  welke 
wij  gekregen  hadden,  waren  echter  rneïAVyaardi- 
ger ,  dan  de  vorige ,  en  bij  eene  derzelve  bevonden 
zich  weder  alle  v.ingers  in  elkander  geftrengeld 
en  bijkans  ineen  gegroeid  als  een^-  poolfche  vlecht. 
Deze  draderige  bundel  verried  intusfchen  nictS 
anders ,  dan  dat  de  talrijke  monden  van  het  dier 
bezig  waren  met  eenen  maaltijd  te  houden;  zoo 
als  mij  de  ondervinding  reeds  geleerd  had.  De 
uitgebreide  en  opgezette  vangers  werden  aan 
(lukken  gefneden ,  en  nu  zag  men ,  dat  de  maal- 
tijd uit  vliegende  visfchen  beftond;  in  eene  der 
meest  opgevulde  vangers  waren  nog  andere, 
fchoon  gekleurde,  hoog-groene,  geleiaclitige  lig- 
chamen  voorhanden ,  welke  met  een  luchtbevattend 
rozenrood  flijm  vermengd  s/aren.  Deze  ligcha- 
men  wa^en  mij  onbekend,  en  zijn  mij  ook  onbekend 
gebleven ;  dewijl  de  geweldige  zamentrekkingen 
en  de  hevige  tegenftand  der  levendige  vangers, 
welke  zich  hunnen  buit  niet  wilden  laten  ontne- 
men , 


<len;  of 
fmnne  wij 
^vil  ik  niet 
'Zeeblazen 
iafer,  toer 
'eerd   ware 


n&w 


lilVi 


"*■" 


on- 
den 
nge- 
nige 

lOR- 

5gd, 
Gót- 
T    zij 

lidene 

)Otere 

welke 

aardi- 

'onden 

engeld 

slecht. 

1  niciS 

iet  dier 
;  zoo 
.  De 
n  aan 
maal- 
ne  der 
ndcre , 

ge  lig- 
attend 

ligcha- 
bckend 
kingen 
ingers, 
ontne- 
men < 


REIS  OM  DE  WERELD. 


293 


men ,  al  wat  nog  niet  in  (lijm  opgelost  'was ,  ten 
eenemaal    verbrijzelden    en    onkenbaar    maakten. 
.Twee   van   deze  Fregatten  hadden  ook  nog  uit- 
wasfchen  aan  het  zeil  of  den  kam ;  bij  het  een ,  en 
dit  trof  mij  bijzonder ,  bevond  zich  het  uitwasch 
aan  den  buik   der  blaas,   tusfchen  het  achterfte 
gedeelte  van  den  kam  en  het  begin  der  vangers , 
en  fcheen  alleen  eene  verdunde  en  buiten  uitgedre- 
vene plaats  der  huid. te  zijn.     Bir.nen  in  de  blaas 
bevonden  zich  eenige  droppels  wuter;  echter  was 
de  blaas   geheel,   en  nergens  aan  dezelve  konde 
men  eene  opening  befpcuren ,  waardoor  het  zou- 
de Hebben  kunnen-  indringen-,  irigevalle  men  niet 
Avil  aannemen i  dat  de  béide,  te  voren  gemelde, 
«uigmondjes  zich,  naar  willekeur  van  het  dier, 
openen  Icunnen.    Gedurende  den  tijd,  waarin  ik 
dit  dier    van  alk  zijden  onderzocht,   verdween 
kt  vliezig  uitwasch  voor  mijne  oogen.     Dit  ver* 
rdiijnfcl  deed  mijne  verbazing  nog  hooger  Hijgen , 
dan  al  het  geen  ik  te  vojeh  gezien  had.      Het 
fcheen ,    dat    zelfs    de  gedaante  en  vorm  van  de 
blaaf  naar    de  willekeur  Van  'het  dier  gewijzigd 
worden.    Ten  zelfden  dage  zeilden  óns  nog  meer 
Fregatten  voorbij ,  welke  zich  paar  aan  paar  met 
hunne  vangers  aan  elkander  vastgeftreiigeUl  hiel-* 
(ien;  of  dit  eene  loort  van  gevecht,  dan  of  dit 
hunne  wijze  van  paring  moest  te  kennen  geven ,' 
wiliknietbeflisfen.     Het  was  toen,  dat  de  laatfte 
Zecblazen  door  ons  gezien  w«.rden;  en  14  dagen 
iater,  toen  wij  de   Orkadifche  eilanden  al  gepas- 
'eerd  waren ,    en    ons   reeds  weder  diep  in  het 
Auordi^n  bevonden ,  nv.uikte  ik  gebruik  van  ecnen 

T  3  doek  <, 


)   „ 


294 


REIS  OM  DE  WERELD. 


doek ,  waarmede  ik  het  vergiftige  flijin  dezer 
brandende  Zeeblazen  had  afgedroogd,  en  brand- 
de  nog  mijne  lippen  aan  dezelve ,  in  een  klimaat , 
waar  geene  Zeeblazen  meer  gevonden  worden. 
Het  flijm  is  niet  vermengbaar  met  water;  het 
wordt  het  best  opgelost  m  loog;  eene  wasfing 
met  zeep  is  ook  van  veel  nut. 

XVI. 

Karakter  van  het  ge/ifcht» 

Indien  de  geringe  kennis ,  welke  wij  tot  hier' 
toe  aangaande  de  verfchillende  foorten  der  Zee- 
blazen verkregen  hebben ,  deze  uitdrukking  ver- 
oorloven ,  of  toereikende  is ,  om  iets  algemeens 
te  zeggen  aangaande  het  begrip ,  dat  wij  voor  kt 
tegensvvoordigc  van  deze  dieren  hebben ,  zoo  is 
het  bijna  het  volgende :  De  Arethufen  of  Zeebla- 
zen van  Brown  en  de  Physfophoren  van  For  sk.u. 
zijn  animalia  {<^\j(rvki{f.ivx  (♦)  vel  7rofi(poXu'yüh  (f) 
injïata^  hitUofa^  tumida  ^  acre  dtftenta^  hydro- 
ftatica ,  dat  is  :  blaasachtige  dieren  ,  welke  zich , 
wegens  de  ingeflotene  lucht ,  op  de  oppervlakte 
der  Zee  bevinden.  Van  dezelve  zijn  fleclits, 
voor  zoo  veel  ik  tot  hiertoe  heb  mogen  ontdek- 1 
ken ,  twee  geflachten ,  welke  onder  deze  hoofd- 
r.fdecling   behooren,    namelijk   de   Phyfaliden  en| 

Phys- 

(*)  ^j<Ti;iiciTx  a  cpvtrAüi  ivflo^  inde  (pó<rxKi?  p'iyfnlis, 
hnlla  in  afjuis  nafcem  et  TSTOfxCpo/^vydifisyat, 

(i)  A  iroix(pó\i;^  bulla  et  9r:iJ.(pui;  a  lrtfj.(pi^  fltUm, 


Physfo 

Zee-ve< 

de   klei 

daartoe 

Phyfalic 

fophorei 

doel    be 

blazen , 

Velellen , 

waar,   o 

voorraad 

der  zee , 

De  Velel 

fchild   en 

op  hetzel 

vatten;  b 

bevattend< 

(landigheic 

f^m,    'm   \ 

zigc  ingevv 

ge  zijn  ec 

lijke    huis? 

De  Phyfal 

matri  (♦) , 

(')  Ex   t: 
veel  mondig  , 

ziii  nogtans 
lijk  eene  wnte 
(in'  Kop ,  jrj; 
l'.t   »0^t)5   „m^ 

'^('Pi  om  eer 


.^BBSSPmwiV 


mnr 


REIS  OiM  DE  WERELD. 


295 


Pliysfophoren ,  zoo  men  het  kleine  Schaaldier  de 
Zee-veelvraat  QBi/limos)  vvien.»  geraamte  dat  van 
de  kleine  Purpurflak  Helix  Janthina  is,  ook 
daartoe  niet  met  eeni?  jreweld  betrekken  wil.  De 
Phyialiden  hebben  flechts  ééne  blaas ,  de  Pliys- 
fophoren echter  nuïerdcre ,  waardoor  hetzelfde 
doel  bereikt  wordt.  H:t  zijn  Hydrostatifche 
blazen,  gelijk  de  Curtefiaanfche  Duiveltjes.  De 
Velellen,  Porpiten  en  Salpen  zwemmen,  wel  is 
waar,  ook  met  behulp  vaneenen  aanmerkelijken 
voorraad  van  ingeflotene  lucht  op  de  oppervlakte 
der  zee,  manr  het  zijn  geene  blaasachtige  dieren. 
De  Velelle  heeft  een  cels-gewijzc ,  kraakbeenig 
fchild  en  een  dergelijk  loodregt  kraakbenig  -zeil 
op  hetzelve ,  welke  beiden  veel  lucht  in  zich  be- 
vatten; bij  de  Porpita  zijn  de  cels-gewijze  lucht- 
bevattende  ligchamen  van  eene  (leenachtige  zelf- 
(landigheid;  en  de  vSalpen  zijn  kraakbeenige  fchee- 
den ,  in  welke  zich  de  luchtbellen  uit  de  vlie- 
zige ingewanden  ontwikkelen.  Voor  het  overi- 
ge zijn  echter  alle  deze  dieren ,  wat  hunne  dier- 
lijke huishouding  aangaat,  zeer  01  '  M-fcheiden. 
De  Phyfalidcn  zijn  wezenlijke  animalir  pohofto- 
mata  (*) ,  gelijk  de  Polypen  of  laagfte  gellachteu 

'•'•  der 

(*)  Ex  7::KCg  M:.'/{its,  et  <;óijlx  os.  Polyostoma^  een 
vet'lmonilig  dier,  een  Hydra;  een  Pülyp;  beide  woorden 
zi'n  nogtans  et'^mologisch  even  ongepast:  ii^p»  heet  eigen- 
lijk eene  wnterflang,  van  ii^uip  aqua  en  deze  heeft  flechts 
H<^  Kop,  ni?.v7rov:;  een  Veelvoet,  (^fcpia  octopodia  v.  g.^ 
(.r  io/\i/?  multui  et  wsu?  pes  heeft  insgelijks  maar  een 
Kop;  oin  een  veel-hoofJiö;  dier  uitttürukken,  moest  het 

T  4  hte- 


?  'I 


1  ■-:  !& 


.'-'i 


''M 


*t 


£96  REIS  OM  DE  WERELD. 

der  Plant-diercn,  van  welke  zij   overigens  door 
gedaante ,    zamcnltcl ,    verlclieidenlieid  van   mid- 
delen en  doel-einden  ,  verfcliil  in  bewegingen  en 
door  volkomene  vrijheid  en  heerfchappij  op  de  op- 
pervlakte der  Zee,    kennelijk  genoeg  onderlchei- 
den  ;;ijn  ;  liet  willekeurig  opzoeken  van  den  buit , 
die  zich  aan  de  vcelmondige  Plant-dieren  van  zeli's 
aanbied;   het  zonderlinge  rondvoelen  naar  en  be- 
fpieden  van  dezelve,  door  middel   der  vangers; 
het  aangrijpen,   verbranden,    verdooven  of  ver- 
(lijven  der  levendige  dieren,   welke  hen  ten  buit 
worden ;  het  uitfparnen  van  het  zeil ^  de  rigiing 
van  de  blaas  naar  den  wind ;  derzelver  onderfchci- 
dene   bewegingen;    het   willekeurig  alweipen  der 
leden :  dit  alles  overtreft  verre  de  bekvvaanilie'icn 
van    eene    Zecpluim,   van    eenc  Veretil  of  Z^re- 
champignon ,  en  toont  maar  al  te  duidelijk ,  dal 
eene  Zeeblaas  "^-  niets  minder  is,  dan  een  Zoo. 
phyt.     Hij,   die   zoodanig   dier   levendig  gezien 
heeft,  kan  niets,  dat  naar  een  plant  gelijkt,  aan 
hetzelve  bemerkt  hebben ,  en  zal  in  hetzelve  ook 
zeker   geen    Plant -dier    zoeken.       Plant-diercn 
(^Zooph'^tcfi)   zijn   dieren   van   eenc  planrvormige 
gedaante.      Het    opnemen  van  vocdl'el  door  een 
groot  aantal  monden  is ,  ook  zonder  de  genielue 
voorwaarde,  niet  genoegzaam  om  daaruir  tot  een 
Plant-dier   te   befluiten,     even    min  als  tot  eenc 
plant.     Dt    Zeeblazen    onderfcheiden  zich  zelfs 
door  den  aard  en  het  zauienflel  harer  monüc^  va» 

de 
heetcn  roKon^peiuog  ^  ex  noXuq  wuUus  et  Hdpxi'Oif  capt, 
üf  fio/y/>/iaiynx. 


wmm 


ttfmr 


REIS  OM  DE  WERELD. 


29: 


de  Plant  -  dieren  :     i)  de  monden   der  Zecblazcn 
zijn  liare  vangers ,  en  voornamelijk  de  zuigmond- 
jes  aan  liet  eind  van  eiken  vanger.     Geen  eenig 
Plant-dicr  liceft  monden,   welke  de  gelchikthcid 
hebben  van  zich  zoo  '<eer  te  kunnen  uithrcidca 
en  verwijden.      2)  De  monden  der  Plant- dieren 
zijn   meerendeels    centrale    openin|ïen  (Centrouta 
Pallasjii) ,  dat  is ,  zulke ,  die  omringd  zijn  van 
llraalvormige    armen    ot"    voeldraden    {Kadiaires 
Lamark^^  ,  in  wier  midden  zij  zich  openen;  gelijk 
dit  ook  bij  de  eenmondige  Actinien,  Holothurien 
of  Zeewalzen ,  en  andere  ^ctitwdis  {* )  monosto- 
mis  „et  geval  is ;  de  monden  der  Zccblazen  zijn 
eclitcr  niet  uiet  voeldraden  omgeven ,  maar  deze 
zijn  zelve  voeldraden,  en  te  gelijk  de  flokdarmeii 
en  magen ,  de  wapenen  en  werktuigen  ter  kwet- 
zing  en  vangiiig,  als  ook  ter  rpijsvertcering.     De 
Zceblazcn    zijn     derhalve    veelmondige   dieren , 
welke    zich    door   middel   eener    beweegbare    of 
Ipierachtige    luchtbluas    op    de    oppervlakte   der 
Zee    ophouden    (^ammalia  polyostomata  hydros^ 
tatico  fitu  bullae  et  vel;,  ope  natatitia  ^^  of  fpier- 
achiige   luchtblazen,    v;elke  op   de   oppervlakte 
lier  Zee  zwemmen,  haren  koers  rigten  door  een 
vliezig ,   insgelijks  door  lucht  uitgezet ,  en  be- 
weegbaar zeil ,   hetwelk   zij  willekeurig   naar  de 

ftrcck 

(•)  Actimda  vel  actinohola^  i.  e.  radiata  deriv.  ah 
i)  k-*.r\y  radius  y  inde  dKTivsIjSyjq  radiattts,  /Ictinoda  p,t- 
Ipstoifiata  vera  funt  Zoopliyta  ^  v.  g.  Sertularia  Cellida- 
ria  Tubularia  Millepora ,  Madrcpora^  Gorgouiay  ZoantJift 
vel  /ii;tirtia  fociata  i>olondti  tt  Ellijii» 

T  5 


I 


"i- 


|.h 


) 


EpS 


REIS  OM  DE  WERELD. 


ftrcek  van  den  wind  plaatlen ,   en  welke  voorts 
voorzien  zijn  van  een  groot  aantal  diep  in  Zee 
neerhangende,  tamelijk  zware,  brandende  en  kle- 
verige monden,   welke   het   dier  in  de  gedaante 
vanlange,  holle,  flijmige,  en  in  leden  verdeelde 
draden ,  die  zich  buitengewoon  kunnen  uitrekken 
en  verlengen ,  en  aan  het  eind  met  een  voor  ver- 
wijdering vatbaar  zuigmondje  voorzien  zijn,  na- 
flepen ,  met    welke  zij  op  roof  loeren,  al,   wat 
zij  meester  worden,  vastzuigeu,  en  geheele  vis- 
fchen   verflinden.      De  Systhematifche    bepTiling 
van   het   geflacht   zoude  derhalven  deze  kunnen 
zijn;  ,  .  ,    .. 

PiiYSALis.  Corpus  libcrum  gelatinoftim  per 
veficam  aërtam  musculofo-membranofam  diapha- 
nam  polymorpham  fitu  hydrostatico  in  pelagi  fu- 
perfide  f iiblatum  ,  fupra  crista  vcnofa  inflructum^ 
fiibtits  tentaculis  filifonnibus  tubulofis ,  numero- 
fisftmis  ^  lot7gkfi?nis  rctractilibus  appendiculatum 
vel  cirrhis  pendulis  fupra  cras/ioribus  contortis , 
f/tbtus    tet>uioribus    totidemque    osóulis    hiatitibus 


(ir  mat  urn. 


■\y.K' 


Species. 


T.  PiiYSALiS  ArétiiusaC*).    P h,  vcfica  aërcii 
......        .         ...-,.:.  -    .-         maxi- 


(*)  Dezelve  kon  ook  even  goed  Caravella  pncumatica ^ 
wem ,  maxima ,  of  pavo  marihus  heeten ,  dewijl  deze 
eerfte  foort  de  grooie  brandende  Zeeblaas  is,  welke  zich, 
trotsch,  gelijk  een  pinmv  opblaast,  van  de  Portugezen 
Cftravella^  in  Brafilien  Moocicn  en  van  Brown  (Jamnlc.) 
Arethiifa  genoemd  wordt.     Ik  heb  evenwel  de  laiiille  bf- 


IILIS  OM  DE  WERELD. 


299 


maxima  r.ojlrata  rost}  o  rofeo ,  papillis  binis 
astroideis  inflritcta ,  ttntacitlis  j'ubtns  coeruleo 
convolutis  tactn  urtntibus  armata ,  crista  fupra 
long'itudinali  rofeo  coeruleoque  venofa  in  dorj'o 
vejicae  loco  velt  musculofi  impofita.  De  rozen- 
roode  {^roote  Zeeblar.s ,  de  Zeepaauw ,  of  degroote 
brandende  Zeeblaas  uit  Brafilien. 

Desck.  l^ejica  animata  mitsculofo  membranofa 
tumida  aère  inflata  turgida ,  formam  ventricuU 
hinnani  re/trens,  ad  cardiam  rostro  rofeo  pro- 
dttcta ,  verfus  py lorum  tentaculis  gelatinofts  coe» 
rulco  convolutis  potiderofioribus  mucijiuis  ventno 
infcstis  p^apilli  -feris  armata  ,  vbiqut  claufa , 
papilla  altera  radiata  pallida  ad  roftri  Jatus  y 
altera  ad  ventrcm  veficae  fupra  radices  tentacu- 
lorum  inftructa ,  diaphana ,  ex  rofeo  coerulescens , 
fibrarum  circularium  fpiralii.m  tt  longitudinü' 
Hum  motu  lento  continuoque  agitata ,  fubtrigona , 
fupra  vtlo  membranacco  cristam  inflato  crenatam 
rcfercnte  coronata.  Crista  muscalofo-mcmbra' 
nacea  aère  inclufo  expanfa  prismatica  vel  fub- 
trigoi'.f'-'  cellulofn  venis  rofeis  et  cocruleis  inter- 
textc,  ad  margiiicm  vcna  rofca  crispata  longitu- 
dincJiter  ciucta^  longiiudinem  verfus  dorfum 
vtjic(,e  decurrens  fibrarum  et  venarum  conflric- 
lione  et  remisfione  taniquam  velum-  vento  obvicr.n 
jkctitur ,   ab    una  p^artc  plerumque   convexa  nb 

•'..■>  al' 

naminfT  danrom  behouden,  vermits  de  Crikfte  bepalinp  dtinr 
hij  ftast,  en  men  dnariiii  kan  opmr.ken,  dat  Brown  wer- 
kelijk eeene  ander  foort,  dan  de  grootc  brandende  Zeebi^as, 
ouder  /bethufa  verft;;tin  heeft. 


30O 


REIS  OM  DE  WERELD. 


altera    cava    fmum    efformans    arcuatum  vento 
ohlatum ,  cuius  impiilfu  pro  arbitrio  protrucUtur. 
Si  ulla  respirationis  fpecies   in   hoc  animalculo 
polyofiomo  inest  ^  certe  in  hac  parte  quaerenda. 
Tentacula    mordaci    veneno  fcatentia    numerofa 
(jotidcm  funt  capita  vel  fauces  productae^  tubu- 
lofa   longisfima  filiformia    retractilia    interdiim 
contorta  muscalofo-gelatinofa  adhaerentia  ex  ven- 
tre  veficae  dependctitia  fupra  in  [pi ram  convoluta 
coertilca ,    punctis    rvfis   adfperfa ,   fubtus  atte- 
nuata ,   feptis  feu  valvulis  numero  fis ftmis  inter- 
cepta ,  totidem  receptaculis  impleta ,    ac  deniqvt 
papilla   fiavescenie   terminata,      Papillae  igitvr 
J'unt  oscula  vel  fauces  mlrum  in  modum  dllatab:- 
les ,  tentacula  ipfa  oefophagi  rcceptacula  vcntri- 
culi  et  intestina  monostomata ,  foeces  per  papil- 
lam  motu  retragrado  et  vera  inverfione  rejicien- 
tia,      Pairia    Oceanus    acquatorialis   ad   usquc 
utrumque  Tropicum,  .     , 

2,  Physalis  glauca  :  varietas  forfan  prioris 
fed  rarior  et  minor ,  ovp  columbini  magnitudint , 
Phyf.  minor  ^  vcftca  diaphana  plus  minusve  glau- 
ca rostro  riifo  tentaculis  glaucis.  Patria  cuul 
pi'lvrc. 

De  zeegroene  Zeeblaas. 


Deze  kleine,  minder  fraai  getcekende,  Zee- 
blaas  heb  ik  Hechts  tweemaal  gevangen,  eens  in 
de  Brafilifche  Archipel  bij  Kaap  Frio ,  en  de  an- 
dere keer  op  onze  tcrugreize  van  China  naar 
Europa  omftreeks  St,  Helena ;  dan  ik  heb  de- 
zelve geenc  der  beiden  keercn  naauwkeiirig  kiui- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


301 


nen  onderzoeken.     Zij  fchijnt,  wat  haren  vorm 
aangaat ,  met  de  groote  Zeeblaas  in  het  algemeen 
overeentekomen ;  dan  zij  is  veel  kleiner,  en  ook 
ontbreken  haar  de  bij  djit  dier  zoo  fchoone  kleu- 
ren aan  den  fnuit  en  den  kam.    Aan  den  laatileii 
ontdekte  ik  geene  rozenroode  aderen.    De  heer- 
fchende  kleuren  waren  waterblaauw  en  zeegroen. 
Aan  eene  van  deze  Zeeblazen  zag  ik  geheel  geen 
rood,  de  aderen  in  den  kam  en  de  dikke  opge- 
wondene wortelen  der  vangers  waren  blaauw  eii 
zeegroen,   ook  de  fnuit  was  zeegroen.      Bij  de 
andere   was   intusfchen   de  fnuit  vosfig-rood  01 
fteen-rood  (♦).     De  monden  of  zuigmondjes  aan 
de  vangers  waren  geelachtig,   en  het  flijm  was 
insgelijks  bijtend  of  pijnverwekkend.    Overigens 
weet  ik  te  weinig  van  deze  kleinere  Zeeblaas  te 

zeg- 

(•)  Als  men  mijne  befchrijving  vergelijkt  met  die  van 
LiNNEUS,  zal  men  bevinden,  dat  deze  niet  de  groote  to- 
zenroode  Zeeblaas  (de  Arethufa  van  Brown)  voor  zich 
gehad  heeft,  maar  de  Glauca.  „  Ovata  fubtrigona  hyali' 
na  dorfo  acuto  (de  rug  is  inderdaad  niet  zoo  afgerond, 
als  bij  de  Arethufa ,  en  groen,  zeegroen)  obscure  viridi 
mterius  rufescens  rosfrnm  fpirale  rufescem  tentacula  plu- 
rima  intequalia,  alia  tcretia  crasfiora  breviora  (de  te  za- 
mengetrokkene  opgerolden  \  eerden  dikker  en  korter)  alia 
media  capillaria  apice  luteo  globofo  (w^aar  het  zuigmondje 
nog  voorhanden  is)  alia  lorgiora  filiformia  (waar  het  zuig- 
mondje verloren  gegaan,  of  ook  geweldig  uitgerekt  is). 
De  verfcbillende  gedaante  der  vangers ,  welke  in  den  blaau- 
wen,  flijmerigen  bundel  dikwijls  een  zeer  vreemd  voorko- 
men bebben,  gaf  eene  zeer  juiste  aanleiding,  om  dezelve 
drrhi  diffbrmei  te  noemen.    Deze  benaming  is  zeer  gepast. 


11 


1     ^ 


i 


goa 


REIS  OM  DE  WERELD. 


/ 


zeggen,  dan  dat  ik  zoude  kunnen  bewijzen,  d^t 
zij  een  eigene  foort  moet  uitmaken. 

3.  Physalis  pelagica,  de  kleine  Zeeblaas 
van  de  hooge  Zee.  I^^yf-  oblonga  fubrostrata, 
altera  extremitatt  fuhhifurca  ventricofa  tenta- 
ciiHs ,  variae  longittidinis  et  fonnae ,  innocuis 
obfita^  crista  fupra  crispata  crenulata^  venis 
rofeis  intertcxta^  veficula  amygdaïae  magnitudi' 
11e  ^  in  pelago  tropico  inter  Eiiropaijj  et  Atne- 
ricam  freqnens,  Louis  liosc  ,  IliJL  Nat.  des 
vers  ^  torn.  2.  p.  159.  166.  pi,  19.  fig.  i.  2. 

Ook  deze  kleine  Zeeblaas  heb  ik  Hechts  twee- 
maal gezien,  en  wel  op  den  vijfden  dag  na  onze 
afreis  van  Tenerifa  ^  op  den  i  November  1803, 
onder  den  23<>  10'  Noordcr  Breedte  en  19*^  20' 
der  Lengte.  Als  het  vroeg  in  den  morgen  een 
weinig  winderig  geworden  was ,  en  eene  golf  over 
het  dek  iloeg,  bleef  dit  kleine  blaas-vormige  dier 
op  het  dek  van  ons  fchip  achter;  ik  zettcde  lier 
terftond  in  een  vat  met  versch  zeewater,  en  h.ia 
het  genoegen ,  om  het  den  geheelen  dag  op  het 
zelve  te  zien  rondzwemmen ,  waartenemen  en  te 
teekenen.  Tegen  den  middag  bekwam  ik  eenc 
tweede ,  eenigzins  grootere ,  welke  het  groorftc 
gedeelte  van  zijne  vangers  verloren  had,  en  nier 
deze  zijne  natuurlijke  zwaarte;  de  wind  liad  het- 
zelve opgenomen  en  op  het  dek  geworpen ,  ik 
befchouwde  het  met  de  loep  en  bediende  mij  van 
hetzelve  tot  de  microscopifchc  teckeningen  viui 
de  verfchillende  gedaanten  der  vangers. 

Ik  heb  bij  dezen  arbeid ,  waarbij  ik  het  diertjf- 
dikwijls    en   langdurig    tusfchen   mijne   vingeren 

hield. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


303 


hield ,   niet  de  geringde  pijn ,    ja  niet  eens  ecne 
trekking  befpeurd,  en   ik  beüuit  daaruit,  dat  in 
deszelfs  kleine  vangers  geen  zoodanig  bijtend  en 
brandend  (lijm  huisvest  ,    als  dat  ,    waarom  de 
groote  brandende  Zeeblaas  zoo  gehaat  en  gevreesd 
wordt.      Ik   raadpleegde   met   Bosc ,    de   eenige 
Schrijver,   die  mij  over  dit  onderwerp  te  raad- 
plegen ftond,   en  geloof,    dat  wij,   onaangezien 
het  zoo  zeer  in  het  oog  loopende  verfchil,   dat 
zich  in  onze  beider  teekeningen  laat  bemerken , 
een  en  het  zelfde  dier  hebben  waargenomen ;  want 
seene  andere  foort  van  Zeeblazen  heeft  dubbelde 
bosfen  vangers.      Zijne   Zeeblaas   is  vollediger, 
uan  de  mijne  was ,  zij  heeft  nog  lange  vangers  en 
eenen  duidelijken  fnuit.     Mijne  Zeeblaas  is  lang- 
werpig en  de  fnuit  ftomp.     De  vangers  zijn  mee- 
rendeels te  zamen  getrokken ,  en  van  den  meest 
verfchillenden  vorm;  fommige  hebben  eenc  wig- 
vormigc ,  andere  cene  kegelvormige ,  nog  andere 
cene  elliptifche  gedaante:  de  meeste  waren  intus- 
Ichen  toch  uitgerekt  en  meer  of  min  in  een  ge- 
wonden en   in  elkander  gedraaid.    —  Hoe  meer 
zich   de   vangers   zamentrokken  ,    inwendig   op- 
vulden,  en  in   zich   zelven   terug  trokken,  des 
tj  meer    kwamen   kleine  organen  te  voorfchijn, 
die  anders  niet   merkbaar  zijn;   deze  vertoonden 
zich  als  bruinroode  Hippen ,  waarmede  de  geheele 
oppervlakte  bedekt  was.      Een   groote  vanger, 
uit  het  midden  der  overigen ,  was  te  zeer  befcha- 
dtffd,  dan  dat    men  zoude  kunnen  bepalen,   of 
dezelve  gedraaid,    met  roodc    of  violet-kleurige 
vezelen  gefranjet ,  eu  aan  het  eind  zouder  zuig- 

mond- 


u 


3<54 


REIS  OM  DE  WERELD. 


mondje  geweest  was ;  200  als  dit  plaats  heeft  bij 
den  afzonderlijken,  langen  middelden  vanger  van 
zekere  (borten   van  Zeeblazen ,  b.  v.  bij  die  van 
Lamartiniere,   en  gelijk  ik   ook  eene  zooda- 
nige van    eene    groote   Zeeblaas    heb   afgebeeld. 
Ik  ben  tot  hiertoe  in  het  onzekere ,  of  ik  de  ge- 
melde groote  Zeeblaas  met  den  omfchreven'  lan- 
gen vanger  zonder  zuigmondje  tot  de  Glauca, 
tot  de  Pelagica  of  tot  de  Zeeblaas  van  Lajnier- 
TiNiERE  brengen  moet;   zij  was  te  groot  voor 
de  beide  laatfte  foorten  en  kleiner  dan  de  bran- 
dende groote   Zeeblaas.     Alle  de  kleine  foorteii 
hebben   waarfchijnlijk  eenen   zoodanigen  vanijcr, 
wanneer  men  zich  op  de  afbeeldingen  der  Schrij- 
vers, welke  volledige  voorwerpen  fchijnen  gehad 
te  hebben ,   verlaten  kan ;    hoe  flecht  deze  toclj 
ook  geteekend  zijn ,  bij  allen  is  deze  lange  vanger 
niet  onduidelijk  te  ontdekken.    Maar  wij  komen  tot 
andere   niet   minder  kennelijke  deelen  der  kleine 
Zeeblaas  van  de  hooge  Zee.      Hare  kam  i«?  zor» 
laag ,  dat  men  te  voren  eene  groote  Zeeblaas  moet 
gezien  hebben,  om  dezelve  daarvoor  te  houden. 
De  TUg  der  blaas  is  (lomp  kielvormig,  en  alleen 
de  uitfteekende   aderen  van  den  kam ,   of  de  in- 
kervingen verheffen  zich  boven  dezelve;   anders 
fchijnt  dezelve  naar  evenredigheid  van  de  blaas  te 
klein,  om  een  zeil  te  kunnen  vormen.    Een  voor- 
naam kenteeken ,  hetwelk  ik  aan  de  mijne  ont- 
dekte ,  beftond  in  eenen  buitengewonen  vorm  van 
het  achterfte  gedeelte  der  blaas ,  aan  het  welk  de 
vangers  hangen,  dit  was  als  in  tweën  verdeeld,  en 
vertoonde  zich  als  twee  buiken,  welke  door  den 

kam 


kam 

vendi 

kleim 

welke 

blaas 

meer 


"8    'O  ,     CU 

zij  achter 
f'en  groot< 
dra  uit  d< 
Ibort  ven; 
^^  geringH 
het  ooglo 
IV.  jDei 


h) 


REIS  OM  DE  WERELD. 


305 


kam  van  elkander  gefcheiden  zijn 


Aan  de  bo- 

venfte,  welke  meer  vooruitfteekt,  bevinden  zich 
kleine  of  korte  vangers ,  maar  aan  de  onderde , 
welke   zich  bijna  tot    aan  het  midden  onder  de 
blaas    nederwaarts    uitilrekt,    grootere  en    ook 
meer   in    getal,   als    ook  midden  onder  dezelve 
de  gemelde   lange    vanger    zonder    zuigmondje. 
Het   fchijnt  derhalve,   dat  de  foorten  der   Zee- 
blazen    zich    zeer  duidelijk  zouden  liiten  onder- 
fcheiden  naar  den  verfchillenden  ftand  en  plaat- 
fing   der   vangers ;  bij  de  groote  rozenroodc  en 
waterblaauwe    of   zeegroene    Zeeblaas   ftaan   de 
vangers ,  aan  het  achterfte  gedeelte  der  blaas ,  aan 
den,  buik  op  eene  plaats  bij  elkander;  bij  de  te- 
genwoordige (pe/agica  Bosc.)  ftaan  zij  gefchei- 
den  in   twee    afzonderlijke  hoopen,   aan  het  in 
tweeën  gedeelde  achterlijf,   gelijk  dit  ook  in  de 
afbeelding  van  Bosc  te  zien  is;   en  bij  die  van 
Lamartinierk    nemen   zij   over   de  lengte   der 
blaas  den  geheelen  buik  in;    gelyk  men  dit  ook 
ziet  afgebeeld  in  de  platen  van  Bory  en  Péron, 
Bij  de  Zeeblaas  van  Osbeck,  of  eindelijk  bij  de 
kleine  gehoornde  Afrikaanfche  Zeeblaas ,  bij  wel- 
ken   de    blaas    eene    tegenovergeftelde    gedaante 
vertoont,  en  wel  aan  den  fnuit  dik  en  buikach- 
tig is ,  en  naar  de  vangers  dun  toeloopt ,  hangen 
zij  achter  het   hoornachtig   uitfteekfel,   rondom 
den  grooten  middelften  vanger,  zoo  als  wij  wel- 
dra uit  de  befchrijving   dezer  laatfte  en  kleinfte 
foort  vernemen   zullen:   zoo  dat   derhalve  niet 
de  geringde  twijfel  kan  overblijven  omtrent  de  in 
het  oog  loopendc  onderfcheidene  plaatfing  van  de 
IV.  Deel.  V  van- 


i  'I 


!i 


30Ö 


REIS>  OM  DE  WERELD. 


vangers  en  monden  bij  de  verfchillende  foorteïf 
van  Zeeblai^en ,  en  dat  dus  de  foorten ,  zoo  men 
al  niet  de  overige ,  insgelijks  geheel  onloochenbare 
verfcheidenheden  in  aanmerking  nemen  wilde, 
zich  reeds  alkvn  door  dit  enkele  kenteeken  ,  door 
den  verfchillehden  (land  der  vangers  zouden  laten 
bepalen.  Van  dien  kant  befchouwd,  was  dan 
ook  de  definitie ,  Vefica  extremiiate  posteriori 
bifurca  tentaculoriitn  fascictilo  duplici  appendix 
culata  reeds  voldoende.  Ik  befchouw  derhalve 
ook  alle  de  overige  niet  geringe  verfcheidenheden, 
en  afwijkingen  ,  wolke  in  de  b^fchrijving  van  Bosc 
voorkomen,  als  gevolgen  ''^.  compilatie^  en 
houd  mij  alleen  aan  de  afbeelding.  De  Heer 
Bosc  wilde  een  volledig  handboek  fchrijven,  en 
had  welligt  alleen  deze  eenigc  foort  gezien;  van 
danr  vereenigt  hij  de  bcrigten  en  Synonymen  van 
alle  foorten ;  en  dus  doende  v/ederfpreken  zich 
de  opgaven  omtrent  de  grootte ,  en  do  waarnc- 
mingevi  aangnande  de  brandende  eigenfchap  der 
Zteblaas ,  als  ook  aiie  de  overvvijzingen  op  Lix- 
NÉus  ,  OsBRCK  ,  Sloanit  ,  Browne  ,  (l^/ialiil?) 
den  Atlas  van  Lapeyrouse  en  de  Encyclope- 
die. —  Dit  alles  zoude  geene  plaats  gehad  Iiebben, 
bijaldien  de  Heer  Bosc  alle  de  overige  foorttn 
ook  gezien  had ;  hij  zoude  dan  de  verfcheidenhe- 
den weldra  opgemerkt,  ieder  van  deze  afzonder- 
lijk nciauwkeuriger  onderzocht,  en  het  voorts  bij 
zijne  eigene  aanmerkingen  gelaten  hebben.  Het 
Compileren  is  voor  de  waarheid  dikwijls  nadee- 
lig,  en  voornamelijk  b!j  ecne  overeenkomst  in  de 
gedaante  der  ligchamen ,  met  wier  Oeconomie  cii 

ia- 


mngtir 

zoude  ( 

monden 

nog  n ie 

5,  cesfe 

95  des  e. 

j>  de  hl 

9»  f  e  lal 

de/s  dan 

daadzaak 

Zeeblazei 

liet  uitpo 

w'ind  zoc 

van  ons  i 

kig  gewee: 

i.phyr.  pe, 

hi}Mkn  d 

waardelijk 

beweren  d; 

ik  zelfs  \u 

vangen,  di 

blaas  bij  zi 

komen  zijn 

wijze,   dan 

welligt  mo{ 

lucht  uit  d 

is ,  dat  de  i 

hier  roe  ev( 

aan  geenen 

Jit  verfchijt 

nemen. 

Dt'ze  fooi 


REIS  OM  DE  WERELD. 


307 


inrigting  men  nog  niet  bekend  is.     De  Heer  Bosc 
zoude  ook  dan  den  mond  niet  midden  onder  de 
monden  gezocht   hebben,    en  ook   de  volgende 
nog  niet  bewezene  (lelling:  ^^  Lorsqne  Ie  calmc 
,,  cesfe^  que  Ie  vent  commence  ei  rider  la  f  ar  f  ace 
,,  des  eaux  ^  t  out  es  les  phyfalides  abforhent  Pair 
,,  de  leur  véftcule  en  totalité  ou  en  part  ie  et  elles 
,,  fe  laisfcnt  coulcr  a  fond ^"^  het  geen  niet  an- 
ders dan  eene  bloote  gisüng  is ,    niet  voor  eene 
daadzaah  liebben  opgegeven.     Mijne  beide  kleine 
Zeeblazen  z  uden  waarfchijnlijk  niet  zoo  lang  met 
het  uitpompen  der  lucht  getoefd  hebben,  tot  de 
wind  zoo  fterk  was ,  dat  deze  haar  op  het  dek 
van  ons  fchip  wierp;  en  ik  zou  niet  zoo  geluk- 
kig geweest  zijn,  deze  foort  van  den  Heer  Bosc 
iphyf.  pelagica')  bekomen  en  gezien  te  hebben, 
bijaldien  de  (telling  van  den   Heer  Bosc  onvoor- 
waardelijk doorging.     Ik  wil ,  wel  is  waar ,  niet 
beweren  dat  dezelve  onwaar  of  valsch  is ,  want 
ik  zelfs  heb  eciige    malen  groote  Zccbiazen  ge- 
vangen ,  die  eenig  water  in  de  met  lucht  gevv.lde 
blaas  bij  zich  hadden ;  hoe  zoude  dit  hier  in  ge- 
komen zijn  ?  —  Waarfchijnlijk   op   geene  andere 
wijze,   dan  door  de  gefternde  zuigmondjes,  die 
welligt  mogen   beftemd   zijn,    om  water  in,    en 
lucht  uit  de  blaas  te  laten ,  zoodra  het  bewezen 
is,  dat  de  Zeeblazen  naar  den  grond  gaan.     Tot 
hier  toe  evenwel  is  het,  zoo  veel  mij  bekend  is, 
aan  geenen  Natuuronderzoeker  mogen  gelukken , 
dit  verfchynlel   al'    eene    daadzaak   zelf  waartc- 
nemen. 

I     Deze  foort  van  Zeeblazen  is  voor  het  overige 

Va  to 


I 


if 


3o8 


REIS  OM  DE  WERELD* 


te  klein,  dan  dat  ik  zuigmondjes,  met  zich  in  het 
middenpunt  vereenigde  dralen  aan  de  blaas,  zoude 
hebben  kunnen  bemerken.  Zelfs  de  microscopi- 
fche  waarneming  der  vangers,  welke  toch  bg 
deze  foort  in  vorm  en  verkorting  zeer  afwijken , 
was ,  wegens  de  kleinheid  der  ligchamen ,  niet 
zoo  onderrigtende,  als  bij  de  groote  Brafiliaan- 
fche,  waar  de  ontleding  eene  dubbelde  klasfe  van 
fpier- vezelen  aanwees,  liggende  de  flijmige,  in 
de  lengte  loopende,  vezelen  in  het  inwendige  van 
de  buisvormige  vangers ,  terwijl  de  rondloopende 
vezelen  aan  de  buitenzijde  geplaatst  zijn.  De 
buizen  der  vangers  zelve  waren  in  de  lengte  in 
onnoemelijke  kamertjes  verdeeld  door  midden- 
fchotten  en  kleppen,  en  dit  is  ook  her  geval  bij 
de  kleine  foort.  Het  wezen  der  ftof,  het'  (lijm 
of  de  gelei  veroorzaakt  den  Onderzoeker ,  bij  kt 
na't peuren  van  het  zamenftel ,  onoverkomelijke 
zwarigheden,  en  ik  twijfel,  ofwel  iemand,  op 
dcnzeifden  weg ,  dien  ik  betrad ,  zonder  toevallige 
ontdekkingen,  verder  komen  zal.  Aan  de  dikke, 
flijmige,  lazuurblaauwe,  tezamengerolde  wortelen 
der  vangers ,  is  de  plaats ,  waar  mijne  opvolgers 
bchooren  te  zoeken ,  indien  zij  de  overbrenging 
van  het  voedfelfap  in  de  fpierachtige  vaten,  oï 
holle  en  fponfieuze  fpier-vezelen  der  blaas  verder 
willen  vervolgen ;  en  daar  toe  kan  men  niet  anders 
dan  de  groot  (Ie  en  verschte  Zeeblazen  van  de 
grootfl:e  foort  gebruiken ,  gelijk  men  ook  in  dit 
opzigt,  zonder  microscoop,  niets  zal  kunnen  uit- 
rigtcn.  1!:  wensch  mijnen  op  volgeren  eencn  bete- 
ren uitflag,  dan  waarop  ik  m'(\  beroemen  kan. 

4.  Phï- 


REIS  OM  DE  WERELD. 


309 


4.  Physalis  Lamartinieri. 

Journal  de  Phyfiqae»     Novembrt  17^7. 

Voyagc  aittour  du  monde  par  La  Pérouse  , 
Tom,  IV,  PI.  no.fig.  13.  14,  PRR.  Les  Foyages 
de  PÉRON  et  BoRY  DE  Saint  Vincent. 

Medtifa  utriculus  Linn.  Syjl,  Nat,  Edlt.  Qmelin, 
Ph.  rostro  longiifinio  attenuato  extremitatem  vr.r^ 
fus  in  papillam  vel  cucui  bit.,  lam  producto  ,  cxte- 
riora  verfus  granulis  25  glandulo/is  pedunculatis 
fimbriato ,  fubtns  ad  ventrem  veficae  tenlaculis 
trigenis  papilliferis  pendulis  fi.nplicibus  et  ratnofis 
cum  cirrho  longisfimo  folitario  ciliato  ex  eorum  me- 
d'.o propendente  inflructa ,  fuperius  crista  depresfa 
interdum  vix  faturam  vel  lineam  transverfe.  fuU 
catam  referent  e  marginata:  magnitudine  nucis 
avellanae,  Vifica  ad  utramque  extremitatem 
attenuata  fLbtus  in  ventre  longitudinem  verfus 
tentaculis  ubiqne  ciliata ,  cirrho  longisfimo  ap' 
pendiculata  covf.  Bory^/  Péron  1.  c. 

De  lange  In  uit ,  welke  aan  het  eind ,  als  het  ware, 
te  zanien  gefnoerd  en  van  voren  met  een  langwer- 
pig zuigmondje  bezet  is,  het  geen  bij  alle  overige 
foorten  van  dit  geflacht  het  geval  niet  is .  was 
reeds  alleen  genoegzaam,  om  deze,  door  laMar- 
TiNiERE  duidelijk  befchrcven  en  afgebeelde.  Zee- 
blaas,  als  eene  eigene  en  van  alle  overige  foorten 
afwijkende  en  verfchillende  fpecies  te  doen  ken- 
nen; dan  hier  komen  nog  andere  kenteekenen  bij, 
waar  door  deze  Zeeblaas  zich  van  alle  andere 
onderfcheidt :  zii  is  b.  v.  bezet  met  eenen  langen 
ïooni  van  05  kleine  zuigmondjes,  welke  in  een' 
digtcii  rei  aan  den  buitenHien  omtrek  der  blaas  tut  bij 

V  3  den 


iy  ■■  i< 


» 


3^ro 


REIS  OM  DE  WERELD. 


den  fnuit  geplaatst  zijn ;  en  zij  is  van  de  punt 
van  den  fnuit  af  tot  aan  het  eind  van  den  buik 
der  blaas  gefranjed.  Deze  kleine  zuigmondjes  zijn 
vereenigd  met  30  grootere  en  enkelvoudige ,  wel- 
ke getakt  of  bij  bosjes  geplaatst  zijn,  als  ook 
met  den  langen,  gefranjedcn  vanger,  die  uit  het 
midden  deizelve  aan  den  buik  neerhangt.  Voor 
het  overige  is  het  ach  ter  (Ie  gedeelte  der  blaas 
niet  afgerond ,  gelijk  bij  de  door  Bosc  befchrevene 
(^Ph.  pelagica')  en  aan  de  eene  zijde  met  blaau- 
we ,  flijmige  heuveltjes  bezet ,  maar  naakt  en  ke- 
gelvormig. 

Lamartiniere  vond  deze  kleine  Zeeblaas  op 
den  10  November  1706,  op  de  ongelukkige  reis  om 
de  wereld  van  La  Péyrouse,  onder  de  ao*  Zui- 
der  Breedte,  1790  Ooster  Lengte  (ongeveer  tus- 
fchen  de  SandwichS't\\2inA&n  en  de  Philippynen  of 
Marianeti)  en  za;^  dezelve  ten  tweedemaal  in  nog 
grootere    menigte   weder  bij  de  j8d[/i;/;/7-eilanden. 
Hij  befchrij'  ■  v'^zelve  als  eene  met  lucht  gevulde, 
doorfchiji.i-'ni  w  oiaas  van  de  gedaante  eener  doedel- 
zak, van  boven  met  eenen  kam  en  van  onder  met 
eenen  bundel  blaauwe  draden  en  gele  zuigmondjes 
gewapenr' ,    uit  wier  midden  een  diki.e  blaauwe, 
met   platte  korrels  gcfranjede,  vanger,  even  a/s 
een  lange  flaarr ,   naar  beneden  hangt.     De  kam 
is  neergedrukt,   en  heeft  naauwelijks  het  aanzien 
van  eenen  blaauwen naad ,  welke  uit  lange,  de htlt't 
kortere  en  uit  kleine  fteken  in  eene  afwisfelcnde 
orde,  beflaat.     Het  verlengde  of  uitgeftrckte  ge- 
deelte  van  de  blaas,  hetwelk  men  den  fnuit  noemt, 
en  hetgeen  buitengewoon  lang  en  fpitsachtig  is, 

wad 


werd  < 

gezien , 

regelen 

eenen  ff 

en  zich 

zeer  Ie 

blaas  is 

zuigmoi 

punt    vi 

mondje 

zullen  z 

gen  met 

.  voudige 

uit  wier 

ger  nedei 

ze  groot! 

water ,    • 

befpeurde 

den  vfrw 

van  a  tot 

op  de  get 

mondjes , 

nemen. 

aan   den 

zich  der; 

gewoon  V 

ver   vergi 


REIS  OM  DE  WERELD. 


3" 


■•%«! 


werd  door  Lamartiniere  voor  den  liop  ïian- 
gezien ,    dewijl    het,    tegen    het   karakter  en   de 
regelen  van  dit  gcflacht,   aan  deszolfs  punt  met 
eenen  grooten  langwerpijjje  zuigraoud  voorzien  is, 
en  ziel),  even  als  de  fnuit  van  elke  andere  Ibort, 
zeer  levendig   beweegt.      De  buitenlle  rand  der 
blaas  is  geheel  met  een'  digren  zoom  van  kleine 
ziiigmondjes  bezet,  welke  zich  bijna  tot  aan  de 
punt   van  den   fnuit,   of  tot  aan  deszelfs  zuig- 
rnondje    uitftrekken:    omtrent   25  of  26  in  getal 
zullen  zijn ,  en  zich  ouder  aan  den  buik  vereeni- 
gen niet  den  grooten  aundel  van  30  groote  enkel- 
voudige en  als  bij  bosibn  geplaatfte  zuigmondjes, 
uit  wier  midden  de  gemelde  groote  gefranjede  van- 
ger nederhangt.     Lamartiniere  befchouwdc  de- 
ze groote  zuigmonden  in  een  glas  met  versch  zee- 
water,   waarin   hij   het   dier  geplaatst   had,   en 
befpeurde,  dat  zij  hunne  middelijn  dermate  kon- 
den verwijden  ,  dat  dezelve  eene  omtrek  befchrijft 
van  a  tot  3  lijnen.    Dit  bragt  dan  Lamartiniere 
op  de  gedachte,  dat  de  zeeblazen  door  deze  zuig- 
mondjes ,  de  in  de  blaas  voorhandene  lucht  op- 
nemen.     Hij   zag,    dat   deze   zuigniondjes  zich 
aan   den   wand   van  het  glas  vastzogen,   en  dat 
zich  derzelver  vastgezogene  vlakten  zoo  buiten- 
gewoon verwijdden ,  dat  hij  in  Haat  was ,  derzel- 
ver  vergroote  middelijn  te  kunnen  meten.     Dit 
verfchijnfel   ftemt  volkomen  overeen,    met  mijne 
dadelijke  ondervinding ,  welke  ik ,  met  betrekking 
tot  de  zuigmondjes  der  groote  Brafiliaanfche  Zee- 
blazen ,  gehad  en  tevoren  biigebragt  heb;  uit  wier 
verwijde  kanalen  of  middelijnen ,    ik  geheele  ge- 

V  4  raam- 


*1 


1 


1: 


I 


t 


9    i- 


V 

I, 

1#1 


'v    *M 


■^1 


♦  1  > 


!   S 


:L    I 


3ia 


REIS  OM  DE  WERELD. 


raamten  van  verteerde  visfchen  en  Mollusken  licb 
gehaald.  Lamartiniere  nam  voorts  de  me- 
nigvuldige bewegingen  waar,  welke  dit  dier  met 
fijnen  fnuit  uitoefent ,  en  die  insgelijks  met  mijne 
waarnemingen  overeenkomen:  de  fnuit  hief  zich 
op,  en  ftak  boven  de  hoogte  van  den  kam  uit, 
en  door  dezQ  bewegingen  kon  het  dier  zich  in 
eene  geheel  andere  ligging  brengen.  Door  het 
verlengen  van  den  fnuit  verdween  dikwijls  de 
verhevenheid  van  den  kam  geheel  en  al ,  zoo ,  dat 
flechts  een  gering  fpoor  van  denzelven  te  zien 
bleef,  het  welk  zich  als  ccne  onefFene,  dwars- 
geftreepte  lijn  over  den  rug  der  blaas  vertoonde. 
Onder  de  letter  P  heeft  Lamartiniere  eenen  bun- 
del van  de  bij  bosjes  geplaatfte  zuigmondjes  af- 
gebeeld ,  welke  zich  onder  aan  den  buik ,  midden 
tusfchen  de  30  groote.  zuigmondjes ,  en  aan  den 
wortel  van  den  langen ,  gefranjeden  vanger  bevin- 
den ;  en  hij  bekent ,  dat  hij  de  eigenlijke  beftemming 
en  verrigting  van  dezelve  niet  heeft  kunnen  ont- 
dekken. Waar fchijn lijk  dienen,  dezelve  ook  hier, 
even  als  bij  de  groote  Brafiliaanfche  Zeeblaas, 
tot  het  vasthouden  der  zoo  groote  prooi ,  welke 
niet  in  het  kanaal  van  eenen  enkelen  mond 
of  zuigmondje  kan  opgenomen  worden,  docb 
welligt  ook  ter  voprtplanting  (♦).    In  de  lode  ca 

iide 

(*)  Omtrent  de  wijze  vnn  voortplnnting ,  welke  bij  de 
bastaarddieren  over  het  geheel  nog  duister  is ,  weet  ik  nuch 
van  deze,  noch  van  eenige  andere  foort  hoegenaamd  hec 
geringde,  met  zekerheid,  te  zeggen  —  dit  alles  is  nog  iti 
het  duister  verborgen. 


REIS  OM  DE  WERELD. 


813 


11de  fig.  tab,  I.  is  het  dier  van  beiden  kanten 
voorgefteld.  De  bij  bosfen  geplaatfte  en  gedeelde 
zuigmondjes  uit  het  midden  van  den  grooten  bun- 
del ,  zijn  bij  P  van  voren  ,  bij  R  R  tab.  I.  fig.  12 , 
13,  14.  op  zijde  afgebeeld. 

Wanneer  men  deze  befchrijving  en  afbeelding 
van  Lamartiniere   vergelijkt  niet  die  van  den 
Heer  Péron  en  Bory  de  Saint  Vincent  (Atlas 
van  Bory  PI.  LIV.  fig.  1.  van  Péron  i>/.  XXIX. 
fig.   i»)  befpeurt  men  al  fpoedig,  dat  deze  Zee- 
blazcn-foort ,  welke  ik  nimmer  gezien  heb,  ech- 
ter van  deze  drie  en  van    meer  andere  Natuur- 
onderzoekers  is  waargenomen;    en  offchoon  ge-' 
deeltelijk.de  afbeeldingen,  gedeeltelijk  d?  belchrij- 
vingen  dezer  foort  bij  de  Schrijvers  niet  volkomen 
naauwkeurig   overeenftemmen ,    zoo   fchijnen   zij 
toch  ook  geene  andere  Ibort  te  bedoelen,  en  in 
het  wezenlijke  der  zaak  hebben  zij  alleen  het  oog 
op  de  Zeeblaas  van  Lamartinieke.     De  afbeel- 
dingen  van   PÉRON   en   Lamartiniere    koincn 
bijna  geheel  overeen ,    en  de  nietsbeduidende  af- 
wijkingen zijn  alleen  de  gevolgen  der  achteloosheid 
van  den    teekenaar   en    plaatinijder,   of  van  het 
toeval,  dat  het  eene  dier  meer  vangers  verloren 
had,  dan  het  ander.     Bij  beiden  vindt  men  toch 
de  karakterillieke  kcnteekenen,   als  i)  het  zuig- 
raondje  aan  den  fnuit ,  hetwelk  bij  Lamartinieriï 
gefloten  en  bij  Péron  van  eene  opening  voorzien 
is :  a)  den  grooten  vanger  in  het  midden ,  welke 
bij  den   eerllen   te  dik   en  met  eenen  dubbelden 
zoom ,  bij  den  laatften  te  dun  en  zonder  den  ge- 
franjeden,  roüdeu  zoom,  en  bij  Bory  al  te  hoekig 

V  5  ge. 


31 


$ 


311 


REIS  OM  DE  WERELD. 


geteckend  is.  De  overige  vangers  zijn  bij  La- 
MARTiNiERE  iti  ccnen  te  zamen  getrekkenen,  en 
bij  PÉRON  in  eenen  te  uitgerekten  ftaat,  doch 
zonder  zuigmondjes  afgebeeld ;  bij  alle  drie  nemen 
zij  3)  de  onderde  bogt  der  blaas,  in  hare  gan- 
iche  lengte,  geheel  in.  Bij  geene  ander  Ibort  der 
Zeeblazen  hoegenaamd  is  dit  het  geval ,  en  zij 
kunnen  derhalve  ook  alleen  deze  loort  gemeend 
hebben.  Wij  moeten  dit  ten  minftc  zoo  lang 
aannemen,  tot  dat  eene  ./"we  zesde  foort  ont- 
dekt wordt ,  welke  deze  kenteekenen  met  de  vier- 
de gemeen  heeft;  en  wij  kunnen  dit  te  geruster 
doen,  daar  ook  het  dier,  wat  het  geheel  aangaat, 
(onaangezien  de  verfchillende  ftanden,  welke  de 
drie  Schrijvers  verkozen  hebben)  in  de  genoemde 
afbeeldingen  overeenkomt,  en  dit  gevoelen  fchijnt 
te  bevestigen. 

5.  Phyj'alis  cornuta  nova  fpecies, 

Phyfalis  Affir,     Tab.  I.  tig.  14.  16. 

Phyfalis  Osbeckii,  (Osbrck  Rei  Ie  nach  Ost- 
indicn  und  China,  m.  K.  ti.  Rostock  1765.  p.  84 
u.  371.  Tab.  XII.  fig.  T. 

Ph,  rost r o  m:llo  vel  breyisjimo  vix  papillari^ 
flavo,  Vefica  clavata  fttperius  crista  dtprc$}\: 
crcnulata  ^  anterius  ver  jus  rostrum  dilatata^ 
posterius  coarctata^  processu  cornuto  late- 
RALI  injlructa  et  in  cirrhum  jolitarium  lotigis- 
jimum  tentaculis  pluribus  glandui'ofis  vel  papil- 
Itferis  ad  radicem  cbfitum  producta.  Minima 
omnium ,  magnitudine  jabac  majoris  ytl  ovi  mo- 
tacillae  trogloditis. 

Op  onze  terug  reis  van  China  naar  St*  lleUna 

werd 


REIS  OM  DE  WERELD. 


315 


xverd  ons,  op  den   icden  April  1806,  omftreeks 
de    Kaap    de   Goede  Hoop ,   bij  eene  temperatuur 
van  ib**  Reaumur,  onder  den  33"*  Zuider  Breedte 
en  den  237**  Wester  Lengte  van  Greenwich ,   in 
den  nacht ,  eene  kleine  blinkende  Zeeblaas  door  een 
golf  op  het   dek  geworpen.      Het  weder  was  in 
den  morgen  nog  zoo  betrokken  en  nevelachtig, 
dat  men  geene  100  fchreden  voor  zich  konde  uit- 
zien: evenwel  was  het  mij  helder  genoeg,  om  het 
levendige    dier   terftond  in  den  vroegen  ochtend 
afteteekenen ,  en  te  befchrijven.     Aan  de  zeldza- 
me wigvormige  gedaante  der  blaas  zonder  fnuit, 
aan  het  gele  zuigmondje,  hetwelk  zich  ter  plaatfe 
van  den  fnuit  bevint ,   aan  de ,  in  evenredigheid 
buitengewoon  dikke  en  lange,  gedraaide  vangers, 
in  welke  de,  zich  vernaau wende ,  blaas  uitloopt, 
en  op  welkers  dikke  wortels  verfcheidene  kleine 
gedeelde  zuigmondjes  geplaatst  zijn,  erkende  ik 
terftond  eene  nieuwe  Ibort  van  Zeeblazen.     Het 
geen  haar  echter,  buiten  de  gemelde  afwijkingen 
in  gedaante,  reeds  bij  het  eerlle  gezigt,  als  zoo- 
danig kenfchetst,  is  een  lange  haakvormige  fnuit 
of  een  hoornvormig    uitftcckfel,    hetwelk    zich 
ter  zijde  aan  den  wortel  der  dikke  vangers  bui- 
ten de  blaas    vertoont,   en   onmiddelijk  met  de 
binnenfte   holle   ruimte  der  blaas  ift   verbinding 
ftaat,    als    het    worm -wijze  uitfteekfel  met  den 
blinden  darm  (^procesfus  vermiformis  cum  ititestino 
foeco)  in  het  menfchelijk  ligchaam.    Deze  hoorn- 
vormige  fnuit,  welke  zich  niet  aan  het  voorlle 
eind  der  blaas,  als  bij  de  overige  foorten,  maur 
aan  het  achteritc,  en  gevolgelijk  juist  aan  het  te- 


J^J 


\ 


I 


V 


3i6 


REIS  OM  DE  WERELD. 


genovergeftelde  einde  bevindt ,   en  van  daar  een 
voornaam   kenteeken  der  foortelijke  verlcheiden- 
heid  uitmaakt,  is  naar  evenredigheid  ook  dunner, 
aan  de  punt  rozenrood,  en  heft  zich,  met  eene 
matige  kromming  ,  in  de  hoogte ,  zoodat  dezelve 
met   de  rigting   der    blaas   eenen   ftompen   hoek 
vormt,  en  aan  het  dier  een  geheel  buitengewoon 
aanzien  geeft.   De  blaas  is  voor  het  overige  blaauw- 
groen  ,  doorfchijnend ,  van  voren  dik  en  van  ach- 
teren Imal,  alwaar  zij  met  den  dikken  vanger,  in 
welken  zij  uitloopt ,  als  met  eenen  ftaart  eindigt; 
aan  den  wortel  van  den  ftaart  bevindt  zich  de 
gemelde  hoorn,  en  nevens  dezen  ziet  men  een  geel 
zuigmondje  of  klierachtige  verhevenheid,   geii.k 
aan  die,   welke  zich    aan  het  voorfte  dikke  eind 
van  de  blaas  bevint,  en  daar  de  plaats  inneemt, 
waar  ander'    gewoonlijk  de  fnuit  gevonden  wordt. 
Boven  op  den  rug  van  de  blaas  loopt  de  kam  of 
het  zeil ,  hetwelk  even  lang  is ,  als  de  blaas  zd- 
ve ,  en  zich  van  het  gele  zuigmondje  af,  tot  aan 
den  wortel  van  den  dikken  vanger  uitllrekt.    Het 
zeil  is  blaauwgrocn,  in  de  lengte  omzoomd  met 
eenen  hoogrooden  band  mer  leden ,  en  in  de  breedte 
verfierd  met  acht   rozenroode  aderen ,   tusfchen 
welke  nog  even  zoo  veel  kortere  geplaatst  zijn, 
welke  naar  beneden  afloopen.     De  dikke  vanger 
is  aan  deszelfs  wortel  bezet  met  vele  groote  en 
kleine  voeldraden ,   met  of  zonder  zuigmondjes, 
welke  zich  echter,  na  verloop  van  eenige  uren , 
gedurende  welke  het  dier  in  een  glas  met  versch 
zeewater  geplaatst  was,  reeds  oplosten,  en  voor 


een   gedeelte  afvielen. 


Het  voortgaande  kanaal 

des 


des  lan 

duimen 

deeld,£ 

eene  fp 

Ickeurjo 

pronkt 

de  beide 

zien  vva 

ik  derze 

Hgt  zui< 

gefloten 

merk  en 

fnuit,    o 

blaas ,    k 

het   onde 

branding 

ichien  uu 

filiaanfchc 

Ik   heb 

ik  bij  mij 

meergenoe 

ver  hoeffei 

blaas   ge 

Kaap  de  C 

280  34/  2, 

zelfde  foo 
eene   zeer 
welke  mer 
lijk  beid  vai 

Tai>.  xn. 

want  deze 
öp  de  andc 


REIS  OM  DE  WERELD. 


3t? 


des  langen  vangers,  welke  het  dier  als  een  vier 
duimen  lange  Ihuirt  naflecpt,  is  in  leden  ver- 
deeld ,  gelijk  het  zeewier  of  zeekoraal ,  en  kan ,  door 
eene  fpiraalvormige  opwinding,  van  het  dier  wil- 
lekeurig terug  getrokken  worden.  De  blaas  zelve 
pronkt  met  alle  kleuren  van  den  regenboog.  Of 
de  beiden  gele  zuigmondjes  van  openingen  voor- 
zien waren ,  kan  ik  even  min  bepalen ,  als  dat 
ik  derzelver  nut  of  doel  weet  optegeven.  Wei- 
ligt  zuigen  zij  de  lucht  in  ,  die  in  de  blaas  op- 
gefloten  is,  en  het  ligchaam  uitzet.  Het  oog- 
merk en  de  werkzaamheid  van  den  haakvormigen 
fmiit,  of  hoorn  aan  het  achterfte  gedeelte  der 
blaas,  kan  ik  even  min  verklaren.  Ik-  heb  bij 
het  onderzoek  van  deze  kleine  Zeeblaas  geene 
branding  ondervonden;  zij  moet  derhalve  mis- 
i'chkn  niet  zoo  vergiftig  zijn ,  als  de  groote  Bra- 
filiaanfche  Zeeblaas. 

Ik  heb  alle  de  werken  over  de  Mollusken,  die 
ik  bij  mij  had,  nageflagen,  maar,  beliaUe  bij  den 
meergenoemden  Osbeck,  bij  geen'  eenigen  Schrij- 
ver hoegenaamd  eenig  fpoor  van  deze  kleine  Zee- 
blaas gevonden.  Osbeck  ,  welke  omtrent  de 
Kaap  de  Goede  Hoop^  in  Maart  1752,  onder  den 
28*'  34'  Zuider  Breedte ,  een  grooter  dier  van  de- 
zelfde foort  in  bezit  kreeg,  heeft  ons  daar  van 
eene  zeer  on  volkomene  teekening  nagelaten,  in 
welke  men  toch  weder  voor  het  minst  eene  ge- 
lijkheid van  foort  ontdekken  kan.  De  fl:and(l.  c. 
Tab.  XII,  fig.  I.)  is  reeds  niet  goed  gekozen; 
want  deze  is  zoo  genomen,  dat  de  kam,  welke 
op  de  andere  of  tegenovergeflielde  zijde  van  het 

dier 


'  -5. 


« 

i 

.■^' 

*  \i 


i 


\  ■ 

i 


^15 


REIS  OM  DE  WERELD. 


Hier   gevonden    wordt,   in    de   teekening  niet  te 
zien  is.     De  zulgmondjes  zijn  niet  aangewezen , 
He   dikke  vanger   is   nocii  in   zijnen  uitgerekten 
ftaat,  noch  in  de  vereischte  grootte  afgebeeld,  en 
was  deze  niet  in  de  befchrijving  (pag.  372)  uit- 
drukkelijk (^nderlcheiden ,  zoo  zoude  men  uit  de 
teekening  bijna   aan   alle  de  vangers  eene  gelijke 
lengte  toefchrijven.     Zelfs  de  hoorn ,  welke  voor 
het  overige,  als  het  gewigtigfte  gedeelte,  met  de 
fcherpst    mogelijke   trekken ,    wordt   aangeduid , 
heeft  geene  ronding,  en  men  zou  dit  uitfteekfel, 
volgens  de  teekening,  vooreen  plat  gedrukt  lig- 
chaam   kunnen  houden.      Daar  intusfchen  geene 
eenige  Zeeblazen-foort  een  zoodanig  uitfteekfel  op 
deze  plaats  bezit ,  en  ook  het  voorfte  dikke ,  en 
het  a.chtcrlle  dunne  deel  der  blaas,  hetwelk  ins- 
gelijks alleen  bij  dit  enkele  foort  gevonden  wordt, 
in  de  afbeelding  van  Osbeck,  hoezeer,  helaas! 
ook  te  fterk,   is  uitgedrukt,   zoo  lijdt  het  geen 
twijfel  of  deze  gehoornde  Zeeblaas  is  reeds  vóór 
mij    door    Üsbeck   waargenomen,    afgebeeld  en 
befchreven ;   voeg   hier   bij ,   dat   de   zonderlinge 
benamingen  (fnavel  enz.)  welke  in  zijne  befciirij- 
ving  voorkomen,    en  die  deels  aan  de  onkunde 
des    Schrijvers    omtrent   deze   foort  van  dieren, 
deels    aan    de  Duitfche  overzetting  welligt  hun 
oorfprong   verfchuldigd  zijn,    op    geene   andere 
foort  toepasfelijk  zijn,   dan  die,   welke  wij  zoo 
even  befchreven  hebben ;  dan  worden  wij  hierin 
nog  nader  bevestigd.     Ik  laat  het  derhalve  aan  de 
Natuuronderzoekers  over,   om  dit  dier,  naarde 
plaats ,  waar  het  zich  ophoudt ,  Jfer  te  noemen , 

of, 


r: 


REIS  OM  DE  WERELD. 


of,  naar  den  eerde  ,  ontdekker  en  be fcli rijver,  Z'/^^- 
falis  Osbfckii ,  oF  naar  het  zigtbaar  en  zich  on- 
derlcheidcnd     hoornvormig     uitlleekftl    Phyfalis 
cornnta.      Bij  OsBiiCK  heet  hetzelve   lloloihurio 
phyfalis    of  velificans  ^     lloliandsch    Btzaandjes 
(^Kumpf,  Amboin,  Muf.  S.  49)  door  de  m.   roo- 
zen   Bijdcwhidzeiler   genoemd.      Zijne    teekening 
fcliijnt  eerst  na  zijne  terugkomst  in  Europa^  naar 
een  in  fpiritiis  bewaard  levenloos  voorwerp,  ge- 
maakt  te   zijn ,    en  zoodanige  teekeningen  zijn , 
even   als  de   ontledingen  van  doode  dieren ,    ten 
eenemaal     onzeker ,    hoe     veel    men    zich    ook 
fomtijds   op    dezelve  mogt  verlaten  hebben.     Ik 
wil    de    korte   befchrijving   dezer   Zceblaas    van 
OsBECK    hier   nog   ten   flotte   bijvoegen,    opdat 
men  deze  met  de  mijne  behoorlijk  zoude  kunnen 
vergelijken:    ,,  Het  lijf,"   zegt  hij,   ,,  is  eivor- 
„  mig,  opgeblazen,  doorfchijnend  met  ecnen  gcel- 
„  groenen  Haart.     De  rug  donkergroen  ,  fcherp  ; 
,,  uit  denzclven  ontfpringen   7  of  meer  aderen , 
5,  welke  naar  voren  geelrood  zijn.     De  fnavel  is 
„  gedraaid^  geelrood.     De  voelarmen  zijn  veel 
,,  in    getal ,   de    kortfte    van    dezelve   rond ,    de 
5,  middelfte    de    fijnrte,    doorfchijnend,    aan    de 
5,  punt   kogelvormig;    de  overige  talrijke  voel- 
,,  armen   hebben   Helen   en   zijn  langer,   de  eenc 
j,  middel flc    is  dikker   en   veel  langer^    dan  de 
,,  overige,  ook  donkerblaauw.    Tegen  over  dezen 
,,  bevindt  zich  aan  de  andere  zijde  eene  blaauwe 
,,  zamengeftelde  verhevenheid ,  welke  wclligt  het 
„  zeil  is,  dat  het  dier  in  zee  uitfpreidt." 
Myne   meting  van  het  levendige  dier  geeft  de 

vol- 


-i 


9 


H 


!     . 

Ji: 


320 


REIS  OM  DE  WERELD. 


volgende  bepalingen :  De  blaas  is  aan  haar  voof- 
fte  gedeelte,  waar  zij  de  grootfte  omtrek  heeft, 
I  duim  dik  in  middelijn.  De  lengte  van  het 
hoornvormig  uitfteekfel  bedraagd  1  duim;  de 
leng  e  der  blaas  tot  aan  den  wortel  van  den  dik- 
ken vanger  |  duim,  en  de  lengte  van  den  niet 
volkomen  uitgerekten  vanger  4  duimen,  de  ftaart 
verlengt  zich  echter  ook  wel  tot  8  duimen.  — 
Het  voorwerp  van  Osbeck  was  ten  minfte  nog 
eenmaal  zo  j  groot ,  als  het  mijne. 

Einde  van  het  Vierde  en  Laatjle  Deel, 


u  .4 


OOf- 

eft, 
het 
de 
dik- 
niet 
aart 

nog 


y^^f^ju 


I 


Ü 


yj'JJiLAZKy      ///,/     ,/f/<u/>rr    f//i:r/u/ 


/'if/'Y/'    <(fzr/ia< /'A/Af 


r 


^  n/(  /{ 


_•'.'  •Vtfi<nt.tr\'  j'attf. 


f.  AH 
i 


f 


T"'" 


K       * 


iTi 


int 


50 

e 

.25 

.  15 

•  AS 

f' 5' 
;.  2c 

'■5! 

r;.l 

1.4  I 

•  J 
4.  I 

[8.1 

13.  Q 

10. : 

54-! 
39' 
9- 
47' 
29- 

,18. 

14.. 

.01. 

Ir.- 
.4i' 


■  -jiijii    fmi^vi  iifjvi  I  pja 


-  >  >tmwi  IW■^.^  »i.'ii||gt 


nst 


e  Baai.     Te  18  Ü.  de  Pxk  van  Tenet if e, 
do  Piek  NVV.  4"  loi  Mijlen. 


25 
.15 
.45 

;.  ^c 
^5i 

).:.< 

5-  5 
9.1 

1.4 

^7-3 

-1.1 

8.1 

3-"- 
o* 

35- 4| 

54- 

39.(ile  fiaauwe  Winden. 

'>- 
47  iia  Stilte. 

cqI  met  donker  Weder. 

|i8.f  veel  Regen. 

Ml 
.01. 


n  wij  het  Eiland  St,  Antonio  in  het  Zuiden. 


ag  kregen  wij  den  NO.  Pasfaat. 


41, 


h.ndc  Wind  inri  tm'  lidlcndigen  Regeu. 


ü/ 


DAGBOEK  IN  TABELLEN 

VAN   Dr, 

N     A      D      L      S      H      T)      A, 

iMET  DE  OP  DAT  SCHIP  GEDANE 

STERREKUNDIGK  en  WEERKUNDIGE 

WAARNEMINGEN. 


Aanmerking,  De  Breedten,  welke  tuMclicn  (  )  Qaati, 
zijn  niet  onmiddelijk  uit  waarnemingen  alge- 
leid  ;  zij  zijn  volgens  Scli-eps-bertkenineen 
gefield,  verbeterd  naar  de  Stroomen,  welke 
den  volgenden  dag  zijn  waargenomen. 


Noorder  Breedte. 

Vol 

Da(?en. 

Volgens 

Volficns 

Zie- 

W.mrncming. 

Gisnng. 

l 

1803 

0      /     // 

c 

Octob.  28 

27.47.51 

<^     1     II 

16 

29 

26.13    51 

26.13.    6 

16 

3" 

=4- 53- =4 

^4.54.  18 

18 

31 

=  3  .'i3•t- 

23.49.   6 

18 

Nov.    I 

23,  10.  cS 

23-    5- .54 

19 

2 

22.  37.00 

22. 37. 12 

ly 

3 

2  1.47-55 

21.51,  48 

20 

4 

20.    8.  39 

20.  17.00 

22 

5 

itf.  44.40 

lK.44.00 

24 

6 

17.55.12 

17.55.06 

25 

i 

17.    5.08 

I7.CO.  00 

26 

J*» 

'5- 34-  I" 

15-  3';-  5 

26 

9 

14.46.  10 

14.44.30 

07 

10 

13.  51.00 

13-43-12 

27 

1 1 

12.47.  0° 

I2.40.  co 

«6 

\^ 

II. II.  15 

10.57.  12 

25 

J3 

r;.44,  30 

9.33.4« 

23 

14 

!!.    4.  io 

8.  02.  30 

15 

6.50.  22 

6.40.30 

21 

16 

6.    i.li 

5.58.00 

21 

17 

(5.37-38) 

5.  29. 00 

IH 

5-44-3^- 

5.27-  15 

21 

19 

S-.-^/'.  '3 

5-  14-15 

21 

Cü 

(5.  2  [40) 

5.00.00 

21 

C4--)i-45.) 

4-  «3. 25 

9.2 

4.42.40 

3- 37.2c 

21 

9.1 

4-  "-45 

3.54. 12 

22 

2< 

(3- -^3  3''; 

3.09.30 

EERSTE        T    A    r    I 


Vaart  der  Nadeshda  en  Ncwa  van  Teiieriffe  naar  het  ï 


Noorder  Breedte. 

Wciter  Ltnjito. 

VVcrKirifieii 

der" 

■^ 

1 

■ 

1 

8tro')inei) 

• 

Westcliikc. 

■iranJ  van  Hen 

VmiA  van  (icii 

Volt;ens   dj 

Volgens 

£     J  i  Arwijkiiijil 

llierinonietcr 

Zcc-I'.ur,.  lic- 

Volgens 

VolRcns 

Zce-Hiiiolu- 

iVlaaiis- 

Vo!:;c-.s 

V/arc  Lerjt:. 

Rijituig. 

V;in  (K-u 

(jp  iloii 

tor   ')p  llcll 

aarncming. 

Gisruiu:. 

tio.         jWaarneniin- 
1          !;cn. 

GlSlii:,. 

s 

1 

■  r 

!i;!;>Icl. 

.AiKia.iij. 

JNiiild.i,. 

o      /     // 

0       /      // 

n     1    t 

,  0  /  // 

"        / 

Z7.47-5I 

f>     1     /i 

10. 14.  ÜO 

16.  14.  0 

1 16.27.50 

• 

_           0      /, 

19.  C5 

29.  9:    1  z 

1 

26.13  51 

26.13.    ^' 

i6.5«.i5 

17.0;.  3 

ii6.5s.25 

NO.     84.  lü 

6 

I 

19.  06 

20.    9[          > 

=4- 53- =4 

-4.54.18 

18. 1  i.  15 

I0.21.  ; 

:  18.12.15 

ZO.     8a.  IC 

3 

I 

0      t      II 

19.  06 

29. 92     ^ 

23- 53- ï 2 

23.49.   6 

18.49.50 

19.  14.  1 

18.51.45 

XO.     79. 50; 

.1    r^ 
-.1 

' 

16. 20. jO 

20.    01 

29. 93     ^ 

23.  10.  et! 

23-    5-54 

19. 30. 13 

ao.  10,  • 

1".  33. 52 

r^ü.^  45. 

7 

1 

20.    09 

29.  88     r 

22.  37.00 

22.  37.  IC 

ly.  50.00 

io.4ü.  0 

20.   5.  if 

Geei'ü. 

IC.   07 

29.  02     r 

2 f. 47- 55 

2I.51.  48 

20.44.  10 

«      /     // 

:.i.  18.  3 

20  47  5.' 

ZO. 

II 

I 

14. 36. CO 

20.    09 

29.  96     r 

20.    8.  39 

20.  17.00 

22.  17.50 

a^-ii.o5 

22.07.  0 

22.  39.  3c 

7.0.     61.10 

16     i 

2  1.    02 

'1<J.    93          I 

i!{.44.4o 

IS. 44.00 

=4'  14- 30 

25  02.  z 

24-.^.5-.S-. 

G^'iie. 

2C.    07 

29.    00           I 

17.55-12 

17.  55.OÓ 

25.  27.  50J 

26.  27.  c 

25.  39'  i.^' 

0. 

II 

14.  56.  co 

2!.    04 

29.  9')    i  I 

17.    5.08 

17.  CO.  oa 

26. 24. 4c 

26.17.07 

.:6.  25.  c 

aö.34.4.- 

N. 

5 

21.    05 

29.  9^>     1 

15.3;.  10 

'5-  39-    5 

26.  ^6.00 

26. 2f .   C 

26.37-3-, 

Z. 

6 

I 

12.56.00 

2  1.    05 

2';.  9^     1 

14.46.  10 

14. 44. 30 

27.  03.  OC' 

26.  .|6.  c 

27.  i-l.i-l 

NW.    83. 

16 

J 

2  1.    09 

29.   l^!.      , 

13.51.00 

13. 43- 12 

27.06.  00 

>6.  34.  i 

27.  tS.iü! 

NVV.    67. 

IS 

1 

14. 05.00 

22.    04 

29.   90      1 

111.47.  00 

12.40.  co 

af).  ■.'O.  co 

25'  30-  a 

26.  23.  27 

N\V.    67. 

18 

14. 05.  00 

22.    05 

29.  90      . 

n.ii.  15 

lO.  57.  12 

25.  06. 00 

23  ^'8.  0 

25.  10.  ;.6 

NW.    64. 

1 

15.00  00 

22.    08 

29.  86     1 

9.44,30 

9-33.4« 

23.30.10 

22.  co.  c 

1  23.35-4.1 

NVV.  42. 

16 

14.52.  co 

23.    00 

20.   S'o 

f!.    4.  10 

8.  02.  30 

! 

20.    1.  c 

'M.  54- 51 

22.    06 

29.  82 

6.  50. 22 

6. 40. 30 

21. 51.00, 

19. 47.  0 

1  21.39-0] 

14. 26. Oü 

22.    05 

29.   82 

6.    i.li 

5.58.00 

21.07.50 

19.  26.  0 

2'..     9.H 

NW.   29. 

27 

3 

12.  32.00 

22,    C8 

29.  80 

(5- 37- 383 

5.  29.00 

19-5.V  0 

21.47.  n 

2  2.    05 

29.  No 

5-44.3^ 

5-27-i.S 

21.  if>,  00 

•20.03.  ° 

2  r .  29. 30 

NW.    37. 

21 

2,12.  20.00 

22.    06 

29.  So 

5-3''.  '3 

5-  14- '5 

21.06. 15 

20  c8.  c 

21. 18.45 

NO.     'ip. 

23 

1 

22.    01 

!:9.  26 
29.  76 
29.  76 

(5.21  40) 

5.ÜO. Oü 

20.40.  c 

21.41   .|S 

22.    00 

C4'-|i-45,; 

4-  i3.i5 

20.  Mj.   : 

>    22.01.5: 

21.    CO 

4.4Ï.40 

3-  37«  ac 

21. 35.00 

21.07    ^ 

)    21.51.00 

N. 

C).^ 

3 

14.36.00 

22.    02 

29.  74 

4.  11.45 

3.5.1.  12 

22.  c';.co 

!i'.4;i.  c 

1    22. 15. 15 

N. 

18 

1 

22.    06 

29.    Mo 
ii9.   ló 

.3-03  3>; 

3-09.3'' 

21.  57.    t 

)   21.41.24 

1 

12.31. c. 

20.    03 

E     L. 


ec  Eiland  St.  Catkarina. 


Winden,  Tot'rir.r.d  der  Atmosphcer  e:i  Aanmerkingen. 


Piek  N\V.  4"  loi  Mijlen. 


ZZW.     Weiniff  Wind.    Te  i  Uur  zeilden  wij  uit  de  Baai.    Te  18  U.  de  P  ck  van  Taietijfe, 

NW.  y^'J  :  27  Mijlen. 
N\V.  WeiitiiT  VVinH  en  fclinon  Weder.     Te   18  U. 
NVV-N.     Marine  \Vind  en  CcIt  on  ^Ve^ler. 
N-NÜ.     Weinig  Wind  en  Ichoon  Wi.'der. 
NO.        D. 

NO-NO  D.     AFwijfelende  Siilte, 

N.  NNVV.     FritTciie  Wind  en  Icno^n  Weder. 
NNW,     Matiae  W^ind  en  fchoon  Weder. 
N.    Frisfche  VVinH  en  fci'oon  Weder. 

NO.     Weinig  Wmd  en  donker  We  Kr.    Te  18  U.  zagen  wi]  het  Eiland  St.  Antonio  in  het  Zuiden. 
Oos^     Wfini.a  \Vind  en  iciionn  Weder. 
ZO,0.     l'"ri.4i:'ie  Wind  en  bewolkte  Luclit. 
ZO,    Weinii!;  Wind  en  donker  Wi-der. 

O  i'-r.    J' risfche  Wind  en  donker  Weder.    Op  dezen  dng  kregen  wij  den  NO.  Pasfaat. 
ONO     Fii^lclie  Wind  en  fcliüon  Weder. 

ON  O.  ü. 

NOrO         D. 

NOiO,     D.     Te  16  U.  een  Onweder  met  afwisfelende  liaauwe  Winden, 

O  if't.    Weinig  Wini  en  Stilte. 

Oost.    Heviire  Rnkwinden.     Gedurende  den  nncin  hijna  Stilte. 

Flaauw'  veranderlijke  Winden,  meest  uit  het  Zuiden,  met  donker  Weder. 

ZO.     Paauwe  vran  <eMijke  Winden  met  Rukwinden  en  vtel  Regen. 

Flaauwe Zuidelijke  Winden  en  donker  Weder. 

I'. 

L 

ZZO.     I'isfcbe  Wind  en  donker  Weder. 

7.L0.    V\.    i\NO.    Eerst  weinig  Wind;  daarna  een  'lorde  Wind  met  een'  bcltendigcn  Regen. 


Vaart 


Noorder  Breedte. 

Wtstcr  Lengte. 

-w 

Volgens  de 

Volgens 

Dagen. 

Volgens 

Volgens 

Zes-Horolo- 

Maans- 

Volgens 

Ware  Lengte. 

Ri 

VVaarnoniinfr. 

Gisling. 

gics. 

Waarnemin- 
;^en. 

Gisüüif. 

1803 

<»     /     // 

ö     /     // 

0     /     // 

0     /     // 

d      /      // 

INOV.    2ï 

1.32.07 

1.44.30 

22. 54-  3c 

22.24.    0 

23.13    03 

26 

0  6.  lioZ 

0.  II.  N 

24.  3.0c 

23.    4.    0 

24.  22.42 

ZW. 

27 

1.41.17 

1.31.  Z 

25.  lo.  cc 

23.40.    0 

25' 30- 51    '/'VV. 

28 

3'if>-35 

3.    2.20 

26. 12.0! 

24. 24.    0 

26.34.08    ZW. 

29 

4.  5<5'20 

4-46.15 

27.  29. 5*5 

25.  08.    0 

27.42.34 

ZW. 

r.         30 

6.  27.00 

6.  J8.50 

28.  18.  do 

^5.44.    0 

28.42. 19 

ZW. 

Dec.    I 

8.29.22 

8.25.15 

29.  10.06 

26.22.    0 

29.  35. 16 

ZW. 

2 

10.27.07 

10.27.00 

29.  50. 40' 

27.  00.    0 

30. 16.  56 

3 

12.  16.22 

I?..  16.08 

30.30.00 

27.23.  0 

30.  %1'  24 

4 

14.45.13 

14.42.12 

30.54. 15!  31.  15.  co 

27.43.  0 

31-22.33 

G 

5 

16.3-.;.  09 

16. 36.30 

31.19.30  31.50.45 

27.59.  0 

31.49.12 

NW, 

6 

(18.  00.  50) 

18. 13. 20 

28. 14.  0 

32.   5.20 

7 

19.47.00 

20. 12. 00 

31.52.00 

28.45.  0 

32.42.00 

NO. 

8 

20.48.15 

20.42. 15 

34. 10. 15 

31.18.  0 

34.43.27 

ZO. 

9 

20.46.51 

20.  38. 20 

35.  50.  £- 

36. 19.  c6 

A 

10 

(21.42.00) 

21.43.12 

38.  10. Cü 

35.36.  0 

3^.51.03 

11 

(22.33.  'Ö; 

22.35.48 

39. 30. 15 

37.11.  0 

40.02.  20 

. 

12 

(22.  43. 28) 

22.47.50 

37.59.  0 

40.  53-  27 

13 

23.IÏ.45 

23.17.30 

40.  32.50 

38.00.   0 

41. 10. 14 

NO. 

14 

24.  ï 5.  39 

(25.  25.  25) 

24.23.30 

4jt.32.45 

38.56.  0 

42.15.41 

i\o. 

15 

25.  34. 15 

41.21.   o 

16     26.17.55 

26.35. 15 

46.   4.'o 

43.17.   c 

46.41.45 

NO. 

17  ('2^.  43-  3o}| 

26.52.00 

44. 18,   0 

18 

cö.58.  39 

26.36.30   46.59.30 

44.21.    c 

47.37.22 

ZO. 

19 

.26.  36.  oo)!26.  43.  00    46.  23. 40I 

44-  55.    0 

47.02. 16 

20 

26.58.48 

27.  •I-.48 

46.54.30           0        ,       y/l 

45' 24.    0 

47'  34.  23 

NO. 

21 

22 

27.  8.00 

46.  s^- 15 

47. 36. 30 

47.36.45 

EERSTE        TAFEL. 


re  der  Nadeshda  en  Newa  van  Teiierijfe  naar  het  Eiland  St,  Catharina. 


Werkingen  der 
Stroomen. 


Rigtinj^ 


I  Westelijke 
O  j  Afwijking 
w  I   van    de  II 
3  i  Magneet- 
nanld. 


z. 

:w.  6i. 
:w.  72. 
'W.    53. 

:vv.  67. 
:w.  71. 
:vv.  6b'. 

w. 

w. 

Geene. 
JW.   68. 


o     /     // 

212.  31.  00 
il  12.  28.  00 

8.  ifj.oo 
8.  42.  co 
7.  40. 00 
6.  30. 00 
6.42.  00 
6.  3y.  00 

3-  55'  00 
(VV. 

2.02.0. 


JO.     54. 

:o.    72. 
z. 


i.4o.\V. 

1.48.0. 

3. 16.00 
a./^p.  00 


6.  00. 30 


7.58.00 


Stand  van  den 

Thermometer 

op  (.icn 

Middng. 


O    / 

22.  CO 

21.  05 

22.  00 
21.  02 
2T.  01 

21.  06 

22.  00 
21.  05 
21.  05 
21.  06 
21.  O^ 
21.  01 
21.  00 

20.  05 

21.  05 
21.  05 
21.  05 

ao.  5 


21. 
19. 
19. 
19. 
19. 


5 

co 

05 
05 

00 


19.  05 

20.  05 

17.  00 
20.  00 


Stand 

van  der 

Zee-Barome    | 

ter  0 

p  den     1 

Middag.  . 

29. 

80 

29. 

80 

29. 

80 

29. 

78 

29. 

7« 

If).  76 

29.  76 
29.  80 
29.  86 
29.  86 
29.  86 
29.  86 
29.  92 
29.  92 

-9.  46 
29.  92 
29.  70 
29.  70 
29.  62 
29.  92 
29.  92 
29.  86 
29.  84 
29.  74 

29.      ;,2 

29.  80 

29.  9^ 

30.  00 


Winden,  Toefhmd  der 


ONO-ZO.    Zeer  frisfche  Wind. 

ZOrZ.    Frisfche  Pasfaat  en  helder  Weder. 

ZOtZ.    Zeer  frisfcha  Pasfaat  en  helder  Wed 

ZO.  D. 

ZO.  D. 

ZO.  D. 

OZO.        D.  i 

OZO.        D.  ' 

Oosf.    Frisfche  Wird  en  helder  Weder. 

O  NO.    Matige  Wind  en  fchoon  Weder. 

NO.    Matige  Wind  en  donker  Weder. 

NO.  O. 

NNO.        D.         i 

NNO.        D. 

NNO.        D.  helder  Weder. 

NtO.         D.  bewolkte  Lucht. 

N-ZW.     Harde  Wind  en  donker  Weder. 

ZZW.     Weinig  Wind  en   lonker  Weder. 

ZtW-ZtO.        D. 

Z-ZO.     Frisfche  Wind  en  donkfr  Weder. 

Oost.    OZO.     Frisfche  Wind,  bewolkte  Lu< 

OZO-ONO.    Frisfche  Wind  en  bewolkte  Lu 

NO.        D.    Op  den  Middag  de  Diepte  24  > 

NO.        D.  s  F       4  > 

N.  Weinig  Wind.  Te  5  U.  een  harde  Wii 
Z.  Harde  Wind.  Tegen  den  Avond  matige 
ZZO-ONO.  Weinig  Wind  en  helder  Weder. 
NO.  Matige  Wind.  Te  5  Uren  ankerde 
__Krist  van  Brajilien.  


1 


'tna. 


/• 


Ic 


den,  Toefhmd  der  Atmospheer  «n  Aanmerkingen. 


ie  Wind. 

C  en  helder  Weder. 

isfaat  en  helder  Weder. 


n  helder  Weder. 
1  fchoon  Weder, 
donker  Weder. 


ïder. 

Lucht. 

n  donker  Weder. 

n   lonker  Weder. 

!n  donker  Weder. 
Wind,  bewolkte  Lucht, 
'""ind  en  bewolkte  Liichr. 
iddag  de  Diepte  24  Vademen. 

5  U.  een  harde  Wind  uit  het  Zuiden. 
n  den  Avond  matige  Wind. 
ind  en  helder  Weder. 
Te  5  Uren  ankerden  wij  lusfchen  het  Eiland  St.  Cntharina  tn  de 


IMAGE  EVALUATION 
TEST  TARGET  (MT-S) 


A 


■',        Ais 


6 


VI 


«9% 


Va 


/ 


V 


^^ 


'/ 


^ 


1.0 


1.1 


11.25 


121   Mli 


IS  Ui 


Photographic 

Sciences 
Corporation 


uw 


2.2 


2.0 


U   1 16 


ï>^ 


^v 


\> 


: ;  '»«IS1  MAIN  STRIIT 

WiMSTIR,  N.Y.  MSIO 

(716)  S73-4S03 


<^^  A,\  ^\ 


'^ 


? 


:^ 


.<if 


^ 


! 


TWEEDE        T 

Vaart  der  Nadcslula  en  Newa  van  hen  Eiland  St.  Cat 


Dnpcn. 


Noorder  Breedte. 


Volgens 
VVaarncniing. 


Volgens 
Gisdng. 


Wester  Lengte 


Volgens  de 

Zee-llorolü- 

tües. 


Wcikiijgc-n  dif 
Stroomen. 


Viiljiciis 

IVhians- 

Waanieinin 

gen. 


1804 

Febr. 


5 
6 

7 
8 

9 

10 


Punt  der 

o      I       tl 

(27.  -9.  30) 
28.08. 00 
30. 16.40 

32.29.24  I 
34.  38.  16  I 

36.44.40  ' 


II     38. 14. CO 

12(39. 17.00 


n       12 


Ï3I  40 

14    40.3Ó.00 


Afrcize 

<i     I    II 

IJ.  25.  00 

27.  59.  10 
;,o.  03.  12 
32.  36. 54 

.llo9  ^4 
37.  13.  00 

3^. 15  4^ 
39.27.00 

40.  :2  3.oo 
p.47.  50 


op  27.  19 


ï5 

16 

17 
18 

19 
ao 

21 

&2 

ii3 
«4 
•»5 


40.  54. 00 


41.  13.00 


42.  2.1.  3-  '42.08.  24 

43- 57- 05    43-33-3'J 
45.31.12  !'<5.  3<''-48 

(47.40. 2i)j4r.  5-'  ï- 

48.  28.  4  3  148.  50.  24 
(49.  46.  40)  >9.  50.  30 


50.32.26 
51.44.  10 

53.  7  2.2  it 


54.11.  io  iS\ 


\5o.  39.54 
51.  46.00 
53.  30.  06 

I  I.  OU 


4^  35-3 
46. 40. 45 

46.  59.  50 

47.  29.  50 

5^'  .50 


10. 


10 

45 


50. 49. 
50.41. 


50 
40 


1.40 


2  3- 


co; 


53. 

54- 

;^6.  14.  15 

58.38.15 

63.    5-45 

Cs.  ^.15 

(Ï5'  45-  3^1 
65.42.33 

64. 4:- 15 

63.33.  ^5 


Z.  en 


52.  3''0  53.  4.1^ 

53-490  54.  25- 50- 

^5.  I  iq|  56.  17.40 

57.410;  5i-?-4i-^7 
6o.42ör6i.  35.  10) 

62.  260  63.  10.45 

63.490  ^5-    9' 52 


64.  150 
64.  150 


65.  .19.  15 
65.  4Ó.07 
6.\.  51.00 
63.37-07 


Wcsrcli 

kc 

Al'w.ki 

van  licii    1 

IMa^not 

I' 

r.a:i!il 

«      / 

// 

7-50- 

I     T         ^\f% 

5^ 

■^rand  vnn  don  Snnd  \ 


Ihcinuiiiictor 
op  de  11 


Z  C-1'.: 

Ai  ui 


10. 11.00 


2  112.  CO.  Cb 


23- 


20. 
2C. 
2C. 
20. 

20. 

19 
19. 
l". 
16 

15- 


01 

00 
01 
05 
03 

01 

05 

02 
00 


29. 

29. 
29. 
59 

29. 
29. 
29. 

29 

29 

•'9- 


i3.3'5-3o 

l,V  kO. 

17.  3«'^-^7 

; '  7. 37-  50 


Stand   van 
licn  Ther- 
mometer 
op  dcii 
Middag. 

14.  ÜO 

14.01 

14-05 
14.05 


19.46.  6 

19.47-  -o 
21.40.  00 
22.40. 

20.  38.  30 
19.  27.  00 

-3- 35-  5^ 
I2i.5j.20 


1 


03 

00 


12.  01 

11.05 
Il .  09 
II.  04 

10.  7 


Stand  van  c 
liaroHK 

om  3  U.,< 

29  00! 
29  <38| 

29.  96 

30.  00 
29.71 
r.9.  60 
29.  58 

'J9.  40 
^9'  34 

-9'  3^ 
29.0a 


EDE        TAFEL. 


iet  Eiland  St.  CatJiarifia  naar  de  IFashimitafiTAhn^cri. 


\ 

1 

vind  vnn  d 

on 

Snnd  ' 

•nn  don 

Ihcinuiiiictor 

/.c-l'. 

ii-.i'nc- 

II 

«•p  dcii 

t.r  ■• 

p     "M 

l" 

Muid,.y'. 

Ali. 

ii;!.;. 

'    1 

// 

0 

5^- 

23-  03 

29. 

7^'' 

i;o.  01 

29. 

-0 

IC,  co 

29. 

7^' 

oo 

20.    Ol 

?9 

-(> 

2':>.   05 

29. 

«^ 

20.   03 

2(>. 

8;i 

oo 

1 9    ^'S 

2<). 

Co 

19.  01 

29 

'\'- 

i?'   ^«5 

C9 

f.O 

o8 

16    02 

•'9 

80 

15.  co 

29 

.  90 

Stand   vnn 

ikn  Ther- 

Stand van 

icn  Zcc- 

mometer 
(ip  den 
Middag. 

Baroniüier.        l 

um  3  '-''• 

1111  :i  U. 

.30 

14.  OO 

29   00 

29.  9S 

• 

14.01 

■-9  9^ 

3^  ^;? 

.^7 

14-05 

29.  96 

29  90, 

2<y.}i-S 

•5c 

14.  05 

30.  CO 

.  e 

'    »3  03 

29.7? 

.29.60 

.  2C 

)|   13  «'^ 

r.9. 60 

29  7^ 

.oc 

)     li.Ol 

29. 5« 

5iy-3i 

.3^ 

D    11.05 

'J9.  40 

29.  i\  s 

•.  0< 

3    n .  09 

^9.34 

c'.y.  1:6 

\'5' 

D      U .  04 

=9-  30 

'ig.  12 

i.2< 

3    jo.    7 

:9.0a 

^9. 00 

Winden,  Tocdand  der  AtnK-sphocr  en  Aanmerkingen. 


N.     VVciijjg  Wind  eu  fclioon  WeJtr, 

HNO.     Woinit;  Wind  en  donker  Weder. 

Z<).     Frisfciie  W'inl  tn  donker  VVeilcr  inet  Ref»er, 

O^.O-OXO.     F  iMciiH  Wind  en  fciioon  Weder.  ' 

O,N'0-NN0.     Fi^fche  Wind  e.n  helder  Weder. 

l\0.    F.iMche  Wind  en  helder  Weder. 

Ni^o.     ITat '^e  Wind  en  donker  Weder. 

N^W-ZVV iW.     Frisfche  Wind  en  donker  Weder  met  lU^gen. 

ZUiW       Harde  Wiiul  en  donker  Weder. 

ZW'WZW.    Frisfche  Wmd  eu  helder  Weder.    Sterke  Golven  uit  ZW. 

\VZ.V.ZtO.        I). 


Z-ZO.   Maticrc  Wind  en  donker  Weiler. 

NO.  C\0.     Weinig  Wind  en  rdioon  Weder. 

ONO.  V.         Ü. 

l\0.  040.     n. 

NNO.  D. 

NW-ZZ").     Z^er  frisfche  Wind  met  Nevel.     Onweder. 

ZZO.     ieer  iiisfche  Wind  eu  hjlder  Weder. 

ZW.     Fnfclie  Wind  en  helder  Weder. 

WiSW.    Uilte.     NW.     1). 

N-W.     Mtiüe  Wind  en  Ichoon  Weder. 

NW-ZW.I-NlO.    IX      Te  17  U.  zngeii  wij  Statcnland. 


! 


% 


\ 


T    W    E    E    D    E        T 
\'a:ir:  vrn  de  A^/JcshJa  en  /vVm'j  van  het  Eiland  Sr.  C 


Dagen. 


goorder  Ureedie. 


Volcens 
Waanieming. 


Voljicns 
Gi<>lin.i;. 


VVcjiter  Leriüftc. 


Volgens  de 

Zcc-Ilorolo- 

gies. 


Vnigens 

Maans- 

Waarnemin- 

ueii. 


1^04  o     f     ft       n     f    i/ 

Fcbr.    26    56.   7.12    56. 34.  ao 

27I  5r.  li!.  50   57.  ly.  I?- 

iRj  5S.23.  aa    ^8. 12.00 

29(59.    2.40)  59.  io.4(S' 

Maart    11(59.23.20)59.40.3-. 

aj  28.59.07  !5y.  2/5.CO 

3C59.  12..;?)|5<;.  16.  ;o 

4  ;59.  40.  ^4.159.  f7.  -M 

5  '  59'  59'  06) />o,  09.  I .: 

6  '58. ^3. /^S,  159. 06.  3:) 
«9.20.30  I59.  3-.21 
5«,.  12. 10  '59.  11.  30 
59.  23.  co)  ^6.  20. 00 
59.  :9.oo  159.  23.  00 

58.  jr.  17     i^S.  r-,  iS 

.•v7.  ^?.oi    57.46.  00 
5:".  09.  co;i57.04.  ia 


9 
I 

1  j 

12 

13 
U 
i^ 
16 

ï7 

r: 

i9 

20 

21 

2:: 

23 
24 


5^).  13.  '  7 
55.2'?.  30 
55.  10.  48 
<5.  39.  30 
55.)  5. 46 
55.46.  ^9 
54'  i*-'*  04 
5i.:^ï.37 


o  /  //| 
^2.33.15 
63- 37- 00 


63.47.10 


71.  15.  15 
71.10.  15 

73.0T./)5 
75- '4., 
7^'«43"i5 


56.    3.  iS  82.56.15 

55,24.18  85.  45.  K 

55.     9-48  86.50.3c 

55.39.24  88.c3.(c 

155.45.  24  89.01.  15 

55.50.30  89.47.15 

54.  io.  48  90.  56.  3c 

51.30. 48  93.C9. 15 

4Q.  21.47  j40.  21.48  91.41.30 

48.    9.58    48.    1.5;  95.  32. 15 

(47.    ^.  15)47.09.3'^ 


25i  47.27.37  !47.  29.00 


97.49.15 


VoI?ens 


Werkingen  uer 
Sfronrier. 


Ware   Len'ie 


KigiiniT. 


-o|  46.39.4"  U^''?V'S-U  97«47-45 


/■- 


03.  10.  o    62. 

63  38.01  63. 

63  49.  cj  63. 
63.  06.0 't:.. 
63.  29.0  (63. 

64.55.0  6;. 
6o.d6.0'  67. 

72.  29.  o'''7r. 

72.48.01  70. 

7?'  1-. 

73-24.0 

73.  ï9.=^ 
74. 2^. o 

75.  27.0 

77.4c.ol 

8 1.4c.  cl 

83. 43.  o| 

»S6.  07.  o 

8t'.46.o 

89,45.0 

pi.oc.c 

91.  5^.0 
'  9!:.o8.c 

9.1.20.0 

95.23.0 

96.  50.  o 

97.46.0 

99.  25.  o 
ICO.  ?5.  o 
ico.  cy.c 


. .  o. 
7'. 
71- 

72. 

7'. 

75* 

;  • 
80. 

82. 
«.5. 

86. 
i". 
88. 

«7. 
90. 
92. 
54. 

'9Ö. 
9'. 


/  // 
5<i.  45 

>9.  33 
5  '•  36 
51.  cc" 

2.  ,0 
4.5-  45 

2  3.4V    j 

o  w  30)' 
26.55  j 

^1.24)! 
o^'.  03 

2.17 
16. 10 

2.29 

4.47 
3'ï.c6 
18.  30 

43-4^^ 
31.46 

47.  r^< 

4^.57 
3c.  co 

?7.  19 
50. 07 

10.  1 ; 

59-  i 
:6.  ly  • 


>-'\ 


'-•ij 


NO.   12 
Z\V.  21 


NO.  53 


NO,  77 

Gctfiit. 

ZO. 

NO.  21 
NO.  79 

ZO.   6] 
NVV.  81 

Oetnc. 
(«et  ne. 
N\V.5, 

CilM.'llt. 

Z\V.  8/ 
Z' 

(; 

NO. 


VO.  /6 


Wcstcli;kc 

At\v.  !■  in;: 

vaii  «ion 

Mag  'Cet- 

n.nlii. 


Sf.ri.!   v.ir.L  ^^,,       . 

iiiometcr  1 
op  den 
Aiiddjg. 


I 

I 

i.i  r 


(6 


f>i 


6 


I :. 


:i 


Wl 


»;9 

.6'. 


4S3 


o    /    // 

24-  35'  30 

124, 32.  201 


5 


25.  16.  03 

I27.  19. 40 
Vji    24.41.30 
I 


om  3  U. 


9. 

8 
6. 

3- 
3. 
4- 
4. 
5. 
.'). 
5. 
4- 
5- 


o 


22.19.20;     7 

21.    4.  50 

2.5.^5.30 

20.  ]6.  30 
20.40. 10 

15.  8.40 

l-.a2.25 


i  28.90 

i  28  .-(•: 

?8  7i\ 
26. 04! 
29.501 

29.  .'4' 
29.  12 

18.7^ 
2  .98 
28.96 

5  !  2-.  ^4! 


00 

00 

09 

o 

5 

«• 

O 

6 
o 
8 


5- 

5 

1  28.80 

.5. 

0 

2«.72! 

4. 

4 

:?'.«4' 

3. 

4 

2X.95; 

5. 

0 

2^^.96 

ö. 

5 

29.  20! 

0 

28.  8c 

*< 

i'. 

5 

28.  -0 

5 

28.70 

1'  . 

5 

28.  60 

8. 

c 

28.  J2 

.' . 

»>■ 

29.  10 

7. 

0 

29.  64 

/  • 

5 

30.  16 

8. 

0 

30.  30 

9. 

5 

30.00 

10. 

5 

29.  40 

10. 

D 

29.44 

DE        T    A    r     E    L. 

het  Eiland  St,  Cdtharhut  naar  de  lVashington-\L\hx\>.\c 


Sr.ri-I    var.j^j^^j,  var  den  ZecH 
ilcn   1  licr 
iiiomctcr  I 
den 


B;ironutcr. 


op 
AJiddag. 


uin  3  U.  om  21  U. 


^  - 


Q.     O 

S  05 
6.  00 

3.  00 

^.    o 

4-  5 

5.    }! 

5-  ^> 
5.    o 

4.  8 

5-    5 

5.  5 

4.  4 

.'^-    4 

5.  o 
ó.    5 

o 


7-  5 
7*  5 
N.    c 


'o. 

9. 

10. 

10. 


O 

5 
o 

5 
5 
5 


I  28.  9Ó 

.8.5. 

!  ?S  7>l 
26.  c.}! 
20.50 

I  2y.54 
I  29.  12 

I  2  .9^ 

I    2«.  ^4! 

28.  Hoi 

28.72' 

:f*.  «4 

aQ.  20! 
aS'.  oc! 
2Ü.  -oi 
2S.  70 

2.S.  601 

28.  J2i 

29. 10 

29. 64 
30. 16, 

30. 30; 
30. 00! 

29.  4oi 
29.44) 


28  50 

28.  70! 
28  -2' 

28  96, 

-9.  3<''; 

->"  .^4 

29.  :o. 

2S.0O 

28.  84 

29.  12 
2".  9. 
20.  (16 
2».  6S 
2"{.82 
29.04 
2X.  90 
29.  26 

29.  C4 
2».  76 

28.  66 
2;".  6.1 

28.  76 

29.  of) 

29.40 

30.06 

30.  20| 
29.60 
29.  40 

29  5Ö| 


Winden,  To  h;id  Her  Atmosphcer  en  Aanmerkingen, 


N^'0-WNVV.Z^V.    Frisrchc  A\  J. 

\\'Z\V.     Sterke  Storm  met  hevii;  Rukwinden. 

\VZ\V'.    Zeer  (lerke  Storm  met  ludge  Kukwinden,  Hagel  en  Sneeuw. 


W  7AV. 
ZZW  WZW. 
WZW-ZZO. 
NO-NVV-AV. 
WZWNW. 


D. 
D. 


Mati?e  Wind  en  levelachrig  Weder  met  Stofregen. 

Alariiie  \Vm\  en  jlioon  Weder. 

Fiisfcie  Wind  eiinevilachiig  Weder  met  Regen. 
0\V-ZW.     Weinig  Wind,  dikktNevel,  ftcrke  Golven  uit  liet  W. 
ZW-WZW.    n. 

W.    Frisfche  Wind  en  donker  7eder  met  Stofregen. 
WZW.     WJnig  Wind,  afwisfaide  met  ftiltc. 
WNW.    Matige  Wind  en  fclio  1  Weder. 
ZZW-W.     D. 

W-Z.     Harde  Wind  en  donker  Veder. 
Z-ONO.     Weinig  Wind  en  fchr.n  Weder. 
OZO-NWfN.     Ha'de  Wind  en  choon  Weder. 
NW^N.     Frisfche  Wind  en  don  er  Weder. 
N.  NNO.    Harde  Wind  en  doner;   dikwijls  Rukwinden. 
NW-VV^    Sterke  Storm  met  hevgc  Rukwinden   en  hooge  Golviu. 
NW.    D.  i  ^ 

NNW.    Sterke  Storm,  ten  laarle/meer  gematigd. 
N.     Weinig  Wind,  ren  laatlle  filie. 
ONO.    D.     Ten  laarae  een  frilche  Wind  uil  het  Z.  O. 
ZO-ZW.    Frisfche  Wind  en  du.ker  Weder. 

zw.    n. 

Z-O.  NNO.    D. 

NNO.    Frisfche  Wind  en  helder  Ve.^er.    Ten  laatfle  een  Ilerke  Storuj. 
NNO-NNW.    Sterke  Storm  en  nevelachtig  Weder, 
NVV-WNW.    Zeer  Iri^lcHc  Wi^d  ea  donker. 


i    M   D  i: 

.n  hc:  Cila 


^cli^kc 
cet- 


As-i 

*"        tl  ! 

nr. 


Sr.n!   V 
ilfii    Th» 

..;-  de- 


5. 


//I 


o.  ( 
6.  ( 


6.-VI 

>5J 


ir 
1/ 


;.4 


;.i 


9.  co 

-  •  '1 

4.  50 

o.  10 


'.'l 


(MMuer. 


1 


wm 


T    W    E    E     D     K         I 

Vaare  der  Nadeshda  en  Nswa  van  het  Eilund  St.  ( 


Wcster  Lengte. 


Volgens  de 

Zec-Horolo- 

üies. 


Volgens 

Mn:iiis- 

Waaniemin- 

gcu. 


Volfïcns 
Giifini;. 


Stroomen. 


o    /    // 

97.0).t5 

yH.  oo,  oo 

97.  5  i- 4  5 
98.58.  15 

99.55.45 
loo.    7.  15 

101.27.45,100.37.45 

^51.  50.50,101.  33.45 
101.46.00  100.53. 15 
100.  34. 30 
100.52.15 


99'  34.  20 


101.59.45 
102.45.00 

101.55.45 
loi.  20. 00 
100.  22.  ,-;o 

99.37.15 
100. 15. 30 

loi.  T9.45 

103.  08.00 

106,  27.  50 

107.  4.35 
10^.46.  15 

I TO.  00.  00 
lil, 16.  50 


106. 47.  oS 

IO0.04.  12 


o 

99. 

100. 

100. 
iOI. 

102. 
103. 
104. 
105. 
105. 
104. 
104. 


/  // 
42.  o 

37-0 

39.0 
26.  o 

58.0 

23.0 
56.0 
24.0 
26.0 

23.0 

3;!.  o 


106, 
106. 
106. 

10^. 
105. 

105. 

104. 
105. 
106. 

108. 

1 10. 

112. 

rï3. 
114. 

115. 


05.  o 
48.0 
31.  o 

15.0 

55.  o 

22.0 
52.0 
35.0 
50.0 

20.  O 

21.0 
16.0 

42.0 
59.0 
27.0 


W:re  Leupte. 


96.  3.S.  26 

97-  33.  15 
97.27.03 

'J^'    9.37 
()').  16.  10 

99.  38.  29 

100.  56.02 

101.  i".  26 
IOI.  12.  39 
100.00.  28 

100. 17.  31 


IOI. 

10:. 
(icl. 

IOI. 

100. 

9y. 

9,  . 
99. 

IOC. 
102. 
105. 
106. 
107. 
109. 
IIO. 


23.15 

07.38 

41. 15) 
16.15 

40.   4 

41.37 
55.  26 
32.  30 
36.14 

23.23 

42.  17 
18.06 

5"*'.  59 
1 1 .  48 

27.32 


E:  la 

RÏL'ting.         'li    .," 


NO.  58 
Z. 

Gecne. 

NO.    27 

NO.  5r 
NO.  54 
O. 

NO.  61 

Creene. 

Geene. 


ZO.   66 

O. 

ZO.  74 
NO.  2Ó 
ZO.  67 
ZV\\58 

VV. 
ZO.   80 

ZW.  55 
ZO.   7i 


Westelijke 

Al  vviiking 

van  tien 

M3)incct- 

n:uKl. 


Stand   van, Stand 
lUn  Tnor-I         jj. 

mniuecT  I 

op  dcii 

Aiuiilaj;.    om  ;^ 


ir. 
I  1 

9 

20 


34  4 


2r  I 
i6!i 

ii.l'i 
iiili 
|I81 
i8|i 
I 


24 


12 

!I3 


o      /      //l  ^'. 

12.44.  ^0(  II. 

lo.  14.00  1  I. 

12.42.  10  10. 

10.  36.  50  I  i. 

10,56.30  12. 

9.  36.  30  14. 

8.19.48  13. 

I  H' 
15. 


II.    7.30 


5.22.32 


j 

7 

5 
o 

8 

3 
o 

7 
5 
5 


17.  3 

16.  5 

16.  5 

17.  7 


5.51.30 

4.    2. 

49.  15 
18.45 


5. 
5- 


5. 11.30 


1". 
19. 

IX. 
18. 
18. 
18. 
19. 
19. 
20. 
20. 
20. 


.■» 

3 

5 
o 

-f 
i 

3 
3 

T 

l 

3 
6 

7 


29.1 
29. 
29. 
.9. 

-^9. ; 

29.  ( 

2(, .  ( 
29.' 

29-: 

29.  ; 

29.  < 


Siai 


uin  6 

29  : 

.9.. 

29.  ( 

29. 

29. 

29. 

29. 

29. 

29. 

29. 

29. 
29. 
29. 
29.1 


E    D    t: 


A     F     E     L. 


n  I-.ct  Eilund  ^'V,  Cc.thavina  naar  de  lVashhigtQn-YA\\\\\^^{:Xi. 


Stand    V3I1  staiid  vnn  denZcf 


iicn  TiuT- 
moiiiccT 


//I 

20( 


7- 30 


II. 
1 1. 
II. 
10. 
II. 

12. 
14. 
14. 

'3- 
14. 

15. 


17. 

16. 
16. 

I^. 
19. 

I.V. 
18. 
iS. 
18. 
19. 
19. 
10. 
20. 
20. 


j 

7 

5 
o 

8 

3 
o 

7 
5 
5 


3 
5 
5 

7 

3 

5 

o 

i 

3 
3 

7 

3 
6 

7 


Dammctcr 


om  ;:i   U.    om  ;i  U. 


29.64^  29.54, 

29.  r4i  29.  10 

29.  22I  29.00 

. 9.  r4  29.  ;o 

29.50,  29.9' 

29.92'  30.03 

2<,. 9^|  29.  79 

29.  7o|  29.  ^Vi 


29-  54 

29-  5-1 


29-  ^9: 

29.44 


19.  66|   29.  ;>ü 


V\'NVV-NNO.     Zeer  frisfche  Wind  en  donktr. 
N<)-^^^     Zj.r  hevige  ^Vjnd  met  veel  Ilr?en. 
\\N\\\     Hevire  Storm  en  eene  hooge  Zee. 
VV-N-O.  en  ZZW.     Sterke  Srorm  en  duiker  Weder 
S'erke  Kiikwjhden  en  donker  Weder. 
WZVV-VVNVV.     Fiislche  Wind  en  donker. 
NNW.     vVtiiiie  Wind  en  fchoon  Weder. 
M.     Weinig  Wind  en  doi  ker  Weder. 
N-WtN.     M.ttig.-  Wind  en  donker  Weder. 
WNW.     Zoer  frisfche  Wind  en  hdder  We.^or. 
-^^j;?{iXl__5i?'''^'^  Storm  met  hevige  Rii^'-vinacu. 


Siand  v::n  den  Zcc-Raroiiictcr 


om  6  U 

29  ■](. 
.9.42 
29.  63 
29.(^7 
29.^9 
29.  80 
29.  f^X' 
29.84 
29.  90 
29.9^ 
•9.92 
29.  96 
29.  S6 
29.  90 
29.88 


om  12  L'. 


20.  ''Il 


9.72 

29.90 
29.  9^) 
29.  92 
29.92 

29.  ';x 

29-  95 
29.  90 


O'n  |3  U. 

^9.  59 
29.  56 

29.  70 

-9-  ^>7 
29.  76 


29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29, 
29, 
29 
29 
29 


om  z..\  U, 


80 

76 

88 
90 

94 
92 

90 

90 

.88 

,92 


29.78 
29.  So 
29.  H 
29.  92 
29.96 
29.  92 
29.  J!8 
29.  <;o 
29.92 
29.941 


NW-NNW.     Harde  Wind  en  donker  Weder. 

NN.\-W.     D. 

T't   10  uur  Stihe;    daarna  de  Wind  NW. 

NW.     Weinig  Vv'in.i  en  donker  Wedt:. 

NW.    Matige  Wiiid  en  fchoon  Wede:. 

WNW.     O. 

NWiW.  ZVV^tVV.     Mirde  Wind  met  hvige  Rukwinden. 

WZW-ZÜ.     M;i'ige  V\^ind  en  donker  Weder. 

ZO-Oost.     Miiti^e  Wind  en  nevelachtige  Lucht. 

NO.     Matige  Wind  en  donker  Weder. 

NNO.     D.^ 

[ViNo.     I). 

NiNO.     M  titje  Wind  en  belder  Weder. 

NO.     \A^  i'-'j;  Wind  en  fcïioon  Weder. 

N.     M:irige  Wind  en  fchoon  VVcUcr. 


T    W    E    i:    D    E        T 

Vaart  der  Nadcshda  en  Ncwa  van  het  Eiland  St.  C^l 


Zuider  lireedre. 

VVc5ter  Lengt?. 

Wei  kingen 
Suoooien 

iitr 

• 

Stand   van 

Stand 

Volgen»  4c        Volgens 
ZsTv."  -  Horoio-        Maans- 
^ics.           waamemiii- 
bCn. 

* 

5*       "3 

Westcliike   den   fhcr 
AfivijkinK     mimeter 

D)<gen. 

,  Volgens          Volpens 
VViiarncmiiig.       Gi>nng 

Volgens 
Cislii'g. 

Ware  Lengte. 

Rigting. 

r.      0 
3       3 

■  r 

van  den 

IVl:igiiC'w*t- 
n.i:ild. 

op  den 

Midd.-.g. 

om  6  U. 

1804 
April 

A       /       // 

'20.  10.  15 

'S      1      è 

«      /    // 

11'^.  39.0 

1 

f.       /     // 
III. 31. 30) 

0 

19.     2 

29.  90 

a  i    1 S. 44. 58 

ly  29.55 

114.5^..? 

liH.  5-.0 

113.47.20 

ZO.    31 

i« 

2 

19.  r,  1 

29.  ><4 

24    17.  i}<.  5^ 

17. 16.09 

'ii''^4  .-5fi 

121. 00.0 

iif.  56. 39 

Z'v  .  02 

f 

«.      /      // 

19.  9 

29.  88 

25'    16.    0  4i 

1^'.  16. 00 

IF9.    5.jto 

123.  13.0 

118. 12.38 

zw.  ^^ 

^ 

4.  2Ó.  301  20.    8 

29.  84 

26 

1 5.  26.  26 

15.  24.  2r| 

121. 06. 0^ 

125.  10.  0 

120. 12.02 

ZVV.45 

3 

4.  3V.OO    21.   0 

29.86 

27 

14.  30.  35 

14.  SO.  25 

123.    3.3<> 

127.  10. 0 

122.08.36 

3.26.40    21.    3 

2» 

'?.5'.47 

•.).47.5-- 

124.39.-1 

«     f    1/ 

I2S.4R.O 

'23.43.31 

ZO.   39 

5 

4.58.20    21.   4 

29.84 

29 

1-;.  2-!.  ly    n.  20.  oH 

125.47.  •;fc,  124.41.30 

129.  -y.0 

124.50.44 

ZO.    39 

4 

3.40.30,  22.    0 

29.  86 

3-' 

12.42.22 

12.  38   ': 

127.  I7.3i>  125.57.30 

I3i.i9.<^ 

126. 19.48 

ZO.   2S 

4 

4.20.15    21.    8 

29.80 

Mei 

1 1.4  .06 

1 1 .  39. 05 

129.3^.4 

I2«.3S.4.-,  133.49.^ 

128.40.07 

ZW.  74 

N 

4.  06,  25    22.    2 

29.82 

2 

10.  ^,9.50 

1 0. 4 ' .  5J 

131.53.  I.* 

130.54.00  135.  59.  c 

130.53.41 

N. 

r 

r 

3.57.18    22.    6 

29.  84 

3 

9.4-.   7 

9.5'.   5 

1.53.4-3- 

13..  56.07  137.5S.0 

132.47.00 

NO.  71 

6 

4.44.50     2C.     7 

29.  82 

4 

9.  39.00 

9.  3«.3: 

135.52.0: 

134.46. 30  140. 00. 0 

134.50.57 

(i-tne. 

?.2i.35   23.   5 

29.74 

5 

9.19.53 

9.  20.0c 

i3«.o7.45 

142.01.0 

137.    5-2'i 

NW.8Ö 

IC 

2. 14  30 

6 

8.  '^5-  59 

{{.  56.50 

139.  3"=.  21 

143.41,0 

13x.39.00 

NO.  84 

10 

2. 15.  35 

29.76 

7 

8.  r.  12 

140.41  30 

135;.  37- 30 

LDE        TAFEL. 

het  Eiland  St,  Catharina  naar  de  TFasJlmgton-Y^\:ir\êi^r^. 


ïliike 
king 

Stand   van 

den  Thcr 

iri'imeter 

op  den 

Midd.ig. 

den 

CL't- 

ld. 

Statid  van  cien  Zee-Barometer 


om  6  U.  om  12  U 


nm  i8  U. 


om  24  U. 


Winden,  Toeftand  dtr  Atmospheer  en  Aanmerkingen. 


f    // 
).  30 

1.00 
'.40, 
'.20' 
'.  30i  22. 
.15   21. 


I 


19. 
19. 
19. 

20. 

21. 
21. 
21. 


2  '  29.90 

r.  i  29.  H 

9  i  29.  8N 
29.  84 
29.86 


25 
18 

50 
35 

35 


22. 
22. 

—  -  . 

=3- 


29.84 
29.86 
29.80 
29.82 

29.  'M 
29. 82 
29.74 

29.76 


29.90 
29.92 
29.90 

29.  8« 
29.!<8 

29.88 
20. 90 

29.  H 
20. 84 
29.  8h 
29. 84 
29. 78 
29.78 


29.92 

29. 90 
29.  I>'8 
29.  88 
29.  86 
29.  86 
29.84 
29.  84 
29.  84 
29  8, 
29.84 
29.78 
29,76 


29.95I 
20.90 

29.88; 

29.  861 

29.  90! 

29.  90 

29.  S4' 

29-84: 

29.86: 

29.  80' 

29.  Xo 

29.80 

29.74 


Tot  Middernachr  weinig  Wind  uit  het  Noorden. 

ZO.     Frisfche  Pasfaat  tn  Jcioon   Weder. 

ZO-wNO.    Zeer  frisfche  Wind,  Rukwinden  en  veel  Regen. 

ZO-OZO.    rri.^fche  Wind;    Rukwinden. 
OZ0-O>sr.    Matige  Wind  en  fchoon  Weder. 
D.     Weinig  Wind  en  fchoon  Weder. 
OZO-ONO.    D. 
NO-OIMO.      D. 

Oo^r.     Frisfche  Wind  en  fchoon  Weder. 
OZO.     Frisfche  Pasfaat  en  helder  Weder. 
OZO-0..sr.    D. 

OZO.     Frisfche  Pasfaat  en  helder  Weder. 

NO-OZO.    Frisfche  Wind  en  donker  Weder.     Om  i<  uur  Onweder 
Oost.     Fri.>;fche  Wind,  Rukwinden. 
ONO.     Een  weinig  Wind  en  fchoon  Weder.     Op  den  Middag  ankerden  wii  in 
de  haven  jffina  Maria  op  het  Eiland  Nukahiwa. 


9.ao 

4.50 

O.C 6.  5c 
o.  iC 


8.4^ 


2.4; 


1 


D    ] 


■  /> 


K'snui  en 

frki..^'  II  .t 
itroon.Mi. 


i 


6 


.">/ 


po 

J48- 
-28 
.00 

5. 19 


NO.  37 

NO.  r;s 

NO.  4Ó 

Z(.).    74 

ZO.   71 

ZO.    52 
ZVV.  6^ 

NO    s"; 
ZO.    36 


'4 


} 


DERDE 

Vaiïrt  der  Nadeshda  en  Newa  van  de  Jf^ 


Zuider  Breeuie. 

Wester  Lengte. 

VVcrkiugcn  dci 
Stroomen. 

Stai 

Westelijke   den 

Volgens  de        Volgens 

p     Afwijking     me 

Dagen. 

Volgens 

Volgens 

Zee -Horoio-        Maans- 

Voli-rcns 

Ware  Lengte. 

Rigcing.        ri 

M       van  den       oj 

, 

Waarnciniiij{. 

Gisting. 

gies.          Waarnemin- 

Cisling. 

0 
3 

p      Magneer-      M 

gen. 

n:i:iid 

i«o4 

1 

1 

0     i      // 

M.i  17 

Punt  der 

Af  rei  ze  op 

8^53'Z.  .•ni39<'49' 

^V. 

3.26.3. 

0    /    // 

0       t      14 

ö          /        // 

18 

9.00. 13 

0    /    // 

139-4;.              0       /      // 

0      t    II 

139.49- 

4.  30.  20        0 

19 

•;.  23-11 

9.23.00 

141.47.36  I43-I6.451UI.36.3" 

141.47.26 

W.            8 

I        2.4-.  00     2; 

£C 

7. 19.  s-^ 

7. 19. 20 

143.13-30 

1 

142.  56.  0 

143. 14. 05 

Geeiie. 

4.o<.  15    23 

21 

5.  39- 29 

5.20.18 

144. 20. 10 

ij.3.40.  0 

144.  22.  10 

ZW.  490    30 

I      3.2  .45    2: 

a-i 

?•  ^7.  14 

3.  25. 10 

145.03    30 

144.04.  0 

I45.OÓ.  15 

ZW.  ;!o      iv 

i      5.07.50   2: 

a?; 

1.46. 13 

1.5Ö.25 

145.41.  30 

144..  20.  0 

145.45.20 

NW.  64      23 

i      4.47.55   2: 

2-|. 

0.  56, 20 

1.07.30 

146. 20. 10 

144. 4^.  0 

146.25.00 

NVV.  56      20 

l         4.  34.  2;,     22 

2^ 

0.    4.  \o 

0.  17. 15 

146.32.30 

144.  sÓ.    0 

146.  3S.  50 

NA'.  12      14 

I        ,.  ly,  IC    2: 

26 

0.  5S.04N. 

0.51.00  N. 

146.31.40 

145.  Jll.    0 

146.42.00 

NO.  64      16 

I       4.50.  15    2: 

27 

2.    1.30 

2.'  1.50 

146.54.  15 

145.27.  0 

147.03.05 

Crccne. 

6.30.45    2: 

28 

3-    3.43 

3.   8.20 

147-  33- 10 

H.^-öV.  0 

147.43.25 

ZW.  C6      II 

I      4.  20.  30   22 

2'; 

(4.    5.40) 

4. II.  10 

146. 17.  0 

2.50.30    2] 

30 

4.  5S'.  00 

5. 09. 00 

148.  55. 00' 148. 46. 15 

14^.39.  0 

149.     8.45 

Z\V.  74      41 

n                                     0 ' 

3ï 

^'.   7.30 

6.  00.  25     ■< 

149.   6.20 

146.  31.  0 

149.  22.  2Q 

NVV.  70      22 

'I                                     2: 
1 

Juni]     i 

(6.57.15) 

6.  56. 20 

146.25.  0 

5. 10.  50'  2 

0 

l].  18.49 

';<.  17.00 

140.24.40  149.  2.^48 

145.25.  0 

140.43.50 

NW.  58      32 

2     4.35.15    2 

3 

10.   0.35 

9. 54. 50 

150.  05. 45; ISO.  10.02 

146.54.  0 

150.  27.00 

i\W.  71       IC 

I      5.46.4,>    2 

4 

11.4Ó.47 

II.  41. 20 

150.  45. 45 

151.  II.  12 

147.26.  0 

151.     9.  10 

NW.  ;^7      14 

.1      5.18.30    2 

5 

£3.  21.  21 

i.^.  24.00 

151. 41. 05 

[4^1.01.  0 

152.   6-  35 

NW.  ;:6      i^ 

)  I  1  4.  lü.  30!  2 

6 

1^.1^-35 

15.  6.45 

152.22.30 

142. 37.  0 

T  52.  42.40 

NW.  40       91     5-IÖ-45   2 

7 

17.  if?.5ïi 

17. 14.10 

153.09.00 

149. 19.  0 

153.38.00 

NW.  61        9  I     4.51-10   2 

ti 

19. 10. 10 

19.  7.10 

154.  22.00 

150.27.  0 

1.54.53-40 

NW.  37        ; 

■  I                      2 

9 

I0.54.  ^0 

155.20.10 

155-53-40 

4.48.20    I 
3-39.3^>    ' 

ïc 

ro.    I.  ';o 

II 

17.59.40 

17.43-10 

158.00.  30 

157-5^.45 

[^7.  52.  c 

)     I5«.0I.22 

NW.  28      I 

Si      5.  .5^-15    : 

IJ 

17.27.  14 

17.  ló.  15 

i''o.  42.00 

160.48.ÜÜ 

160.  22.    C 

)     160.41.33 

NW.  a8      I 

7  I      6. 42.  50   c 

13 

i<J-  52-  57 

16.42.00 

i6>3'.45 

163.41-45 

163.06.  C 

)     163,31.23 

NW.  26      i 

2  I  j  6.  17.45    '■ 

1 1 

16.54.  ^1 

If>.  42.00 

166.  i4.oo'iö^'.  16.  ;,o',i65.  56.  « 

5      T<^,6.  13.52 

NO.  26      i 

31      6.  IC.  30   : 

15 

1 17.00.  IJ) 

lö.  4b'.  25 

16S.4Ó.  30 

Uöó'.53.4: 

J  14!^  54.    ( 

D      I6.S.4O.  15 

NO.  64      2 

91      8.00.15 

ERDE        TAFEL. 

Newa  van  de  JVashington-Zï\2Xiè.txi  naar  Kamtfchatka. 


der 

fi. 

2    3 

^      M 

c 

<» 

3 

3 

8i 


301 

ivi 

23  I 
20  I 
i4|i 
i6  I 


I] 
41  2 

^2  2 

16  I 

141 
161 


Westelijke 
Afwijking 
van  den 
Magneet- 
naald 


Stand  van 
den  Ther- 
mometer 
op   den 
iVIiddaj{. 


Stand  van  den 
Zce-Barometer 


Stand  van  den 
Hygrometer 


om  6  U. 


om  24  U. 


om  6  U. 


om  24  U. 


9 

I 

91   1 

7 

I 

18 

I 

171 

12  I 

131 

29 

I  1 

3.26.3. 

4.  30.  20 
2.  4-.  00 

4.  o'>,  15 

3-2  .45 

5*  «^7- 50 

4*  47'  55 

4-  34-  2.-' 
■j,  ly.  10 

4«  50* 15 
6.  30. 4  s 

4.  20.  ,:iO 
2.50.30 


5.  10.  50 

4'  35'  15 

5-  4^>-  45 
5. 18.  30 

4.  lü.  30 

5.  i^'^-45 

4.  51.10 

4.48.  20 

3.  39.  3^^ 

5.  5^M5 
6. 42. 50 
6.17.45 
6. 10. 30 
8.0ü.  i5 


23- 
^3- 
23. 

23- 

22. 

22. 
22. 
22. 

22. 

^3- 
21. 


01. 

22. 
22. 
21. 

20. 
20. 
20. 
20. 

19. 

20. 
20. 
20. 
20. 
20. 


1 
o 

5 
5 

4 

o 

3 

3 

o 

9 
I 

3 

3 
o 

o 

o 

o 

o 

3 
3 


.1 
6 

4 
o 

7 


29.  72 
29.76; 

ao.74 
29.  66 
29. 66 

2').  74 
29.76^ 

29.  8 S 
C9.80' 
29. 78  i 
29.78! 
29. 74 I 

-•;•  74' 
29.  -4 

29. 76 

29. 7S' 

29.  80 
29.  8: 

29. 90 

29.  94 
29.  90 
29.  96 
09.92 
29,  86 
29.92 


29.76 
29.74 
2(;.  iSo 
29.74 
29.  7Ó  , 
29.  70 

29.  74  i 

29. 761 

29.  ^?2  j 
29.  84 
29.  80 ' 

21;.  oO 

2...  74  j 
29.76; 
29.  78 
29.76, 
29.  78 
29'  84 
29.  84 
29»  S'4 
29»  92 
29*  98 
29*  92 
29' 94 
30.00 
•29. 96 
29. 90 
29. 92 


3^. 

37. 
40. 

47. 
44. 

45- 

4-"- 

43- 

43- 

4> 
46. 

47- 

46. 

44. 
41. 

39- 

3«. 

39. 
42. 

41. 

39. 
■;(). 

4Ó. 
41. 

3!!. 

;lO. 


O 

5 
5 
o 
o 
o 

5 
o 
o 
o 

o 

5 

o 

5 
5 
5 
o 

5 

5 
o 

o 

o 

o 

o 

5 

^'i 


35.  o 

39.  o 

39.  o 

3'.  o 

42.  o 

42.  o 

42. 

45. 
41. 
42. 
49. 

47. 
47. 

4- 
4- 

41. 


0-7 
.■>'  • 

39- 
39. 
s  • 
3"- 
39' 
40. 

45. 


o 
o 
o 

5 
o 

5 

5 

5 
o 

o 

5 


VVi'.itlen,  Tocdand  vanden  Atmospheer  en  Aanmerkingen. 


Weinig  en  verandcrlijkje  VViiid. 

Oo<r.     Zeer  frisfche  Wind  en  terke  Rul:w;iic1ei). 
()Z<).     Zeer  fn'sfche  VVmd  en  donker  VVe-j. 
nZO-ZO.    Frisfche  Wind  en  ielder  Wede. 

ozo.   ZO.   n. 

Z0-'  >Z< ).        D.     Gedurende  ten  N:icht  em  fterke  Regen. 

ZO-ON  ).     Frislcho  Wind  en  choon   VVedx. 

ONO.     Weinis  Wind  en  Tchdin  Wtder. 

uvO-N.       I). 

ONw-NO.     I). 

NO.  O. 

NO.  1). 

NO.     Weinig  Wind  en  fchoor  Weder. 

NNO-l)  »sr.     Fri.sCche  Wind  er  donker, 

Kl  in  knelije  uit  het  O.  en  (lite. 

VVtinig  W'n.i,  meest  (lilte  en  zeel  Regen. 

\V7,W^-N.  NO.     M^uige  Wmc  en  dnnktr  VVccUr. 

NO.     Zeer  harde  Wnid  en  htiier  Weder. 

n. 

Sterke  G^lvcii  uit  h-Ji  NO. 
D. 


39.  o 

40.  o 


NO. 

NO. 

N». 

NO. 

()i\0. 

NO  O. 

ONO. 

Wti'  ig 

ONO.' 

ONO. 

ONO. 

ONO. 


\\ 
D. 
D. 
D. 
D. 


Om  20  uur  zsgen  wij  het  Eiland  Owaihi. 
Op  den  Miiv.ag  de  zuidfpiib  van  Owaihi  ZO.  7B* 
Weinig  Wind  en  fchcoii  Weder, 
Wind  en  rtilre. 
Frisfc  ie  P'israatwind, 
FrisI'che  Paslliatwind  en  helder  Weder. 

D.     Wij  zagen  tt.ien  KcfrluingS'V02C'l. 
D. 


N 


1-  >.;  vf  'fr^ 


DERDE        T    / 

V^anrt  der  NaJcshda  en  Ncv/a  van  de  IV.ishir 


• 

Noorder  Breedte. 

^l^ester  Lengte. 



VVerkiMji*  11   vier 
StroorntMi. 

Westelijke 

1 

Stand  van 
dun  Thcr- 

Volgens  de 

Volgens 

2 

3 

Afwokiiig 

innnKter 

Dagen. 

Volgens 

Volgens 

Zee-  Horoio 

Maans- 

Volgens 

Ware  Lent'te. 

Rigting. 

van  den 

op  ilen 

Waarneming. 

Gisflng. 

gies. 

Waarneniin- 
gen. 

GiiüDg. 

0 
3 

Ma.^noct- 
i;  aal  il. 

IMidtlat;. 

1804 

p    /    // 

')      1     II 

1 
0      / 

1 
CS      1     II       01 

// 

0      /     // 

0      1      II 

0       / 

Junij 

10   16.51.20 

:6.  35.  20 

171. 41-3 

171.  34. 15 

171.55. 

0 

171.41.  22 

NO.  21^' 

17 

8.  24.  10 

21.     2 

17 

16. 52. 52 

('(^.43. 00 

174.21. 4 

174.  16.08 

174- 39- 

0 

174.22.08 

NO.   16 

!0 

9. 02.  30 

20.    8 

18 

17- 33- 50 

17.28.54 

176. 43.  ai 

177. 10. 

0 

176.42.33 

N-).  64 

II 

10.  54.  00 

21.     0 

19 

18.45.  56 

'8.44.  10 

178.  21.0) 

.179.05. 

0 

178.20.21 

NO.  82 

16 

12.  0^.  30 

21.     2 

10 

19.53.00 

9.53.20 

180.01. «) 

179.40.4'; 

180.52. 

0 

180.01.  24 

0. 

0 

12.  5 3- .50 

21.     1 

é0 

21 

21.45.  OD 

'-I.44.  10 

180.  56.  Cf 

180.33.45 

i;ti.4i. 

0 

180.54.42 

W. 

5 

'2.  .-[.30 

21.     3 

22 

2-^     6.34 

-3-   9.34 

181.  3i.;fc 
181.57.00 

181.2I.  15 

182. 16. 

0 

181.29.45 

z. 

1 
.> 

I  2.  20.  15 

21.     8 

ï^3 

23. 34. 00 

Vv  29.15 

182.28. 

0 

181.53.40 

NVV.  68 

ii 

^ 

:  1.46.  oo 

21.     3 

24 

24.     2. 46 

M.  59.CJ 

181.54.  :j? 

182. 18. 

0 

18 r.  50.06 

N\V.  6[ 

s 

II.  19. 45 

21-     0 

25 

24.  35-  36 

i\.  41.20 

183.  14.  Of[ 

183.28. 

0 

183.08.46 

ZVV.  ^3 

III 

t^-34-3o 

21.     "7 

2) 

25.  55-  00 

15.57.00 

184.  I2.4i5 

184. 19. 

0 

184.  07.  26 

Z\V.  57 

0  I 

9-  49-  4.^ 

21.     6 

27 

27.  55.  20 

-^7.55. 15 

185.07. 15 

185. 20. 

0 

185.00.  37 

0. 

-      T 

9.39-  1.5 

1 
21.     2 

nV 

29.    2.  56 

:9.   ö.  06 

186. 00. do 

T85.  11.00 

186. 15. 

0 

185.  54.  03 

ZO     37. 

.L   l 

9  42.45 

20'     7 

\ 

29 

30. 15.4'' 

•,o.  29.  1 5 

187.09.  qo 

186.24.30 

187.24. 

0 

186.  59.  51 

Z. 

13  I 

10.  27.00 

20'     9 

30 

'32.  32.  20 

^,2.  2f.  30 

1 

1 

189.24. 

0 

188.48.00 

20.     0 

J»lij 

1 

32.50.40 

^,2.  29.  10 

189.45. 

0 

188.57.00 

2 

34-    2.18 

5  .29.45 

190.45.45 

191. 18. 

0 

190.37.37 

NO.  37 

17.     0 

0 
0 

36.  3.;,o 

;6. 00.  00 

T92.48. 

0 

191.46.  00 

16.     2 

4 

36.  48.  00 

^6.41.00 

195.   4.00 

195.57. 

0 

194.  54.06 

NO.  68 

^  ->  1  '^ 

7.40.40 

17.     0 

5 

38.  33- .51 

,8.  24.  50 

195. 16.00 

196. 21. 

0 

195.04.39 

NO.  46 

'3  I 

I  ^.     2 

6 

(40.  27.45}|40.29.  25 

197.00. 

0 

195.  32.00 

t6.    0 

7 

42.33.50  42.37.10 

197. 1Ö.15 

198.40. 

0 

197.  03.  22 

ZO.    74 

1-- 

^ 

1-.    5 

8 

U4-5I.  15}  44' 5^-  T5 

199.36. 

0 

197.  56.  00 

6.  18.35 

II.    5 

9    45.43«oo  '45- 45- 00 

198.20.45 

199. 50. 

0 

198.05.06 

ZO.    71 

6 

-( 

\j  \j 

12.    0 

10(47. 11.00) 

47.  I,;.  20 

- 

200. 35. 

0 

198.45.00 

10.    0 

II    49.  1 7. 00 

49.  22.  00 

199.52.00 

199.21.00 

201.29. 

0 

199-  33-  V 

ZO.    52 

0 
1 ' 

2 

4.46. 15 

7.    3 

12    50.  S-'^.So 

50. 40.  50 

199.31.00 

201.01. 

0 

199.  12.00 

Z\V.  65 

5 

I 

Il             • ' 

3.  50.  30 

8.    3 

ï3 

5'.  52.47 

51.  50.00 

199.  50.40 

201.25. 

0 

199.29.48' 

NO.    S3 

A 

I 

3-  25. 45 

i^.    5 

14 

52.  27.  00 

52.  32.30 

2C0. 29. 15 

202.08. 

0 

200.07.  28 

ZU.    36 

6 

I 

4.06.  15  0. 

\j 

'5 

52.  24.  00 

201.37.00 

201. 14.  00 

5.46.30  0. 

III                    1 

201. 16.  19 

JX. 


"^ 


DE        T    A    F    E     L. 

a  van  de  //'■.v^///;'g?ö;2  Eilanden  naar  Kamtfchatka. 


iVestelijke 

[\r\v  Viking 
van  den 

r.nalil. 


Stand  van 

den  Tlicr- 

iniinKtLT 

op  il  en 

Middag. 


Str.nd  van  den 
Zcc-Cnromctcr 


om  6  U.  om  24  U. 


StJiiid  van   Icn 
Hygrometer 


0111  6  U. 


om  24  D 


Winden,  Toefland  der  Atmospheer  en  Aanmerkingen. 


j  /  // 

.24.  10 

.  02.  30 
.  ^4. 00 
•  o  ''•  30 

.  .-[.33 


.  20.  I 


.^ 


4<).  00 
19-45 
34-  30 
49-  4.^ 
39.  15 
4^.  45 
27.00 


40.40 


^^•35 


l-^-i5 
50.  30 

-5-  45 
(u  15  O. 

4*^.  30  O. 


o 
21. 
2'-). 
21. 
21. 
21. 
21. 
21. 
21. 
21- 
21. 
21- 
2I« 
20* 
20' 
20. 

I~. 

t6. 
17. 
I  -•. 
t6. 
12. 
II. 
12. 
10. 

7. 
8. 


/ 

o 

o 
o 

o 

o 


o 
6 

7 

9 

o 

o 

2 

O 

n 

O 

5 
5 

O 
O 


8.  5 


29.  92 

29.  90 
29.86 
29.90 

29.  92 

30.  02 
30. 00 

3'^.  04 
29.96 

29.90 

30. 04 

30.  06 

30. 06 

29.  96 

29.76 

29.  80 
29.  84 

29'  74| 
30. 00 

29.  80 

29.  80 

29.66 

29.  70 

29.  36 

^9'  34 


29. 94 

29.  ()0 
29.  86 

29.  ^6 
29.92 

30.  00 
30.  04 
30.  04 

29.  9S 

30.  ÜO 
30.  02 
30.12 
30.  08 
30.  02 
29.  80 

20.  80 

29.  88 

29.  60 

30.  00 
29.  86 
29.  84 
29.74 
29.  74 
29.42 
29.  32 
29.50 


39. 
39. 
39. 

40. 
41. 
41. 
40. 

40. 

'T? 
J.  • 


39.  O 

3^^-  5 

42.  o 

4Ó.  o 

48.  o 


4"'.  o 

44.  o 
47.  o 

45.  o 
45-  o 
42.  o 
42.  o 
44.  o 


37- 
38. 
38. 

39. 
41. 

41. 
40. 

45. 
40. 

37. 

39- 
42. 

44. 
49. 

40. 
50. 

45. 
42. 

45. 
4^. 

41. 

45. 
44. 


0X0.    Fiislche  Pasfaatwind  en  helder  Weder. 

0:M.  D. 

OMO.  ü. 

NO.     Matige  Wind  en  fchoon  Weder. 

t. 
NOrN.    Wdn.6  Wind  en  fchoon  Weder. 
Ni,)iN.         D. 
[")<iii  sanfchen  d.'g  (lilre. 

Flaauve,  verarhicrlijke  Winden,  (lilre  en  donker  Weder. 
N.     Weinig  Wind  "e^^  revelachtige  Lucht. 
NO.    Matige  Wind  en  fchoon  Weder. 
NO.  D. 

NO  ZO.  D.  s 

ZO  q  usi-Z.      D.  N 

ZZW-ZW.    2  er  frisfche  Wind  en  donker  Weder  met  Regen. 
Z\V-NN\V.  D. 

N'O.    Matige  Wind,  Regen. 
NNO-NOtO.     Frisfche  W-nd  en  helder  Weder. 
ONO-ZZO.     Zeer  hirde  Wind  en  donker  Weder. 
ZZW-.VW.     Harde  Wind  en  denker,  nevelachi.^  Weder. 
ZO.     Mnrige  Wind  en  donker  Weder,  H'kke  Nevel. 
Z-W-NNO.     Frisfche  Wind,  Rt^gen.    Om  16  nur  dikke  Nevel. 
NO.    Fiiifche  Wind  en  donker  Weder.     Om  17  uur  dikke  Nevel. 
0^0.  D.     Regen.     Wii  zagen  Walvisfchen  en  Duikers. 

WNW.ZO.  D.     Dikke  N.vH. 

W.     liarde  Wind,  donker  nevelachtig  \\^eder. 
WNW.  1).     Ton  iaatrte  dikke  Nevd. 

Weini;,'  Wind  en  tameliik  helder  Weder. 
V\^Z-NVV.     Weirig  Wind,  eindelijk  rtilte. 
W-i   i;r  vviiiH  en  IMte. 

ZZO.     Fri<i|"che  Wind  en  fchoon  W'^Ut. 


w   f* 

1^ 


■JJ»  ■■.i-I..   Jfll  1^  .  - 


2.  os 


2.4V 


6. 


w 


iefland  der  Amospheer  en  Aanmerkingen, 


t  N().,  zeilden  wi)  uil:  de  Baai, 
en  dunkcr  VVcUer. 


Om  20  uur  een  Sorm  uit  OZO. 

irde  btorm,  hnnijc  G  .Iven  en  iir,nker  Weder. 

donker.     (Jm  Middernacht  harde  Wind. 

veel  Kecdi. 

en  Stdfregen. 
:n  donker.    Stofregen. 


ind  en  donker. 
nd  en  Ichonn  Weder. 
^Vind  en  helder  Weder. 
Ie  Repen. 

hooge  Golven. 

met  donker  Weder. 

A'ind  en  aangenaam  Weder. 

,  afwislelende  met  rtilte. 

te.  "• 

:orm>-'e  het  flerk  uit  het  OZO. 
ind  en  dnnker  W.  i*er. 
e  Storm  en  veel  Regon. 
o  :i2(,nn  met  ho-uie  Golven.  r^nh^n 

-,„.    Van  a  tot  12  uur  een  hevige  Typhon. 

-  -^|»e'ia:irdtf  de  S'orm. 

o  :^e  Wujd  en  IcImmhi  Wieder. 

u2':h  (choon  W^lU^. 

op.nVind  en  zeer  Ichoon  Weder. 


■.y 


Da-on. 


Getob. 


Noor-Jer  iirec<ite. 


Wa-inunnn. 


Üisling. 


Wester  Lengte. 


Volgens  de  |     Volgens 
Zec-Mürolü- ,      TMaaMS- 
iiie».         1  Waarnomin- 
L!^-n 


Vulgei'S 
Ciüliii '. 


7.      o    /    // 
8    50.  27.  49 

9r48.42.  30) 

10  47.  36.  39 

11  (46.  29.  i<^ 

11(45.4^-  5^ 
13   43-55-3''> 
14(41-  39-45; 
15    39-57.^9 
i6r39.  01.  30) 
17(38.  01.  30' 


50.  36.  14  201.  12.00 
48.  48.  00! 

47.  47.  3o!202.  ÜO.  00 

46.26. 15! 
;5-  30. 5o| 

43.46.46  204.  52.00 
41.32.  301 
39.43.00,208.08.  10 

3«-  ^5'  50' 


o       /     // 
201.  00.  G 

201.  29.0 

202.  03.  C 

202.44.0 


203. 


!.0 


37.    50.     10 

36.     10.    5,0    213. 


6.4Si 

-I 


21 


181  36.27.  f;6 

J9|  35.2^.46    35- '3- 15:^13.51-4^ -^^^• 

20j     34.20.40    J33.  52.  00_215.  29.45 

SI    33-39-°^  133- 57- 30,-10. -O.CO 


09, 

.  1. 


23 

25 
26 

27 

28 
29 

3^ 


3^-05 
31-13 


31- 
3»- 

31- 
3'- 

32. 


00 

00 

8.40 

7.46 

4.29 

20.  25 


3^- ^5. 


217.4';.  i> 
220.  .^o.  00 
223.  i6.  15,223. 


30 


225.00.  20I224. 


225.  42.  0'.)1 
225.  53.45i"--5- 


22Ó.  22.  00 


1  31.07.00 

2  31.15.50 
31.42.  00 
31.04.40 
3f-   9-17 

'61^,31-41-45) 


7 

3"- 

22. 

3 

8 

32. 

3<'>. 

33 

9 

■HM 

20 

3»-  13-50 
31.  13.00 
30.  56. 06 

30.  53-  30 
31.01.  25 

5.34  |3o.45-4^^ 
31- 25- 15 

30.  54-  50J 
30.23.15^27 

31.  19  52  227 
31.24.  3o;227.27.  00 
31.  26. 101228.  22.45 
31.  7.12229.26.50 
31.44.  45'229. 48.  15 
3*.  2o.oo!230.42.  00 

I229.  53.  y:^ 


21. 


5 
30 


204.40.0 
j2o6.  14.0 
208.03.0 
209.  O",  o 
21ü  49.0 
213.13.0 
214.  .-,5.0 
216.  58.0 

218.  II. O 

219.  24.  ü] 
222.  27.  o| 
224.43.0 
226. 28. O 
227.  16.  O 


49 


i22Ó.  22.  :  O 


30.  10 

6.  10! 


V     l     K     IV     D     E 

Vaart  van  de  Nadcxhihi  en  Newa  \2 


VVcikii.'g^n  oer 
Stroomen. 


\Va!0    L-'U^rc. 


H 


227.  25.  Oi 

228.09.0 
228.51.0 

229.  37.0 

430.03.0/227. 46. 40 

229.  40.0  2^7.  2"!.  40 

229.  53.o|2''.8.43.  30 

230.  2;  01228.  40.  I  5 

231.  29.0:229.  4;;.  20 
231.  55.  ü  230.  oó.  30 


Rigtinjf. 


232.49.0 


231.00.  <jO 


Wi-sroliikc 

Auvi.i'-inj; 

van  ilcn 

Magnoct- 

,ri;ll.| 


Z\V.  4^>      J^3  I 


ZO.   49 


N. 

NO. 

21 

NO. 

61 

NO. 

72 

NO. 

33 

Z\V. 

16 

ZO. 

42 

Güeiie. 

z\v. 

22 

N' 

• 

N 

N 

NO. 

9-3 

14  2 

93 

1 

15  !^ 


A       I       II 

|i.4li.  30 


30  3    3-  '5  30 


494 

351 
21:1 

23. 
i3!i 

I2jl 
IJl 


2.  28.  25 
2.     7.30 

I.02.  00 \V 

0.02    45 

2  49. 30 

3  06    CO 


19,1  ':3. 3^-^'-' 

3  lo  00 


NO.  42 

N^v•^  22 

ZW'.  43 
NO.  67 

Z\V.  4=i 


lï'.  I 


60 


191 

26|l 

6  1 


;.  17. 30 


3-    3-45 


u 


T,  <5.  50 
>.  12.  10 


Stnn'!    van 

ileii   'riicr 

nionvtcr 

fip  ilcn 

Midduu, 


o 
o. 


9- 
9 

9- 

10 

13 
16 

16. 

I    ló. 

1  19. 

i   20, 

20. 
21. 
20. 
20. 
21. 


o 
o 
o 
o 

n 

- 

5 
I 

o 

o 

o 

5 
o 

5 
o 

5 


2T.     O 


19. 
21. 


O 

5 


19. 


^^m 


f 


:    11    1)    l: 

's/ii/a  en  A>iJ'/7 


T     A     I'     E     L. 

van  Kawtfct'taika  naar  japan. 


fsrr-!:jkc 

ai)  den 
lagiicct- 


'5  30 
7.  ".o 


00  W 

4^ 


o;; 


4!>-  "•' 
06  co 

31.  2'J 

lu    ÜO 

17.  30 


45 


,  12.  lü 


>x-\w 


•nr 


Icii    TIkt 
monii-tcr 

>'\>  licil 


Stand  van  iin  Zcc-Barometer. 


o 
o. 

9- 
9 

9- 

10 

13 
16 

16. 

16. 

19. 

20, 

20. 
2F. 
20. 
20. 
21. 


o 
o 
o 

o 


5 
1 

o 

o 

o 

5 
o 

5 
o 

5 

i  21.    o 

'   21.    5 


19. 


Wirr^en,  Tcertand  der  Atmospheer  en  Aanmerkingen. 


•m  6  U.lom  laU.iom  18 U. 'o: 
I  I  i 


:i  C4 ' 


2y-  74 

2.;.  7^ 

^-;  85 

29. 90 

9.82 

28.  !;2 

29.  30 

^ '^  95 
-9- 75 

29.06 

29-1 

2;.  7^ 
29.  9C 

->;  74 

2y.  60 

2y.55, 
29  781 

29. 7^: 


-"f 


V 


:9.  Sol 


^•>  5.' 


29.^6 

i 

29.4a 
2J.9C 
29  72 
29  So 
29.90 

29  75 

29.  oO 
29.90 
29.  70; 
29    60' 

29. 60 ; 

29.70 

29  75 
29-75 


29.  5' 


29.82 
29.87 
2^.90 

29    5 'r 

2S.  S:< 

29  65 

29.90 

"(j  ""» 
*y.  i  _ 

29.  80 

29.  941 
29  60: 


'    29. 

8c 

29. 

JJ:' 

29. 

55 

;  29 

6oi 

29 

50 

29  7- 

29.75  29   TC 

29. 76  29   75 
29.  871    2>9.  h.i 

2^;  87    -9-><' 
20.  O^l  29.9- 

^  ,   r    ':    -o,   f  ' 


29.  76; 
29  69; 


29 
29. 


75 
7^ 


29.  3o 
29.^0 
29-  35 1 


29.-0 

29.  i>o 

29  85 

29  ^55; 
29.  20, 

28.  90! 

29.  M9' 
29.  85: 

29.7-' 
29.  80 

29-i^7i 
29.  70 
29  yo 

29. oJ  i 

29  \A 
29. 60! 
29.48 

29-79 

29.  671 

29-75i 

29-  75, 
29.  óoi 

27.40'. 


l 


29  75  29.  80; 

29  "5  29.77! 

29  84  29.  85 

29  «K  29.  8ó 

29.  98  yo.  ooj 

30.  OU( 


•0.0*< 


i)m  iH  nar,  i'?  Wind  ui[  NO  ,  zeilden  wij  uit  de  Baai. 

ONü-N.     Fiislclic  Wind  en  Uunker  WcUer. 

WNW-WZW.  D. 

\Ve?t.  D. 

ZW.  D.    Om  2ü  uur  een  Sorm  uit  OZO. 

O'.st,  ZZO,  ZZW.     Harde  btorui,  hcoüc  Go! ven  tn  donker  Weder. 

NO.     Frislche  Wind  en  donker.     Om  Middernacht  harde  Wind. 

N(VN.     Har'^e  \V:nd  en  veel  Kegcn. 

()-NN.O.     Frisfciie  Wind  en  Stofrejjen. 

N-NW.     Wemiï  Wind  en  donker.    Stofregen. 

NW-WO.  D. 

ivO.  D. 

N-\0.    Zcdr  fnsfche  Wisid  en  donker. 

OZO-ZOtZ.     M.uige  Win  1  en  fchoon  Weder. 

/A)iZ-Z\ViZ.     Frislche  Wind  en  helder  Weder. 

ZW-ONO      Storm,  narde  Regen. 

ONO.     Harde  Srorm  en  hooge  Golven. 

NO.     Z  er  harde  Storm  met  donker  Wieder. 

ZOiO-ZZW.     Frislche  Wind  en  aangenaam  Weder. 

NW-ZW.     Matise  Wind,  afvvisrelende  met  ftilte. 

W^'iniuf  UMnd.  meest  Itilte.  "• 

OZO-ZW.     Oin  8  uur  {lorm>^e  het  fterk  uit  het  OZO. 

WZW-N(>.     Weinig  W:nd  en  donker  W.-<1er. 

NNU.     Om  3  uur  hevige  Storm  en  veel  Reeen. 

NNO-OZO.  '  Hevige  Storm  met  hoot-e  Golven. 

üZO.    Zeer  hevige  Storm.    Van  2  tot  12  uur  een  hevige  Typhon. 

W.     Teifen  Hen  avond  beda-rde  de  Storm. 

N.  ('NO    NNO.     Matige  Wind  en  Ichoon  Weder. 

NNO.     WV.  ia:  Wind  en  fchoon  Wrder. 

ZO-NO-OZO.'   Weiiiig  Wind  en  zeer  Ichoon  Weder. 

ONu.  f\ 

(iMc'^pirk.     o!    On  hf  r  laar.n  Oilr?.    Om  G  u.  ankerden  wl;  in  de  Ban!  van  Nangafa 


h\ 


V    IJ     F     D    E        T     A 


Vaart  der  Nadakda  en  iV  .va  v.i!i  A 


^'  /  • 


Dflijen. 


ISioordcr  Brtcdte. 


Vnlgen< 
Waarneming. 


Volgens 
GislhiR. 


VVester   Ltngte. 


Volpcns  de  I  Volgens 
Zcc-Horolu-*  Maans- 
gics.  iWaaniLmin- 
(;cn. 


I 


WerKii  jicd  lier 
Stfomen. 


VoI:'cns 


Ware   Lengte 


Rit^ting. 


1805 

April 


Mei 


IS 

19 

20 

21 

on 

23 

2 

27 
28 

29 

3^ 
] 

3 
4 
5 
6 

7 
•) 

o 

9 

10 

II 
12 

13 

14 
i^- 
16 

17 


o    I    tl 

34  35.  5  S 
3"?.  18.00 

35  49.  oS; 
3Ó  06.06 

r.  3<5  '6) 

44 


37 

3« 


3^ 


50 
06 

49 


'^50 


3^-52. 
34  of!- 
35.  i«- 
35. 4Ö 
-^6.  or 

37. 
39 


3^1       6      /     // 

45  230- 16.45 
00  228.  27.  20 

50J 

15  227.41.  35 


44. 
51* 
39. 


43 


00 

45 
•5 

49 
44 
37 

43.40.  19 
4;.  af^.  12 
44.  II.  26 
44-  33-  32 
45-i5*i5 


46.    3.38 


'39 


31).  20.   0)139.  4?'. 
39  22.40  139-25. 

,^)9  43 
40.07. 
41.  01. 

41- 35 
4-    14 

o 


jy  •7- 

40  15. 

41.01. 

41  22. 
42. 06. 

l43-  '9- 


43 

1*3 
44, 

i44 
45 


37- 

II. 
36 
17- 


o 
o 
o 


227    30.  CO 
'2  :6.  30    00 

226.  II.  45 


224.44.  «5 
223.  39-  00: 
220.  37-  15 
220.  11.45 

220.  4. 10 
220.40.  15 

221.  00.  oc 

!ii9.  39-5^ 
219. 28.  00 
219.00.  20 
218.50.30 


o     / 

231.4; 
230.  57.0 
229. '4. o 
228.52.0 


230  16  45 
22H.  27. 32 

2i8.     2.  co 
227.41.08 


4^.  36.   o 

46.12  30217.52.15 


256.40.  oj  226. 
,'226.  17.  o  226. 

226.  10.  o  2  2f). 

224. 26. o  224. 
223.02.  o'  223. 


220. 


,    ,,.220.19.0 
20.  00   :iI9.  52.  C 

I=i9'35-c 


200.  51.27 


4^'- 33' 36  146  31'   0217.14.45 
46.   3*59   46.11.   o  216.37.  ooi 


59- 
29 
1 1. 

IC. 

42. 

3«. 
42. 

II. 

04. 

38. 
59. 
41. 

-5 

56. 
21. 

i5- 


2.>0. 

220. 
220. 
220. 
2:0. 

219.  56. 0 j  219. 
219.  '-f5  0|  >  19. 
2iy.  00. 0,  218. 
2i8.  3i.o'i2i8. 

I218. 

218.  I2.o'2l8. 

2t8   13.0I  j 

217.40.0  217. 47.  52  »•  zo.     59 


52 
30 
15 

00 

30 

'5 

08 
15 

00 

48 

f5 
02 

30 
40 

22 

50 
15 


NO.     .12. 


O. 


\ 


.V-J      Ó2. 
l\V.    6i. 

Z\V.    42. 

ZW.     ,',2. 

I\0.     3Ó. 

vv. 

iVO.     75. 

.\ü.    31. 

;z\v.  74. 

(ïee'  e. 

I       \v. 

NO.     8  f. 
iWV.    73. 


T 


217.250:217.    9,30   |iNO.     6''. 
«17. 10,  o  aiö.  31.00  ,Zü.      65. 


WcstcliMre 

Al  wijking 

van  den 

Ma:;iieci- 

n       1 


IstancJ   van 

'den    I'^er- 

iTiorr.eicr 

(ip  den 

AUddac- 


Star... 


r>iu    6U 


// 


15- 


/ 

5 


o.  00. 


39  U 
4  I 

92 

IIi2 
21    [ 


40 

9 

1 


28  I 

fO  I 

'!' 

1 1  I 
[9  2 

^5i' 
5T 

IN 

I 

i 


ü.  49.  30'vV. 

1. 14. 15  O. 


o  33-3-^^^^-' 

2.53.05 
i.5J-°^ 

o.  05.00 


I.    5.  '^O        ! 
1.22.00       I 
1.26.30 
24:.    o\V. 
I.  14.  00 


o.  ÜO, 


1.50.      \V. 

1.43.       O.' 
11.  11.        O.; 


II. 
I  I. 
10. 
11. 

7' 


2 
o 
8 
o 
6 

8.  co 

9.  o 
8 
7. 


ïf 


12. 


o 
o 


13     o 

I  2.  0> 
10.      5 

10.    O 
r  r.    o 


S 
o 
o 
o 

7-    o 
10.   o 


6. 


O. 


29.  8; 
:!Cy.  ^^ 
30.0. 
30.0. 
30.0c 

io.  o: 
30.  oc 
30.0; 

!    29. ON 

29  47 
29    32 

29.  55 
29-  55 
"9-7' 
=9-73 

29.  7  ; 

29.  8? 

29.  70 
29.69 
29.  N8 
29.  70 
29.  6c' 
29.  50 

29.  70 
29.  70 
29.71 

29-53 
20.  9c 


DE        T     A     r     E     L. 


N  A-a  van  N.ingafahy  naar  Kamtfchatka. 


'V.C 
11 


Stand   van 

den    r'^er- 

ni'irr.cter 

(ip  dcii 


// 

o'vV. 
5  o. 

o\y. 


\y. 


'). 


Star.J  van  den  Zec-Barometcr 


om    6  L'iom  i^  U. 

I 


om  j8  U  !om  24 U. 


Winden,  Toefland  der  Atmospheer  eii  Aanmerkingen. 


15- 


/ 

5 


I  (. 
I  [. 
10. 
11. 


2 

c 
8 
o 

7-    ^ 
cS.  co 

9.    o 

^'    :' 


12. 


O 

o 


1,1     o 

I  2.  0> 
10.      5 


10.    O 


r  r. 


o 
o 
o 
7.    o 
10.   o 


6. 

c  • 
O. 


=  9.  f^r 
:!V.  '^>.^ 
30.  04 
50.  o  i 

jO.  üO 

io.02 
30.  00 

.-!0.  03 

29  47 
29  32 

2y-  55 

29-  55 

-9-7' 

=9.  7.^ 
29.74 


39.  R 

29.  ro 
29.  69 

29.  70 
29.  öoj 
29.  50 
29.  70 
29.  70 
29.  71 

=9-  53 
20. 9c 


1  l'^o.os 
25.75^  29.60, 

29.  65',  29.  85I 

30.  ojj  30.  oó 
30.  o  I 
30.0  , 

30.  00 

30.  02 
5c.  02 

^9-  75 
29.  20 

29.  .sol 

^9-  55' 
29.  6s| 

=9-  75, 
29.  65 

29.  7C)' 


30.  00 
29.  99 
29.98 
30.04 
29.90 

29.  35 

29.  45 

29.  59 
2'..  58 

-'9-  75 
29.70 

29.7'' 
ü9.  92 
^9.  80 

29.  Ó5     2.S'.  63 

a9-75i  29.  Ho 


29.99 

29.70 
30.  00 
30.  10 
30.02 

3n.  06 
29.  90 
30.02 

29.  rt^ï 
•9.  27 

29*  5- 

29-  5.- 
29.  75 
29-  75 

29.  83 


29   (So    29. 


7-" 


29.  8<S 

29-  75 

2'^  5» 

29-  57 

29.  75 
29.  76 

29.64 


29.  80 
29.  70 

29.  so 

29.  6s 
29.  60 
29.  70 
29.  60 
29.  7s 
29.98 


!9.  82 
19.  70 

29.5^ 
29.  oo' 

29. 7Ó' 

29.  ^2, 
29.  82! 


O '1   iS  rnr  7/'\\kn  wij  met  een'  frii-fchen  Oostenwind  uit  de  Baai. 

^■CZO.     Marde  V\'i:i>^     In  den  Nacht  een  hevige  Storm. 

iCZ  ).     Hevige  Storni.     On  7  uur  de  wind   West. 

U^Z-NVV.  NO.     [Jevige  Wind  en  helder  Weder. 

N()\().  NNO.     Weinig  Wind  en  donker  Wtder. 

NNU)-ONO.     Mntiüe  Wind  en  bewolkte  Lucht. 

(.)N0.  0(Z.     VV^ei'-ig  Wind  en  donker  Weder. 

("■JO.     Wtiriijr  Wind  en  fchoon  Weder. 

NO.     Muige  Wind  en  fchoon  VV^^der. 

()'N-OtZ      Frislciie  Wind  en  donker,   mer  Regen. 

O-N.     Zc?r  frislche  Wind  met  beften  ^igen  Regen. 

N-VV.     ]'ri«-rche  Wind,  bewolkte  Luchr. 

ZW.  OZO.  Z'O.     Weinig  Wind  en  nevelachtig  Weder. 

\\'NVV,     Mitige  Wind  en  nevelachtig  Weder. 

W'N.     Wtinig  Wind  en  fchoon   Weder. 

VN 'N  W-ZO      Weinig  Wind.     Om   den  middag  de  Piek  Ti!ef:us  ZO.   150. 

W.   WNW.     Mnije  Wind  en   helder  Weder. 

W-ZO-Z.     Wrinig  Wind  en  fchoon  Weder. 

'AO-ZW.     Frislciie   Wnid   en   fchoon  Weder. 

T^t  den  avind  flilre.  '   Hierop  een   frisfche  Wind  uit  het  ZO. 

ZO.     Mn?i;re  Wind   en  helder  Weder. 

/ZW.     Frislchp  Wind  en  donker  Weder. 

ZW    ZZW^     Weinig  Wind  en  nevelachtig  Weder. 

ZW-NO.     Fii^^fche  Wind  en  donker   Weder. 

NO.     Mmige   Wind  en  donker   Weder. 

^^l\^rr     ,,  '^-      ^^^  '^^"  Middag  de  diepte  45  Vademen. 
O-NW.     Matige  Wir.d  en  fchoon  Weder. 
Westelijk.  ["). 

N-Z.     Om   18  TT.  z,Ml'!en  wij  uit  de  Zalm  Baai. 

/W-W.    Fiiskhe  Wijul  en  nevelachtig  Weder. 


?n 


f 


'es  te  B-^ 

an  •■dei 
la.uneB  ee 
mal- 1  ld. 

o     il 

-3»/ 


t 


t 

=J.  i8|5. 

-    10. 


o 

2.  Cl» 


6 

9 
I 


1.40, 
i.48.> 


3. 16.» 


^.  -19-.  7 


9 


I 


1 
i 


\'aü 


VV 


j(\tm"5phcer  en  Aanmerkingen. 


].  16. 

[.  II. 

\.0'j. 

51- 

t-  5,1. 

15. 

it 

I). 

Oi. 

31- 

07. 

02. 
09. 
21. 
10. 
;02. 
24. 


39 

07 

^7 


->  -> 
-^  j 

24 

37 
^^  j 
5 ) 


■i 


/o. 

^^in  Weder. 

r  Inrde  '.Vind  uit  het  OZO. 
Kiap  Dalrymj-le  N. 
ucht. 


O 
z 

NU 


ke  Nevels, 
r  \Ve<ier. 

en  donker  Weder. 
donker  Weder. 

liddernacht  ijtorm  en  zeer  b:v.'eUue  Luchr.1 
^    f/onds  floim. 
Weder. 

middaus  maiige  Wind. 
Weder.  " 


ZW 
ZO. 

NU 


r  Weder. 

tic  WeHer. 

In  wen   St     Peter  pn   P<wl 


♦  6 


V     IJ     F     D     L 

Vaar:  der  Nadcshda  en  Ncwa  van 


VVcifcuiÉttü  Ucr 

Noorder  Breedte'. 

Westtr  Leng;e. 

1 

Sr  omen. 

Wcstcliike 

.Stand  van 
(Ion  Ther- 

VoIi;ens ile 

Vol^'ens 

2 

c 

Afwi.kin.i^ 

mometer 

DuK^ti. 

Volgenü 

VolRcns 

Zee-Hi)rtjlu- 

Maans- 

VoIjchs 

U'.iic  Lengte. 

I'igtfng 

ö* 

on 

van  dcii 

IVJa>?ncct- 
n;ia!<1. 

(ip  ilen 

Waarneming. 

Gisting. 

^le». 

Wa;inr.min- 
gcti. 

Ciiliii,. 

3 

3 

1-^05 

i8 

o     /      // 

46.  21.  3  } 

/).  24.      216.13.00 

0      /     //l       0     /      //    i                     0 

216.  53. 0- 16. 16.  06  '70.      ^5.  30    7 

I 

"          '        '     .r 

0       / 

4.    7 

19 

46.5;,.  .io 

17.  12.   0216.42.  30 

217.  2^'.  0' 2 1^1.33.39 

Z,U.       ^4.40  19 

I 

I.OI.       \\. 

7.    5 

90 

a8   10.    0| 

1 

217. 59. ü 

217.  11.40 

6.    5 

ai 

48.  14.20 

48.  17.    0217.  16.45 

217-  i^'O 

2  17.0^).  07 

ZW.    £0.3018 

2 

0.  $j.       0. 

• 

£2 

4^  .59-2  3 

48.59.    0216.59.45 

217.  21.  0 

216.51.07 

0. 

4 

I 

0.  30.     A\  . 

U4 

49.  13-53 
48.  23.  50 
47.  39. 04 

49   14.    0216.  26.  30 
48.22.    0216.04.05 
47.47.    0215.^7-30 

216.  27.0 
215.25.0 

2  [5.53-27 

2 '  5  » 5-  52 

Geaic. 
ZW.    45. 
NO.     J^3. 

12 

l 

0 

0.46. 
.>.  06. 

2.   7 
I.    7 

6.   0 

26 

48   18.24 

48.  ló.    0214.21.00 

214.43-0 

2    4.     8.  22 

1: 

l 

0.41. 

27 

4S.37.  10 

48. 33     ^^ 

212.  15.  15 

2I2.47.C 

212.01.23 

NO.     61. 

9 

l 

0  02. 

0.  oó. 

2.    0 

28 

(48.  25.  30) 
48.02.00 

48.28.   0 

208.46.00 

1 

209. 14  0 

2:0.31.  29 

ZO.    s:. 

1     4-    0 

2(J 

^1^^.07.    0 

207.  23.00 

1 

1 

20b  06.  0 

2r>7.07.  24 

10 

2 

■     2.    0 

1 

30 

3f 
I 

(48.41.  30) 
48.  42.  22 

4?<.  \J*    0 
48-  33     0 

20-).  27.  30 

1 

1 

207.01.0 

208  48.0 

20602.  24 
20S09.  5Ó 

ZW.    55. 

16 

2 

,     2.    0 

I.C7.                 i        1.     0 

• 

Janij 

49,  '^4.  00 

49.40     0 

205.40.  10 

206,  30.0 

20521.  37 

zo.     73. 

21 

i^ 

t       2.     0 

2 

4c>.  19  20 

49  »5.   0 

204    30.  15 

205.  17  0 

204  10.  50 

4,1 

5'  00.          1    4.   0 

3 

50  3'<.  00 

50-51.   0 

202.  23.  20j 

203.07  c 

202  02.  50 

13 

1 

1 

4.21.          \    3.   0 

.|..  32.           i     6.    0 

1 

4 

5i.53-i6 

5'- 55.   0 

201.46.     0 

202.  24.  c 

20124.  30 

5 
t 

52.44.   0 

f. 

IIB      1       -  — 

1 

^mtm 


IJ     F     O     L         T     A     r     E     L. 

hila  en  iXcwa  van  Nangajahy  n^ar  Kamtfcliatka. 


Wcstcliike 

Afwi.kin.i^ 

van  den 

iT,i;i!i1. 


Stand   van 

(Ion   Ther- 

mometer 

op    llLMl 

Muld.iij. 

Stand  van  den  Zcc-Baromrtcr 


o       ' 
I.OI. 


o.  30. 

o.  46. 

>.  06. 

0.41. 

o    Oi. 

o,  oó. 


I.  CJ. 

5.  00. 

4.21. 

I      o  -> 


VV. 

o. 

\\\ 
U 


( 


o 

4. 

7* 
6. 


2. 
I. 

6. 

4- 


1. 

2. 

4- 
3- 
6, 


/ 

7 
5 
5 


7 
7 

o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 


om  6  U.iom  1;  U.  uni  iS  U.om  24  U, 


Winden,  Tocfland  der  Aü».  ..^phcer  tn  Aiiimerkingen. 


29.  89 
9  60 
.9  78 
29 .  S  5 
29.  6j 
-9  4^ 
29  «5 

^9-  75 
29.  50 

•^9  co 

',•9  6  c 

■:9  oc 

29.  00 

39.  '}8 

^9.  6c 

29.  5 

29  (56 

29.9? 


29  40 
29.60 

29.  68 

-9-  3' 
29. 04 

29  51 

28  75 

.Q     "^  - 

-f-     O 

29  i\Q 


'29-  3' 


I  29.  80 
29.  6-,  29.  6^ 
"  !  29. 88 
29. 8c 
29.41 
20.  65 
29  82 
29  (i^ 
29.  17I 

29.  25 

29  36 
28.  80 
28.80 
29.49 
-9  75 
29  35 
^9-  75 

30.  00 


29.70 
29.  69 
29.  8.: 

-9  7 

29.48 
29.  70 
29.  80 
29.  58 
29. 00 
29.  60 
29.  cc 
29.  20 
29.  2.^ 
29.  60 

•^9-  55 
29  65 
29.  30 
29.9 


Zeer  weini:{  VVinJ  en  (lilte. 

ZZW-ZZO.     Matige  Wind  en  fchocn  Weder. 

ZO.  D.     Om  12  uur  türde  Wind  uit  het  OZO. 

NO.     Maii'ie  Wind.     Op  den  Mid' 2^!  Ksap  üulrym^.le  N. 

ZO-ZW.     Wciiiiir  Wind  en  bewoikii;  Lucht. 

ZZO.  n. 

ZO-NO-ZO.     Fnslche  Wind  en  dikke  Nevels. 

ONO.   NO.     Harde  Wind  en   donker  Weder. 

N\0-WNVV.     Zeer  fnsrche   Wind  tn  donker  Weder. 

W.  Z\V.  ZZO,     Frisfche  Wind  en  donker  Weder. 

Z\V.  D.     Om  MiJderiiac!it  ütorm  en  zeer  bcwi.'Uae  Luchf. 

W.  W\nV.     Hnrde  Wind.     D^s  Avoi^ls  ftoim. 

NW-NO.     Weinig  Wind  en  donker  Weder. 

Z<')-0-N.    Storm  mn  Sneeuw.     De.s  midüaiis  matige  Wind. 

WNW.     Frisiche  Wind  en  donker  Weder.  *" 

Weinis;  vcrandtrltke  Wind. 

ZZO-0')st.     I\latige  Wind  en  donker  Weder. 

Weinip.  Wind,  bij  afwislèling  ftilte. 

VVeini;J  Zuidelijke  Wind  en  nevejacfui^  Weder. 

D.     Om  6  uur  nnkorden  wii  in  de  Ho^^-ti  ,V/    Pe^ter  e»  Ptiui 


HMH 


♦     f> 


«mi 


ZESDE 

Vaare  der  NiidcsJrJa  en  Newa  1: 


Dagen. 


I 


Noorder  Ureedte. 


Waarneming. 


Volgens 
Gisling. 


VVts  ter  Lengte. 


Volgens  de 

Zee-Hnrolo- 

gics. 


Volgens 

M;uns- 

Waarnemin- 

;!eii. 


Vnlücns 
Gisiiiiij. 


Ware   Lengte 


vVerkir>;en  der 
Stroomen. 


Rigting. 


1805 


A  .  1  T 


4 

6 

7 
8 

9 

10 

1 1 


52.40. 01       ^    , 
.12.13.19    52.15. 

50.36.13    50.53. 

49.25.  20    49.30. 

49-01.47    48  57. 

48.  10.00  48.  30. 
(48.0c.  30)48.02. 
(47.  56.00)148.00. 


//  o        /       // 

2CO.  25.  15 

c|f98.  31.45 
c  r9S'.  1 1.  30 

C    2üO.  50. 00 


12    40,07.00 


13 

14 


48.21.28 
47.  37.  Oo 
48.30.25 


l6i(49.  03.00) 

17   4«-5.V24 
18(48.50.    o) 

19  49. cc. 00 

20  49.  f,y.  10 

ïii    49- 5^5.  35 

22     50   09.  0| 

23I    50.  22.24 

-4!  51.05.57 

25j(5i.  10.  20) 

26(51.07.04) 

51.03,00 

51.17.25 

5'.  14.44 

5^-17.29 


27 
28 

29 

30! 

I 


8.04 
52. 56. 05 


53 


48. 04. 
48  31. 

47  37. 
48.  32. 
49.01. 
'+8.  52. 
4«.44. 
4'^.  45-  y- 

49.47.    <^ 
50. 09.    c 

50 

.50. 44 
51.09. 
.5 '  •  06. 
51.01. 

.50.  $2. 

51.  26. 

5 f.  23. 

52.  16. 

5^.50 
53- 03- 


^04.31-  30 
^-05.  54-  45 
207.  23. 00 

212.32.45 
214.04. 00 

2  H- 53- 30 


ii3.55.40 


114. 42. 45 
il  5.44.0c 
215.40.4'; 

•.30  3'pï5-5o.45 

.44.     C   215.  52.  2C 

216.05.30 


:i4.0j. 


200.  35. 
199.28. 
'1199.  19. 
201.50. 
205.  12. 
206.;22. 
207. 29. 
209.51. 

rii2, 19, 

I214. 00, 
j  2 14. 42. 
/,,;2i4.3i. 

2-1^13.57. 


53.17.  o 


2/5.32.  00 

215.  13.  co 

216.  GC.  o:. 

2IÓ.  28.  54|2i0.  39,00 


216. C9  30 

215.36.00, 


214.49. 
214.46. 15  214.42. 

-'5.53.34pi5.3'|. 

215.28. 

216.03. 
ai6. 03. 
216.41. 
216.41. 
•i'6.35. 

216.  29. 
216,20. 

217.  C9. 
218  05. 

-17  45. 
217.26. 

217  Z^> 
ii7.i4. 


//I      «    t    II 

o;:iOo.  25. 15 

o  iy8.  31.40 
O  198. II. ao 
O  200. 49. 50 
o  204  33.  50 

0205.  5 1.  o 
o  J07.  22.  15 
0:209.55.00 
0J212.  32.45 
o  214.04.07 

0214.54.03 

o  214.  38.  2Ü 
09! 
0J2I4.  55.00 

45!2i4.42.45 
01215.44. 10 
0215.  40.05 
o  215.50.  20 
0215.53.00 
ü  216.06.  30 
o  215.  58. 10 

o' 2 15.  52. 
<P  215.  41.05 

O  215. 19.  25 
o  216.  07.00 
o  216.  37.  00 
o  216.  19,  30 
c  216.  02.  30 
o  216  17.55 
o,2i5..!J...|o 


70.  71. 

Z* ».  'Cq. 

zo.  ^2. 

'N\V.  4<;. 

iZW.  37. 


N\V.    8r. 
7.\\\    62. 


NO.      9. 
NW.   25, 
ZO. 
ZO. 

zu. 


37 


3^! 


vo. 

ZO. 


60. 


34. 

Zü.      14. 

o. 


NVV. 

ZU. 


ïa    •  r- 

2  i2 


WcsteÜjkc 

Alvvijki.u 

van    den 

M.ignect- 

naald. 


71 
.341 

-  I 

^5  i 


161 


6   ^ 
3. 11. 


5.  2-1. 


2.02. 

O.  05. 
lo.  i8. 


r6  2  10.43. 
III  ! 

TI.         I2!l    io.  53. 

^^,1  \o  54. 
28  I  II.04. 
Z.  ';  I 


i8|3 

ii!i 
9;i 

17  I 


|2M 


// 


f. 01. 
O  58. 

F.  03. 

^-    3-45 


St;'.:ul   vnn 
den  Ther- 
mometer 
op  den 
Middag. 


om 


12.     7 


7. 

4' 
4- 
6. 


.1 

5 

.5 

5 

5 

5 
o 


'I-  3 

II.  5 

II.  7 

9.  7 


9. 

5 

6. 

0 

6. 

0 

9. 

0 

0. 

5 

5. 

5 

'», 

4 

7. 

5 

7. 

7 

7.    7 

TC.     O 


129. 

29. 
129. 

-9. 
29. 
29. 

I29. 
.29. 
29. 
29. 
29. 
.28. 

,29. 

29. 

29. 
29. 

29. 
.29. 
29. 
29. 
29. 
29. 

-9- 

29. 

29. 

29. 
29. 

29. 
29. 


S    D    E        TAFEL. 

h:!a  en  Neyva  lanfj;s  de  Kust  van  SacJialin» 


Stn.iiti   vnii 

den  Ther- 

innnictLr 

op  den 

Middag. 


Stand  v;.n  den  Zec-Caiometcr 


// 


om  6  U.  Kini  r2U.|om  i'ó  L/.jnm  24  U. 
i  I  1 


7. 
TC. 


A 

12. 

<;. 
6. 

• 

7. 

4' 

4- 
4- 
6. 

II. 
II. 
11. 

9- 
9. 
ó. 
ó. 

9. 
10. 

5. 

N. 

7. 
7. 


7 

5  pp. 

5  29. 

5  -9- 

5  =^9. 

5  i^9' 
5 


-  i. 


29. 
.29. 

'19. 
29. 

29. 

.28. 

,29. 

29. 
29. 
29. 

29. 

29- 
29. 

5    29. 


o 

5 
7 

/ 
5 
o 
o 
o 

5 


4 

5 
7 


7 
o 


29. 
29. 

29. 
29. 
29. 
29. 
29. 

29. 


29. 

46 

-9-    :'9 

59 

29. 

6;  29.    ï'9 

69 

29. 

70,29.    73 

74 

20. 

90!  29.    86 

81 

29. 

6^\l[).    62| 

60 

29. 

5f> 

29." 

5829.    60 

60 

29. 

57 

29. 

51 129.   4^' 

35 

29. 

28 129.  :jo 

35 

29. 

4i 

29.    44! 

35 

29. 

2« 

29. 

15 

29     21 

3^ 

29. 

46 

29. 

58 '29.    69 

71 

-■y 

70 

29. 

7o'29.    Ó7 

60 

29. 

4I 

29.    15 

9229. 

6o| 
31129. 

3 «,^9. 
36I29. 

5529. 
5^1 29. 

59129. 

43|29- 
40  29. 

4^':i9. 

19I29. 

4'  29. 

301^9. 

20)29. 

.50I29. 
41I29. 

62i2(^. 


13 
II 

37 

28 

55 


29. 
29. 

29. 

-9 

29 
29. 

541^9- 


4S 

29. 

63 

54 

29. 

41 

20 

29. 

^■7 

3^5 

29, 

26 

51 

29. 

57 

54 

29. 

51 

5^ 
40 

40 

29 

23 


29, 

29., 
29. 

'9- 
29. 


55 
5Ö 
34 
43 
1 1 


29. 
29. 
29. 
29. 

29. 


21  29. 

45i-;9-    4.>j^9- 

20  29. 

3-i29- 


25i?9- 
25-9. 
5oi^9. 
30J29. 

65;2y. 


45 

4^ 
70 


^9. 
29. 
29, 


50 

41 
46 
1 1 

33 

3'>; 
20 

4H 
33 
53 
791 


Win  Jen ,  Tot  (land  der  Atmosphcer  nn  Aannicrkingtn. 


Om  15  uur  zeilden  wij  uit  de  liaai  Awatfcha, 

Weiuia  westelijke  Wind  en  f'choon  Weder. 

ZVV.    Frislihe  Wind  en  btftendig  nevelachtig;  Weder. 

ZZVV      VV^Miiiq:  Wind  en  fchoon  Weder.     Om  ii  uur  Ncvel, 

OZO-NNW.    Frisfche  Wind  en  donker  Weder. 

NO-NW.  D. 

N\V-Z.  D.     Om  a  uur  zagen  wij  de  Piek  Sarytfchef  ZW. 

ZO-O.  D. 

Oost.     Matige  Wind;   een  beftendige  Nevel. 

ZO-NW.     Weinig  Wind   en  Nevel,   op  het  !a:ust  Regen. 

WNW-NtW.    Fiisfche  Wind  en  donker  Weder. 

ZZO-     Weinig  W^'ind,  bewolkte  Lucht. 

ZO-NO.     Maiige  Wind  en  donker.     Op  het  laatst  fiisfche  Wind. 

NNO-NVV.    Tot  16  uur  hards  Storm. 

Z.     Fiisfch:  Wind  en  helder  Wtder.     Om  i8  uur  dikke  Nrvtl. 

Z-ZW.     Zeer  frisfche  Wind  en  Ncvel  tot  21  uur. 

Weinig  veranderlijke  Winden  en  Nevel. 

NW-N.     Fisfche  Wind  en  donker.     Op  het  laatst  harde  Wind  uit  liet  N. 

Woinig  ver.nderlijke  Winden  en  fchoon  Weder. 

Weinig  zuiielijke'  Wind.     Van  6  tot  22  uur  een  dikke  Nevel. 

ZO.     Mati.e  Wind.  bij  afwisfeling  Sneeuw. 

ZO.     Zeer  frisiche  Wind.     Den  ganfchen  dag  Nevel  er,  Uescn. 

ZO.         n.  b  6  ö 

zo.  l).    Om  itS  uur  verdeelde  zich  de  Nevel. 

NW,     Uar'e  Wind  en  hooge  Golven. 

WNW.  Z/VV.    Matige  Wind  en  fclioon  Weder. 

'/'/^O,  1).  Weder. 

/.O.     Frisdi'ie  Wind  en  bewolkte  Lucht. 


O-NO.     Zeer  frisfche  Wind,  bellendige  Regen  en  Ncvel. 
N.     Zeer  hirJo  Wind  met  hooge  (idven. 
N.    \v'ciui.'  Wind  ta  ucvtlaciuig  Weder. 


m 


RL 
£ 


'estei^BjIU 

flti    dil  At 
na:ild.|  ld 

a     / 

:.3i. 

2.  28.1 


3.16.^ 
2.  49.  O 


ö.oo 


p 


k 


•> 


y 


•c  r.cii^'tp. 


AtmoFphecr  eii  Aarimerkingen. 


»     / 

// 

).  I.'. 

i< 

).  \  1. 

0 

).24. 

).4(. 

00 

).  5^. 

'■  1^^ 

7,0 

-.5^;. 

co 

i>  20> 

'.46. 

10 

;.07. 

2  ; 

36  '2  o 
42.  20 
10,  Oü 

;,(;.  50 

3,:;.  00 

31  50 
29.  ÜO 

5^  '5 

uü.  4'>' 
07.  3u 


■ücs  miidai'.s  de  uioptt  óo  Vadewen. 
>Jcvtl. 

■d. 

;r  met  Ke-cn. 

^Knni)  Llijnbjth  ZO  560. 

AVtdtr. 

l^r  WrdtT. 
Weder. 

der.    Te  7  uur  ankerden  wii  in  eene  Baai 
Mke  den  naam  ï^adeshda  bekwam. 
Te  2  uur  Z'  ilden  wij  uit  de  baai  NadeshJa 
Te  15  uur  zaeen  wij  liet  Eiland  jfonas 
r  nevjhciuig  Weder. 


/eder. 

'1. 

n  Ncv-'l. 

in. 

'oken  Regen. 

ier. 

edcr. 


er 


Te  8  uur  ankerden  wij  in  de  Haven 


■■1 
* 


ZESDE 


Vaart  der  ISadeshda  en  Newa  ian;i5  d 


1 

Noorder  Hreedte. 

VVt;ster  Lengte. 

VVcfkiiigcii 

der 

Stroomen. 

Westelijke 

Stand   vnn 
den  Ther- 

•snnH 

\ 

.jLUIIU 

Da^n. 

Tf_,j  -  —  ^- 

1 
..  .          1 

VolRcns  de 
Zi^  -  lloiolo- 

Vo'fiens 
Maans- 

Voleens 

U'j-e  LcE^ie. 

Rigiing. 

P" 

? 

Afwijking 
van  Atn 

mometer 
op    dcii 

\  oi^rcns           voigeijs 

s_  ^ 

Waarncraiiij;.        Gibling, 

Kies. 

Waarnemin- 

Ciislini. 

3 

re 

3 

Maisneec- 

Rlidd 

ag. 

om  6  U., 

gen. 

na;ilcl. 

1 

I'^05       !     o     ,      ,, 

f^     1    it 

ö      /      // 

0       1 

./' 

^       /      // 

0 

Aü:^.        4      5.5.44.25 

53'  3^-    0 

216.  02.  00 

217.50. 

01 

215.14.  15 

NO.  37 

IC 

I 

0 

g 

29.   7'- 

5  (53.  43-  ^5) 

53.40.    0 

218.  27. 

i 

0, 

.I'.ll.     O 

t 

3 

^          * 

9.    71 

6 

53.42.30 

/ 

218.44. 

0 

21^1.24. 

NO.  49 

1i 

2 

9' 

2 

29.    6S 

7 
8 

53.45.    0 

■    • 

alp.  21. 

0 

2l').4I.OO 

10. 

7 

29.    65 

5;.  05.  0 

119.  14. 

c 

216.52. 

9. 

0 

29.    63 

9 

5-l.24.50 

Sx.io.   0 

217.  26.  00 

■ 

219.  50. 

0 

-'7.3^-30 

NO.  19 

16 

^ 
j 

10. 

7 

29.    6c 

10 

5:.  30.  02 

5I.-M-    0 

217.45.00 

"' 

219.58. 

0 

2  1'.  5i.  co 

N\V.48 

9 

I 

12. 

2 

29      8. 

11 

;  54.  03.00;  53.47.    0 

220.  19. 

c 

21    .20. 

6       1      (1 

10. 

0 

29.    76 

12 

5^04.03    53.32-    0 

217. 31- 15 

220.06. 

c 

2i'.46.  IC 

NO.  21 

25 

2- 

0. 35.      VV. 

12. 

5 

2y.     63' 

ï3 

53- 37.  co 

217.51-50 

2  iJ.  07.25 

II. 

0 

M 

54.06.  16 

10. 

2 

29.    "0 

15 

»                          1  p 

ry.    8' 

16 

5*^".  :i.^.52 

54.51.    0 

217. 18. 

0 

NO    14 

•  9 

1 

i. 

2.  48. 

0 

«.■■. 

r» 

29.    6- 

17 

56.  iH.23 

56.  11.    0 

216.18.  0 

216.  47. 

021).  36    20 

NO.  45 

il 

1 

7 

8 

29.    4- 

IS 

i(55'  3^  00; 

55.35.    0 

217.50. 

0|2f.  42.  20 

4- 

0 

29.    65 

19 

i(54.  3^.    0; 

54-38.    0 

214.  26. 

0  21}.  10.  CC 

Oostl.Afvv. 

7. 

5 

29-    3.S 

QO 

53.  20.  00 

53  =9-    0 

211    19.30 

2J2. 21. 

0  211.  39.  50 

ZO.  c^ 

19 

3 

1.  48. 

9 

5 

29     13 

Cl 

52  45.40 

5^-3^.    t 

209. 14. 00 

"* 

210.  24. 

oJ2c.).33.oo 

2.  4.1. 

7. 

5 

29.    5'< 

2'; 

(52.  52.  30) 

5^  5-.    c 

207.  10.  QO 

2S0.  42. 

o,2C'.3i  50 

■ 

7- 

2 

29.    56 

^3 

C52-  55-    0 

52. 50     0 

208.42. 

0  2C7.  ^9.00 

., 

9' 

5 

29.   4^, 

at 

:52.  co.  30} 

51-43.    0 

1208.25. 

0  2C7.  C9.  OC 

9' 

2 

29,    45 

0  z 

(50. 25.  0) 

50.  15.    0 

206.  31.  00 

?.oX.  17. 

0  2C().  5?.  15 

29.   46: 

'^6 

50. 04. 32 

J9.52.    0 

204.  34    00 

/06.  16. 

cl  -c  j.  5Ü.  50 

NO.  51 

2.;6  1    • , 

29.    n' 

27 

50.  38.00 

50.51.    0 

202.  32.  30 

204,  17. 

0  205.00.42 

ZO.     7 

I3li 

5.  06.  30 

29.    36 

iS 

5^.09.57 

52.  25'.    0 

200.41.  30 

202.33. 

0,2CI    07.  30 

z\y,  15 

19,1 

5'  55. 

29.   58 

29 

5^- 49- 34 

., 

29.   56 

3^^ 

f 

..«nk. 

DE         T     A     F     i:    J.. 

en  Newa  lanirs  de  Kust  van  Saclialin, 


Stand   vfin 

tien  Ther- 

momr  ter 

op    d<.-ii 

Widdag. 


Stand  vnn  dci  Zec-Baromer;:r 


om  6  U.om  i;U.,<3i  iGU.Iom  24  U. 


o 

9- 
10. 

9. 

10. 

12. 

10. 
12. 
II. 
10. 


i. 

4- 

7- 

9 

7. 

7- 

9- 

9- 


3 

7 
o 
7 
2 
o 

5 

o 

1 


8 
o 

5 
5 

5 

2 

5 
2 


29-  :■ 

9.  71 

29.  6S 

29.  65 

29.  63 

29.  6c 

29  8. 
29. 

2y. 


V^ 


29.    8c 


29.  70 
-9.  63 
29 


Ij;. 

-9. 
29. 

-9- 


29. 
29. 

-9. 
29. 

29. 

29. 

29 

29. 

29. 
29. 
29, 

-9. 
29. 
29. 

-9. 
29. 


-9. 

^9- 

63  29. 

J29. 

"O  29. 

8!  29. 


6. 

4- 

3.S 

56 

4r, 


-9. 

-9. 

-9- 

-9- 
29. 

29. 

-9- 
-9- 


45  29. 
46,29. 
1 120. 
36  29. 
58  29. 
5629. 


')l!2p. 
622i). 

70  :p. 
oo  :p. 

i 

5c  =<;. 

f^o  29. 
60  29. 
1 1  29. 

20  29. 

6c  29 
5c  29 

4,^  29. 

'1.'29. 

9^,29. 
4829. 
6g  29. 
55  29. 


7« 
80 


29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29 


40 
6^ 

5''> 
07 
35 

^1 
4-'< 

45 

4529 
3229. 

03  29 
60  29. 


70 


8029. 
70  29. 
70  29.  67 
65  29.  65 

61  29.  60 
70' 29.  79 
H  2 '  21; , 
66J29. 

62  29. 
70  29 

29. 
29. 


f<5 

<'>.; 

66 

7 

79 

66 


45 
71 
49 
o\ 
44 
56 
46 

45 
47 
24 
l.S 
61 

55 


VVi'idcn ,  Toeftand  van  den  Aimosphecr  eii  Aanmerkingen. 


Z.     Frisfche  Wind  en  dikke  Nevel.    Dcs  niiidai^;s  de  diepte  60  Vademen. 

ZZO.  D.     r.eftendige  Re.üen  en  ^cv.l. 

ZZ<>.     Matijio  Wind,  onafgolDroken  ^evci. 

Z.     WmiiIj?  \Vmd,  onafgebroken  Nevel. 

Z!\     Frislchu'  Wind  en  donker  Weder  met   Ue^t^n. 

ZO-O.     D.  Weder.     Om  den  mi^ldag  Knap  Eltjub^th  ZO  56^. 

( >N()-OiO.     Marine  Wind  en  helder  Wtder. 

O-OZO.  D. 

Weinig  veranderliike  Winden  en  dorker  Wtder. 

NW-ONO.     W\'iniji  Wind  en  helder  Weder. 

O-ZZO.  I). 

W-iniü  zuideliike  Wind  en  helder  Weier.    Te  7  uur  ankerden  wij  in  eene  Baai 

jtan  de  l\W.  fpitie  van  Snchalin^  wilke  den  naam  ISadeshda  bekwam. 
ZZO-ZO      Harde  Wind  en  dorker.     Te  2  uur  Z'  ilden  wij  uit  de  I5aai  Nadeshda. 
O/O.     Z.fer  harde  ^V»nd  en  donker.     Te  15  uur  zaeen  wij  het  Eiland  Jonui 
OZO-ONO.     Frii^lche  Wind  en  donker  nevclaciitig  Weder. 
O  NO.  I). 

ONO-NW.  ü. 

W-Z/,0.     Weinisr  Wind  en  fchoon  Weder. 
ZZO.     Muige  Wind;  Rtgen  en  Nevel. 
Weinig  zuidelijke  VV^ind;    onafgebroken  Nevjl. 
NW.     Wi'iriig' Wind;  bdtcndige  Regen. 
W/.W-OZO.  D. 

OlNO-NW.     Frisfche  Wind;    onafjebroken  Regen. 
WNW.     Mati>ie  Wind  en  helder  Weder. 
WNW.     Fri.^fche  Wind  en  helder  Weder. 

ZZW.     Weinig  vVind  en  fchoon  Weder.    Te  8  uur  ankerden  wij  in  de  Haven 
St.  Peter  en  Paul.  ^ 


t  ( 


ZEVENDE 

Vuart  der  Nadcshda  en  Newa  van 


Dagen. 


Noorder  Breedte. 


Volgens 
Waarneming. 


Volgens 
Gisflng. 


Wester  Lengte. 


Volgens  de 

Zee -Horoio- 

gies. 


Volgens 

Maans- 

waarnemin- 

gen. 


Voljrens 
Gisfing. 


Ware  Lengte. 


Werkingen  der 
Stroomen, 


Rigting. 


3        3 


OosteliJI:? 
Afwijking 
van  den 
Magneet- 
naald. 


Stand   van 

den  Ther- 

m"ineter 

op  den 

Middag. 


1805 

Oct. 


9 

10 

11 
vi 

13 

14 

15 

16 

17 
18 

19 

fiO 

fil 

Hl 

a3 
24 

25 
a6 

a? 
28 

a9 

30 
31 


o     I     II  n     t 

51.33.53   *5i.44. 
5o.4<^-i5  50.49. 

C50. 17. 30)  50.  II. 

47. 50. 24  '47.  39. 
(46.  34.  30J  46. 29. 

45.31.00  I4C.20. 

(43-  57.  30)14  -  ?!• 
42.06.30)41.54. 

39.54.27  I39.  35. 


Nov. 


38.08.15) 

38. 33.  30 
37. 18. 36 
36.3(^.00 
35.17.58 

33.  35.  50 
32.  00. 00) 

31.05.25 

'31.00.00)130.53. 
(29.  58. 003129.40. 

29.31.47 

(29.27.  o; 

(28.  II.    o 

27.4^.27 


38.06. 
38. 29. 

37.16. 
36. 38. 
35. 24. 
33. 32. 
31.54. 
30. 54. 


//'     «     /    // 
o  199. 12.50 

o  197.  11.20 

oi 

o  197. 00. 05 

o 

o 

o 

o 

OII99.04.30 

o 
o 
o 
o 


201.58.15; 

o  201.54.40; 
o 

30 

o  208.31.30 

o 

o 


27.  12.20 
26,  26.  00 


29.09.    o 


o        /  // 

199.  35.  O 
197.  51.0 

197.  54.  o 

197.34.0 
197.50.0 

198.05.0 

198.  58.0 
199. 19.0 

199.37.0 

200.41.0 
200. 36. o 
201.  26.0 
202. II. o 
203.05.0 
204.48.0 
207.02.0 

209.  II. o 

210.  31.0 


// 


199. 12.50 

197.  II.  20 
197.  14.  00 

197.00.  05 

197.  16.  00 
197.31.00 

198.  24.00 
198.45.00 
199.04.00 

200.01.  00 
199.53.00 
200. 40. 00 
201.  57.00 

201.53.37 
203.44.07 

206. 06. 00 

208.  30.  00 

209.  55. 00 


29. 27. 

28.  II. 


210.  19.45210.38.53 


13.45 


210.  50.  Oi2lO.  19.  CO 

210.54.0210.  17.52 

211. 37. O  211.  00. 00 
213.  I2.o'2I2.35.  30 


213 
27.  47.    O  212,  55.CO  213.  05.  30  21  3.  22.  O  212.  52,  35 


27.  l8.    O 
26.37.    O 


213. 23.20 
213.  55.CO 


213.42.0213.20.57 


ai4.o6.o 


213.52.30 


7.0.   ^2 
ZO.   75 

N\V.  13 


N. 


O. 


N\V.  60 


NW.  31 


W. 

NVV,48 
Z. 


17:1 
131 


122 


20 


12 


30 


27 


7,1 


91 

911 


5.40. 
7.05. 


4'  39" 


{ 
\{ 


4. 

43. 

5.45- 

3. 

28. 

3. 

45. 

4. 

39. 

2, 

52. 

2. 

4^. 

3 

16. 

2 

.55. 

14. 

17. 
16. 
16. 

16. 
19. 

19. 

19. 


o 
o 
6 
i< 
6 
8 

4 
5 
5 


0 

/ 

3. 

0 

2. 

4 

4. 

5 

4. 

0 

4. 

5 

6. 

0 

9. 

0 

7. 

8 

8. 

3 

10. 

2 

!3- 

8 

21. 

5 

19' 

7 

19. 

5 

20, 

7 

21. 

5 

21. 

8 

29. 

30. 
29. 

29. 

29. 
29. 
29. 

29. 

29. 

30. 

|29. 

29, 

29. 
29. 

29. 

29. 

29. 

2y. 
29. 

29. 

29. 

29. 


NDE        TAFEL. 

ia  en  Nova  van  Kamtfchatka  nasr  China. 


Stand   van 

den  Tlier- 

iiT'meter 

op  den 

Middag. 


Stand  van  den  Z;e-B?ronicter 


I  I  ! 

om  6  U.iom  iaU.lom  iSU.jora  54  U. 

i  I 


0 

/ 

3. 

0 

2. 

4 

4- 

5 

4- 

0 

4« 

5 

6. 

0 

9- 

0 

7. 

8 

8. 

3 

10. 

2 

13. 

8 

14. 

0 

17. 

0 

i<5. 

6 

16. 

« 

15. 

6 

16. 

8 

19. 

4 

19. 

5 

19. 

5 

21. 

5 

19' 

7 

19. 

5 

20. 

7 

21. 

5 

21. 

8 

30- 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 

30- 
29. 

29. 

29. 
29. 

29. 
29. 
29. 

21;. 

29. 


29. 

29. 


29.  9630. 
0330- 

85  29. 

84,29. 

8529. 

84! 

5129. 

7029. 

75  29. 
2230. 

38  29. 

63  29. 

48,29. 

65,28. 
81J29. 
8^  29. 

85I29. 
72J29. 
40  29. 


04 

71 
.S9 

8^ 


2> 

75 
98 
18 


3^. 
29. 

29. 

-9. 

29. 

.19. 
29. 

30. 
29. 

co  29. 

66  29. 

5?i!29. 

65  29. 

8529. 
81  29. 
8529. 
6029. 
60  29. 


I 
9029 

08,30 

00  29 

6c  (29 

8626, 

8i'29 

«5*29 

5o'29 

73>9 
06  30 
9629 
20  29 
7529 
70.29 
71:29 
8629 
8329 
74:29 
40  29 

74;  29 


29.    70129.    78  29.    83  29 


85,29. 
70  29. 


19.    71 


7»  29. 
78  29. 

29. 


55 
76 

78 


29 

29 

29 


29.   96  29.   9629.   98  30 


30-   05 


30. 


00,30 


99 

oJ{ 

97 

65 

85 
80 

76 

63 

70 
10 

75 
5« 

64 

70 

76 
89 

85 

74 
10 


86 

66 
68 

90 

04 
01 


Winden,  Toeftand  der  Atmospheer  en  Aanmerkingen, 


NNW.     1>  18  uur  zeilden  wij  uit  de  Awatfcha  Baai. 

ZVVtZ.    Drinker  weder. 

ZiO.     Frjsfciie  Wind  en  donker  Weder  met  beftendigcn  Regen. 

WNW-NNVV.    Harde  Wind  en  donker. 

ONO.     Dofcker  Weder  en  dikke  Ntvel  tot  12  uur. 

ZO.     Maiike  Wind  en  Nevel,  ten  laatfte  ftilte. 

ONO.  en  |J.    Harde  Wind;    Regen,  ten  laatfte  Storm. 

NW-WNVV.    Hevige  Storm  met  hooge  Golven  uit  het  Oosten. 

Wesr.    Matige  Wind  en  ftilte;    ten  laatlle  harde  Wind. 

N.     Harde!  Wind  en  eene  hooge  Zee. 

ZO-ZW.    iHarde  Wind  en  donker  Weder;    ten  laatfte  harde  Storm. 

NW.     Haijde  Storm  tot  18  uur;    eene  zeer  hooge  Zee. 

ZO-ZZW.,  Harde  Wind,  nevelachtig  Weder  en  Regen. 

Stilte;    onafgebroken  Regen,  hooge  Golven  uit  het  NO. 

NW-N.    Irisfche  Wind  en  donker.     Wij  zagen  Keerkrings-Vogel?. 

N.  NO.     ieer  frisfche  Wind  met  Rukwinden  en  Regen. 

NO.  ONO.  D. 

Oost.  Z.   [  D. 

Tot  12  uii  ftilte  en  zoel  Weder;    dan  Storm  uit  OZO. 

Oosr.     Friffche  Wind,  onafgebroken  fterke  Regen. 

ZW.     Mafige  Wind  en  helder  Wedef;    eene  hooge  Zee. 

Z.     HnrdeiWind  met  Rukwinden  en  Regen. 
NO-OZO.i  D. 

Weinig  veranderlijke  Wind  en  nevelachtig  Weder. 
Weinig  noordelijke  Wind  en  zeer  fchoon  Weder. 
Weinig  zuidelijke  Wind  en  zeer  fchoon  Weder. 


?n 


•este  m^ 


naai. 


ei 


^.i8|' 

•   -pi 

''..36/ 

6. 48» n 
6. 394  •! 


2.C24 

1.40. 
1.48.1 


6.00^ 


7.58* 


ri 


i 


L'-Mll^t^. 

"T 

mospheer  en  Aanmerkingen. 

/    // 

49-5^ 

n  Weder. 

29.45 

11.03 

ao.  30 
12.  23 

■58.45 
18. o« 

1 1 .  00 

4>  23 

25-  30 
55- o« 
27-45 
37.  o« 

20.45 
51-38 

0>).C0 

37-^7 


^  '-Eilanden. 

]  iddag  het  Z«/W-Eüand  NVV.  4^ 


Is. 


on  Weder. 


lonker  Weder  met  Regen, 
it  Noorden. 

wij  op  de  Reede  van  Maeao. 


*  3 


m^ 


Djgen. 


Noorder  IJreedte. 


Volgens 
Waarneming. 


Wester  Lengte. 


1S05 
Njv. 


5 
6 

7 

8 

9 
10 

II 

12 

13 

14' 

15' 
16' 

17 

18 

19 

20 


Ö      /      // 

aö.  12. 17 

25.42.39 
24. 26. 44 

24. 18. 20 
23. 50. 00 
23.25.00 
22.53-17 

22.57.38 

23.28.  22 

(23.  15.00; 
22.  5y.  34 
22.  10.  18 
21.48.  30 
22.03.  18 
21.31.50 
22.05.55 


Volgens 
Gisting. 


20.  12. 

25.40. 
24.  10. 

23.53. 
23.42. 

23.33. 

23.  12. 

23.  14. 
23.  26. 

23.  30. 

23.13. 
22.08. 
21.34. 
21.41. 
21.26. 
22.06. 
22.13. 


Volgens  de 

Zec-Horolo- 

gics. 


Volgens 

Maans- 

Waarnemin- 

tcn. 


o 

214. 

iï5. 
217. 

218. 

218. 

220. 
222. 

225. 

227. 


230. 

233. 
236. 

237. 
0,239. 

242. 
245. 


/    // 

51.30 

32.30 
14.30 

23.  r>o 
15.30 
02. 00 
21.30 

14.30 

47.20 

59.00 

31.45! 
01.15! 

25.oo| 
56.  oo| 
12.00' 

41.45 


Volgens 
Gisdn^;. 


Ware  Lengte, 


214.49.52 

215-29.45 
217.II.03 

218,20.  30 

218.12.23 

19.58.45 


«     /    // 

214.55.0 

215.27.0 
I217.  09.0 
:2l8.  33.0 
J218.58.O 

f220. 53. 0 

223.27.  0^222.  ItJ.  08 
226.02.0225.11.00 
22ii.  19.0227.43.23 

229.  o6.o'228.25.  30 

23I.4O.0I230.55.Ö8 
234.12.0233.27.45 
23Ö.  33.0235.37.08 
237.52.0237.20.45 
240.  02.  01239.51.  38 


241.35.0 
244.31.0 


42.  of).  00 
245-  37. 07 


BEVENDE 

Vaart  der  Nadeshda  en  Newa  van 


VVcrKiiit»eij  der 
Stroomen. 


Rigting. 


O 

in-      " 


w. 

15 

NW.  74 
N.   ^ 
NO.    9 
NO.  75 
ZO.  41 
zo.    37 

9 
17 
25 
31 
II 
24 

ZVV.43 

23 

NW.42 

15 

zo.    37 

17 

2 

NW.  .'3 

14 

I 

NW.  II 

23 

[ 

NW.73 

■11 

2 

W. 

42 

I 

Oostelijke 
Afwyking 
van  den 
Magneet- 
naald, 


{ 


[ 


<»       /      U 

2.42.  30 

1 .  40.  00 
3.  8.30 
1.49. 

2.  36.  00 
I.  16.30 
2.05. 
2.44. 

1.  19. 

O.  17. 

1.06. 


Stand  va»i 

den  Ther- 

momefer 

op  den 

Middag. 


Stan( 


om  6  U 


tl 

/ 

20. 

7 

21. 

0 

21. 

3 

22. 

0 

20. 

4 

21. 

6 

30.  0( 

29.  8< 

29.  9 

^9.  75 

^9.  7! 

29.  ;>( 


20. 

0 

29. 

8. 

19. 

5 

29. 

8- 

20. 

3 

29. 

8^ 

^0. 

1 

29. 

8^ 

'9. 

6 

29. 

9; 

21. 

0 

29. 

9^ 

22. 

0 

29. 

9: 

21. 

8 

29. 

8] 

19. 

4 

17. 

6 

29. 

91 

i5. 

7 

E    N    D     E        TAFEL. 

ia  en  Newa  van  Kamtfchatka  naar  China. 


Stand  van 

Stand  van 

den  Zcc-Barometcr 

ijke 

den  Ther- 

<ing 

momerer 
op  den 

Winden,  Toefland  der  Atmospheer  en  Aanmerkingen. 

den 

j 

eet- 
d. 

Middag. 

om  6  U.  "m  i 

2  l.'.'oniiSü 

om  24  U. 

r     // 

.30 
).oo 

t'      / 

20.    7 

30.    OC 

:i9. 

93  29.  90 

29. 

90 

Weinig  zuidelijke  Wind  en  zeer  fchooa  Weder. 

•30 

21.     0 

29.    86 

29.   91 

29. 

88 

Oostelijk.                        D. 

. 

21.     3 

29.    93 

29. 

89  29.   79 

29. 

7« 

Fnsfche  Wind  en  helder  Weder. 

.00 

22.     0 

29.    79 

29. 

80  29.   80  29. 

82 

ZO-ZZW.     D.     Wii  zagen  de  Zwavemhn^tn. 

•  30 

20.  4 

21.  6 

29.    79 
29.    ;i6 

29. 
29. 

8629.    Ö7 
73^7.   H'^9' 

78 

Nio    V  ^f-T'"!;^  ^"chr.    Op  den  Middag  het  Zi/zV-Eüand  NW.  40. 
NO.     Frislche  Pasfaat  en  donker. 

>. 

20.     0 

29.    88 

-9. 

88 

29.  8;-) 

29. 

7« 

NNO.           D.    Wij  zagen  vele  Vogels. 

19-    5 

29.    87 

29. 

90 

29.  93 

29. 

92 

NO.              D. 

. 

20.    3 

29.    85 

29. 

9D 

^9.   «5 

29. 

85 

O-ZO.  ZZW.     Weinig  Wind  en  fchoon  Weder. 

29.    85 

29. 

0529.   85 

29. 

90 

N.  NO.     Zeer  frisfche  Wind,  Regen. 

19.    0 

29.   95 

09.    85 

3°- 

00 

^'0.  ONO.           D.     Bewolkte  Lucht. 

21.    0 

29.   96 

29 

9' 

29.   95 

29. 

97 

ONO.  OZO.        D.     Helder  Weder. 

22.    0 

-9.    95 

v.9. 

90 

29.    85 

29. 

81 

ZZO-OZO.           D. 

21.    8 

29.    81 

29. 

80 

29.   70 

29. 

7' 

Z  ZO-ZZW.           D. 

19.   4 

29. 

80I 

29. 

85   NNVV.  NNO.    Zeer  harde  Wind  en  donker  Weder  met  Re£en. 

17.    6 

29.   91 

29. 

80 

29.   96 

29. 

98 

On  8  uur  een  zeer  harde  Wind  uit  het  Noorden. 

'5-   7 

NNO.    Zeer  harde  Wind. 

1 



»«M 

NO.  N.            D.    Om  8  uur  ankerden  wij  op  de  Reede  van  Macao. 

A    C    lï    T     S    T 


TAF 


Vaart  d.r  IWidishda  en  Ncwa  van  Je  Stravit  Sunda  tor. 


ZuiJer  Breedte. 

Weester  Lei/gte. 

WerKitigcii  .icr 
Stroomen. 

Wc'UoM: 

Stand  van 
den    riicr- 

s 

tand 

vanl 

1 

Dagen. 

Voti;ens 

Vnla:pns 

Volgens  fi? 
Zee-  Horoio- 

Vullens 
M.nns- 

Vds.MlS 

VVar;Lc;i,,to. 

RiSting. 

i?'-? 

van  den 

ni' mie  ter 
i<'^  den 

1 

Waarneiniii);. 

Gisiiii;;. 

gics. 

VVa.imcmiii- 

Gislin.;. 

3       3 

MaK'iect- 

Muld 

as,'. 

om  ö 

U.'oni 

Scn. 

naald 

1 

1 

i8oó 

0      1      II 

rt       /    // 

«>       /     // 

0        /      // 

0      / 

II 

0 

/ 

Maart    6 

7. 14.00 

254.  lil,  50 

254.  18.  50 

254.  ii;.5o 

0 

0.41. 

22. 

29. 

-9- 

7 

8.  31. I  ( 

0      /     // 

8.  16.  30 

254.47.40 

255.  -'0'  30 

254.4-^.30 

ZO.    ^, 

27' I 

0.  07. 

22. 

6 

29. 

**  ^ 

8 

9.49.49 

9.  50.  00 

254.  35-  ^0 

255.  iH.    o;254.  3'',.  50 

0. 

2:    I 

I    30. 

21. 

8 

29. 

69 

29. 

9 

10.  50.    0 

255.  2  •.    0 

1 
1 

0.  24. 

21. 

0 

29. 

74 

29. 

10 

II.  16.   0 

<^       f     // 

255.48.    0 

1.24. 

21. 

8 

29. 

61 

29. 

II 

If.  31.46 

II.  28.45 

256.23.25 

256.  24.  30  1257.  09.    0 

256.27.35 

Geene. 

J  .  D  I . 

21. 

7 

29. 

7^ 

29. 

12 

II.  41.  24 

11.42.    0 

257.  26.  2> 

:-.7.  26.57  i-5^^-  io.    o'2^7.  31.  25 

Gc-:;w. 

I.  2^. 

22 

29. 

79 

29. 

13 

11.43.06 

11.42.    0 

257.  39.  io 

257.40.25  250.16.    0257.45.00 

G'^ene. 

t .  2  ". 

22. 

3 

29. 

79 

29. 

V   '^ 

11.54.23 

11.55.30 

258.  OÖ.  00 

253. 15.  00  258.42.    0258.12.40 

Geene. 

5"  >.).  r.  •>.. 
)  I.  38. 

0. 

22. 

4 

29. 

79 

29. 

15 

12.26.45 

11.25.    0 

258. 34,4c 

259.  10.    o'258.42. 10 

Geeiie. 

0.  0.1. 

w. 

22. 

5 

29. 

7529. 

i6 

13.  52. 5J 

ï5.  53-   0 

260.  3Ó.  55 

261.0^.    0 

260.45. 15 

W. 

0.  06. 

w. 

22. 

0 

29. 

65,29. 

17 

[5.00.    0 

263.  55.  :lo 

0.  14. 

0. 

20. 

8 

^-9. 

60  29. 

If' 

I  -r.  55.  00 

16.03.    0 

266.  33.    0 

20. 

9 

20. 

61 

ï9 

1 6.  24.  52 

16.45.    0 

269.  31.40 

269.  12.    0 

269.42.  30 

N  vV'.  6() 

■1 

2.  0 ;.. 

w. 

20. 

-9' 

62 

,  20 

17-37.12 

17.35.    0 

272.  ;9.  1. 

272.06.    0 

i72.  50.  50 

\y. 

I  . 

l 

n       -1  " 

vv. 

20. 

6 

29. 

63 

21 

18  42.00 

l'i.S?!'    0 

^--5. 36.  ;.o 

2-4.  ^8.    0 

275.  49.  00 

N. 

i; 

l 

20. 

5 

29. 

63 

22 

19. 14. 52 

19.2b'.    0 

i7<>.53.43 

27S.  13.    0 

279.  07.  00 

N. 

I- 

r 

».' 

-9' 

65 

50 

23 

20.  01.  18    \ZQ.  0;'.     0 

1                            C\ 

82.  01.40 

28 1.  14.    0 

282. 15. 50 

NW.43 

I  :■ 

I 

IQ. 

7 

29. 

20. 

24 

20.53.34    |20.  58.     0 

2 o;,.  20,  •): 

284.  20.    0 

28  S.  35.  2" 

!N^\'.  70 

I' 

1 

:  r 

19. 

19. 

7 
5 

29. 
29. 

58  20. 

05 

26 

21.37. 18  I21.46.    0 

:88.  59.  p.5 

287. 40.    c 

28y.  i>.  15 

^■vV.  62 

i;- 

i  ' 

y 

22.  35.  35  {22.40.    0 

92.  34.5<, 

200.  ^6.    c 

-9-.  51.  35 

NvV.  .-2 

'1 

20. 

5 

3 
5 
0 

0 

7 

29. 
29. 
29. 
29. 

29- 

29. 

55 

55 

27 

2S 

29' 

3' 

23.23.00    23.28.30 

29>.  52.  3c 

2(y4.  0,1.     0 

!(/>.  10.  CO 

N'V.  ,5 

i'-!i 

20. 

29. 

24. 04. 20 
24.47.51 
25.  52.  24 
aö.  2^.50  1 

24.2».    0 

25.  I  ,.    0 

26.  02.    0 
26.36.30 

298.53,40 

301.  2S.  00 

.•;o !.  48,  co 
300.  35.  ^0. 

301.55.20 
306. Jl. 3c 

29'.  5<.    0 

29V).  2i).    .0 

ot-.v;.  :;o 
303. 22.  0 

299.  12.  CO 
3.  1.47.   l'J 

301.  g8.  00 
305.  56, Oü 

KW.    rjj 

X. " 

16. 

1 

;  ( 

1 

il 

13-51. 

I^.  01. 

17.00. 

30 

00 

00 

19. 
19. 
19. 

21. 

« '  •  ■ 

66 

68 
75 

29. 

20. 

'29. 
29. 

E        TAFEL. 

Straat  Sunda  tot  de  Schettland-LWm^.Qn. 


"••ntiH   van 

(k'ii    riicr- 

mMiiioter 

'ip  ei  en 

i^iitliliig. 


Stand  van  den  Zcc-Bsrcmcr^r 


om  ó  U.'om  i2U.i<ini  iSlf.'om  2^\. 


Winiien,  Toeftand  der  Atmospheer  en  Aanmerkingen. 


11.   5    29. 


22. 
21. 
21. 
21. 

21. 


6 

8 
o 
8 

7 
3 
3 


5 

o 

8 
9 

o 
,1 

6 


7 
7 
5 
5 
3 
5 
o 

o 

7 


29. 
29. 
29. 
29. 
29. 

29. 
29. 


29. 

29. 

-9- 

29. 

:^9. 
29. 

29. 

-9. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 


-9-  9: 


69 

74 
61 

7^ 
79 


29. 
29. 
29. 
29. 
29. 

79|"-9- 
79,^9- 


7S 

'29. 

^5,29. 

60  29. 

6\ 

61 

63 

6-. 

65 

50  29. 

5829. 

55 

55 

55 

29. 

66  29. 

6<f  2r. 

68129. 

75 

29. 

75 

72 

7^ 

73 

7^^ 
80 

69 

68 
65 
65 


29.    75 


55 
60 


5-' 
61 


78 


29. 

29. 
-9. 
-9. 
29. 

29. 
29. 

-9. 
29. 
9. 
29. 
29. 
29. 
29. 

-9. 

29. 

o  29. 
'  .'-9. 


29.    75 


69 

^9!  29. 

^5:  =  9. 

65^29. 

60^29. 
62129. 

67,29. 
67:  :9. 

55  "-i9. 
57|29. 
55p9. 
5029. 

59,29. 
67'2o. 
66I29. 

66129. 
80  29. 


29. 

75 

29. 

75 

29. 

75 

29. 

72 

9. 

7:^ 

29. 

69 

^9. 

—  rt 
l   - 

29. 

72 

28. 

•71 

29. 

74' 

29. 

80 

29. 

76 

•'•9. 

29. 

72 

Um  9  uur  zeiIJp.'i  wij  uit  de  Straat  Sunda.  Op  den  Middag  las:  de  Piek 
op  htrt  Prinfen  Eiland  NO.  15".  Kaap  Java  NO.  22,  21  Mijlen,  eu 
<or.e  andere  Kaap  op  Java  NO.   50^  (*). 

N\V-\V\    Matiiïe  Wind.'    Om  12  uur  Rukwinden  en  Regen. 

W'.WV.     Sterke  Rukwinden.     Beltendice  Reeen. 

W'NvV'.  D.  ^ 

Vernii.ierliike  Winden  en  donker  Weder. 

S.'ioon  Wcdtrr.     Wij  kregen  den  ZO.  Pnsfaar. 

ZZO-ZO.     Wciniu  Wind  en  fchoon  Weder. 
O.     Heei  tn  zoel   vVcdt;r. 

19.    67;  S:il  eii  warm  Weder. 


66!  D.     Te  4  uur  een  weinig  Wind  uit  het  ZO. 

61'  O.  0X0.     Frisfi-he  Wind  en  donker  Weder. 
69    yjyy..    Harde  AViiid  en  donker  Weder  met  Regen. 

D.  ^ 

D. 
D. 
1). 
D. 

551  ZZO.    Zeer  harde  Wind,  hevige  Rukwinden. 
50   ZO.  O. 

ZO.  D. 

/<>.  D. 

ZO.  O. 

ZZO.  Z.  D.     en  helder  Weder. 

Z.     Zeer  frisfche  Wind  tn  doiktr  W'eJer. 
Z/0.  D. 

ZO.  O. 


6v  ZO:Ü. 
6-:  ZO. 
Cs    ZO. 
6-1  ZO. 
701  ZZO. 


5?^ 

59 
67 

"o 


(*)  In  het  III.  Doel  blndz. 


3:4-  is,  fchoon  te  onregtc,  de  Kr.np  in  het  NO.  50O.  als  Kanp  y^jv*  opgegeven. 


mm 


1.48.1 


7. 5^»r 


r.cJi. 


o 
o 
c 
013  IJ.  19. 

^|3i3  45- 
OJ315.  17- 
0317.27. 

;,  i'V.  15. 

321. S5. 
o  J23.46. 

25-  ^5- 
328.  i;i. 

329-9- 
3-9-05. 

3j332.4'^ 

Ji3.-)4.  .S9• 
3i338.4^ 


7^4  ?r  3^ 
344.  14 
345-  55- 


ÓtT. 

II'.     Ncvtl. 

t)  eene  hooge  Zee. 

r  Weikr. 

Wo.itr. 
340.  46.  i-tioüu  Weder. 

HI-36.J       ^^,   . 

on  Weder. 


I34Ü.  2ü    ^    l-UCllI. 

350.42.  '^^r' 

353.31.  ^vcder. 
3^5' ■-»5. 

3^*^^  2:..: 


V 


.«AiH» 


A    C     H    T     S     T    E 


Vuurt  det'JSadcskda  en  Ncwa  van  de  SuTac  Sn: 


D'  en. 


Zuider  brct^clte. 


VVester  Lengte. 


V(>!;.CI1S 


VdIiTCHS 

Gisliii;;'. 


Volgens   de       Volgens 
Zce-Hurol'j-l      Mauiis- 
j;ios.         |Waarni.inin- 


ViiU';ens    |\Vatc   Lengte. 


Wciknigeij  der 
Stroomen. 


Kijiting. 


— 


I  'J  ) 


I         o      ,       H 

l'(i7.  06.  2'^) 

2J   26. 'jó.  :!3 
3:   26.47.40 


••'-  50. 00 


5' 
6! 


13.  II 


o      f 
27.17 


// 

10 


-9 

129. 43. 06 

7    30.  ^ü.  12 

8;  3'J.43-i8 

9:  31. 18.  21 

10'   31.46.00 

11    32.  1 1.  00 

12(32.  58.  13) 

^S    33'  14'  43 

14!   33  51-43 

15(34.51.43^ 
10    35.41.13 

36.  00  00 

35.4^.49 
35.05.00 

34.04.42 

33.  ':9.  ü2 


o     /     // 

26.47.  00  307.  22.40 

26.  34.  301308.27.  25 

27.55.    o|  310.  55.40 

29.  12.  30I3I3.  20.  40 

29.  57.  30  3>4- 51. IC  315 

iO.  27.  0013 17.  00.  40  317. 

30.52.  :^o  31N.  47. 55319. 


// 


I        M.i 


17' 

loi 

19 

21 
22 

23 

25 
26 

27 

-o 

i 


31.  20. 

31.48. 

^2.  II. 

32.57. 

33- iö. 

34.  55" 
35.4^. 
35-43 


0,32 

Oi323 
o 

o 


31-34. 19 

29-  3+.  3^ 
27.  37;  45 
26.25.25 
24.  31.42 
22.  59  40 

2  F.  28    00 

n)'37.  35 
10.  1  v  00 


30 

u 

o 


35.48.    O  339-47 


o-  < 


29.  10  321. 

'  H-  55i 
40.00/325.  14.30 


.27- -15 
32;:;.  20.40 


334.07.55 
3^7.48.  10 


,11  ■ 
33 
3' 
29 


08. 
Ie. 

2     .   -,>. 

26.       23. 

01 


'  I 

'9 
^^7-  59 


5-- 
1 4. 


o 
o 

18 

c 
o 
o 

3t> 

40 

o 


34,- • 
,M4' 


o      / 

304. 29, 

306. 12 
308.  53- 
311-39- 

10. 2^1313.41- 

09.  15  310.  oS. 

21.  30  318.08. 

41.45  321.  co. 

1323.03- 

32  f.  '^9. 

327.  39- 
328. 09. 

327.  $5,' 
331-  '5- 
333-  15- 


1^     0I340.  34.    o 
32. Oü 

12.4c 

H^-53-  15 
348.  17.50 

39.  10 

5'.3Q 
37.45 

355-  19.4^^ 
357.  10.00 

il'^9-  ^5'  '5 


350- 
35Ï- 
353' 


o'     C.44.39I 


34  3-3'^. 

344-  ^-^. 
346. 05. 

348.41. 

3oi-  '7- 

35-.  4i. 

354. 4^1 . 

3;'^>-54- 

359.    5. 
j.  10. 

".  15. 

V  I     »■' 


o      /      {/ 

306.  54.  45 

337,45.  10 
308.50.45 
O13II.  19.  15 

313  45-  40 
315,  17.00 

o  317.  27.  20 

0319.  15-25 
c  321.55.  co 

0323.46.47 

o  ,25.  15-  oS 

o  328. 18. 30 

o  329- c9- 50 

o!3-9.o5..'>'5 
o|332.4o.    o 

ol3b4- 1>9-  50 

n^'  43.  3^ 

340. 46.  05 

341.  36.00 
0343-3^.50 
0344. 14.  10 

0345.55.  -'5 
0I348.  20  co 

o  350. 4 '2.  55 
o',35i.5^.45 
o'353.3i-  'O 
0  3S5. '-»5.4^ 
0:357.  ï^'.  45 
.^359.  a2.45 
0.51.45 


NO.  34 
Z\V.  5« 
NO.  Ó5 

O. 
NO.  Ó3 

O. 
NO.  48 

O. 
NO.  82 

O. 

NW.  71 

N\V.  16 

NVV.  72 
ZW.  75 


ZVV. 

56 

NO. 

77 

ZO. 

5Ó 

ZJ>. 

33 

70. 

Tl 
1    •' 

Z<^ 

^'7 

ZO. 

57 

zo. 

49 

z 

9 

zo. 

15 

Wentel  ijl; O 

Aiwijking 

val)  «.ten 

M-viiKet- 

i^anld. 


Stand   van 
dcii  Ther- 
mo n'i  ei  er 
op  df-ii 
Middag. 


St.mi 


Mii    6L1 


2612 

lyji 
131I 


18 

.S2 

35 

13 

8 

IS 

10 


23 


t 


2412 
07  I 


10 


I 


18  I 
ii|i 

I7|i 

9|; 

20  ll 


ï3 

19 

IS 


i.5ii 


o      /      // 

17.  52.  CO 

20.45.00 

19.  58.  co 

21.   i-,0. 

24. 24. 00 
24.  14. 00 
2Ó.  21.  oj 

20.  50. 00 
27.  1  3.  00 
27.  40.  00 
2ü.  13.0.:) 


<> 

18. 
19. 

18. 

H). 

20. 
20. 


1^7 


'^^'  37' 

27.0 '. 

2-      n  ■)      nr^' 
-..•).*.  0-1 

2Ó.  28.00 


26.  02.  O' 
25.  09.  C; 
24.  lO.  30 

22.  ^.  30 
22.2".  O 
22.  33.  30 
20.  5f).  jO 
20.  42.  00 

20.  51.  C  3 


/ 

5 
o 

5 

3 
o 
o 


-7- 
/  ■ 


19. 
21. 
1  . 

2(  . 
1:;. 

I.  . 
14. 

I^. 

1    . 

16, 

ir. 

15. 
15- 
13- 
13- 

15- 
15- 
•5- 
15. 


5 
7 
o 
o 

5 

5 


7 

o 

9* 

9, 
o 

1 

o 
o 


•'•9. 

29. 
29. 

^9- 
9- 

9. 

3Ó. 

,0. 

..o. 
^9.    9 

9.    7 

29.    7 

29.    6 
29.    9 

;m;.     o 


.1 

o 

•7 


7 

5 

<» 
."» 

c 


29. 

,29- 

29. 

129. 

i'^9- 
29.   '. 
29.   • 


S     T    E        TAFEL. 

vim  de  Scniu  Sun  da  loc  de  Schettland-Yj\\^v\è(zn, 


mk 


■Btaui 


ijkc 
ing 
en 
et- 


Sr;uid    van 

ileii  Thcr- 

;  nii'U"iC-tcr 

t>p  il  f  II 

AMiLlag. 


St md  van  den  Zee-Barometer 


nm 


óU.'oin  p.  U  'om  i8  U.  om24U. 

I  1  I 


/      // 

2.  CO 

.5.00 

'■ ,  o . 

14.  00 

.4.  00 

U.0  J 

50.  00 
I  3.  00 
|.o.  00 

13.00 


"*■''      I 

2u.0O 


02.  O":' 
cy.  00 

!('•.  30 
2-,     O 

50.  ,iO 
42.00 

51.  C3 


<> 

18. 
19. 

18. 

U), 

20. 
20. 


/ 

5 
o 

5 

o 
o 

5 
7 
5 
7 
o 
o 
5 
5 
5 


.'.9. 

29. 

1:19. 

I  y. 


-TT 


19. 

21. 
1. 

!<  • 

I.  • 

i( . 

16, 

ir-. 

ï5' 
15- 
13- 
13* 
15-  5 
i,v  7 
•5-  7 
15-  7 
^^-  5 
^:*  3 

:■■>    c 


.1 
o 


|3^'' 
'  ,0. 

|.,o. 

'  9- 

29. 

-9- 

; -^^ 


7-'-9- 

96    ,C. 

95  .1^' 


! 30.   04 


29. 

29- 

,29- 
:29. 

jao. 

h9- 
29. 


29. 


1 1  ,i  j' 
08  30. 

o    |,)C. 
1)6  2  ;. 

7- 

70 

60 

9,> 
()•'; 

09. 
91  29 

74,^9- 

57  ^9' 
(10  -9. 
9229. 
9T  29. 

S3  29. 


}U 


94-9- 

97J2V. 
9.ïi3o- 
99. ■■:9- 


i9. 
29 
80  29. 

(,029. 

00'c;o. 
02.30. 
Go  33. 
14  30. 
III30. 

03l3ü- 
95  ^9- 
Ó529. 

,29. 

,29. 

129. 
!c9. 

93  29- 

02  29. 

7i'29- 
•  9- 

5^  29. 

75  <> 
29- 
29. 
29. 
29. 

3°- 
29. 

00  29. 


71 

29. 

70 

61 

29. 

6; 

7« 

29. 

86 

93 

.0. 

00 

00 

30. 

oO 

04 

3ü- 

05 

09 

3°- 

14 

12 

30. 

IS 

oö 

SO- 

04 

05 

9- 

7<^ 
80 


3^- 

-9- 

.29. 

29. 
29. 


J'5 

7« 

87 
93 


95,3'3- 


82  29. 
66  29. 

94  29. 

74,29- 
72  29- 
71  29. 

5-^,-^9- 

oO|29« 

97129- 
87^20. 

f>'o',29. 

89  29. 

ooi  ■',0. 

9«|3^- 
00!:  o. 

00' 29. 


Winden.  Totiland  der  Atm^spheer  tn  Aur.muliiigt;!;. 


<^5 

8,;l 

r>5| 

^5 
901 
7ö| 
701 

93 

7^ 

75 

66 

5« 
9^ 
93 

90| 

00| 

co| 


ONO.     Fritfche  Wii-d  tn  helder  WtuC;. 

NVV-Z\V.      \Veimti  VVnid  met  lieg  r,. 

VVZW-NW.     Mailde  Wind  en  Ichüou  VVcd.r. 

ZZO-0)sr.  i). 

0.>r.  D. 

ON.  1). 

( )Z().  D. 

O  N-OZO.  D. 

OZO.  D. 

0X0.  O. 

N.  Weinig  WinH  en  v^tiltp. 

NNO.     Hiric  Wind  en  helder  WcdtT. 

i\N(.>.     Z  -'•  VVniiiiï  Wiiid  en  Sul  c.    Ncvd. 

W^W-ZZW.     Z.er  Irarde  Wind  en  eene  hooge  Zee. 

Z/AV-ZO.     l  lat  de  Wind  en  donke-  Weder. 

ZO.     /.^■cr  Ivirde  Wind  en  donker  Weder. 

ZOZO.     V   'dci)e  Wind  en  helder  \V\.ier. 

NO-O70N0.     Matige  Wind  en  fcnoun  Weder. 

NNO  N  V-W.  D. 

Zv\-ZZ0.     l'M^fc'ie  Wincl  en  Ichooa  Weder. 

N-NW-vVNW.     llirde  Wind,  Re«.en. 

W'V-Wi/..     Z.rr  tV'^Cche  Wind  er  Icnoon  Weder. 

ZZW-ZO.     Hitrie  Wind,  bcwdkt'  Luclil. 

ZZO.     Harde  Wind  en  helder  WeJer. 

ZZO.     rnsfc^e  Wind  en  donker. 

WZW.     M-.irige  Wind  en  'choon  ^Vcder. 

WZW-ZZO.  1>.     Weder. 


zot/. 
ZOt/.. 

ZO. 


J). 
O. 
D. 


9 


|l 


ACHTSTE        TA 

Vaar:  der  Nadeshd.i  en  I-^'ewa  viin  de  Straat  Sun  da 


Zuider  Breedte. 


I 


D:i(,'cn. 


Volgens 
Waarneminf;. 


Vi)l;;en5 
Gisling. 


Wester  Lengte. 


Volf^ens  de 
Zee-Horolo- 

Hies. 


Volgens 

Ma;ins- 

Wanniemin- 

gen. 


Volgens 


VVcrkin^itii  der 
Srrnomen. 


Ware  Lcng!c. 


I'iöting 


1806 


Junij 


2 

3 

4 

5 

9 
10 

II 

12 

13 

16 

17 
IS 

19 

20 

21 

0.1 

23 

24 

26 

27 
28 

29 

3^> 

31 
1 

3 


ï6.  .^o.  53 

15.57-14 
15  54' 40 


00 


"9 


15.  20 

I4-5I-.1 
13  49.  19 
12.  32  51 

II.  In.  II 
10.  17.  19 

8.53    2Ó 

7.  20.  S2 

6  08.58 
4.38.14 
3. 01.00 
I.  22.06 
o.  II.  Z. 
I-33-  N. 
3  lö.  4[ 
(4.  23.  26) 

5'  ii'05 
(5.48.40) 
6.  05. 1 1  1 

6.  30.  37 
6.53.48 

7.41.03  I 
8.49.00  I 

9-  54 
1 1  04 

ii'33 


16.  36. 30 
15.51-23 


o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 
o 

30 


43 
32 
28 


ï5  15. 

114.50. 

J13  52. 

,  12.  20 

II.  07. 

10  12. 

8.49. 

7.11. 

5-  59- 
4.26. 
2.41. 

I.  Oo. 

''  O.  24.  Z. 
i  1.33.N. 
1  3.19.  O 
'  4  29.  O 
I  5.22.30 
:  5.  54.   O 

6.  16.40 

6.35.    o 

7-  '9. 

7.58. 

8.  52. 

10.  01, 

1 1 .  05. 
12.36.30 


o       I       I, 

'.2.02.45 

4.  14.  20 

5- 38- 30 

6.  30.  30 

7.02.45 

8.  10.  15 

9. $0  00 

11.25.  15 

13. 13  09 

15.09.32 

ló.  22.  15 

17.  17.00I 

18.49  45| 

20.  27.  00' 

22.  14.  00 

22.  14.  00 

22.51. 15 

23.28.45 

23  44. 30 

23.23.  10 

22.  48.  30 

23.  21.04 
24^.  52.  00 
•:;6.41.  30 

27.  ,1,^.20, 

28.  54.  05I 

2y.  5<^  571 


0 

1 

// 

5. 

14. 

20 

i  ' 

35. 

20 

9' 

i  ■. . 

00 

6.46. 10 


6.  17.  ;,.. 

ö  59-    Oj 

8.  12.  30! 

10.02.   o| 

I f. 45.  30' 
13.47.    o 

1.5.55.3^ 
17.  16.  15 

o 

o 


18.  iS. 

19.  50. 
21.15. 

22.  17, 

22.  5c, 


34- 


30 
o 
o 
o 
o 
o 
o 


24. 12. 
2.J.24. 

S3.50. 1524.  :,o. 

24.  57-  30 

25.06.  30 
24.50.    o\ 

25.3'.    o 
26.44.   o 

28.  ON'.     C 

29.07.  c 
30.02.    o 

l3«^.4^'.  jcl 


"     f    II 

2.  tl.  15 
4.  24.  05 

5  49  00 

6.  29.44 
7  02.  14 
t .  09.  25 

9. 4 '-54 

n.23.52  , 

13.  ï  ••  30  • 

15.  c~.  36  I 

16.  2?.  o:; 
17. 14. 31  . 
18.4-.  co  • 
2c. 23  c8 

2  '  .  ^  -    -  - 
22.  IC.  25    , 

23.24.37 
23.2.^.40 

'3.  39-49 

2-.32.  5^ 

23. 17.56 
22.43.00 
23. 15. 16 

24.4^^.  54 
26.35.0:1 
27.26.41 
28. 4~.  10  ( 

-9. 4:;.  45  • 


Z<). 

zo. 
o. 


zo 

NO. 
ZO 

zo. 
zo. 
zo. 

zo. 


74 
76 
35 
35 
66 

57 

V- 


33 


Z^. 

Z. 

ZU^  32 

ZVV    17 


zo.    45 

ZO.  77 
ZO.  76 
ZO.  32 
Z\\'.  ^8 
Z\V.  b'3 

W. 

Z^7.    '1 


=^   o 


II 

IC 


il  1 
6ii 

i6;i 

I  ;!  I 

'3ii 
f31 

I2|l 

r2!( 

23' i 

'\' 
15  I 


'9 
[  . 

.16 

26 


82 
13;I 


Wcstelüke 

iA  (wijking 

van  den 

Ma!;!ieet- 
Miia'd. 


Sta:r. 

1   van 

d'.n 

Th>  r- 

momoter  \ 

op 

deii 

Mii. 

rl  ir 
.1...-,. 

Stand  van 


om  6 


<'       /      // 

n.  30.  ',o 

iS.  13.  00 

17. 18. 30 

17.  06.  00 
16.  4^    00 

17    07    30 
17.02.  15 

16.  04.  30 
15.  30.  16 

i|   34'  3<^ 
Ij.  07.45 

14.  3-.o:j 

13.09.  I-^ 

12    46    2  3 

J'.5f  ■  ,So 

12.  O"'.  2S 


il-  ST'.  45 

13.  10.  10 


'   I   '3 
1    I 


2.  13.  20 

■"    '5.  '5 


I      II   26.  30 

'10.48.  25 


II.  32.  20 


[9. 


18. 

T9. 

[8. 

19. 

iO. 

\c. 
20. 
20. 

2f. 
21. 
21. 
il. 

2(. 
20. 
2C. 
18. 
2[. 
18. 

2r. 
21. 

2t. 

20. 
20. 
20. 

20. 


3      20.     97  29. 

i-9.    93  2>>. 


7 

5  '9. 

5  :   9- 

o  ::'9. 

'\  29. 

5  '29. 

5  .0. 

7 
6 


5  |2v.   9' 
5 

5  !^9.    79 

7  '29. 

o  29. 

7  '9. 

o  !-9. 

5  1-9- 

5  ;''^9. 

6  29. 

5  29. 

o  1     ■ 


2<;. 

81 

2(;. 

9. 

7^' 
81 

2U. 

8' 

6 


9. 
29. 


T    E 


TAFEL. 


n  de  Srraat  Sun  da  tor  de  .Mf?/te//-EI  landen. 


S;;i!Ul   van 

d'.n  Thi  r- 

momerer 

op  den 

Midd.i'. 


Stand  van  ó':x\  Zec-Baromcter 


om  6   r'-jO-n  i;  l'  'om  iS  U.'nm  24  U. 


Winden,  Toeftand  der  Atmosphecr  en  Aanmerkingen. 


19. 


iS'. 


><• 


3    20.   97-9.   9^^  29.    95,29. 
i-9.    9j^)'   9.V-9-    9^-9' 


T9. 

5 

[!>'. 

5 

l'). 

0 

^0. 

1 

'C. 

5 

20. 

5 

0.0. 

7 

2f. 

6 

21. 

5 

21. 

.s 

:;I. 

5 

2(. 

.^ 

20. 

'T 

IC, 

5 

l'o. 

7 

IV. 

0 

V]. 

7 

ir. 

0 

21. 

5 

21. 

5 

20. 

6 

20, 

.5 

:c. 

20. 

ri 

iO. 

6 

:  9. 

9- 

29. 
129. 

2(;. 
9' 


29. 
29- 

-9- 

1-9- 

•9- 

-9. 
29. 

i  -.  . 

'  —     • 

9. 
2y. 


9029. 

XM29. 

:>7-9. 
■>S  ^9. 

■'7  ^-9. 
88  29. 
81  29. 

77  -9. 


7^' 


29. 


^9.    79 


Si '20. 


29. 

29. 

^9- 


8- 
9' 


t^2  29. 

89U9. 
8120. 

8429 
8y  29. 

«7  ^9. 
8'^29. 
84  29. 
f>t  29. 

y.-,l29. 


90  29. 
90  29. 
90  29. 
91:29. 

')o  '-9. 

86:29. 

90  29. 
<S6  29. 
8r5  29. 
86, -V--). 

'^529. 
84  29. 
84  29. 

79  -•9- 
88  29. 

9T  09. 

8829. 


96 
i  8 
8- 
8 
9c 

7^ 
86 

7^ 
-8 

86 
7^' 


29. 
29. 

29. 

•9- 

29. 

29, 

)  29. 

29. 

-9. 

=9. 

29. 


'^7 

"'S 

82 

85 
84 
8^ 


9' 

-9. 

8. 

8729. 

80 

86  29. 

86 

86 

=9. 

8s 

H 

-9. 

8S- 

•  <.) 

29. 

8,1 

81 

19. 

8^ 

ijC 

19. 

^^"^ 

^9- 

-9. 
29. 

-9. 
.19. 
29. 
29. 
29. 

29. 

29. 
-9- 


97 
9i 


91 
9^ 
91 

88; 

91 

88| 

93 

<\5 

79 

83 

87 
6S 

8t: 

«7; 
821 

86, 
86, 

«7: 

86 
84' 
86 

68 


ZO. 
ZO. 

zo. 

Zv  >. 
ZO. 

zzo. 

ZtO. 
ZOtZ. 

zo. 
zo. 
zo. 

ZOiZ. 

zo. 
zo. 

zoz. 

zzo. 

zzo-zzw. 

ZlO-Zr\V. 

ZiO-ZZW'. 
ZZVV-ZZO. 


Mitiire  Wi  ld  en  fchoon  Weder. 
Hirde  Wind  en  fchoon  Weder. 
M.uige  Wind  en  fchoon  Weder. 
NVcinig  Wind  en  fchoon  Weder. 
Matige  Wind  en  aeer  fchoon  Weder. 

D.    Weder. 

I).    Weder. 

D. 

P. 

a 
n. 
u. 

I). 
I). 

D. 
D. 

n. 

D. 


Wii  zagen  eenc  menigte  Kcerkringsvogels  en  Bonitcn, 
Weder. 


Fii.^fche  Wind  en  bewolkte  Lucht. 
Frisfche  Winden;    Stilte;    beftendige  Regen. 
V'eranderlijke  Winden  en  beftendige  Regen. 
Zuidelijke  llaaiiwe  Wind  en  zeer  fchoon  Weder. 
Den  geheelcii  da^  Stilte  en  Regen. 
WeiiiJK  ^Vil)d  uit  het  Noordenr 
NNV\\     Om  6  uur  kregen  wii  den  NO.  Pasfaat. 
N«)'N.     Kri^vfclje  Wind  en  fchoon  Weder. 
NNONÜ.  I). 

1^0.  D. 

N< ).  D.' 

NO.N.  D. 


—  ..j- 


:est| 

an 
nunl  »i 


401 


2.  02, 


6.00, 


i 


\Va:c   Lcnj 


Atm'j5phcsr  en  A  v.:n;crlunj»eu. 


30. 4.S. d^volkie  Lucht. 

32.  cy.  I 

33.  1^-4 

;6.  42.0 

37. 24.  s 

37.  35-^-  ,      . 
;,7.  i^.c^e  Lucht. 

'8.  et;,  -j 
39.  22. c| 

39-  4"-  :.l  ,  , 

40..M.-«^«r- 


J.1.0; 


I 


4».  19.0J 

t!'?-';p  weinig  Wind  uit  het  ZO. 


^  I 


40.^9.  -1 
39'  3Ö-  5 
:19-  >7-  4 

'2H.4- 

j      n. 


oon  Wctlcr. 


37  t*' 


.iLuc^ï. 


^c;.ia.]ivütiue. 


^  I  !  35.50.:-.^^^^^^^  ^^^^  ^vind. 


^4-  -4.^ 
^>-  •  j  •  -  ^ 

-1.04.  !0, 

r- 


:Mcr. 


!  '.6i:^i^*--nacht  pcv'lnchtig. 
•  *   '"^  \a;5  Wc.lcr  ciet  Rejen. 


l*^"'"!  kilg  Weder  met  Ktr^eiu 

'  ♦     10 


ff 


■''<^*tmm 


A    C     II     T     S 


Vaart  der  Nackshda  en  Newa  vun  d-  Stnui 


Noorder  Breedte. 

W 

ester  Len*Jte. 

WerKUjgen 

ücr 

>  ^mÊmm 

— 

Suoomcn. 

Wc^relijhe 

Stand 
t!.n  T 

van 

IC! 

< 

■ 

«. 

Volgens  de 

Volgens 

v 

•^ 

Ai  '.Vykiiij; 

H;  line 

ter 

DaKcii 

Volgfns 

Volgens 

Ze^-IiurL'lü- 

Maaiis- 

Vülgtii:; 

Ware   Lengte, 

Rigtinj:. 

"^ 

rj 

van    di.n 

op   tlC'.l 

Waarneming. 

Cisiing. 

t,ie«. 

W;nniCHiin- 
geii. 

Cisfi'.i^-. 

c 

= 

RlacMcci- 

AiiUd 

ag. 

o-n 

i;:;o6 

0      1     tl 

0      /     // 

0       /       // 

0      /     // 

f>     1     II 

0 

<i 

/    { 

4 

i3-59.<^i 

13- 58-    0 

30.  55-  30 

3^.  33.  3- 

30.48.  02 

\V. 

^3  I 

• 

1  •. 

2     29 

5 

J5-4I.3I 

15-46.30 

32.  17.  co 

32.38.   0 

32.09.  15 

ZVV.  -6 

17  I 

<y     1     II 

ï9 

0    129. 

6 

» 7. 40.  55 

17.46.    0    33.  21.  cc 

33- 36- 3^ 

•33- 12.40 

ZVV.  4,- 

8  1 

II.  20.  55 

19. 

0    129. 

7 

19.45-^'-^ 

19' 53-    0^   34-3i4:> 

34.  ï 7.   - 

34.23.  11 

Z\V.  -jG 

^:,  I 

9  4^-  25 

'^9. 

0     30. 

*s 

21.49.00 

21.49     O;  35-39-00 

0      /      // 

35.17.   0 

ZS'  30.  26 

\\\ 

"■  I 

10.  :;o   30 

18. 

6    30. 

9 

23-  46. 28 

24.03.03;  3Ó.  51.00 

36.  36.  44 

30.  ló.    0 

36. 42.  09 

7>VV^  35 

21  I 

9   37.4,5 

18. 

5   30- 

lo 

-S'--7'5^ 

2.5-33.    o|   37-35-4.- 

37.  25.  oó 

36.48.    c 

37.  24. 38 

Z\V. 66 

12 1 

1 1.  oS.  10 

■30 

11 

26.  11.06 

26.  co.    0 

;  37.41. 15 

37.36.45 

36.48.    0 

V'  35-  '-'3 

N  VV.  29 

13 1 

10  42.45 

19. 

3    30. 

12 

(26.  48.50) 

2Ó.48.  30', 

36.3^;.    c 

37-24.00 

10.41.  .0 

18. 

0  '30 

13 

27-25.28 

27.27.    o|   38.09.00 

37.  ^!-5 

:8.o9.  38 

— 

17. 

8 

30. 

14 

27.  54.  oS 

27.54.  30;   39-  18.  15 

^8. 12.   c 

39.  22.08 

AV. 

11 

1 

18. 

5 

30. 

l^ 

28.  29.  28 

28-31.    0|   39.42.30 

•i'^^'ZS'  f 

39-  49.  3'> 

— 

1 

II.  12.40 

iS. 

5 

3'^. 

i6 

29-47.08 

29.  51.    0    40.  31   3c 

39.02.  c 

40.41.  53 

Z\V.  78 

201 

11.49  3c 

I-. 

7 

3^- 

]- 

30.  15.03 

30.15.30 

,  40.49.00 

39-17-    '. 

41.02.  38 

— 

I^. 

5 

'30. 

lo 

30. 20.  :j4 

30.  29.    0 

41.02.15 

39.  33.  3^ 

41, 19.  08 

— 

12.24.15 

19. 

2  l32' 

19 

30.  34. Oü 

30.  34.    0 

41. 10. 30 

39.  38.    c 

41.30.38 

— 

13.00    Oü 

19. 

7  I30. 

ao 

31.07.42 

31.39.    0 

40. 56. 45 

39.  30-  }S 

41.  20.  c8 

zo.    71 

6 

I 

,13.00. 15 

19. 

0    30. 

21 

3--.  4.5. 10 

33.00.    0 

40.23. 30 

'S^  59-    0 

40.  49.  40 

IJ.  I 

Ï3-31  3^ 

18 

7    3'^- 

22 

3^45.47 

35-20.    0 

39.07.00 

37  5.].  30 

39-  36. 55 

zo.  14 

34.1 

14.02.30 

ï8. 

2    .30. 

üp, 

35-  54.  27 

35-45-  30 

39  04.00 

.39.39-15 

.J7-43-    '•';  39- 37- 40 

— 

16. 

7  '29 

"t 

37-32.32 

37.  22.    0 

3i<-  13  30 

38.46.  20 

37.  06.    '.■ 

38-4.5.25 

NO.   45 

1  ;•- 

I 

ló 

7-  29 

i'.  N 

39-02.44 

39- 13.    0 

39.  35  00 

37- 02. 40 

:^s•  39.  f 

37  oó.  40 

ZO.    .39 

13 

I 

15- 

7    29 

26 

39-  32-  30 

39-  35.  30 

3.5. 47-  00 

34.52.    0 

3Ó.  18.  10 

z. 

• 

I 

20.  37-  15 

7  ;29 

2~ 

40. 14- 30 

40.  14.  30 

3.^.20.15 

34.  26.  3r; 

3.5'  50.  25 

22.  C6.  00 

i30 

28 

42.  02.  39 

42.  09.  30 

33.55.15 

33.  O'-'..  CD 

34.24.40 

z. 

^ 

I 

25  co  co 

1?. 

7    :io. 

29 

44-  05.  S5 

44.  06.    0 

32.01.45 

31.  20.  30 

3-!.  3^.  25 

0. 

i' 

I 

26    18.  20 

17. 

5    30. 

30 

45.  35.  .54 

45-43.    0 

30.46. 18 

29-  .59  •  3*^' 

3). 04.  10 

Z\V.  29 

f) 

<■ 

I 

03.42.  50 

17. 

5    30. 

J'iiy 

I 

46.35-  17 

46.42.  30 

29.  46.  15 

29.04.    0 

30. -13' 55 

'/K).    22 

•.1 
1 ' 

I 

17. 

5  '30. 

2 

4H.  11.  34 

48.06.    0 

28.  41.  00' 

17.  52.    0 

29.  07.  25 

N'V.45 

8,1    j   28.05  40 

JÓ. 

5    ;30. 

0 

49.41.32 

49.47.    0 

27.  08.  30I 

26  3.;..  c 

27.  :,4.o5 

ZO.    3^ 

6 

l 

11. 

\TS), 

T     S 


'T' 


A    F     E     L. 


Vewa  vun  d-  Sini-Ac  SuK'da  to'  de  6V/2(?///^/;^/- Eilanden. 


Siand  van 

t!.n  Thcr- 

n;iir.etcr 

op  de; 


Strand  van  c!eii  Zee-Barometer 


iViiddag.  l   ,„  (j  i-\^,^  i:U.|omi8U. 


'im  24  U. 


WiiJ.^en,  Tocfhind  der  Atmospheer  en  Aimmerkinge». 


>    /    // 

•  20.  55 

4S.  25 

•  -O  30 

•  37-4.5 
.  oS.  10 

42.  45 


,0  i 


j  •. 

19 
19. 

18. 
iS. 

IQ. 
18. 
17. 
18. 

iS. 
I-. 

19. 

19. 

J9. 

18 

jS. 

16. 

ló 

ï5. 


o      29 

o  129. 


29. 


O 

o 
6 


:29. 

30. 

3^- 


5 

3^- 

06 

33 

IC 

3 

33- 

II 

0 

30 

05 

8 

30. 

os 

5 

30. 

06 

5 

3-^- 

i'" 

/ 

3^- 

0" 

5 

30. 

1; 

2 

3- 

12 

7 

30- 

IC 

0 

3"- 

13 

3'--'- 


-    j^' 
7  '^9 
7    29 
7    29 


';■' 

9;|2y. 
OÜ29. 

o-':,c. 

;0. 


30. 

30. 

30. 

30- 
^3. 


•-lp 


c-j,VJ. 
02130. 

9    -9- 
82I29. 

81  20. 


-^7. 

I^  i 

I^. 

7 

:29- 

99  33. 

06. 

00  1 

;  :-p 

18 

co 

co 

I?. 

7 

30. 

25  30. 

18. 

20 

17. 

5 

30. 

28  30. 

42. 

50 

ï~- 

5 

3'-^. 

28  30. 

1 

17. 

5 

■30. 

30  s--- 

05 

40 

ló. 

5 

;3'^- 

20  30. 

II. 

6929. 

92 

S'9 


29. 

29. 

29. 


05: 30- 

02*30. 


05 

10 


3'-- 


o. 


12J30. 
13' 30. 
10 
10 

13 


30- 
30- 
30. 


8329. 
89  29. 

95>9- 
99  3'^- 

07  3J 

J2   30. 

15  so- 
lo 30. 

03  .iO- 

05  $0. 

08  30. 
10  30. 

09   'T.O. 


15  30- 

15' so- 
lo 30. 

05  30- 

00129. 

86129. 

67^29. 

29. 
30. 
30- 

30. 

30- 
^o. 

29 

29. 


89 
00 

28 
25 

25 
3'~- 

IC 


II 
10 
12 

05 
01 
98 
8s 
81 


30- 

30. 

30. 

30. 

30. 

29. 

29 

29. 


90  29. 

HjSo- 
25130. 


27 
2  \ 
28 
26 


30- 
30- 

30 


99129. 


87 
90 

97 

GO 

05 
II 
16^ 

II 

'4' 
09 

10 

ï6 

i-'i' 
12 

14 

04 

^5\ 
96; 

84 
95 

14 

27 

29 

2M 

27 
2.1 

^57 
62 


NO, O.     Zeer  fiislche  Wind  en  bev,\.lkte  Lucht. 

N^)t().  D. 

()i\(,).     Harde  Wind. 

ONO.  D. 

0:N.  D. 

ü  N.  D. 

Weinig  Oostelijke  Wind. 

Weinig  veranderlike  Wind  en  Silte. 

NOriV.     Wdniïi  Wind  en  biiwolkie  Lucht, 

NO  N.  ^I). 

NOtN.  I). 

N.  n. 

NO.     Weini.i  Wind  en  Ichoon  WJer. 

Den  gehe^;len  dag  Siilie, 

D. 

1). 

1). 

zz\v-z\v. 

ZVV-WlWV. 

NW-NO. 

ozo.z\»/. 

NW. 

N. 


Om  middernacht  eer  weini?  Wind  uit  het  ZO. 
Matige  Wind  en  fction  Weder. 
I). 
D. 

D.     Donker. 
D.     Bewolkte  Lucht, 
Weinig  Wind,  bii  afwisfelinj  Ütilie. 
'  D.     W.'dèr. 
Z-ZW.     W«^ini'f  W^ind;    tegen  dd  avond  meer  Wind. 
ZW.     Matige  Wind  en  fchoon  Vidtr, 
ZWtW.  D. 

ZW-ZZW.  D.     Kort  vóó  middernacht  nevelachtig. 

ZOtZ.     Fri?fche  Wind  en  ncvelaiÉig  Weder  met  Retren. 
ZWtZ.     Wdni^  Wind  en  nevclciig  Weder  met  Regeiu 


10 


ACHTSTE 
Vaare  van  de  Kadeshda  en  ïsev.'a  van  de  f^rraat 


, 

Noorder  lireedte. 

Wesrer  Lengte. 

VVlJU)!  gi:li 

Strooine' 

Westelijke 

i'Tir  I    van 
(kn  Thcr- 

Stand 

1 

DaRcn. 

Volücns 

Voljiens 

Volgens  de  |     Volgens 
Zee-;:orolo-       :\i;'.a::s-          Volgens 

Ware   Lengte 

RigtiniT. 

2 

y- 

AiwiiKiirj 
van  do;i 

ni()  -.ificr 

i 

! 

Waarneming. 

Gisfing. 

gies. 
0      /     /ƒ 

Waiiriicmin-  (    GisliniV. 

3 

.Vlagncct- 

Ilria''!. 

AliclJug.  j^.„ 
1 

6  U. 

iSoO 

<»      /     il 

<s      1     II 

«     /      // 

0     /     // 

l\ 

•■>       / 

JuÜj     4 

51.3Ö.43 

51.48.    0 

27.o;s.  30 

24.00.    0 

24.  56.  10 

zo.   35 

I.' 

i 

12.     0 

29. 

90: 

5 

53-  32.  32 

.53-44.   0 

24.31-15 

21.32.    0 

22.  37-  55 

ZV\^  29 

IJ 

i 

^        1       II 

J2.     0 

J9. 

932 

6 

55' -5  '^'^ 

55'  3--  30 

22.13.45     0    t    „ 

18.46.  30 

19.  55.  00 

/. 

-" 

' 

,p.  30.  4^ 

12.     2 

-9- 

842 

7 

56. 14. 50 

56. 1 5.   0 

17.08.  30     17.  20.  Ou 

ló.  32.    0 

17. 31.10 

0. 

5 

l 

1.03.  15 

ir.    2 

-9- 

40  2 

8 

5^).  12.36 

56.  12.  30 

1.^^.23.45 

15.02.    0 

15.4.5.40 

0. 

t ' 

. 

33.  23.  30 

10.    8 

29 

31  2 

9 

56.47.24 

57.02.   0 

14-27.45 

14.06.    0 

1-1.  4^'.  55 

z. 

i-; 

1 

33.11.52 

u.    7 

29. 

352 

IC 

58. 16. 12 

5'^.  10.   0 

11.3^- '5 

11.03.  0 

II.  52,  40 

% 

II.    2 

:9. 

642 

II 

(59.32.30) 

59-  30  30 

9.28.  0 

10.21.  10 

•k 

10.    0 

29. 

72  2 

12 

59  36.24 

59-  32.    ■> 

8.29  15 

7.48.  0 

8.48.  10 

NW.  58 

8 

2 

';o.  00. 00 

'13.    5 

29. 

482 

13 

59. 46. 1 3 

59'  .lö.   0 

6.  ^6.  co 

6.  54. 10 

NO.  45 

1411 
10  r 

:8.  30. 00 

13.   7 

29. 

53  2 

I 

U 

60.  25.  30 

60.  2ü.  30 

5.  25. 00 

4.  50.   0 

5.41.55 

NW.  s3 

28. 12.  30 

29. 

48  2( 

1 

15 

60. 00.  30 

59.  .59.    0 

4-  55.  3- 

4.  10.    0 

5.  r  1.40 

NW.  73 

6 

I 

10.    5 

29. 

43  2< 

i6 

(59.  43.00)  5';.  43-  0 

.S.  12.     0 

4.  20.40 

16.   7 

:9. 

42  2< 

17 

59  43-46 

5943-   0 

3.  26.  T' 

2.47,    0 

3.41.20 

W. 

7 

"> 

12.    5 

29. 

28  2( 

iS 

.59  32.  56 

i.Si^V. 

vj,  08.  20 

12.    5 

M). 

S4  2C 

19 
fto 

fii 

12 

43 

24 

26 

59.46.56 
59.  oö.  06 

58     3. 20 

5^.  52.  40 
57.  29.  20 

f7   :'5.  3'i 

59'  3ö- 

f9.  o<S*. 

ijy.os. 

57. 30- 

57'  29. 

I.    2O. 

5.02.3c 
7,01.3c 

7.  43.  CC 
9   00.  CC 

0. 15W. 

0.33^. 

5- II  0. 
9.  II  0. 

, 

:d.  40. 40 

14.   2    29. 

11.  5  |29 
10    7    29 

9.   7    29. 

14..  3    29. 

12.  2    29 
12.    7    29. 

!:9 

65  2^ 

68  25 
70  25 

7525 
7029 

7329 
7429 
62  29 

• 

• 

# 

I 


TE        TAF    E     L. 


i  VTiii  dc  Straat  Sunda  tot  de  5r//^///^«^-Eilahdcn. 


^•nr  I    van 
(kn   TluT- 

<ii>  (l'ii 
.MidJag, 


Stand  van  der  Zec-Barometer 


12. 
J2. 
12. 

ir. 
io. 
I  i. 
II. 

IO. 

•13. 
13. 

10. 
16. 
12. 

12 

14. 
II. 
10 

9- 
14.. 
12. 

12. 


om 


2 
O 

5 

7 

5 
7 

5 
5 


6  U.  om  i2U.|oin  18U.  om  24 U. 


o    29. 

o    J9. 

-.    :9. 
•o. 
29 
^9- 

^9- 

29. 

29. 

29. 
29. 
:9. 
29. 
m;. 

2  J29. 

5  129 
7  r^P- 
7  |29- 

3  !29- 
2  !29- 
7  129- 

i:9 


90 

29. 

6- 

93 

29. 

^'5 

«4 

29. 

7c 

40 

.9. 

35 

31 

29 

aS 

35 

29. 

40 

64 

20. 

6; 

72 

48 

53 
48 

43 
42 

28 

54 
6s 

70 
IS 


29. 
29. 
29. 

29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 
29. 


7029 


73 
74 
62 


29. 
29. 
29. 


19. 
29. 

-9- 

29. 

>9. 
29. 

^9. 

65J29. 

45,29. 

47J29- 
40  29. 


45 

38 


29 

29. 


45,29. 

60  29. 
67I29. 
67  29. 

69,29. 

74:29. 
7029. 

73;29. 
74i29. 

55 1 


7ï 
90 

5= 

29 

27 
52 
7« 
53 
41 
5c 

45 
42 

35 
45 
62 

67 
1^ 

72 
70 

70 

75 


29. 

8s 

29. 

8u 

-9. 

43 

:9. 

33 

29. 

29 

=9. 

ói 

28. 

«2 

29. 

50 

29. 

47 

29. 

45 

29. 

47 

29. 

18 

29. 

52 

29. 

Ó3 

29. 

69 

29. 

70 

29. 

71 

29. 

75 

29. 

73 

29. 

73 

29. 

57 

wkien,  To.ftand  dor  Atmospbecr  vn  Annmerkingon. 


NNVV.     Harde 'UJnd  en  donker. 

NVV.  D. 

W-7AV,  D.  m^t  Regen. 

VVNVV.  1).    Tegen  den  morjren  helderde  het  op. 

ONO-N.     Mat  ze  Wm.l  en  donker. 

N.     Weinig;  \\  jiul.    Om  16  uur  een  weinio;  Wind  uit  het  Z. 

ZZW-ZZO.     Matige  Wind  en  zeer  fchoon  Wtvler, 

Z(V.     H.iTile   Win.i,  harde  Kegen. 

U^einig  Zuic'elike  Wind  met  dikken  neve!. 

D,  met  fchoon  Weder. 
ZO-ZZO.     Frifche  Wind,  harde  Regen. 
Tot  7  nnr  Stilje,  a'sdan  een  weinig  Wind  uit  het  ZO. 
OZO-OKO.     leer  harde  Wind. 

ZO.     Harde  Wiiid.     Om   14  uur  zagen  wij  de  Orkadet. 
Weinig  Nonrdéliike  Wind.     Om  den  middag  Fairhill  ten  Oosten. 
Weinig  Zuldeïfke  Wind.     Om  den  middag  Scantmsf  l^\^ ,  94". 

D»    Ten  laatfte  Stilte. 
Wt'inig  veranrirliike  Winden. 
NO-N  NO.     Ft^fche  Wind  en  fchoon  Weder. 
N.     Om  6  uu|  zag  men  de  Kust  van  Noorwegen, 
Weinig  verand^rl.-ke  Winden  en  fchoon  Weder. 
OtN.     Frisfché  Wind  en  fchoon  Weder. 
CKN-OZO.     FVisfche  Wind  en  donker. 


.'est 

.tVi.l 

«n 

la;.;ii| 
naai 


2.  2' 


7  40' 


S.*!* 


(> 


2.c^,! 


a 


i.-r 


8*1 


1  .  4011.! 

't! 
3.  i5. 

(5.00 


7.5S 


•"ajiEPi— 1'  ' 


ï 


E         R         R         A         T         A. 

F.cnh  Dffl. 
Dladz.  31Ö  rcb'cl  6  Ih-at   19:*'  50  1-cs  i>;'>"  ^o 

Tn  ei  tfe    Deel. 
31  rcsel    12    tl'at     5»**  5'     \'^:^    3i'   .H 

-Z.o 


146 

167 


U 


Z   o  -c« 


()(istcn 


,.c> 


— — —  i.;5 


.l/< 


i)fr,/«-    /)cf.' 


/.    7.    O. 


r.I..t..tia 


3:16  rocel  n    (h»at  Z.  O   :o'  lees    Z.  f»   :>>' 


Piek 


Zuiilcl.jke  Spirs 


./<■   /)f 


Tweede   T;il'el ,  üvn   \  a'i   4    Keiiriu.ij    tot   26   M.:au  Nuoivlcr 
LSrcedic,  moet  /.:jn  Zuijer  iJrceüte.